Struktura procesu wychowawczego

Podstawowe pojęcia

• Struktura - pewien układ elementów

• konkretne elementy posiadają własną wewnętrzną konstruk­cję

• występują scalające strukturę relacje

• Struktura - kolejność nastę­powania po sobie wszystkich składowych sytuacji wychowawczych odpowiada­jąca ustalonej kolejności realizacji wszystkich celów operacyjnych (Muszyński)

• Maria Przetacznikowa:

• ujęcie makrostrukturalne

• działania uczestników procesu wychowawczego

• cele działania wyodrębnione w układzie hierarchicznym

• sposoby działania wraz z formami przekazywania, przyswajania i transformowa­nia sygnałów wychowawczych

• środki działania - materiały, techniki, metody

• warunki działania - środowisko ogólne i środowisko wychowawcze wraz z sytu­acjami wychowawczymi

• skutki (wyniki) wychowania, czyli rzeczywiste zmiany w strukturze psychicznej i w aktywności wychowanka

• ujęcie mikrostrukturalne

• Struktura moralna - stanowi ciąg czynności wychowawców oraz odpowiadają­cych im czynności wychowanków, które układają się według pewnej hierarchii:

działalność wychowawcza

akcja wychowawcza

działanie wychowawcze

• Działalność wychowawcza - „cało­kształt oddziaływań wychowawczych określonej osoby, pełniącej rolę wycho­wawcy, na jednostkę lub grupę jednostek i realizującej w stosunku do nich nad­rzędne cele wychowawcze, zgodne z danym ideałem wychowania”

• Akcja wychowawcza - ogniwo pośrednie pomiędzy szeroko rozumianą działalnością wychowawczą a działaniami wychowawczymi

• Działanie wychowawcze - konkretne zabiegi realizujące cele cząstkowe

• Struktura formalna - zwraca uwagę na układ przestrzenno-czasowy:

• cykliczność (powrót do poprzednich składników czynnościowych)

• układ szeregowy (system kolejno następujących po sobie działań wychowawcy i wy­chowanka)

• rozgałęzienie (celowo prowokuje się wybór zachowań i alternatywnych czynności).

• Struktura funkcjonalna - wiąże się z ustaleniem związku między składnika­mi pod względem ich funkcji w osiąganiu wyniku.

• analiza funkcjonalna może być dokonana na różnych poziomach: akcji wychowawczej, pojedynczych czyn­ności, operacji

• Struktura modalna - może dotyczyć elementów procesów psychofizycznych, które składają się na daną czynność, lub składników o odrębnej jakości: wegeta­tywnych, motorycznych, werbalnych i umysłowych

• system orientacyjny (związany z odbiorem informacji)

• system centralny (przetwarzanie informacji na plany, decyzje i zadania)

• system wykonawczy

• Antonina Gurycka:

• wychowanie to interakcja wychowawcza

• ma 3 elementy:

• wychowawca

• wychowanek

• wpływ wychowawcy

• substruktury:

• planowany cel wychowawczy

• sytuacje wychowawcze - „układy rzeczy, ludzi oraz zadań związanych jed­nością miejsca i czasu, organizowane w celu zrealizowania założonego projektu osobowości wychowanka przez wychowawcę”

• doświadczenia - „ślad pozostawiony po przeżyciu będący warun­kiem dalszych przeżyć czy zachowań

• efekty procesu - rozumiane jako „kształtująca się lub ukształtowana właściwość osobnika”

• Kazimierz Sośnicki:

• elementy procesu wychowania:

• sytuacje wychowawcze zapoczątkowujące proces rozwojowy wychowania poprzez działanie na jednostkę i wywołujące u niej określone przeżycia psychiczne

• proces rozwojowy polegający na rozwoju różnych stron psychiki człowieka (rozwój umysłowy, moralny, estetyczny oraz dotyczący organizmu - rozwój fizyczny)

• rezultat procesu rozwojowego różniący się od rozwoju, który jest rozumiany jako pewien nowy stan, wyższy względem wartości, jakie osiąga proces wychowania; rezultat procesu rozwojowego stanowi i oznacza wyższy po­ziom tego procesu.

• Stefan Kunowski

• fenomenologia wychowania

• obok opisu aspektów wychowania powinna dać opis czynników, które wpływają na wychowanie - warstwicowa teoria rozwoju

• czynniki biologiczne

• czynniki psychologiczne

• czynniki socjolo­giczne

• czynnik kulturalny - podłoże o wyrobionym systemie wartości

• czynnik duchowy

• czynnik ekonomiczny - przyspiesza lub ha­muje wychowanie, chociaż nie ma z nim samym ścisłego związku

• przebieg procesu wychowania

• równoczesny rozwój fizyczny, psychiczny, społeczny, kulturalny i duchowy

• każda z warstw niższych stanowi podłoże dla warstw rozwojowych po sobie następujących

• wszystkie warstwy wspiera czynnik pedagogiczny

• żeby był możliwy dalszy rozwój, nie może być zamknięta struktura poprzedniego okresu

• JEŚLI SIĘ ZAMKNIE:

• zahamowanie dalszego rozwoju

• bez żadnych hamulców psychicznych czy moralnych

• niemożność zrozumienia potrzeby dalszego rozwoju

• zastępowanie wyższych funkcji psychicznych człowie­ka przez niższe

• przerost uczuć, inteligencji lub woli

• zakrzepłe struktury będą stawać się wzorami wartościowania

• podstawowe struktury rozwojowe:

• warstwa biologiczna - TEMPERAMENT / bios

• pierwsza struktura w rozwoju warstwy biologicznej (reakcje emocjonalne, popędy)

• dziedziczony, wrodzony

• warstwa psychologiczna - INDYWIDUALNOŚĆ / etos

• swoiste cechy jed­nostki dotyczące jej sfery psychicznej

• inteligencja - dociekanie

• w połowie wrodzona w połowie rozwinięta na drodze doświadczania

• zainteresowanie światem zewnętrznym

• warstwa socjologiczna - CHARAKTER MORALNY / etos

• praca

• pierwszy wyraźny cel pracy wychowawczej nad wychowankiem

• wyprowadza z samolubstwa, egocentryzmu oraz egotyzmu (zbytnie zainteresowanie się sobą samym)

• warstwa kulturologiczna - OSOBOWOŚĆ / etos

• twórczość

• rozwija się, gdy wychowanek bierze odpowiedzialność za swoje postępowanie i życie

• nabycie postawy względem siebie samego, by wybrać linię rozwojową w zmiennych warunkach losowych

• wychowanek nakłada na siebie obowiązki i bierze odpowiedzialność za swoje postępowanie oraz życie

• warstwa duchowa - ŚWIATOPOGLĄD / agos

• najwyższa struktura

• zespół własnych przekonań

• wartościowanie (prawda, dobro, piękno)

• odniesienie do istnienia Boga

• ROLA CZYNNIKA PEDAGOGICZNEGO

• konstruktywny i twórczy, gdy dane podłoże pełni jeszcze swą funkcję w procesie wychowania

• nie uczestniczy w samym procesie, ale zapoczątkowuje go

• funkcje:

• inicjująca - wprowadzenie do procesu

• regulowania rozmachu rozwojowego - spotęgowanie lub zahamowanie następnych faz

Ramy i elementy konstytutywne wychowania

1. starsze pokolenia społeczeństwa

2. system oddziaływania na młodzież

3. ideał nowego człowieka

4. przyszły kształt życia - jako cel do osiągnięcia

• wychowanie - ukierunkowany wszechstronnie rozwój młodzieży w zakresie kształtowania pełni jej osobowości i przygotowania do życia w społeczeństwie

• najwyższy cel wychowania - zjednoczenie życia wokoło duchowego centrum „osoby”

Podstawowe podmiotowe akty wychowawczego działania

• wychowanek

• poczucie braków i niedostatków stanowi źródło motywacji do wysiłku wychodzenia od siebie

• fakt „bycia wychowankiem” to fakt „bycia podmiotem”

• kształtowanie postawy otwartości wobec wychowawcy

• dojrzałość

• wiedza

• zdolności rozumowania

• doświadczenia w podejmowaniu decyzji

• panowanie nad emocjami

• wolności od nacisków i przymusu

• motywacja - racja, na podstawie której zapada decyzja o podjęciu działania

• przyczyna działalności wychowawczej - zharmonizować człowieka, scalić go wewnętrznie i uzgodnić z samym sobą

• podstawowe zadanie wychowawcy - pobudzanie wychowanka do pracy nad sobą

• cechy działania: wolność, historyczność, komunikowanie

• powinien nabyć umiejętność posługiwania się narzędziami oraz odbudować relacje pozwalające mu na sprawdzenie się w życiu

• Jeleńska:

• dostarczenie wychowankowi odpowiednich wartości

• wytworzenie możliwości samowychowawczych

• umocnienie możliwości kie­rowania sobą

• wychowawca

• istotne zaakceptowanie dziecka, wychowanka jako osoby, istoty niepowtarzalnej

• pomoc w rozpozna­niu rzeczywistości, zrozumieniu jej istoty i rządzących nią praw

• ukazanie wartościowania i postaw wartościowych, które wprowa­dziłyby porządek w poszczególne obszary życia i nadały im właściwy wymiar - SUMIENIE

• funkcje:

• sanare (uzdrawianie)

• w warstwie biologicznej

• zadaniem jest podsycanie energii i żywotności wychowanka

• zapobieganie niebezpieczeństwom zagrażającym zdrowiu i życiu

• zmierzanie do wewnętrznego uzdrowienia przez leczące działanie łaski w odniesieniu do skażonej natury ludzkiej na skutek grzechu pierworodnego

• czuwanie i pilnowanie porządku

• pielęgnacja moralności

• edocere (pouczanie)

• w warstwie psychologicznej

• wszechstronne wychowanie umysłowe, które przez

• nauczanie, informowanie, oświecanie i poznanie naukowe

• samodzielne i mądre szukanie prawdy o całym świecie

• prowadzi do Boga jako źródła wszelkiej prawdy (rozwija świadomość wiary)

• dostarczanie wiadomości i pojęć

• integrowanie funkcji poznawczych z uczuciowymi i dążeniowymi

• educere (wyzwalanie)

• w warstwie socjologicznej polega na

• udzielanie pomocy wychowankowi w zakresie dobrego przystosowania się do zadań życia społecznego

• przystosowanie człowieka do życia w Kościele

• formowanie przekonań, uczuć, nastrojów, postaw dążeniowych oraz chcenia woli

• educare (wyprowadzać w górę)

• w warstwie kulturowej

• skierowanie rozwoju wychowanka ku określonemu ideałowi nowego człowieka

• zachętę do naśladowania Chrystusa

• samodzielnego formowania przez wychowanka własnej struktury duchowej

• initiare (wtajemniczenie)

• w warstwie światopoglądowej

• wtajemniczeniu wychowanka w sprawy losu doczesnego i wiecznego człowieka

• wtajemniczenia sakramentalnego

• spotkanie, dialog z wychowankiem

• Christianisare - integracja wszystkich funkcji wychowawców w najwyższej funkcji christianisare, czyli wychowania Chrystocentrycznego, w duchu Chrystusa

• Autorytet - wyraża się w relacji międzyludzkiej, przy dobrowolnym uznaniu dla drugiego człowieka, z racji pewnych linii w jego charakterze, doświadczenia, wykształcenia czy reprezentowanych wartości moralnych

• sytuacja wychowawcza - podłoże wychowania

• obejmuje wszystkie czynniki, które mogą wywierać jakiś wpływ na człowieka, gdy wchodzi on z nimi w interakcję

• pedagogika przedmiotu

• ważne jest doprowadzenie wychowanka do właściwego „spotkania” ze światem obiektywnym, światem rzeczy i przedmiotów

• Ro­mano Guardini:

• „przedmiot”- rozumie przezeń Boga, ludzi i wszel­kie rzeczy świata: także dzieła „natury” i wytwory „kultury”

• „przed­mioty” mają swoją własną celowość

• są „obiektywnościami” i domagają się respektowa­nia

• wychowywać do wolności

• wprowadzając wy­chowanków i wychowawców w rozumienie „przedmiotu”

• możliwe „postawy odpowiadania na przedmiot”:

• przyjęcie przedmiotu - włączenie przedmiotu we własny świat (może on ukazać się takim jakim jest)

• służba przedmiotowi - człowiek wyzwala się od szukania tylko swojego dobra w sensie egoistycznym, nabywając takich postaw jak zdyscyplinowanie, odpo­wiedzialność, pilność, zaangażowanie, sprawiedliwość, umiarkowanie

• człowiek staje się samym sobą, gdy jest bardziej wolny od swojego egoizmu

Zewnętrzne i wewnętrzne oraz osobowe uwarunkowania odpowiedzialności i skuteczności wychowania

• Moment decydowania i wychowawczego działania

• elementy wychowanka, wychowawcy i sytuacji wychowawczej nie mogą być traktowane w izolacji

• każdy aspekt relacji wychowawczej wymaga opozycji i współobecności innych

• zanim ukształtuje się struktura, musi nastąpić proces przyjęcia pewnych wartości, który potem decyduje o rozwoju - introcepcja wartości

• odpowiednie postawy wychowanka i wychowawcy decyzja o wyborze wartości

• idea uniwersalizmu - przyjęcie określo­nych postaw i podjęciem określonych zadań:

• zadania materialne

• oddzielenie prawdy od błędu i fałszu

• oddzielenie ideałów od tego, co nie posiada żadnej wartości

• oddzielenie piękna od brzydoty

• oddzielenie świętości od grzechu

• otwieranie umysłu na wartości, na prawdę i na ład

• zadania formalne

• kształtowanie postawy zdyscyplinowania

• postępowanie we­dług określonych praw, norm czy zasad

• Moment pedagogiczny oddziaływania wychowawczego

• akt wychowania - zjawisko znane z przeka­zu tradycji nauczania maieutycznego

1. zaczyna się od nieuporządko­wanego myślenia niewolnika Menona, u którego należało wywołać wątpliwości w sprawach oczywistych przez pytania, by poszerzył zakres swego spojrzenia

2. budzi się pożądanie lepszej wiedzy

3. wiedza pojawia się w jego świadomości i jest przyjęta jako efekt własnego wysiłku

• poprzez sprzeczność, poczucie braku wyjścia z sytuacji i stan niewiedzy, do wyzwolenia napięcia, które doprowadza do rozwiązania problemu (moment owocowania)

• Aktywność wychowanka i wychowawcy na rzecz wyzwalania, nabywania autonomii i tożsamości

• relacja pomiędzy podmiotem a jego aktem ma charakter dynamiczny i strategiczny - po­lega na podejmowaniu, a następnie porzucaniu już osiągniętych etapów na rzecz podjęcia czegoś nowego

• wspieranie wychowanka w procesie przezwyciężania lub wyzwalania z tego wszystkiego, co nie znajduje się po stronie dobra, a stanowi zniewolenie, przeszkodę lub unie­możliwia rozwój

• wewnętrzne udoskonalenie wychowanka

• dziecko spotyka w dorosłych, osoby posiadające już uformowane własne Ja, własną tożsamość

• spotykając się z ukształtowaną tożsamością swoich rodziców, interpretuje ją i włącza w budowanie własnej tożsamości

• ja - tożsamość (odrębność)

• tożsamość osobowa - jedność niepowtarzalnej historii mojego życia

• tożsamość społeczna - przynależności jednostki do rożnych grup

• zdolność odbudowywania i przezwyciężania stałych napięć związanych z rożnymi interpretacjami.

• jednostka osiąga taką tożsamość, jeśli potrafi akceptować i zauważać oczekiwania innych, a jednocześnie się od nich dystansować i ukazywać własną tożsamość

• Kant:

• autonomia działania moralnego - człowiek jest prawem dla samego siebie i znajduje w samym sobie, w swojej wewnętrzności wszelkie racje i miarę własnego działania

• dobro odkrywamy, odwołując się jedynie do wolnej woli lub do racjonalności (rozumowania) jednostki (podmiotu)

• wychowywanie wycho­wanka do autonomicznego działania i myślenia:

• dążenie człowieka do szczęśliwości - etyka autorealizacji

• działanie zgodne z pewnymi normami - etyka powinnościowa

• wychowawca powinien być aktywny, aby czynić aktywnym wychowanka

• nie można pozostawiać podmiotu samemu sobie

Cele i ideały wychowania: ich rodzaje, źródła i funkcje.

W procesie wychowania uczestniczymy w przekazie wartości. W dydaktyce ma miejsce bardziej przekaz wiedzy, a w pedagogice i jej subdyscyplinach przekaz wartości. Podczas przekazu wartości dba się o to, aby był to proces spójny i uporządkowany.

Pojęcia:

• Aksjologia wychowania - dział filozofii ukierunkowany na wartości, zajmujący się ich hierarchizacją, badaniem źródeł oraz analizowaniem;

• Teleologia wychowania - bada zasady stanowienia ideałów oraz celów wychowania, ich współzależności oraz warunki wcielania w praktykę, dba o to, aby cele mieściły się w wąskim pragmatyzmie, a nie stawały się utopijne, uwzględnia również, czy cele zaspokajają potrzeby psychospołeczne wychowanka;

• Cele wychowania:

• Okoń - pożądane i oczekiwanie zmiany, które są następstwem stosowania określonych metod, a kształtują się w szeroko rozumianej osobowości wychowanka;

• Suchodolski - wyróżnia cele bliskie i dalekie, dzieli cele na zwerbalizowane oraz werbalnie niesformułowane (np. w rodzinie). System wychowania określa cele deklarowane oraz cele rzeczywiste (czyli realizowane w praktyce). Oba nurty powinny być zbieżne choć bywa różnie.

• Muszyński - to postulowany stan rzeczy, który ma być osiągnięty przez stosowane zabiegi wychowawcze;

• Sośnicki - to zamierzone modyfikacje w osobowości jednostek (rozwijanie, tłumienie i wygaszanie pewnych cech), mają prowadzić do samowychowania;

• Standardy wychowania - ogólne wytyczne stosowane w oparciu o dyrektywy wychowawcze, razem tworzą normy pedagogiczne;

• Ideał wychowania - pełny zestaw odpowiednio dobranych celów, który w rezultacie daje opis dojrzałej osobowości człowieka (jedni uważają, że jest on nieosiągalną doskonałością, inni, że jest realnym stanem), często zestawiany ze wzorem osobowym:

• Ideał wychowania ma pozytywny oddźwięk, a wzór osobowy może być pozytywny lub negatywny;

• Ideał wychowania służy wychowawcy jako odniesienie do wprowadzania celów, a wzór osobowy służy wychowankowi do naśladowania;

• Ideał jest teorią, a wzór realnym odniesieniem;

• Ideał angażuje sferę intelektualną wychowawcy, a wzór angażuje sferę emocjonalną wychowanka;

• Zasady wychowania - obowiązuje kilkadziesiąt różnych definicji (sic!), ale najogólniej to pewne normy odnoszące się nie do konkretnego faktu wychowawczego, ale do wszystkich faktów i czynników wychowawczych, są uniwersalne do wszystkich przypadków, regulują sposób postępowania wychowawczego, są przeznaczone dla wychowawcy, który realizuje cele;

Naczelną zasadą wychowania jest wychowanie perspektywiczne, czyli ukierunkowanie wychowanków na przyszłość

• Normy aksjologiczne

• 
  
  zasada poszanowania godności wychowanka

• zasada odwoływania się do doświadczeń wychowanka

• zasada stopniowania wymagań wychowawczych

• zasada konsekwencji wymagań wychowawczych

• zasada dyscyplinowania zachowań

• zasada indywidualizacji oddziaływań wychowawczych

• zasada kształtowania środowiska wychowawczego

• zasada nauczania wychowującego

• zasada integracji oddziaływań wychowawczych

• zasada aktywizowania wychowanka do samowychowania

• Normy teleologiczne

• zasada motywowania wychowanka;

• zasada sukcesu (np. pomoc w doprowadzeniu do końca planu wychowanka);

• zasada naprawienia wszystkiego (np. zadośćuczynienie pokrzywdzonemu);

• zasada konkretnych następstw (ponoszenie konsekwencji);

Taksonomie i operacjonalizacja celów wychowania.

Cele wychowawcze powinny być realizowane w określonym procesie wychowawczym, w którym jedno wynika z drugiego i tworzy logiczną całość. Wychowawca oraz wychowanek powinni rozumieć logiczne oraz etyczne zasady tego procesu.

Gurycka A.:

• cele kreatywne - mają wywołać i ukształtować nową jakość (wg wzoru: 0 - +);

• cele optymalizujące - mają zwiększyć/wzmocnić istniejącą już jakość (+ - +++);

• cele minimalizujące - mają osłabić/ograniczyć istniejącą jakość (++ - +);

• cele korekcyjne - mają przekształcić/zmienić istniejącą jakość (- - + / + - -);

Określa również poziomy celów wychowania:

• cele ogólne - ostateczne i najdalsze, zmierzają do dojrzałej osobowości, w ujęciu chrześcijańskim do życia wiecznego;

• cele osobiste - odnoszą się do osobistych aspiracji, dotyczą danej osobowości;

• cele instrumentalne - to środki realizacji zadań nauczania i wychowania;

Taksonomia celów wychowania - to ich uporządkowanie zmierzające do ścisłego, kompletnego i rozłącznego ich ujęcia. Cele wyższe mieszczą w sobie cele niższe, tzn., że jeśli jakiś cel wyższy został osiągnięty to po drodze musiały zostać osiągnięte również poszczególne cele niższe.

• Taksonomia Blooma - wyróżnia 6 poziomów, na których dokonują się odrębne procesy. Akcentuje kolejność podczas wysiłku intelektualnego.:

• Wiedza (świadomość)

• Rozumienie

• Zastosowanie metod reguł, pojęć ogólnych

• Analiza

• Synteza

• Ocenianie

• Taksonomia celów emocjonalnych wymienia 5 działań:

• Recepcja

• Działanie

• Wartościowanie

• Organizacja

• Wybór własnego systemu wartości

• Internalizacja - próbne przejęcie pożądanego zachowania, które staje się później bardziej kompletne. Uwewnętrznianie przyjmowanych wartości aż staną się trwałymi przekonaniami.

• Każda taksonomia powinna być:

• Poprawna pod względem naukowym;

• Kumulatywna (cele wyższe zawierają w sobie cele niższe);

• Łatwa d przyswojenie i zastosowanie dla niespecjalistów.

• B. Niemierko - taksonomia ABC:

POZIOM	KATEGORIA
Działania	Uczestnictwo w działaniu Podejmowanie działania
Postawy	Nastawienie na działanie System działań

Operacjonalizacja celów wychowania.

Operacjonalizacja to uszczegółowienie, precyzowanie i konkretyzacja celów ogólnych, w wyniku czego powstają cele szczegółowe. Jest to szczególnie ważne dla młodych wychowawców, którzy muszę zwrócić uwagę na indywidualne cechy swoich wychowanków.

Zalety:

• Lepsze opracowanie metod kształcenia i wychowania;

• Warunkuje poprawny dobór i realizację treści;

• Mobilizuje wychowanków kierując ich na określone cele;

• Jest płaszczyzną sprawdzalną;

• Umożliwia wewnętrzna i zewnętrzną sprawdzalność;

Źródła celów wychowania:

• Dzieje oświaty i pedagogiki oraz wychowania i pedagogiki porównawczej, a szczególnie wiedza o różnych współczesnych systemach pedagogicznych;

• Nauki podstawowe, czyli biologia, psychologia, socjologia;

• Analizy pedagogiki naukowej;

Wg Suchodolskiego - źródłem celów wychowania są koncepcje człowieka:

• Koncepcja ontologiczna, która określa człowieka jako byt osobowy i konkretny;

• Koncepcja empiryczna - wskazuje na potrzebę badania tej rzeczywistości jaką jest człowiek i na tej podstawie wprowadzania celów;

• Koncepcja materialistyczna - ujmuje człowieka jako istotę aktywną stwarzającą rzeczywistość i siebie

Funkcje celów wychowania:

• Stanowią punkt odniesienia;

• Mają znaczenie regulacyjne;

• Pełnią funkcję organizującą wobec treści;

• Pełnią funkcję koordynującą, umacniają i wyzwalają entuzjazm;

• Funkcja prospektywna - twórcze przepowiadanie, mobilizacja;

• Zapewniają trwanie wartości;

Wg Guryckiej A.:

• Funkcja wyodrębniająca

• Modelująca;

• Kontrolna;

Funkcje ideału wychowania i wzoru osobowego:

• Funkcja osobotwórcza;

• Funkcja społeczno-kulturowa;

• Funkcja sensotwórcza (definiowanie własnej tożsamości)

• Funkcja integrująco-koordynująca

Wartości i cele pracy wychowawczej - pedagogika wartości

Antropologiczne, społeczne, kulturowe i religijne podstawy wartości i celów wychowania. POJĘCIA:

• Wartości są potrzebne człowiekowi, aby otwierały go na możliwości oraz aby mógł urzeczywistniać siebie;

• Wartości są zakotwiczone w antropologii oraz kulturze;

• Cele wychowania - można widzieć jako dyspozycje psychiczne, które umożliwiają zrealizowanie w pełnym stopniu faktu bycia człowiekiem, zależą od kontekstu kulturowego oraz potrzeb duchowych wychowanka;

• Wartości, normy i cele wychowawcze - ukierunkowują wychowanka na przyszłość, pomagają mu w adaptacji do codziennego podejmowania decyzji, pomagają mu działać w teraźniejszości w wolności;

• Skąd normy i wartości?

• Stanowisko normatywne - starożytni uważali, że wartości zostały nadane wolą bogów;

• Stanowisko antropologiczne i społeczne - sami ludzie są aktywni i poszukują wartości;

• Jedna z koncepcji łączy oba fakty, że ludzie poszukują wartości sami, ale przyjmują je np. w odniesieniu do Objawienia;

• Ewolucja wartości - wartości, które stale są podnoszone i opiewane przez kulturę rosną do rangi ideału, a ten jest w dalszej perspektywie kodyfikowany jako prawo stanowione (wytyczne dla obywateli);

• Sumienie - odgrywa ważną rolę w respektowaniu wartości, jest wrażliwe na dobro, wzbudza pragnienie tego, co dobre, wzniosłe i szlachetne, pobudza do działania;

• cele wychowania są w jakiś sposób zawarte w wartościach i normach społecznych. Jednak nie wszystkie wartości i normy społeczne są automatycznie celami wychowania.




• Ważne wartości w wychowaniu wg W. Brezinki wyrażają się w:

• postawie otwarcia na świat i życie - szczególnie aktualnej u osób wierzących, przyjmujących, że świat i życie przedstawiają wartość i sens, przeciwwagą do tej postawy jest nihilizm. Ludzie odnajdują sens w życiu, gdy od najmłodszych lat są wychowywani w duchu miłości, harmonii, pozytywnym nastawieniu. Dzieci należy zachęcać do zaangażowania i własnej aktywności;

• postawie aktywności - wyrażanej w gotowości do pracy własnej oraz wysiłku, praca jest ważnym celem w życiu i wyraża wartość. Dzieci od początku są pobudzone do aktywności, której rodzice nie powinni hamować;

• postawie realizmu - która jest w dzisiejszych czasach bardzo ceniona i pożądana, ponieważ przeciwstawia się postawom utopizmu. Dzieci należy uczyć realnego oceniania własnych możliwości oraz ograniczeń;

• postawie naznaczonej kulturą serca - która urzeczywistnia się w wychowaniu emocjonalnym oraz w kształtowaniu uczuć. Człowiek sam w sobie jest wrażliwy na dobro i piękno, ma zdolność do kontemplacji oraz wychodzenia na zewnątrz, czyli np. niesienia pomocy innym;

• Jan Paweł II o wartościach w wychowaniu:

• Wartość pracy - dzięki pracy dokonuje się pomnażanie dobra wspólnego, praca ma charakter twórczy, pozytywny i wychowawczy dlatego zasługuje na uznanie, przez pracę człowiek bardziej staje się człowiekiem, praca powinna służyć człowiekowi wraz z jej wytworami, należy pamiętać, że najbardziej trwałe wzorce etyczne pracy są przekazywane w rodzinie;

• Solidarność - w ludziach istnieje potrzeba dialogu z poszanowaniem wszelkich różnic i odmienności, solidarność wymaga czasami poświęcenia interesu jednostki na rzecz szerszej społeczności, solidarność to dostrzeżenie drugiego jako równego sobie;

• Miłość społeczna - aby była w pełni ludzka musi objąć całą osobę, angażując równo fizyczność, psychikę i pierwiastek duchowy; drogą do jej okazywania jest relacja z drugą osobą; nie jest dana, ale zadana; miłość to droga do wolności; ludzie mają różne oczekiwania, na koniec jednak zawsze oczekują miłości;

• Wyobraźnia miłosierdzia - to zdolność do tworzenia nowatorskich rozwiązań w dziedzinie pomocy innym ludziom, ze szczególnym uwzględnieniem osób ubogich oraz cierpiących; wyobraźnia miłosierdzia to również umiejętność przewidywania potencjalnych skutków swoich wyborów, tak aby niesiona pomoc była jak najbardziej efektywna; JPII wskazuje na wyobraźnię miłosierdzia jako na podstawowy wątek wychowania przyszłych pokoleń; służyć człowiekowi to stawać się dla niego darem, dawać samego siebie, ale w taki sposób, aby nasza pomoc nie była odbierana jako upokarzająca jałmużna; pierwotnym odniesieniem jest przypowieść o miłosiernym Samarytaninie; czyn miłosierdzia to nie tylko poryw emocji, ale przede wszystkim potrzeba serca;

• Wychowanie do wartości - nie można mówić o wychowaniu bez wartości, mają one ścisły związek z wychowaniem oraz zbudowaniem procesu wychowania przez wychowawcę; bardzo ważny jest dobór odpowiednich wartości, do czego nieraz potrzebne są odpowiednie kompetencje i wiedza; za przykład stawia się postać Chrystusa, który przedstawiał konkretne wartości, jednak bez intencji wychowywania kogokolwiek, faktycznie jednak wychowując;

• Strategie wychowania do wartości:

• Strategia dysonansu - polega na skonfrontowaniu pragnień wychowanka z przykrym doświadczeniem, które ma wyzwolić pogląd na konkretne wartości; zrodzony dysonans ma ukierunkować na wartości;

• Strategia motywowania i pobudzania (strategia stymulacyjna) - to ukonkretnienie wartości, na które wychowanek jest wrażliwy, pomaganie mu w przekładaniu tych wartości na konkretne działania; wskutek czego wychowanek osiągnie coraz bardziej spójny system wartości;

• Strategia świadectwa - polega na wyzwoleniu w wychowanku mechanizmu identyfikacji, który ma działać wobec osoby wychowawcy przekazującego pewne wartości; wychowanek utożsamia się z danymi zachowaniami, a następnie konwertuje je jako swoje; należy jednak pamiętać, że personalny wzór wartości jakim ma być wychowawca musi być autentyczny w życiu, a nie tylko w pracy, aby był wiarygodny; (Świat potrzebuje nauczycieli, którzy będą świadkami - Paweł VI);

• Szczególnym rodzajem wychowania do wartości jest wychowanie wyobraźni miłosierdzia:

• Wyobraźnię traktuje się jako przedmiot oddziaływań edukacyjnych i jako cel do osiągnięcia także przez wysiłki szkolne;

• Wyobraźnię traktuje się jako źródło inwencji pedagogicznej. Wyobraźnia jest niezbędna w projektowaniu edukacji przez nauczycieli i wychowawców;

• Wyobraźnię traktuje się jako źródło organizacyjnych przemian oświaty i wychowania;

• Jak budzić wyobraźnię miłosierdzia:

• wyobraźnię u innych może kształtować tylko ten, kto sam ma wyobraźnię, kto się nią kieruje w swoim życiu, odwołuje się do niej w nauczaniu i w wychowaniu;

• wyobraźnia jest przywoływana i nieodzowna zwłaszcza w momentach trudnych, kryzysowych;

• wyobraźnia kształtuje się w relacjach wychowawca - wychowanek;

• Przykładem osoby o wysoce rozwiniętej wyobraźni miłosierdzia jest Brat Albert Chmielowski, który zauważył, że najpierw trzeba pomóc ludziom w zaspokojeniu ich potrzeb biologicznych, fizjologicznych, a następnie można przejść do próby adaptowania ich w społeczeństwie;

• Matka Teresa z Kalkuty zwraca uwagę na to, że wyobraźnia miłosierdzia musi się zacząć już dziś, bo wczoraj już nie wróci, a jutro jeszcze nie należy do nas; jeśli nie nakarmi się głodnych dziś, to jutro już ich może nie być;

• Podstawowa zasada pedagogiczna, ważna zwłaszcza w odniesieniu do wychowania do wartości, mówi, że człowiek najlepiej się wychowuje, gdy sam może działać na rzecz określonych wartości w grupach młodzieżowych, w harcerstwie, w rodzinie, w parafiach i w zespołach wychowawczych. Wraca zatem potrzeba realizacji wychowania do wartości nie tylko przez nauczanie o nich, ale przez samo działanie wychowanka

Najważniejsze!

---