1. Pamięć

PAMIĘĆ - zdolność do przechowywania i wydobywania informacji

MAGAZYN PAMIĘCI - zespół neuronów służących utrzymaniu informacji na przestrzeni czasu

Pamięć jako zdolność

•Element „psychicznego wyposażenia” jednostki wykazujący duże różnice indywidualne

•Składnik inteligencji

•Składa się z wielu zdolności specyficznych, np. pamięci wzrokowej, słuchowej itp.

•Można ją doskonalić

Pamięć jako proces

•Sposób kodowania doświadczenia, stanowiący uniwersalną właściwość człowieka

•Część procesu przetwarzania informacji

•Składa się z wielu faz; ich liczba zmienia się w zależności od stopnia szczegółowości opisu. Najczęściej mówimy o zapamiętywaniu, przechowywaniu i odtwarzaniu

•Można doskonalić niektóre fazy procesu pamięciowego np. odtwarzanie

Hermann Ebbinghaus

niemiecki psycholog

 najwcześniejsze badania nad pamięcią - 1885 r.

 wykorzystanie bezsensownych sylab - pozbawionych znaczenia (materiał bezsensowny)

CEG

DAX

BUW

 uczenie się mechaniczne - zapamiętywanie przez wielokrotne, dosłowne powtarzanie

Efekt pierwszeństwa:

lepsze zapamiętywanie kilku pierwszych bodźców z danego zestawu

interpretowany jako skutek przeniesienia materiału do pamięci długotrwałej

obniżony przez przyśpieszenie ekspozycji

niwelowany przez interferencję proaktywną

Efekt świeżości:

lepsze zapamiętywanie kilku ostatnich bodźców z danego zestawu

niwelowany przez odroczenie odtworzenia

niwelowany przez zapełnienie pamięci krótkotrwałej (interferencja retroaktywna)

wzmacniany przez przyśpieszenie ekspozycji

pamieć SENSORYCZNA (ultrakrótka)

•najniższy” - pierwotny - poziom pamięci

• przechowuje informacje przez bardzo ograniczony czas

• < 1 sekunda

• działanie automatyczne, nie wymaga wysiłku

• przetwarzanie typu dół - góra

• zaczyna pracować wraz z uaktywnieniem się obszarów mózgu odpowiedzialnych za percepcję bodźców oddziałujących przez kilka krótkich chwil

•informacja przechowywana jest w formie wiernej reprodukcji bodźca (tzw. forma prekategorialna)

• bez pamięci sensorycznej każdy bodziec postrzegalibyśmy tylko w tym momencie, w którym jest on fizycznie obecny, co nie pozwoliłoby na ich rozpoznanie

• szybkie zanikanie informacji z pamięci sensorycznej udostępnia tę pamięć dla nowych bodźców

 ikoniczna (ok. 1 sekund)

 echoiczna (ok. 5-10 sekund)

Eksperyment G.Sperlinga (1960) nad pamięcią ikoniczną

 Badacz prezentował badanym zestaw elementów przez krótki czas (ok. 50 milisekund), po którym prosił uczestników o odtworzenie jednego z rzędów pokazanego im zestawu liter (procedura sprawdzania częściowego)

 Jeśli po zniknięciu obrazu uczestnik eksperymentu słyszał ton wysoki miał podać rząd górny, jeśli średni - środkowy, jeśli niski - dolny.

Uczestnicy eksperymentu byli w stanie odtworzyć średnio nieco ponad 3 z 4 elementów rzędu.

 Chociaż informacja przechowywana jest w pamięci wzrokowej w całości, to jednak bardzo szybko ulega ona zanikowi.

Informacja przechowywana w pamięci sensorycznej jest nieprzetworzona.

Aby nabrać znaczenia i zostać przechowaną, informacja taka musi przejść do pamięci krótkotrwałej (STM).

W pamięci krótkotrwałej materiałowi nadawane jest wstępne znaczenie.

Pamiec krótkotrwała

short-term memory (STM)

 magazyn pamięci przechowujący niewielką ilość informacji przez kilkanaście sekund (< 30 sekund)

ludzie są świadomi tylko tych informacji, które w danej chwili znajdują się w ich pamięci krótkotrwałej

zawartość świadomości

świadome przetwarzanie

7 ± 2 porcje informacji (liczba magiczna G.Millera)

przetwarzany materiał pochodzi z pamięci sensorycznej lub długotrwałej (obie są nieświadome)

umożliwia utrzymanie i aktualizowanie reprezentacji zmieniającej się sytuacji - jest częścią naszej psychologicznej teraźniejszości

zapewnia kontekst dla nowych zdarzeń i wiąże oddzielne epizody w ciągłą historię

DŁUGOTRWAŁA

long-term memory (LTM)

 magazyn pamięci przechowujący ogromną ilość informacji przez bardzo długi czas (od kilku godzin do wielu lat)

 niektórzy badacze uważają, że czas przechowywania jest nieograniczony

zapamiętywania wymaga od uczącego się zaangażowania i uwagi

Od połowy lat 80. pojawił się pomysł podziału pamięci długotrwałej na pamięć jawną i pamięć utajoną.

-pamięć jawna

•często jest utożsamiana z pamięcią deklaratywną, wielu badaczy uznaje je za synonimy

pamięć utajona

•utożsamiana z proceduralną pamięcią, w jej obrębie wyróżnia się liczne podsystemy: umiejętności motoryczne i poznawcze, warunkowanie klasyczne, torowanie

•

•cechą wspólną podsystemów jest to, że ich treść pozostaje niedostępna świadomości, ale poza tym funkcjonują one odrębnie

Pamięć deklaratywna

•informacje dostępne świadomości

•możliwe do zwerbalizowania

•większy udział struktur korowych

•faktograficzna - zawiera świadomą wiedzę o różnych faktach (semantyczną i epizodyczną)

•wspomnienia werbalne i wzrokowe w postaci słów i obrazów

Pamięć semantyczna

Odnosi się do obiektów, ich właściwości, faktów, zależności między obiektami, prawa ogólne
(np. gramatyka)



Znaczenia słów i pojęć bez odniesienia ich do czasu
i miejsca w doświadczeniu jednostki

Pamięć epizodyczna

Odnosi się do zdarzeń znanych z osobistego doświadczenia



Przechowuje informacje autobiograficzne wraz z kodami czasu i treści, które pomagają orientować się kiedy i gdzie dane zdarzenie miało miejsce

Pamięć proceduralna (niedeklaratywna)

•pamięć ukryta, nieuświadamiana

•pamięć tego jak wykonuje się różne czynności (jazda na rowerze, wiązanie sznurowadeł)

•trudno jest się ich nauczyć i jeszcze trudniej zapomnieć

•łatwiej jest wykonywać takie czynności niż opisać jak je wykonać

•uczestniczy w procesach torowania, warunkowania, habituacji

•gromadzona prawdopodobnie od urodzenia z większym udziałem struktur podkorowych

3 rodzaje wspomnień:

1.nawyki

2.warunkowanie klasyczne

3.torowanie (priming) - efekt polegający na tym, że wykonanie jakiegoś zadania ułatwia ponowne wykonanie tego samego lub podobnego zadania

operacyjna (robocza)

system obejmujący 2 wyspecjalizowane rodzaje pamięci krótkotrwałej:

•pętla artykulacyjna (fonologiczna)

•

•szkicownik wzrokowo-przestrzenny

•

oraz centralnego wykonawcę, dokonującego operacji na znajdujących się w nich informacjach

Działanie pamięci opiera się na 3 procesach:

KODOWANIE

•proces organizowania i przekształcania napływających informacji

•umożliwia włączenie ich do pamięci w celu przechowywania lub porównania z wcześniej zapamiętaną informacją

•

PRZECHOWYWANIE

-proces utrzymywania informacji w pamięci

•

WYDOBYWANIE

-proces wydobywania informacji z pamięci

Amnezja-ogólne pojęcie oznaczające czasowe lub trwałe upośledzenie jakiejś części systemu pamięci

amnezja wsteczna / następcza

amnezja dziecięca

Choroba Alzheimera

Występuje najczęściej u osób powyżej 65 roku życia. Zaczyna się od kłopotów z pamięcią, orientacją w terenie, rozpoznawaniem osób, trudnością w formułowaniu myśli, utratą wcześniej nabytych umiejętności, natręctwem pewnych obsesji, zaburzeń snu.

2. Wrażenia i percepcja

WRAŻENIA

• uświadamianie sobie właściwości jakiegoś przedmiotu lub zdarzenia, które zachodzi, gdy jakiś rodzaj receptowa jest stymulowany

•

• odzwierciedlenie elementarnej cechy zmysłowej zarejestrowanej w wyniku odbioru danych sensorycznych

•poszczególne wrażenia są od siebie izolowane

•

• np. wrażenie barwy jest izolowane od wrażenia wielkości

SPOSTRZEGANIE (PERCEPCJA)

•akt organizowania i interpretowania napływających danych zmysłowych tak, aby sygnalizowały one konkretny przedmiot lub zdarzenie

• obraz przedmiotu - obraz wszystkich dostępnych cech, rejestrowanych za pośrednictwem zmysłów

Psychofizyka

Badanie związków między bodźcami fizycznymi a zachowaniem czy doświadczeniami powstającymi dzięki tym bodźcom w umyśle

•Próg absolutny - minimalny zasób energii fizycznej potrzebny do wywołania doświadczenia zmysłowego

•adaptacja sensoryczna - zmniejszenie się reaktywności systemów sensorycznych na przedłużającą się stymulację

•

•szybsza reakcja na nowe niż stare bodźce

•Próg różnicy - najmniejsza dostrzegalna fizycznie różnica między dwoma bodźcami

Prawo Ernsta Webera : im większa grubość talii czy natężenie światła, tym więcej potrzeba dodatkowej ilości bodźca, by był on zauważony

•Nie zawsze różnice w percepcji spowodowane są przyczynami fizycznymi (np. różne funkcjonowanie zmysłów)

•

•Wpływ tendencyjności reakcji - preferowanie danego sposobu reagowania z powodów nie związanych z cechami sensorycznymi bodźca (np. doświadczenia życiowe, oczekiwania

1) proces sensoryczny - odzwierciedla wrażliwość obserwatora na siłę bodźca

2) proces decyzyjny - odzwierciedla tendencyjność reakcji obserwatora

•Głuchota neuronowa - zniszczenie komórek włoskowych przez wysokie dźwięki

•Szum uszny - nieustanne dzwonienie albo hałas w uszach

Dwa szlaki neuronowe wysyłają do mózgu sygnały dotyczące zapachu:

1)przez wzgórze - zaangażowany w procesy pamięci

2)przez układ limbiczny - zaangażowany w procesy emocjonalne

3)

Zapachy często poruszają wspomnienia naładowane emocjonalnie

kubki smakowe:

• rozpoznają: słodki, kwaśny, słony, gorzki, umami

• rozmieszczone: na języku, w ustach, tylnej części gardła i po wewnętrznej stronie policzków

•obumierają i są zastępowane co 10 dni

•człowiek ma ich więcej niż kurczak , lecz mniej niż ryba (ryby mają je na całej powierzchni skóry)

Dotyk:

•wiele informacji za pośrednictwem skóry

•rola w kontaktach międzyludzkich

•kobiety są bardziej wrażliwe na dotyk niż mężczyźni (szczególnie na plecach i brzuchu)

•u dzieci pozbawionych tego zmysłu może dojść do psychospołecznego skarlenia - zatrzymują się w rozwoju fizycznym

np. dzieci w domach dziecka

temperatura

•w skórze odrębne układy rejestrujące ciepło i zimno

jeśli pobudzimy miejsce służące do rejestrowania zimna, czymś gorącym to i tak odczujemy zimno

tzw. paradoksalne
odczuwanie zimna

Ból

•brak bólu zabija

•osoby z zaburzonym czuciem bólu często umierają młodo, gdyż nie czują stanu choroby ani zagrażających bodźców zewnętrznych (np. oparzania dłoni żelazkiem)

percepcja

Złudzenia

Iluzja - łac. illudere kpić

•Ludzie przeżywają te same złudzenia w tych samych sytuacjach percepcyjnych z powodu:

a) wspólnej fizjologii systemów sensorycznych

b) podobnych doświadczeń

Halucynacja - percepcyjne zniekształcenie, nie podzielane przez wszystkich, lecz doświadczane przez jednostki na skutek niezwykłych stanów fizycznych lub umysłowych

Złudzeniom ulegamy w życiu codziennym(„ruch słońca”)

Złudzenia są wykorzystywane w życiu codziennym (Architekci wnętrz)

Stałość spostrzeżeń:

Spostrzegamy świat jako

niezmienny

stały
stabilny

pomimo zmian w pobudzeniu receptorów

Wiedza na temat odległości zależy od:

a) rzeczywistej wielkości przedmiotu

b) odległości przedmiotu od oka

• jeśli zafałszuje się odległość - percepcja wielkości będzie zafałszowana

Stałość wielkości - posiadanie tej samej wielkości pomimo patrzenia na przedmiot z różnych odległości

Wiedza na temat odległości zależy od:

a) rzeczywistej wielkości przedmiotu

b) odległości przedmiotu od oka

c) wcześniejszej wiedzy

Stałość kształtu

- posiadanie tego samego kształtu pomimo patrzenia na przedmiot z różnych odległości

Stałość barwy

• posiadanie tego samego koloru pomimo patrzenia na przedmiot w różnych sytuacjach

Perspektywa liniowa - części przedmiotów w rzeczywistości bardziej odległe są na rysunku mniejsze

Paralaksa ruchowa

- w zależności od odległości przedmiotu wydają się poruszać z różną prędkością

Np. coś co znajduje się dalej, porusza się wolniej

Ostatni z etapów spostrzegania

Jeśli przedmiot jest rozpoznany - był nam znany wcześniej.

Jeśli jest zidentyfikowany - dowiadujesz się o nim czegoś nowego.

Przetwarzanie typu dół-góra

- przekształcanie konkretnych, fizycznych cech bodźców w abstrakcyjne reprezentacje

- punkt wyjścia: dane zmysłowe

Przykłady

Przetwarzanie typu góra-dół

- udział wcześniejszych doświadczeń, wiedzy, motywacji i kontekstu kulturowego w postrzeganiu świata

- sterowane pojęciowo

---