Astenosfera, warstwa w górnej części płaszcza Ziemi, o zwiększonej plastyczności podatności na deformacje, uważa się ją za główne źródło procesów magmowych.
Procesy endogeniczne - inaczej procesy wewnętrzne są to procesy geologiczne wywołane energią wnętrza Ziemi.
Proces egzogeniczny to proces geologiczny wpływający na obraz powierzchni Ziemi, wywołany jest czynnikami zewnętrznymi czyli egzogenicznymi.
Metamorfizm
granit-gnejs, wapień-marmur, skały ilaste-łupki metamorficzne, piaskowce-kwarcyty, różne skały osadowe-zieleńce
Denudacja to: ogół procesów niszczących powierzchnię Ziemi
Jakie procesy określamy mianem diastrofizmu? Ogół procesów prowadzących do ruchów i deformacji skorupy ziemskiej.
Geologia-nauka przyrodnicza, która zajmuje się budową i dziejami Ziemi, głównie skorupy ziemskiej oraz procesami geologicznymi którym podlega. Dzieli się na:
a)geologia historyczna-zajmuje się przeszłością Ziemi i przeszłością życia na Ziemi. Jej badania polegają w dużej mierze na odtwarzaniu chronologii procesów tworzenia się Ziemi.Geologia regionalna-zajmuje się jednostkami geologii.
b)dynamiczna-nauka o zjawiskach i procesach które zachodzą w skorupie ziemskiej i które ją kształtuja.Badania geologii dynamicznej prowadzi się w 3 aspektach: przyczyny procesów, wyjaśnienie mechanizmów procesu, analiza skutków procesów geologicznych.
c)stosowana-jest to część geologii która bezpośrednio służy gospodarce kraju.Dzieli się na 5 gałęzi: geologia inżynierska, hydrogeologia, geofizyka górnicza, geologia złóż, geologia i geotechnika kopalniana.
Elementy fizyki Ziemi: ma kształt GEOIDY. Objętość Ziemi- ok. 1083mld km3; Masa Ziemi- 5,98*
kg; Gęstość Ziemi- 5,52*
kg/m3; Powierzchnia Ziemi- 510mln km2.
Siła ciężkości-(ciężar)-to wypadkowa przyciągania ziemskiego i siły odśrodkowej bezwładności. F=k*m1*m2/r^2. f=m*ω^2*R'-siła odśrodkowa bezwładności.
Anomalnie grawitacyjne- to odchylenia normalnej siły grawitacji w danym punkcie na powierzchni ziemi, która mogła by wynikać z danej szerokości geograficznej od siły ciężkości rzeczywistej, która w tym miejscu faktycznie występuje i została pomierzona.
Magnetyzm Ziemi charakteryzują 3 parametry: 1)deklinacja magnetyczna- kąt odchylenia linii sił pola magnetycznego od południków geograficznych.; 2)inklinacja magnetyczna- kąt pionowy zawarty pomiędzy płaszczyzną poziomą kierunkiem linii sił pola magnetycznego.3)natężenie pola magnetycznego.
Anomalie magnetyczne-są to odchyłki wartości parametrów ziemskiego pola magnetycznego, które wynikają z położenia geograficznego punktu od parametrów zmierzonych w rzeczywistości w terenie.
Stan termiczny Ziemi- istnieją 2 źródła energii cieplnej, które mają wpływ na stan termiczny pow. Ziemi: -źródła zew. (Słońce);-źródła wew. (energia cieplna Jądra Ziemi).
Stopień geotermiczny- jest to liczba metrów o jaką trzeba się przemieścić w głąb ziemi aby temp wzrosła o 1 stopień C.
Gradient geotermiczny- przyrost temp. na daną liczbę metrów.
Strumień cieplny ziemi- energia która płynie z wnętrza ziemi na powierzchnie.
Procesy geologiczne- są to procesy zachodzące gł w skorupie ziemskiej i na jej powierzchni kształtujące skorupę ziemską. Dzielą się na: egzogeniczne i endogeniczne.
Procesy geologiczne niszczące: wietrzenie- procesy fizyczne które niszczą powierzchnie ziemi. Dzielimy na wietrzenie mechaniczne i chemiczne.
Czynniki wietrzenia chemicznego- powodują procesy reakcje zmiany skały chemicznego skały; czynniki- woda, Co2, tle, tlenek azotu, chlor, kwasy nieorganiczne, bakterie.
Czynniki wietrzenia fizycznego- insolacja „nasłonecznienie”, zmiany temp., zamróz, działalność organizmów żywych. Skutki procesów wietrzenia: tworzenie się gleby; występowanie ostrych szczytów w wysokich górach; tworzenie się form skalnych zaokrąglonych.
Erozja- to grupa procesów geologicznych niszczących skorupę ziemską które zachodzą pod wpływem mechanicznego oddziaływania określonego czynnika: rzeczna; lodowcowa; eoliczna; morska.
Erozja rzeczna- niszcząca działalność rzeki która oddziałuje mechanicznie na skorupę ziemską. Niszczące działanie rzeki jest przede wszystkim związane jej energią kinetyczną. Narzędziem niszczącym jest: masa wody; materiał transportowany przez rzekę. 3 odmiany: denna; boczna; wsteczna.
Erozja denna- wymaga dużej energii kinetycznej i polega na pogłębianiu koryta rzeki. Powoduje ona że doliny są V kształtne.
Erozja boczna- charakterystyczna dla środkowych i dolnych biegów rzeki. Polega na niszczeniu brzegów rzeki. Nie jest tu potrzebna duża prędkość, ale istotna jest duża masa wody. Erozja boczna powoduje że dolina rzeczna zajmuje coraz większy obszar, dochodzi do przerwania meandrów i powstania starorzeczy.
Erozja lodowcowa- to mechaniczne, niszczące działanie lodowców na skorupę ziemską. Lodowce dzielimy na górskie i kontynentalne (lądolody). Lodowce w wysokich górach tworzą się powyżej granicy wiecznego śniegu. Śnieg co roku gromadzi się na polu firnowym. Ten proces jest 3 etapowy: 1.)ze śniegu tworzy się firn; 2.) obejmuje przejście firnu w lód firnowy; 3.)przejście lody firnowego w lód lodowcowy.
Erozja morska- narzędziem niszczenia jest sama woda, oraz materiał niesiony przez wodę. Najmocniejszym działaniem erozji morskiej jest powstawanie klifu.
Powierzchniowe ruchy masowe- to procesy przemieszczania się przypowierzchniowych mas skalnych po pochyłościach terenu: spełzywanie; osuwanie; spływanie; staczanie; obrywanie.
a.)Spełzywanie- to bardzo powolny ruch mas skalnych który może występować nawet na niewielkich pochyłościach terenu.
B.)Osuwanie- to stosunkowo szybki ruch zwartych mas skalnych po pochyłościach terenu. Powstaje osuwisko.
C.)Staczanie- silny ruch drobnych fragmentów skalnych po stokach górskich. Elementem staczania jest występowanie u podnóża gór fiordów.
D.)Obrywanie- polega na obrywaniu się wielkich bloków skalnych w wyniku wietrzenia.
E.)Denudacja- polega na łącznym działaniu wietrzenia, erozji i powierzchownych ruchów masowych. Denudacja powoduje ścinanie wyniosłości terenu.
Gradacja- dąży do wyrównania terenu
(GRADACJA=DENUDACJA + SEDYMENTACJA)
Sedymentacja- to zespół procesów geologicznych zewnętrznych tworzących, które polegają na gromadzeniu się osadów w różnych typach środowisk sedymentacyjnych. Dzieli się na: środowiska sedymentacyjne lądowe; środowiska sedymentacyjne morskie.
Akumulacja rzeczna- tzw aluwia. Są to najmłodsze osady rzeczne. Charakterystyczne jest powstawanie stożków napływowych.
Delta- powstaje w ujściu rzek.
Akumulacja lodowcowa- przejawia się przede wszystkim powstawaniem moren (czołowej, dennej, bocznej, środkowej).
Akumulacja fluwioglacjalna- jest wywołana przez wody lodowcowe i rzeki wypływające z czoła lodowca. Sandry- tzw pola sandrowe. Są to znaczne obszary gdzie został zakumulowany piasek np. Pustynia Błędowska.
Akumulacja eoliczna- gł produktem są wydmy.
Wydmy tworzą się na plażach przy rzekach oraz w lasach: podłużne; poprzeczne. Na pustyniach charakterystyczne są barchany (paraboliczne; gwieździste; nieregularne).
Lessy- to produkt akumulacji eolicznej, charakterystyczną cechą jest ogromna porowatość. Mają charakter mikroporowaty. Powstają na sawannach, stepach pampach (silnie porośniętych trawami).
Akumulacja jeziorna- dochodzi do niej w skutek czego tworzą się następujące osady i skały: sapropel (muły zawierające znaczne ilości subst. organicznych); kreda jeziorna (skała zbudowana z węglanu wapnia); ruda darniowa (ruda żelaza, powstaje z wytrącenia żelaza z wody); ziemia okrzemkowa (powstaje z okrzemek).
Akumulacja bagienna- grunt jest mocno przesączony wodą, występują wytwory bagniste, mulaste, dodatkowo wzbogacone szczątkami organicznymi. W miejscach gdzie dochodzi do wzmożonej akumulacji szczątków roślinnych tworzą się torfowiska a w nich powstaje torf.
Sedymentacja morska:rys.(strefa litoralna, sublitoralna, hemipelagiczna, eupelagiczna, nerytyczna, batialna, abisalna, kadalna).
Wyróżnia się 3 podst. grupy osadów (genetycznych): I-terygeniczne- powstają z materiału pochodzącego z lądu; II-chemogeniczne- powstają z wody morskiej; III-organogeniczne- powstają na skutek gromadzenia się szczątek organicznych na dnie oceanu.//Wśród nich możemy wyróżnić np. osady: litoralne, nitoryczne, nerytyczne, batialne, abisalne.//Dla głębokich stref oceanicznych charakterystyczne są muły. Specyficzne formy sedymentacji morskiej to: laguny, mierzeje, kosy.
FACJA- jest to zróżnicowanie osadów równowiekowych powstających w różnych środowiskach; wyróżnia się: facje lądowe i morskie.
DIAGENEZA- są to procesy prowadzące do powstania litej skały z drobnego miękkiego osadu. 4 procesy diagenezy: twardnienie koloidów, kompakcja, rekrystalizacja, cementacja.
TRZĘSIENIA ZIEMI: O budowie głębszych stref Ziemi wnioskujemy na podstawie badań geofizycznych, głównie sejsmicznych.
Sejsmologia- to nauka zajmująca się badaniem trzęsień Ziemi, czyli zachowaniem się fal sejsmicznych w trakcie przechodzenia przez różne ośrodki skalne.
Trzęsienia Ziemi- to drgania ośrodków budujących Ziemie których źródłem jest nagłe przemieszczanie się mas skalnych w obrębie skorupy ziemskiej lub górnego płaszcza Ziemi.// W rejonie trzęsień Ziemi wyróżniamy:
HIPOCENTRUM- jest to miejsce w głębi Ziemi, w którym powstaje trzęsienie Ziemi.
EPICENTRUM- jest to miejsce na pow. Ziemi, do którego drgania sejsmiczne docierają najszybciej.//W rejonie gdzie powstaje trzęsienie Ziemi wyróżnia się 3 obszary: 1)epicentralny- w pobliżu epicentrum występują maksymalne zniszczenia 2)makrosejsmiczny- w obszarze tym drgania są odczuwalne ale brak zniszczeń 3)mikrosejsmiczny- w tym obszarze drgania są odnotowywane jedynie przez sprzęt pomiarowy.//
Podczas trzęsień Ziemi powstają 3 rodzaje fal sejsmicznych: 1)podłużne (P)- dylatacyjne; 2)poprzeczne (S)- torsjonalne; 3)powierzchniowe (L)- powstają jako fale pochodne w momencie dotarcia trzęsienia Ziemi do powierzchni Ziemi. Fale P i S powstają w hipocentrum. //Prędkość rozchodzenia się fal sejsmicznych zależy od rodzaju ośrodka: gęstości i sprężystości. Dlatego też w oparciu o trzęsienia można badać gęstość ośrodków skalnych. Fale podłużne mają 2 razy większą prędkość rozchodzenia się niż fale S i L. Na granicy różnych ośrodków skalnych powstaje zjawisko odbicia załamania się fal sejsmicznych podobnie jak w optyce. Trzęsienia Ziemi mogą „prześwietlić Ziemie”. Na granicy 2 ośrodków następuje załamanie i odbicie się fal sejsmicznych oraz nagła zmiana prędkości, w ten sposób odkryto tzw. nieciągłości.//Urządzenia do pomiaru trzęsień Ziemi w formie klasycznej to sejsmografy, a ich zapis to sejsmogramy.//Do określenia trzęsienia Ziemi stosuje się skale wielkości. Skala intensywności jest 12-stopniowa, tzw. skala Morcallego. Skala wielkości czyli magnitudy, skala Richtera: 9-stopniowa.//
Przyczyny i typy trzęsień Ziemi: zapadowe, wulkaniczne, tektoniczne. Ponadto wyróżnia się (wstrząsy sejsmiczne- indukowane działalnością człowieka).
Trzęsienia zapadowe- powstają na skutek zapadania się pewnych pustek w skorupie ziemskiej np. jaskiń. Są to trzęsienia słabe, obejmują 3% trzęsień Ziemi.
Trzęsienia wulkaniczne- związane z erupcją wulkanów lub z przemieszczaniem się magmy w skorupie ziemskiej. Obejmują 7% trzęsień Ziemi.
Trzęsienia tektoniczne- najczęstsze i najgroźniejsze. Obejmują 90% trzęsień Ziemi. Przyczyną tych trzęsień jest nagłe przemieszczenie się mas skalnych w skorupie ziemskiej lub w górnym płaszczu. Są skutkiem rozładowania nagromadzonych naprężeń i uwolnienia energii w postaci wstrząsów i drgań.//Pod wzg. występowania trzęsień Ziemi wyróżnia się 3 rodzaje obszarów w zależności od częstości i siły wstrząsów: 1)asejsmiczne- nie występują wstrząsy lub są bardzo słabe; 2)pensejsmiczne- wstrząsy sporadyczne, ale stosunkowo mocne lub częste ale słabe; 3)sejsmiczne- częste i silne. Najbardziej charakterystyczny obszar sejsmiczny to strefa wokół Oceanu Spokojnego.
Skutki trzęsień Ziemi: przemieszczanie się gruntów w pionie, poziomie; powstawanie szczelin; zmiana linii brzegowej; powstawanie osuwisk; fale tsunami.//Dzięki badaniom trzęsień Ziemi oraz na podstawie eksperymentów naukowych udało się ustalić budowę wnętrza Ziemi na którą składają się: skorupa ziemska (grubość w km: 5-40; głębokość nieciągłości w km: zmienna; objętość w %: 1,5), płaszcz (2860; 2900; 82,3), jądro zew. (2200; 5120; 15,4), jądro wew. (1250; 6373; 0,8). Litosfera- skorupa ziemska+część górnego płaszcza. Skorupa ziemska- bazaltowa, granitowa.
Magmatyzm-jest związany z powstaniem magmy (dolna część skorupy ziemskiej i górna część płaszcza) i jej migracja również do powierzchni Ziemi.
Wyróżniamy następujące typu wulkanów: a)lawowe(efuzywne): tarczowe, kopułowe; b)eksplozywne: maar; c)mieszane(stratowulkany)-charakteryzuje się naprzemianległym występowaniem warstw materiału piroklastycznego (tefra) i potoków lawy.
Produkty działalności wulkanicznej: -stałe(piroklastyczny materiał; popioły wulkaniczne, piaski wulkaniczne, lapilli, scoria oraz bomby wulkaniczne); -gazowe(para wodna, CO2, SO2, H2S, mogą zapowiadać erupcję, wykorzystywane w gospodarce); -ciekłe(różne rodzaje lawy - kwaśne, obojętne, zasadowe).//Po fazie aktywnej wulkanizmu zwykle przez dłuższy czas występują zjawiska powulkaniczne np.: wydzielanie się gazów wulkanicznych; gor¹ce ród³a, gejzery, wulkany b³otne. Obecnie z ok. 600 czynnych wulkanów 2/3 wystźpuje na ³ukach wysp wokó³ Pacyfiku lub po stronie kontynentalnej ale po stronie Pacyfiku. ¼ wulkanów wystźpuje w pasie: W³ochy, Grecja, Turcja, p³d Azja, Indonezja. Inne wulkany wystepują także na Islandii i na Hawajach.
WIEK ZIEMI: Są dwa pojęcia wieku ziemii: 1)wiek bezwzględny lub absolutny, 2)wiek względny.
1) wiek bezwzględny to wiek ziemi, minerałów i skał a pośrednio także procesów geologicznych wyrażonych w latach. Wiekiem bezwzględnym (czasem geologicznym) zajmuje się szczegółowo geochronologia. Do ustalenia wieku bezwzględnego służą metody: -metody fizykochemiczne gł. Izotopowe opierające się na zjawisku naturalnego rozpadu pierwiastków promieniotwórczych; -metody sedymentologiczne; -metody paleontologiczne.//Metodami geochronologii ustalono ze najstarsze stwierdzone skały na ziemi maja 3,8mld lat(Australia), meteoryty mają w większości ok. 4,5mld lat. Skały księżyca maja ok. 4,7mld lat, dlatego wiek układu słonecznego wraz z ziemia ocenia się na ok. 5mld lat.
2)wiek względny to wiek skał i procesów geologicznych względem innych skał i procesów geologicznych w danym profilu. Kategorie wieku względnego to: starszy, równowiekowy, młodszy. Określanie wieku względnego obowiązuje zasada superpozycji czyli nadległości warstw, że: w nie zaburzonym profilu warstwy leżące wyżej są młodsze. Metody ustalenia wieku względnego: sedymentologiczna, korelacji litologicznej, geofizyczna, biostratygraficzna, archeologiczna.
Stratygrafia zajmuje się badaniem skał i ich występowaniem w przestrzeni i w czasie w celu odtworzenia dziejów ziemi. Kategorie klasyfikacji stratygraficznej: litostratygrafia, biostratygrafia, chronostratygrafia.
Korelacja stratygraficzna- to postępowanie zmierzające do ustalenia wieku względnego skał stwierdzonych w różnych, odległych od siebie naturalnym lub sztucznym odsłonięciem.
Minerał-to pierwiastek albo związek chem. naturalny o ściśle określonym składzie chemicznym(zmiennym w ściśle okresowych granicach) i o określonych własnościach a także o uporządkowanej budowie wewnętrznej(sieć krystaliczna).
Kryształ-jest to minerał którego forma zewnętrzna(geometryczna) odpowiada uporządkowanej budowie wewnętrznej.
Skała-jest to mieszanina minerałów i substancji mineralnych.
Kopalina- jest to minerał, skała lub inna naturalna, która może być przedmiotem eksploatacji górniczej.
Złoże-to naturalne nagromadzenie kopaliny w skorupie ziemskiej, które eksploatacja może przynieść korzyści gospodarcze.
Skały osadowe-powstają w wyniku sendymentacji. Podział;okruchowe->produkty wietrzenia innych skał chemiczne->głownie sole, wytracają sie zwiazki chcemiczne z wody (ewaporaty) organogeniczne->nagromadzone cząstki roślinne i zwierzęce wietrzeniowe-> jako nierozpuszczalne produkty wietrzenia skał, pozostają jako zwietrzelizna ( np.skały ilaste-> glinki,laferyty, boksyt) Typy skał: węglanowe (skład węglan wapnia), okruchowe (skł: ziarna detrytyczne), ewaporatowe( siarczan wapnia, chlorki K,Na , Mg) krzemieniowe (skł: chalcedon-odmiana kwarcu lub opal <uwalnianie fosforowe (skład: fosorany wapnia) krzemionki>)kanstobiolity(torf,C)(skl;materia organiczna), ilaste (skl;materiały ilaste,kwarc,tlenki, wodorotleki Fe i Al) Geneza węgla; faza biochemiczna -gromadzenie materii faza geochemiczna- proscey glebotwórcze) torf, węgiel kamienny i brunatny, antracyt(91-96%C) skały pochodzenia chemicznego ewaporaty powstaja w wyniku odparowania ( gips, sol, anhydryt, dolomit, wapien) martwica wapienna, kreda,dolomity,margle, sol, gips, anhydryt kolejność odparowywania kalcyt, anhydryt, gips, solecyklodem skały organogeniczne a) węglanowe ( wapienie, muszlowy) b) krzemionkowe ( radiolaryty, diatomity, Ge.., opoki) fosforyty, wegle, ropa naftowa kompakcja zmiany fizyczne polegające na zblizaniu się do siebie czasteczek lub ziaren mineralnych na skutek ciężaru ( skał) warst nadkładu Lityfikacja - luzny osad przechodzi w skale zwiezła Metamorfizm -zjawiska metamorficzne przebiegają w głębi skorupy ziemskiej, obejmując zarówno skały osadowe i magmowe jak i wcześniej powstałe skały metamorficzne. Powodują one zmianę pierwotnych struktur i tekstur skał, a także prowadzą do zmian ich składu.Diageneza - metamorfizm niskiego, średniego i wysokiego stopnia - częściowe przetopienie skały.Ultrametamorfizm - w niższych temperaturach skały metamorficzne ulegają selektywnemu topnieniu.Rodzaje metamorfizmu: termiczny (temperatura) dynamiczny (ciśnienie dynamiczne-tektonika) statyczny (ciśnienie nadkładu) lokalny (impakcyjny - uderzenie, eksplozyjny) regionalny (większe partie skorupy ziemskiej) Metamorfizm kontaktowy - zjawiska mają charakter lokalny, zachodzą przy kontakcie intruzji magmowej ze skałami osłony. Należą do nich przeobrażenia termiczne związane z ogrzaniem skał osłony przez wdzierającą się magmę i gwałtowne ochłodzenie brzeżnych części intruzji. W kontakcie z utworami osłony ważnymi elementami towarzyszącymi są: - procesy metasomatyczne: wysoka temperatura (400 - 800 C) niskie ciśnienie produkty: piaskowce -> kwarcyty węgiel -> grafit skały węglanowe -> marmuryMetasomatoza - polega na częściowym lub całkowitym zastąpieniu pierwotnej substancji przez inne składniki chemiczne.Metamorfizm dyslokacyjny - wywołany przez ciśnienie kierunkowe. Towarzyszą mu procesy metasomatyczne i rekrystalizacyjne w zależności od strefy. Przeobrażenia dynamiczne polegają na mechanicznym rozdrobnieniu skał aż po deformacje plastyczne.Metamorfizm impakcyjny, uderzeniowy - związany z uderzeniem meteorytu, wybuchami jądrowymi, wybuchami, eksplozjami wulkanicznymi. Skały powstające w wyniku uderzenia meteorytu to impaktyty, eksplozji wulkanu-> eksplozyty. Metamorfizm regionalny: objemuje duże obszary zachodzi w wyniku pogrążania litosfery na duże głębokości, np. obniżanie dna zbiorników sedymentacyjnych; stregy orogeniczne (fałdy); strefy subdukcji temperatura (200 - 1000 C)ciśnienie (100 - 1500 MPa)Fazja - zespół warunków w jakich tworzy się dana skała.Struktury skał metamorficznych: Wszystkie skały metamorficzne charakteryzuje się strukturami pełno krystalicznymi, określone są jako blastyczne. W zależności od wielkości kryształów (blastów) rozróżniamy:drobno krystaliczne średnio krystalicznegrubokrystaliczneTekstury skał metamorficznych:a) kierunkowe: łupkowa, gnejsowa b) bezkierunkoweSkały metamorficzne w Polsce:nawiecej jest gnejsów o różnej genezie, większość z nich to paragnejsy (ze skał osadowych), np. gnejs śnieżnicki łupki krystaliczne marmury - metamorfizm regionalny lub kontaktowy serpentynit -> Jordanów Erozja- mechaniczne niszczenie skał połaczone z usuwaniem powstających okruchów skalnych przez ( deszcz, wiatr, wody płynące, wody podziemne, lodowce,)wietrzenie proces niszczenia skał i minerałow na pow ziemi pod wpływem czynnikow ( atmosfery, hydrosfery, biosfery) czynniki fizyczne rozpad skal chemiczne rozklad skal czynniki wietrzenia mech zmiany termiczne wzrost obcyh kryształów, wahania cisnienia, zmiana wilgotności skal, Wietrzenie ilaste - pęcznienie skal ilastych a potym wysychanie kurczy się obj. Powestaja szczelinu-nieszczenie zwięzłości skal Wietrzenie mechaniczne przyspiesza tempo wietrzenia mechanicznego.Wietrzenie chemiczne odbywa się w środowisku bogatym w wode która zawiera O2 i CO2 Aktywne składniki w wodzie -Amoniak i tlenki azotu -CO2 Chlor H2SO4 Węglany Substancje humusowe Przeobrazenia chemiczne -utlenianie (oksydacja)- dodawanie tlenu -uwadnianie(hydratacja) - dodawanie wody -redukcja zabranie czasteczki tlenu -karbonatyzacja(uwęglanie w procesie krasowienia) -chlorotyzacja -kaolityzacja Przebieg wietrzenia zalezy od : -warunkow klimatycznych -budowy podloza skalnego -warunkow orograficznych i ekspozycji -świata organicznego Wietrzenie a klimat: Tropikalny-chemiczne Pustynny -mechaniczne Gorski- mechaniczne Polarny- mechaniczne Procesy glebotworcze-Lita skala ulega wietrzeniu -pojawiaja się spekania i szczeliny coraz wieksze -z powierzchni zostaje w nie wmyte czastki organiczne i nie organiczne -powstaje gleba -wspomagaja to nowe rosliny i zwierzeta Poziomy -ściulka -pruchnica -poziom wymywania -zwietrzelina-skala macierzysta Podział fałdów:a)ze względu na położenie skrzydeł względem powierzchni osiowej: - stojący, - obalony, -pochylony, -leżący -przewalony b)ze względu na symetrię fałdów: - symetryczny - asymetryczny c)ze względu na położenie osi fałdu: - poziome -pochylone -pionowe Uskok - to powierzchnia nieciągłości wzdłuż której miało miejsce przemieszczanie (skrzydło wiszące i skrzydło zrzucone)Uskoki: - zrzutowe normalne(grawitacyjne -inwersyjne -przesuwne -zrzutowo-przesuwne -rotacyjne(nożycowe, zawiasowe) Nasunięcie - polega na przemieszczeniu mas skalnych wzdłuż połogiem powierzchni. Jeżeli nasunięcie jest niewielkie, Czynniki geologiczne- powoduja procesy geologiczne.Należa do nich: czynniki zewnętrzne- atmosfera,hydrosfera, Zycie organiczn zynniki wewnętrzne- ruchy diastroficzne,wulkanizm,plutonizm,metamorfizm. Procesy geologiczne dzielimy na niszczace(wietrzenie,erozja,powierzchniowe ruchy masowe), tworcze(sedymentacja). Procesy geologiczne dzielimy na: egzogeniczne(wietrzenie, erozja, powierzchniowe ruchy masowe,sedymentacja) endogeniczne(diastrofizm,magmatyzm,metamorfizm) Diastrofizm- ogol procesow wywolanych przez czynniki endogeniczne, prowadzi do roznego rodzaju ruchow skorupy ziemskiej np. . trzesienia ziemi , ruchy pionowe, ruchy poziome,dryf kontynentow,ruchy górotworcze. Przyczyna zaburzenia równowagi skorupy ziemskiej :powstanie i topnienie lodowcow; zmiany ilości wod w morzach a nawet jeziorach sedymentacja; erozja; zwiekszenie obciążenia skorupy ziemskiej w rezultacie ruchow górotwórczych Ruchy górotwórcze - to wielkoskalowe ruchy skorupy ziemskiej prowadzace do powstania gor , stanowiace czesc cyklu organicznego.Orogenezy: kaledonska(gory świętokrzyskie-kambr, Sudety-sylur/karbon) waryscyjska(trzon krystaliczny Tatr-karbon; Pieniny-Kreda) alpejska(Karpaty-kreda/trzeciorzęd, rzezba lodowcowa)Cykl orogeniczny ma związek z przemieszczanie się plyt litosfery. Fald- wygiecie warst bez przerwania ich ciągłości.
1)Dążność mas w skorupie ziemskiej do zachowania równowagi to izostazja. 2. Systematyka minerałow: pierwiastki rodzime, siarczki i siarkosole, halogenki, tlenki i wodorotlenki, sole kwasów tlenowych, połączenia organiczne(substancje mineralne). 3. Diagoneza prowadzi do lityfikacji. 4. Kaolinityzacja zachodzi w klimacie tropikalnym. 5. Metamorfizm impakcyjny - zachodzi na powierzchni Ziemi wskutek uderzenia dużego ciała kosmicznego, zazwyczaj meteorytu. Polega na przeobrażeniu wskutek fali uderzeniowej działającej w bardzo krótkim czasie, przy wytworzonym bardzo dużym ciśnieniu i dużej temperaturze. 6. Geneza wód podziemnych - pochodzą głównie z opadów które wsiąkają w podłoże. Tylko w niektórych przypadkach wody gruntowe są pochodzenia magmowego-wody juwenilne. Rozróżniamy też wody pochodzenia atmosferycznego- wody meteoryczne oraz wody z źródeł podziemnych. 7. Marmur powstaje w wyniku metamorfizmu wapienia. 8. Skała to duże skupisko minerałów jednorodnych lub różnorodnych. Ze względu na sposób powstania wyróżnia się skały magmowe, osadowe i metamorficzne. 9 Skała to duże skupiska minerałów jednorodnych lub różnorodnych, ze wzg. Na sposób powstania wyróżnia się skały magmowe, osadowe i metamorficzne. 10) Barchan- jest to rodzaj ruchomej wydmy o półksiężycowatym kształcie i ramionach wysuniętych zgodnie z kierunkiem wiatru ( strzałka pod rys kierunek wiatru ) 11) Na czym polega subdukcja Proces polegający na wciąganiu lub wypychaniu jednej płyty litosferycznej pod druga 12Co to jest morena boczna Material skalny transportowany przez lodowice przymarzniety do bokow jezora lodowcowego Skaly osadowa--àskaly metamorficzne--àskaly magmowe
[1.] Strefa ekspansji skorupy oceanicznej w obie strony od grzbietu śródoceanicznego to strefa akrecji [2.] Izostazja [3.] Deklinacja zalezy od miejsca pomiaru i czasu [4.] Astenosfera, warstwa w górnej części płaszcza Ziemi, o zwiększonej plastyczności podatności na deformacje, uważa się ją za główne źródło procesów magmowych. [5.] co znaczy ze proces jest endogeniczny - wywołany wew. Energia ziemi, zachodzi wewnątrz ziemi np. trzesienie ziemi [6.] Wylewna skała magmową jest bazalt [7.] biotyt krystalizuje szybciej od kwarcu 8) lateryt powstaje w wyniku wietrzenia lessów [9.] produktem metamorfizmu piaskowcow sa kwarcyty [10.] wietrzenie w klimacie tropikalnym charakter się wilgotnością, wys temp, - wietrzenie chemiczne [11.]erozja mechaniczne niszczenie skał połaczone z usuwaniem powstających okruchów skalnych przez ( deszcz, wiatr, wody płynące, wody podziemne, lodowce,) [12.] Pole mag, powstaje dzieki, pradom w plynnym jadrze ziemi w pradach tych ruch obrotowy ziemi wywoluje wiry, wytwarzajac prad elektr który wytwarza pole elektr [13.] subdukcja Proces polegający na wciąganiu lub wypychaniu jednej płyty litosferycznej pod drugą [14.]Płaszcz Ziemi (skorupa kontynentalna, oceaniczna, pow moho-wyznacza granice miedzy skorupa a plaszczem, litosfera oceaniczna, kontynentalna, astenosfera, plaszcz gorny, strefa przejsciowa, plaszcz dolny b) skorupa ziemska warstwa osadowa, warstwa granitowa, bazaltowa, plaszcz ziemi przykladowe pyt. 1) czy promien Beg jest dłuższy od… NIE 2) Jedy… granitowa 3) deklinacja A MIEDZY PLASZCZEM 4) W osi grzbietu srodocean jest A wulkany linijne 5) szelf cechuje się warstwa bazaltowa
ŚCIĄGA KOLOKWIUM
Skały Magmowe: Dioryt/Sjenit - szara - skała obojętna, jawno krystaliczna , średnioziarnista, - skała głębinowa, kierunkowa, zbita, m. jasne: skalenie; m. ciemne: biotyt, amfibole Gabro - barwa: ciemna skała zasadowa, jawno krystaliczna - skała głębinowa, bezładna, zbita, m. jasne: skalenie; m. ciemne: pirokseny, amfibole Bazalt - barwa: ciemna - skała zasadowa, afanitowa - skała wylewna, bezładna, zbita, m. jasne: niewidoczne gołym okiem skalenie; m. ciemne: pirokseny, amfibole Andezyt szara - skała obojętna, porfirowa - skała wylewna, bezładna, zbita, m. jasne: skalenie; m. ciemne: amfibole, (pirokseny, biotyt), Porfir Kwarcowy jasna - skała kwaśna, porfirowa - skała wylewna, bezładna, zbita, m. jasne: skalenie, kwarc ; m. ciemne: biotyt, Granit - jasna - skała kwaśna, jawno krystaliczna , średnioziarnista, - skała głębinowa, bezładna, zbita, : m. jasne: skalenie (różowe), kwarc ; m. ciemne: biotyt, amfibole, Skały Osadowe: Piaskowiec Żelazisty - czerwonawa, psamitowa, różnoziarnista, słabo obtoczona, bezładna, porowata, zbita, okruchy: kwarc, skalenie, muskowit, okruchy skał spoiwo: żelazisto- ilaste, IŁ - żółta, pelitowa, luźna, minerały ilaste, Żwir - szara, psefitowa, dobrze obtoczone, różnoziarnista, luźna, bezładna, okruchy skał z przewagą kwarcu, Żwirowiec Kwarcowy - brunatny, lekko czerwonawy, psefitowa, słabo obtoczone, różnoziarnista, bezładna, porowata, zbita, okruchy: kwarc, skalenie, spoiwo: żelazisto- krzemionkowa PIASKOWIEC (KWARCOWY ILASTO- KRZEMIONKOWY) - jasnoszara, psamitowa
Akumulacja jeziorna - materiał rumoszowy osadzony jest przy brzegu, dalej materiał drobnoziarnisty. Do najważniejszych osadów jeziornych należą - sapropel (gytia, z resztek roślinnych), - kreda jeziorna (z węglanu wapnia przynoszonego przez rzeki).
Akumulacja bagienna - osady pochodzące z rozkładu roślinności. Przykłady - torf, - węgiel brunatny, - węgiel kamienny.
Gradient geotermiczny - wielkość określająca przyrost temp. Na jednostkę przyrostu głębokości wew. Ziemi. Wyznaczana na określonym obszarze i dla określonego przedzialu głębokości. Średni stopień ziemski wynosi 30 C/1km.
Wietrzeniem - nazywamy proces, w wyniku którego następuje rozpad skał na drodze fizycznego rozluźnienia oraz zmiany składu chemicznego skały. Produkt tego procesu jest zwietrzelina - jest to masa luźnego materiału, powstająca wskutek wietrzenia skały.
Erozja - , czyli mechaniczne niszczenie powierzchni terenu materiałem transportowanym przez wodę, wiatr, lodowiec.
Gleby poligonalne - typowe dla klimatu polarnego gleby strukturalne, powstające na skutek powtarzającego się zamarzania i odmarzania gruntu
Uskok odwrócony (inwersyjny)
Krystalizacja minerałów przebiega według określonej kolejności, kolejno krystalizujące minerały tworzą tzw. szeregi reakcyjne Bowena.
Strefy akrecji. Strefy w których powstaje nowa skorupa oceaniczna, płyty poruszają się w rozbieżnych kierunkach.
Wietrzenie chemiczne
Główną rolę w wietrzeniu chemicznym odgrywa woda i rozpuszczone w niej związki chemiczne. Najintensywniej zachodzi ono w klimacie wilgotnym gorącym. Do czynników wietrzenia chemicznego zlicza się: rozpuszczanie, uwodnienie, hydrolizę, utlenianie, redukcję i uwęglanowienie.
Charakterystycznymi produktami wietrzenia chemicznego w klimacie gorącym są lateryty, złożone z wodorotlenków glinu i żelaza, oraz boksyty, czyli kopalne lateryty wykorzystywane do produkcji aluminium.
Metamorfizm izochemiczny - metamorfizm przy którym nie dochodzi do istotnej zmiany składu chemicznego (z wyjątkiem zawartości wody i dwutlenku węgla). Przeciwieństwo metamorfizmu allochemicznego
Metamorfizm allochemiczny - metamorfizm przy którym następuje zmiana składu chemicznego skały - doprowadzenie i/lub odprowadzenie jakiś składników .Przeciwieństwo metamorfizmu izochemicznego.
Metamorfizm dyslokacyjny - Głównym czynnikiem jest uwarunkowane naciskiem tektonicznym ciśnienie kierunkowe (stres) i wywołane przez nie ścinanie.
Metamorfizm termiczny - Jego głównym czynnikiem jest temp. Efektem jest rekrystalizacja bez deformacji. Najczęściej występuje przy kontaktach z intruzją magmową.
Metamorfizm kontaktowy - Lokalny metamorfizm przy kontaktach ciał magmowych zaznaczony w ciałach ościennych spowodowany działaniem wysokiej temp. I ewentualnie substancji pochodzącej z magmy.
Metamorfizm regionalny - Metamorfizm spowodowany pogrążaniem dużego obszaru w strefę odmiennych ciśnień i temp.
Budowa ziemi
1. skorupa
2. powierzchnia Moho
3. płaszcz górny
4. strefa przejściowa
5. płaszcz dolny
6. powierzchnia Gutenberga
7. jądro zewnętrzne
8. jądro wewnętrzne (stałe)
Nieciągłość Moho - granica pomiędzy skorupą i płaszczem Ziemi, kilkusetmetrowa warstwa przejściowa leżąca na różnych głębokościach.
Nieciągłość Gutenberga - strefa rozdzielająca płaszcz ziemski i jądro Ziemi, na głębokości ok. 2900 km wyznaczona przez zanik fal poprzecznych, spadek prędkości podłużnych i wzrost gęstości materii.
Skorupa ziemska
Magnetyzm Ziemi - Jedna z fizycznych właściwości Ziemi. W efekcie działania złożonego zespołu zjawisk fizycznych, wiążących się z ruchem obrotowym Ziemi tworzy olbrzymi magnes z ośrodkiem w swoim jądrze i biegunami magnetycznymi znajdującymi się w obszarach polarnych.
Deklinacja magnetyczna - kąt poziomy w danym miejscu na powierzchni Ziemi między południkiem magnetycznym i geograficznym.
Pole magnetyczne wykorzystuje się np. do określania kierunków za pomocą igły magnetycznej w kompasie.
Strumień cieplny - ilość energii cieplnej przenikającej powierzchnię izotermiczną w jednostce czasu.
Gradient - opisuje zmiany temperatury wraz z wysokością. [ oC/km ]
Izostazja - stan równowagi mas w skorupie ziemskiej, którego zakłócenia wykazywane są przez izostatyczne ruchy skorupy.
Tektonika płyt - teoria tłumacząca wielkoskalowe ruchy ziemskiej litosfery. Litosfera podzielona jest na płyty tektoniczne, które poruszają się względem siebie.
Rodzaje granic tych płyt:
- rozbieżne, gdzie powstaje nowa litosfera; strefa Benioffa
- zbieżne, litosfera wciągana w głąb Ziemi; zachodnie wybrzeże Ameryki Południowej
- przesuwcze, płyty przesuwają się względem siebie; uskok San Andreas
Trzęsienia ziemi - naturalne wstrząsy, rozchodzące się w postaci fal sejsmicznych.
Przyczyny: tektoniczne, wulkaniczne, zapadowe, antropogeniczne
Obszary:
-sejsmiczne, częste i silne trzęsienia
- pansejsmiczne, rzadkie i stałe wstrząsy
- asejsmiczne, bez wstrząsów sejsmicznych
Procesy geologiczne - zjawisko lub zespół zjawisk wywołujących na powierzchni Ziemskiej lub w jej wnętrzu przeobrażenia fizyczne lub chemiczne.
- niszczące (denudacja): wietrzenie, erozja, powierzchniowe ruchy masowe
- twórcze (agradujące): sedymentacja
Przyczyną procesów działania sił wynikających z istnienia:
EG - czynników zewnętrznych np. atmosfera, hydrosfera, organizmy
EN - czynników wewnętrznych - ruchy diastroficzncze , wulkanizm, plutonizm, metamorfizm.
Wszystkie powierzchnie przemieszczania materii w obrębie skorupy ziemskiej wpływają na zmiany sposobu występowania skał.
Zależnie od źródła energii, która je wywołuje:
egzogeniczne - wietrzenie, erozja, powierzchniowe ruchy mas (wywołane energią zewnętrzną)
endogeniczne - plutonizm, wulkanizm, procesy sejsmiczne lądotwórcze i inne (przez energię wewnętrzną)
Diastrofizm - ogół procesów wywołanych przez czynniki endogeniczne, prowadzących do deformacji, przemieszczeń lub pionowych ruchów skorupy ziemskiej (trzęsienia ziemi, ruchy pionowe - epejrogeniczne, poziome -dryf kontynentów , górotwórcze -orogeniczne
Ruchy pionowe - przyczyna zaburzenia równowagi skorupy ziemskiej (powstawanie i topienie lodowców, zmiana ilości wód w morzach, sedymentacja, erozja).
Orogenezy - ruchy górotwórcze, orogeniczne - wielkoskalowe ruchy skorupy ziemskiej, prowadzące do powstania gór, stanowiące część cyklu orogenicznego (kaledońska - Polska, waryscyjska, alpejska).
Deformacje warstw skalnych - zaburzenia w pierwotnym ułożeniu warstw skalnych powstające pod wpływem działania ruchów tektonicznych. Wyróżnia się deformacje:
a) ciągłe - powstałe bez przerwania ciągłości danej warstwy skalnej, polegające tylko na jej ugięciu):
- fałdy (stojący, pochylony, obalony, leżący, przewalony)
- nasunięcia (przemieszczenie mas skalnych wzdłuż powstałej powierzchni)
- płaszczowiny (jest często oderwana tektonicznie oraz odcięta erozyjnie od macierzystego podłoża (tzw. korzenie płaszczowiny)
b) nieciągłe - następuje przerwanie ciągłości danej warstwy skalnej czyli jej rozerwanie i przemieszczenie:
- uskoki (zrzutowe, przesuwcze, zrzutowo-przesówcze, rotacyjne - nożycowe i zawiasowe, złożone.
Skały i minerały
Minerał - pierwiastek, związek chemiczny albo jednorodna mieszanina pierwiastków lub związków chemicznych, w normalnych warunkach w stałym stanie skupienia, powstały w sposób naturalny (bez ingerencji człowieka) w skorupie ziemskiej. Mają określone właściwości fizyczne i chemiczne oraz sposoby powstawania, występowania i przeobrażeń. Z geologicznego punktu widzenia najmniejszy składnik skorupy ziemskiej.
Systematyka minerałów - najprostsza oparta jest na ich składzie chemicznym:
- pierwiastki rodzime
- siarczki i siarkosole
- tlenki i wodorotlenki
- halogenki
- sole kwasów tlenowych
- substancje mineralne
Główne minerały skałotwórcze:
- kwarc
- skalenie (ortoklaz, mikroklin, albit, anortyt)
- łuszczyki (muskowit, biotyt)
- amfibole (Hornblenda)
- pirokseny (augit)
- oliwiny
- kalcyt
- gips
- halit
Definicja skały
Skała - jest skupiskiem jednorodnych lub różnorodnych minerałów, które powstało w przyrodzie na skutek naturalnego procesu.
Podział skał (ze względu na sposób powstania):
- magmowe,
- osadowe,
- metamorficzne
Magmatyzm - ogół procesów tworzenia się i przemieszczania magmy w litosferze oraz jej stygnięcia, które prowadzą do powstawania skał magmowych. Pojęcie zbiorcze zawierające procesy plutoniczne i wulkaniczne.
Wulkanizm - procesy polegające na wydostawaniu się (erupcji) magmy i towarzyszących jej par i gazów na powierzchnię Ziemi.
Plutonizm - ogół procesów geologicznych polegających na podziemnym tworzeniu, przemieszczaniu się magmy, jej zastyganiu w obrębie dolnej skorupy ziemskiej i górnego płaszcza oraz tworzeniu się z niej skał plutonicznych.
Podział skał magmowych (ze względu na miejsce powstawania):
- plutoniczne (głębinowe) - wolno zastygają, struktura jawno krystaliczna
- wulkaniczne (wylewne) - struktura afanitowa lub porfirowa, zastygają szybko (na powierzchni)
- żyłowe (warunki pośrednie) - zastygają w głębi Ziemi, ale stosunkowo szybko
Dyferencja magmy - różnicowanie się magmy (zróżnicowanie składu magmy pierwotnej w skorupie ziemskiej); proces podziału magmy na stopy o różnym składzie chemicznym i różnych właściwościach fizycznych, prowadzi do powstawania skał magmowych o różnym składzie chemicznym.
Procesy dyferencji (...)
Elementy wulkanu i produkty erupcji wulkanicznej:
- krater
- szczeliny promieniste,
- szczeliny pierścieniowe
- komora magmowa (ognista)
- skały podłoża (niewulkaniczne)
- kanał wulkaniczny
- katedry (koliste zagłębienia powstałe w skutek wysadzenia lub zapadnięcia szczytowej części stożka wulkanicznego.
- lawa
- materiały piroklastyczne (pyły, popioły, piasek wulkaniczny, lapille i bomby wulkaniczne)
- gazy wulkaniczne
Struktury skał magmowych:
- jawnokrystaliczna: grubo (>5mm), średnio (1-5mm) i drobno (0,2-1mm) krystaliczna (ziarnista)
- afanitowa
- porfirowa: tło (tzw. ciasto skalne) + prakryształy
Temperatura wewnątrz ziemii to ok. 6000 stopni C.
Promień równikowy jest dłuższy od promienia biegunowego Ziemii.
Deklinacja magnetyczna nie jest wyrażana w metrach.
W skorupie ziemskiej najwięcej jest żelaza, jako pierwiastka.
Ziemia ma ok. 4,5 mld lat.
Grawimetr służy do pomiarów przyspieszenia ziemskiego.
Isaac Newton sformułował prawo powszechnego ciążenia.
Nieciągłość Moho występuje między skorupą ziemską a płaszczem.
Warstwa granitowa znajduje się w obrębie skorupy kontynentalnej.
Meteoryt kamienny jest Aorytem.
Warstwa składająca się głównie ze związków krzemu i glinu to Sial.
Amoniak wchodził w skład pierwotnej atmosfery Ziemi.
Tlen jest najbardziej rozpowszechnionym pierwiastkiem skorupy ziemskiej.
Deklinacja to kąt dwuścienny między płaszczyzną południka geograficznego i magnetycznego (inaczej kąt między składową X i H)
Stopień geotermiczny - głębokość (mierzona w metrach) na której temperatura wzrasta o 1 stopień C w stosunku do punktu początkowego.
Główne pierwiastki wchodzące w skład ziemi: żelazo, tlen, krzem, magnez, sód, nikiel, siarka, glin, wapń.
Dyferencja to proces różnicowania się magmy.
Dajka jest intruzją niezgodną.
Likwacja to zjawisko odwieszania magm.
Biotyt najczęściej krystalizuje szybciej od kwarcu.
Sill to żyła pokładowa.
Krater jest połączony z ogniskiem magmowym przez komin wulkaniczny.
Wulkany eksplozywne wyrzucają gazy i materiały wulkaniczne.
Wulkany wylewne (lawowe) dzielą się na wulkany tarczowe i kopuły lawowe.
Maary są rodzajem wygasłych wulkanów eksplozywnych - lejkowate zagłębienia otoczone wałem z popiołów wulkanicznych.
Wśród otworów piroklastycznych największe rozmiary mają bomby wulkaniczne.
Stratowulkan produkuje lawę oraz popiół wulkaniczny.
Lawy poduszkowe powstają w wyniku podmorskich wylewów.
Zjawiska plutoniczne związane są z przemieszczaniem się i zastyganiem magmy wewnątrz skorupy ziemskiej.
W wyniku erupcji linijnej ognisko łączy się z powierzchnią szczeliny, a produkty wydobywają się całą szerokością szczeliny.
Główne czynniki erupcji wulkanicznej to hydrauliczne wyciskanie lawy i działalność gazów.
Warstwa ozonowa nie znajduje się w troposferze.
W atmosferze ziemskiej jest najwięcej Azotu.
Temperatura w egzosferze jest zmienna.
Warstwa ozonowa pochłania promieniowanie ultrafioletowe.
Zorze polarne powstają w termosferze.
Geolida to linia geometryczna ziemi na poziomie powierzchni mórz.
Krzywa hipsograficzna wyraża wysokościową strukturę powierzchni Ziemi.
Szerokość mezosfery osiąga 50-85km.
Badanie meteorytów dostarczają informacji o chemizmie Ziemi.
Perydotyt to skała która występuje poniżej powierzchni Mohorovicica.
Metody bezpośredniego badania wnętrza Ziemi to: wiercenia, badania rdzeni wiertniczych.
Monsun nie jest przyrządem do mierzenia opadów.
W wyniku wietrzenia podmorskiego powstaje Glaukonit.
Łuszczenie skał jest wywołane głównie nasłonecznieniem.
Denudacja to ogół procesów niszczących powierzchnię Ziemi, szybciej przebiega na terenie górskim.
Główne czynniki wietrzenia machnicznego to: insolacja, zamróz, soliflukcja.
Eksfoliacja to łuszczenie się skał.
Produkty wietrzenia ilastego to: utwory złożone z wolnej krzemionki, wodorotlenków lub tlenków Fe.
Kaolinit jest produktem wietrzenia ilastego.
Eluwium to resztkowe nagromadzenie fragmentów skalnych w miejscu gdzie skała podlegała wietrzeniu chemicznemu lub fizycznemu.
Halmyroliza to proces chemicznego przeobrażania się minerałów pod wpływem wody morskiej.
Bielica to jasnoszara gleba klimatu umiarkowanie chłodnego.
Paneoplena wykształca się w stadium starczym.
Deflacja to wywiewanie cząstek mineralnych.
Korozja to erozyjna działalność cząstek mineralnych unoszonych przez wiatr.
Kotły eworsyjne powstają w wyniku erozji dennej.
Meandery i starorzecza tworzą się w wyniku erozji bocznej.
Aluwia to osady rzeczne.
Ripplemarki to drobne fale piaskowe.
Peneplena to płaska powierzchnia powstała w wyniku działalności niszczących procesów geologicznych.
Barchan to wydmy mające kształt sierpowaty.
Deluwium to osady utworzone w wyniku wypłukiwania przez wody deszczowe najdrobniejszych cząstek mineralnych z gleb.
Ablacja deszczowa to inaczej spłukiwanie - erozja luźnych osadów.
Rzeka roztopowa to rzeka z rozwidlającymi się i ponownie łączącymi korytami, rozdzielonymi przez wyspy i mielizny.
Nośność to całkowita ilość materiału klasycznego, jaka może być transportowana przez prąd wodny.
Przełom rzeczny to zwężony odcinek doliny rzecznej o zwężonych zboczach przecinający wzniesienie.
Hamada to kamienna pustynia.
Typowym utworem akumulacyjnym pyłów atmosferycznych jest Less.
Niwacja to erozyjna działalność topniejącego śniegu.
W obrębie pola firnowego powstaje lód lodowcowy.
Prędkość poruszania się lodowców jest zmienna.
Jeziora rynnowe nie występują w Tatrach.
Morena boczna nie jest typowa dla lądolodów.
Kemy są formami powstałymi w wyniku osadzania się materiału w zastoiskach.
Egzaracja lodowcowa to procesy mechaniczne zachodzące pod lodowcem.
Cyrk lodowcowy to inaczej kocioł lodowcowy.
Iły wstęgowe są charakterystycznymi osadami polodowcowymi.
Pradolinami są szerokie doliny, w których osadzały się materiały wynoszone z lodowców i przynoszone rzekami z południa.
Lodowiec szelfowy to część lądolodu lub lodowca górskiego, którego spąg znajduje się p.p.m.
Strefa Areacji to strefa znajdująca się miedzy zwierciadłem wód gruntowych a powierzchnią ziemi.
Wody Infiltracyjne to rodzaj wód podziemnych pochodzących z opadów atmosferycznych.
Wody głębinowe to wody podziemne znajdujące się pod ciśnieniem.
Szczawy to źródła wód mineralnych, z których wypływają wody zawierające dużą ilość CO.
Stalaktyty zwisają ze stropu jaskini.
Perły jaskiniowe zbudowane są z Kalcytu.
Stalagnat to połączenie stalaktytu ze stalagmitem.
Przeciwieństwem ponoru jest wywierzysko.
Gejzery to źródła gorących wód, wyrzucających ją cyklicznie.
Woda występuje w skałach w postaci wody błonkowej, swobodnej, higroskopijnej.
Wywierzyska, ponory, polia, zalicza się do form krasu powierzchniowego.
Źródła ascezyjne to źródła, w których woda wznosi się do góry pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego.
W okresie karbońskim powstały duże pokłady węgla kamiennego na kuli ziemskiej.
Spełzywanie to ruchy masowe, odbywające się dzięki uplastycznieniu skał.
Nisza osuwiska to część osuwiska która znajduje się w górnej części.
Osuwiska insekwentne tworzą się w wyniku przemieszczania się warstw w poprzek powierzchni strukturalnych.
Haki zboczowe powstają pod wpływem spełzywania.
Najszybszy ruch mas skalnych następuje w trakcie obrywu.
Ruch wody wywołany przyciąganiem księżyca i słońca to pływy.
Główny związek chemiczny rozpuszczony w wodzie morskiej to chlorek sodu.
Upwelling to prąd wznoszący się w oceanie.
Transgresja to zalewanie lądu przez morze.
Klif jest stromym urwiskiem nadbrzeżnym.
Gradacja to proces zrównywania powierzchni ziemi.
Bariera to wał piaszczysty wystający nad poziomem morza, równoległy do wybrzeża.
Bentos to organizmy żyjące na dnie morskim.
Flisz to osady powstałe w wyniku działalności prądów zawiesinowych.
Formacja węglowa może zawierać osady morskie.
Formacja fliszowa to zespół osadów powstających w trakcie wysychania zbiornika.
Cementacja odgrywa rolę w procesie diagenezy.
Konkrecja składa się z tego samego materiału co skała otaczająca.
Lityfikacja to etap diagenezy obejmujący zespół procesów prowadzących do przekształcenia luźnego osadu w zwięzłą skałę.
Kompakcja to proces polegający na zmniejszaniu się objętości i miąższości osadu pod wpływem ciśnienia, najczęściej pod naciskiem nadkładu.
Konkrecje epigenetyczne powstają po utworzeniu się osadów i ich stwardnienie.
Minerały tworzące się podczas diagenezy to minerały autigenicze.
Przy diagenezie mułów wapiennych we wczesnym stadium dużą rolę odgrywa pH i Eh.
Temperatura odgrywa najważniejszą rolę w procesach metamorficznych.
Skarny powstają w wyniku metamorfizmu kontaktowo-metasomatycznego.
Pneumatoliza to przeobrażanie minerałów skał pod wpływem składników lotnych wydobywających się z intruzji magmowych, częstym produktem pneumatolizy jest wolframit.
Diaftoreza to metamorfizm retrogresywny.
Kata to najgłębsza strefa metamorfizmu.
Omfacyt to minerał typowy dla facji eklogitowej.
Anchimetamorfizm to proces pośredni między diagenezą a właściwym metamorfizmem.
Metagnejs powstał w wyniku metamorfizmu skał osadowych.
Migmatyty to skały powstałe w wyniku ultrametamorfizmu.
Metamorfizm regionalny to metamorfizm spowodowany pogrążaniem dużego obszaru w strefę odmiennych ciśnień i temperatur.
Facje metamorficzne to zbiór wszystkich skał metamorficznych, które podczas przeobrażeń ostatecznie ukształtowały się w tym samym przedziale ciśnień i temp. Charakteryzujący się określonym zespołem minerałów.
Sosyrytyzacja proces metamorficzny, któremu podlegają plagioklazy.
Metamorfizm termiczny zachodzi w aureolach kontaktowych otaczających intruzje magmowe.
Izostazja to stań równowagi mas w skorupie ziemskiej.
Prądy konwekcyjne to prądy które można np. porównać do wody w naczyniu ogrzewanym punktowo od dołu.
Pojęcie prądów konwekcyjnych, działających pod skorupą ziemską wprowadził Artur Holmes.
Komory konwekcyjne w niezmiennym kształcie istnieją około 200-300mln lat.
Strefa akrecji to strefa ekspansji skorupy oceanicznej w obie strony od grzbietu śródoceanicznego, w strefie akrecji występują maksymalne wartości strumienia cieplnego Ziemi w oceanach.
Strefa subdukcji - w tej strefie jedna płyta podsuwa się pod drugą.
W osi grzbietu śródoceanicznego znajdują się ogniska trzęsień ziemi.
Granit to kwaśna skała magmowa.
Warstwa granitowa buduje skorupę ziemską kontynentów.
Prądy zawiesinowe powstają na skłonie kontynentalnym.
Najstarsze skały w oceanach występują w obrębie łuków wysp.
Skały skorupy kontynentalnej są zazwyczaj starsze od skał skorupy oceanicznej.
Nieciągłość Gutenberga lokalizujemy między mezosferą a barysferą.
Parametry położenia warstw to bieg i upad warstw.
Bieg warstw wyrażony jest w stopniach.
Główne elementy fałdu to: amplituda, zrzut, wysokość fałdu, oś fałdu, promień fałdu, skrzydło fałdu, jądro synkliny, jądro antykliny.
Fałd jest stojący wtedy gdy upady warstw po obu stronach płaszczyzny osiowej są skierowane w przeciwne strony.
Uskok normalny to uskok zrzutowy.
Fałd wachlarzowy to fałd, którego skrzydła są do siebie równoległe.
Dyferencja to fałd, którego powierzchnia osiowa jest pozioma.
Dygitacja jest to wtórne sfałdowanie.
Okno tektoniczne to forma typowa dla obszaru o budowie płaszczowinowej.
Uskok normalny to uskok gdy powierzchnia skrzydeł uskoku jest nachylona w kierunku skrzydła zrzuconego.
Brekcja tektoniczna występuje w strefie uskokowej.
Cios termiczny jest typowy dla skał wylewnych.
Kliważ to bardzo gęste spękania równoległe do siebie.
Uskok to deformacja nieciągła.
Pionowe ruchy skorupy ziemskiej powodują transgresje i regresje morskie.
Geosynklina to wąskie strefy gromadzenia osadów dużej miąższości.
Flisz powstaje w wyniku prądów zawiesinowych.
Molasa to osady powstające w wyniku gromadzenia się produktów niszczenia.
Beskidy są zbudowane z osadów fliszowych.
Orogeneza to proces prowadzący do wypiętrzenia łańcucha górskiego.
Transgresja to zalewanie lądu przez morze.
Obszar obecnie podnoszący się to Skandynawia.
Terasy morskie świadczą o zmianach poziomu morza.
Powstanie lądolodów jest powodem obniżania się poziomu morza.
Diastrofizm to ogół procesów prowadzących do ruchów i deformacji skorupy ziemskiej.
Głównymi przyczynami trzęsień ziemi są: ruchy tektoniczne.
Rodzaje fal sejsmicznych: Fala S (poprzeczna), fala P (podłużna), fala L (powierzchniowa).
Trzęsienia ziemi w obrębie litosfery są związane z: Stefami grzbietów śródoceanicznych, strefy przyuskokowe, strefy łuków wysp i rowów oceanicznych.
Głębokość ogniska zależy od: czasu przebycia fali S i P konkretnie - różnicy w czasie ich przebycia.
Na podstawie obserwacji zachowania zwierząt oraz obserwując ruchy poprzedzające trzęsienia ziemi, można przewidzieć trzęsienie ziemi.
Ruchy orogeniczne skorupy ziemskiej prowadzą do powstania łańcuchów górskich i deformacji skał.
Hipocentrum to miejsce w skorupie ziemskiej lub górnym płaszczu Ziemi, z którego rozchodzą się fale sejsmiczne.
Obszar asejsmiczny, to obszar na którym trzęsienie ziemi jest odczuwalne tylko przez instrumenty pomiarowe.
Do zapisu drgań powierzchni ziemi używa się Sejsmografu.
Jako pierwsze do stacji sejsmologicznej docierają fale P.
Najsilniejsze trzęsienia ziemi mają genezę Tektoniczną.
Obszary asejsmiczne kuli ziemskiej są wolne od wstrząsów.
Osuwiska podmorskie mogą być przyczyną postania fal tsunami.
Wyszukiwarka