PSYCHOLOGIA JAKO NAUKA
· Termin „psychologia” wywodzi się z języka greckiego, jednak starożytni grecy nie znali tego słowa, używali oni sformułowania „PERI-PSYCHES” co znaczy „o duszy”
· Nazwa „psychologia” pojawiła się po raz pierwszy w XVI w. za sprawą MELANCHTONA z WITTENBERGI - do słowa „psyche” - dusza, czynność oddychania; dołożył „logos” - słowo, nauka” ŕ „psychologia” - słowo, nauka o duszy
· Niemiecki psycholog HERMAN EBBINGHAUS w swoim dziele „Zarys psychologii” zanotował znamienną myśl „PSYCHOLOGIA MA DŁUGĄ PRZESZŁOŚĆ LECZ KRÓTKĄ HISTORIĘ”
Długa przeszłość ŕ jej początki sięgają przed naszą erę - filozofowie Platon, Arystoteles
Krótka historia ŕ jako nauka zaistniała w 1879r.
· Philosophia: philea - miłuję, sophia - mądrość
Starożytni filozofowie interesowali się mądrością, pięknem, estetyką, ONTOLOGIĄ (nauką o bycie). Zastanawiali się czy byt ma postać materii czy ducha. Określali byt mianem psyche, materia była drugorzędna. Prawdziwy świat miał charakter duchowy. Według Platona prawdziwy świat to świat idei. A to co nas otacza to jedynie jego cień.
· Za pierwszy okres rozwoju psychologii uważa się starożytność. Tkwiła ona wtedy w filozofii. Był to okres określany mianem PSYCHOLOGII FIZYCZNEJ - miała ona charakter poznaniowy, spekulacyjny. Filozofowie mówią o nim - okres psychologii przednaukowej. Okres ten trwa po dzień dzisiejszy.
· Psychologia ma za przedmiot badań duszę - hipotetycznie substancję będącą podłożem badań psychologicznych a także motorem ludzkiego działania. Śmierć natomiast to opuszczenie ciała przez duszę gdyż dusza jest nieśmiertelna. Według Platona NIEŚMIERTELNOŚĆ DUSZY polega na jej wędrówce - wstępuje ona ze świata idei w ciało, materię. Nadaje ciału dech, tchnienie. W styku z ciałem doznaje szoku, zapomina o wiedzy, którą miała w świecie idei (patrz - dziecko). Zbliżając się do śmierci doznaje drugiego szoku, przypomina sobie całą wiedzę, wie, że musi za niedługo opuścić ciało i wrócić do świata idei.
Teza ta jest istotna w nauce gdyż pozwala na poznanie sposobu myślenia ludzi w starożytności - nie jest ona jednak udowodniona.
· Podstawowa metoda badania duszy to DEDUKCJA (łac. deductio) - wysnuwanie wniosków z założeń z góry przyjętych. Założenia pochodziły z dwóch źródeł - albo ze źródeł religijnych (z ksiąg świętych, objawianych) albo ze źródeł metafizycznych (systemów metafizycznych, które podawały ogólny pogląd na świat i życie, na pierwsze przyczyny i cele ostateczne wszechrzeczy).
· Oderwanie się od systemów religijnych i metafizycznych nastąpiło w XIX w. za sprawą WILHELMA WUNDTA. Za datę przełomową przyjmuje się rok 1879 - w tym roku Wundt założył na Uniwersytecie w Lipsku pierwsze laboratorium psychologiczne - był to Instytut Psychologiczny, kolebka współczesnej psychologii.
· Historycy zajmujący się psychologią przyjmują rok 1879 za rok powstania psychologii jako naukową dziedzinę. W tym samym roku powstał eksperyment psychologiczny - rozpoczęła się PSYCHOLOGIA EKSPERYMENTALNA. Eksperymenty w psychologii przypominają badania przyrodnicze. Psychologia stała się zatem DZIEDZINĄ EMPIRYCZNĄ. Przedmiotem psychologii jako dziedziny empirycznej są zjawiska psychiczne dane nam bezpośrednio w doświadczeniu - odchodząc od zjawisk religijnych czy metafizycznych. Zjawiska psychiczne można badać, np. inteligencja.
· Psychologia jako nauka zajmuje się FAKTAMI (factum) - coś, co zostało zrobione, coś, co zaszło, zachodziło w rzeczywistości (objaw, uczucia, zmęczenie).
· DOGMAT - w religii katolickiej prawda objawiona, stanowi artykuł wiary; ta prawda nie musi być udowodniona (prawda nie wymagająca dowodu) - np. dusza
· FAKT - dogmat zastąpiony rzeczą rzeczywistą - np. psychika.
Na całą psychikę składają się następujące fakty:
1. CZYNNOŚCI
Rodzaje czynności:
- zabawa - czynność, którą człowiek realizuje najwcześniej oraz przez całe życie
- nauka - uczenie się, studiowanie, przygotowywanie się do przyszłej pracy
- konkretna praca
Poprzez czynności chcemy osiągnąć określone cele (np. poprzez zabawę - odpoczynek i relaks).
Szczegółowe czynności )zawarte w zabawie, pracy, nauce):
- pokonywanie trudności
- rozwiązywanie problemów
- orientowanie się w sytuacji
- ocenianie, wartościowanie
- patrzenie, słuchanie
Wszystkie rodzaje czynności tworzą obraz psychiki.
2. WYTWORY CZYNNOŚCI
spostrzeżenia, rozumienie, połączenie treści umysłowej i wrażeniowej, pojęcia (np. prędkość światła), sądy (o czymś, o kimś), poglądy, postawy, wiedza
- jakość wytworów czynności zależy od cech człowieka
3. CECHY CZŁOWIEKA
- inteligencja
a) sangwinik - skory do rozmów, otwarty, typ mowny, lubi towarzystwo, składać wizyty, słomiany zapał, szybko rezygnuje
b) choleryk - raptus, agresywny, impulsywny, wymagający, lubi zmiany
c) flegmatyk - powolny, potrzebuje czasu, dobry wykonawca, stały partner
d) melancholik - smutny, skłonny do rozmyślań nad życiem, postać nietowarzyska, wierny
- temperament - ma wpływ na wytwory czynności i czynności
- zainteresowania - rozwijanie ich, napędzają do poznania
- motywy, potrzeby
- wzajemne wpływy na siebie
- zaburzenia rozwoju
Cała psychika przejawia się w zachowaniu jednostki.
PSYCHOLOGIA - nauka o zachowaniu, bada zachowania ludzi, to naukowe badania zachowania ludzi, które pozwala ustalić co porusza ludźmi i jak funkcjonuje ich psychika; to nauka o człowieku, jego zachowaniu się oraz mechanizmach, które regulują to zachowanie; zatem psychologia to sposób myślenia o tym jak ludzie radzą sobie ze swoim środowiskiem i względem siebie.
ZACHOWANIE: - postępowanie podmiotu człowieka rozpatrywane w odniesieniu do określonego
otoczenia, i które zależy równo od jednostki jak i od otoczenia
- ma zawsze jakiś sens, jest związane z poszukiwaniem sytuacji lub przedmiotu,
mogących zaspokoić potrzeby, zrealizować zadania, w ten sposób zmniejszyć
napięcie psychiczne.
DZIAŁY PSYCHOLOGII I JEJ DYSCYPLINY
1. Psychologia teoretyczna
a) Psychologia ogólna
- Psychologia procesów poznawczych
b) Psychologia rozwojowa
c) Psychologia społeczna
2. Psychologia stosowana
a) Psychologia wychowania i nauczania
b) Psychologia kliniczna
c) Psychologia pracy
PSYCHOLOGIA TEORETYCZNA stawia sobie za cel poznanie, zbadanie i wyjaśnienie ogólnych prawidłowości związanych z przebiegiem procesów psychicznych, występujących u człowieka i znajdujących swój wyraz w jego zachowaniu (procesy psychiczne - myślenie, wrażenie, wyobrażenie, pamięć, kochanie, smutek, radość, wesołość, gniew, złość, szczęście, zadowolenie, miłość itp.); są to wytwory czynności.
PSYCHOLOGIA OGÓLNA jest podstawą do pozostałych innych dyscyplin; jest nastawiona na eksperymentalne badania podstawowych problemów i zjawisk życia psychicznego, naukowe uogólnianie wyników w postaci praw; jest nastawiona na badanie koncepcji i teorii tłumaczących zachowania ludzi w różnych sytuacjach (teoria - twierdzenie zweryfikowane, koncepcja - coś zaczyna powstawać).
PRAWA YERKESA - DODSONA (oba prawa zostały sformułowane na początku XX w.)
I prawo:
W miarę wzrostu natężenie motywacji wzrasta sprawność działań do punktu szczytowego, po którym dalszy wzrost natężenie motywacji obniża sprawność działania.
____
------- obszar optymalnego działania, odruch koncentracji
////// odruch relaksacji, zbyt duże natężenie motywacji, za dużo stresu
Edz - efektywność / sprawność działania
N - niska
Śr - średnia
D - duża
M - małe
Bd - bardzo duże
Bw - bardzo wysokie
Nm - natężenie motywacji
II prawo:
Do zadań trudnych, złożonych, wskazana jest mniejsza motywacja, kiedy do zadań łatwych, prostych, pożądana jest duża motywacja.
PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA - badanie rozwoju psychicznego człowieka, ujawnianie istniejących w rozwoju prawidłowości i rządzących nim praw.
Psycholodzy badają rozwój człowieka od poczęcia do śmierci (rozwój nawet w starości), dążą do ustalenia typowych poszczególnych okresów życia właściwości psychicznych jednostki oraz dążą do ustalenia prawidłowości powstawania i rozwoju poszczególnych procesów psychicznych, zainteresowani są czynnikami determinującymi zmiany rozwojowe.
Wiliam Stern rzekł, że o rozwoju psychicznym decyduje dziedziczność i środowisko wychowania: dziedziczność wyznacza granice i możliwości rozwoju, środowisko wychowania pobudza jedynie drzemiące w dziecku siły.
Obecnie podkreśla się następujące równoważne czynniki rozwoju psychicznego:
1. dziedziczność
- budowa analizatorów
analizator składa się z receptorów (np. wzroku): ŕ sytuacja ŕ bodziec ma energię fizyczną ŕ receptor wzorku ŕ impuls nerwowy (prąd magnetyczny) ŕ ośrodkowy układ nerwowy ŕ kora mózgowa ŕ zakończenie receptorów ŕ wrażenie wzrokowe
- właściwości układu nerwowego
a) siła układu nerwowego
b) ruchliwość, równowaga układu nerwowego
2. własna aktywność
3. środowisko
- rodzinne, domowe
- pozadomowe, przydomowe, szkolne, przedszkolne
4. wychowanie (zinstytucjowane)
- ośrodki wychowawcze: szkoła, stowarzyszenia, kółka
Najlepiej i najbardziej poznane są te okresy, które cechują największą dynamikę zmian:
- okres niemowlęcy
- okres poniemowlęcy
- okres przedszkolny
- okres szkolny
- okres adolescencji (okres dojrzewania biologicznego i dorastania społecznego)
Pozostałe okresy poznane są słabo, bo zmiany są niewidoczne (ze względów religijnych nie prowadzi się badań nad zmianami - okres prenatalny, wiek starzenia).
PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA czyni obiektem zainteresowania zachowania ludzi w rozmaitych sytuacjach społecznych.
Sytuacja społeczne to uczestnictwo drugiej osoby, innych ludzi.
Psychologia społeczna stara się wytłumaczyć obecność innych ludzi, rzutuje na przebieg procesów psychicznych jednostki, rzutuje na jej działanie, w jaki sposób inni ludzie rzutują na nasze zachowania.
Obecność innych ludzi:
- obecność rzeczywista (bezpośrednia) - widzimy się wzajemnie
- obecność wyobrażona (pośrednia)
Psychologia społeczna koncentruje się szczególnie na trzech grupach zagadnień:
1. dążność do formułowania teorii społecznego zachowania jednostki
2. ustalenie prawidłowości kształtowania i funkcjonowania tzw. małych grup społecznych i związanych z nimi problemów
3. ustalenie prawidłowości kształtowania, funkcjonowania i zmiany postaw człowieka.
PSYCHOLOGIA STOSOWANA - celem jest praktyczna aplikacja (przykładanie) prawidłowości wykrytych przez psychologię teoretyczną do rozumienia zagadnień należących w zasadzie do wszystkich dziedzin ludzkiego życia.
Wśród praktycznych zastosowań wiedzy psychologicznej jest wykorzystanie jej do podniesienia jakości ludzkiego życia, przygotowania podstaw do opracowania sposobów kształtowania ludzkiego postępowania lub sposobu zmian już ukształtowanego.
PSYCHOLOGIA WYCHOWAWCZA obejmuje ogół zagadnień związanych z wychowaniem i nauczaniem człowieka w różnych okresach życia.
Przedmiotem zainteresowania są:
1. ogół zagadnień związanych z nauczaniem osób w różnych okresach ich życia (nauczanie - kierowanie uczeniem się innych ludzi)
2. problemy kształtowania osobowości zgodnie z uznawanym przez wychowawcę ideałem (problemy wychowania)
PSYCHOLOGIA KLINICZNA udziela praktycznej pomocy ludziom, którzy przeżywają trudności adaptacyjne, przystosowawcze; koryguje zaburzenia funkcjonowania społeczno-emocjonalnego.
Psychologia kliniczna sprowadza się do leczenia zaburzeń zachowania.
Grupy zagadnień:
a) problemy praktyczne
- stawianie diagnozy
- profilaktyka zaburzeń psychicznych i trudności adaptacyjne
- terapia
b) problemy teoretyczne - związane z poznawaniem mechanizmów leżących u podstaw zaburzonego funkcjonowania człowieka.
W obrębie psychologii klinicznej wyodrębnia się następujące szczegółowe dziedziny:
1. psychologia kliniczna dziecka (zaburzenia rozwoju związane z ogromnym uszkodzenie mózgu, ale także zaburzenia rozwojowe wynikające z chorób somatycznych, wpływy uszkodzonych narządów zmysłów, aparatu słuchowego na rozwój dziecka, zaburzenia rozwoju związane z niekorzystnymi wpływami środowiska)
2. psychologia kliniczna człowieka dorosłego (całokształt zaburzeń zachowania człowieka w wieku dorosłym)
3. psychologia kliniczna defektologiczna (osoby głuche, niedosłyszące, niewidome, niedowidzące, z zaburzeniami mowy i logopedii, zaburzenia fizyczne i wpływy funkcjonowania człowieka w środowisku, osoby przewlekle chore)
4. psychologia kliniczna penitencjarna (trudności wychowawcze, przestępczość nieletnich, psychologiczne wyznaczniki przestępczości, np. po meczu piłkarskim, proces uspołecznienia i socjalizacji nieletnich przestępców)
5. psychoterapia (leczenie zaburzeń zachowania, czołowy reprezentant Czech Pratochvil definiuje psychoterapię: to lecznicze oddziaływanie na chorobę, zaburzenie lub anomalię środkami psychologicznymi, jest to zamienione korygowanie zaburzeń czynności organizmu ludzkiego środkami psychologicznymi, np. sugestia, autosugestia, hipnoza, trening autogenny)
Czynności organizmu:
- niższego rzędu (oddychanie, przewodnictwo krążenia - fizjologia)
- wyższego rzędu (myśli, uczucia, wyobraźnia, zainteresowania) są powiązane z czynnościami niższego rzędu
Choroba somatyczna jest następstwem choroby duchowej.
PSYCHOLOGIA PRACY
Interesuje się dwiema relacjami:
1. człowiek - praca
2. człowiek - środowisko pracy
W zakresie tych relacji badane są czynniki i prawidłowości sprzyjające lub zakłócające optymalne funkcjonowanie człowieka w pracy.
Badane są takie zagadnienia jak:
a) psychologiczna analiza rozmaitych zawodów i stanowisk pracy
b) opracowywanie zasad dobory pracowników zgodnie z ich umiejętnościami
c) czynniki psychologiczne wydajności pracy
d) wzajemne stosunki między pracownikami
e) współpraca i współdziałania w procesie produkcji - pomaga w przygotowywaniu szkoleń zawodowych, wypoczynek ludzi pracy (szybkie i skuteczne odzyskanie energii)
ZACHOWANIE SIĘ
Kierowany przez człowieka akt nastawiony na relacje jakiegoś ważnego dla niego celu, czy też na uniknięcie zagrożenia. Zatem zachowanie jest to działanie albo czynność, która ma swój psychologiczny mechanizm regulujący i ukierunkowujący zachowanie na określony cel i decydujący o strukturze energii i rytmie działania lub czynności.
Celem zachowania jest zaspokojenie potrzeb lub rozwiązanie określonego zadania. Uważa się, że siłą napędzającą do działania są potrzeby, które pobudzają człowieka do aktów czynnościowych, motywują do działania.
Zachowanie służy zaspokojeniu potrzeb osobistych jednostki. Służy rozwiązywaniu zadań stworzonych przez różne sytuacje życiowe. Jeśli jednostka nie może pełnić jednej lub dwóch funkcji to ma kłopoty z zaspokojeniem swoich potrzeb.
Zaburzenia zachowania (skrajne zaburzenia):
- nerwica
- fobia
- myśli natrętne
Zaburzenia osobowości:
- psychopatie
- socjopatie
- charakteropatie
Zaburzenia związane z barierą psychiczną (występuje u każdego z nas).
BARIERY PSYCHICZNE - ograniczenia blokujące wykorzystanie potencjalnych możliwości działania, ich obecność sprawia, że człowiek nie zawsze kieruje się zdrowym rozsądkiem i logiką, albo wydaje mu się, że jest z nią w zgodzie, podczas gdy faktycznie czyni coś innego.
BARIERY UMYSŁOWE - związane z poziomem funkcjonowania wyobraźni i myślenia, np. niski poziom wyobraźni i myślenia, sztywność w zakresie wyobraźni i myślenia. Bariery umysłowe są przyczyną stereotypów, schematyzmu w rozwiązywaniu zadań.
BARIERY NADMIERNEJ UFNOŚCI oznaczają zbyt duże zaufanie do trafności własnych sądów, w ich następstwie wielu ludzi uważa, że ich rozumowanie jest bez zarzutu.
BARIERY PERCEPCYJNE - są związane z postrzeganiem różnego rodzaju przeszkód w dostrzeganiu problemów twórczych, różnych zadań oraz możliwości ich rozwiązania; powodują selektywny charakter postrzegania ; znaczy to że bariery percepcyjne w sytuacjach problemowych, trudnych, powodują iż człowiek znajduje się pod wpływem barier percepcyjnych; odrzuca fakty od siebie, selekcjonuje je, odrzuca fakty przykre, stara się ich nie widzieć, widzi tylko fakty przyjemnie - nie widzi faktów nieprzyjemnych, to co przyjemne podtrzymuje; człowiek widzi to co chce widzieć, nie słyszy i nie widzi tego co jest nieprzyjemne; zniekształca rzeczywistość tak, żeby nie przeżywać lęku, strachu, aby mieć poczucie własnej wartości; subiektywnie ocenia fakty, korzystnie dla siebie interpretuje sukces, porażkę, ale dla drugiej osoby odwrotnie; projekcja, rzutuje na drugiej osobie swoje winy, problemy; człowiek rzutujący nie chce widzieć, przypisuje drugiej osobie własne wady, przywary; istota projekcji tkwi w tym, że ludzie mają skłonność przypisywać inne wady, u siebie ich nie widzieć („widzisz źdźbło w oku drugiego, a nie widzisz belki u siebie”).
Przez zniekształcenie percepcji uniknąć można niekorzystnych zmian własnego ja, jeśli dostrzegamy np. zazdrość - poczucie dyskomfortu psychicznego, stosowanie dużych kwantyfikatorów - wszyscy, zawsze, nigdy, np. „wszyscy dziś uciekamy a Ty nie?”; fakty korzystne dla mnie - utrzymanie dobrego wizerunku siebie
BARIERY EMOCJONALNO-MOTYWACYJNE
- przejawia się w zbyt niskim napędzie działania, słaba motywacja do wysiłku, tak słaba, że uniemożliwia podjęcie próby pokonania trudności, nie angażuje się w działanie
- przejawia się w zbyt silnym lęku przed sytuacją nawet znaną, w sytuacjach nowych, niemożliwych.
Do najczęściej występujących barier emocjonalno-motywacyjnych należą:
- brak wiary w możliwość powodzenia
- nie podejmowanie prób pokonania trudności, z niekorzystnej sytuacji na korzystną
- lęk przed ośmieszeniem w oczach innych
- lęk przed odpowiedzialnością.
Zanik zdolności twórczych, kreatywnego myślenia - obniżają aktywność ludzi.
BARIERY OSOBOWOŚCIOWE są przyczyną sztywnego lub chwiejnego funkcjonowania jednostek w kontaktach społecznych, w sposób sztywny osoby funkcjonują o osobowości kompulsywnej; kompulsja (uderzenie, przyspieszenie, ponaglenie) występuje jako nie odparta chęć dokonania jakiegoś czynu, wyróżnienia się; osoba taka wykazuje pogoń za wielkością, oryginalnością, chęć wzniesienia się ponad innych; osoba ta charakteryzuje się przezornością, nigdy nie improwizuje, nie działa pod wpływem impulsu, stara się znaleźć regułę postępowania; zachowania te są oparte na przekonaniu iż dla każdej dziedziny życia muszą istnieć określone reguły, zasady postępowania, np. życia rodzinnego, moralnego itd.; całe życie oparte na zasadach, osoby zasadnicze, brak relaksu, spontaniczności, postępowanie przypomina przesuwanie się wąską ścieżką, idealnie środkiem, brak dowolności, wszystko z zasadami, osoby wykazują przesadne sztywne zachowania, w każdej chwili, bez wytchnienia, są w tych zasadach zawsze; brak odprężenia, opanowują własne ambicje, brak spokoju, nie ufają sami sobie, boją się, że gdyby byli swobodni to by ich poniosło poza środek ścieżki, gdy podejmą decyzję analizują ją wielokrotnie, nie dopuszczają błędów, perfekcyjni ludzie, pracują metodycznie, pedantycznie, traktują szczegóły jako niesłychanie ważne, chronicznie zapracowani i przemęczeni, przesadnie dużo wymagają od siebie i innych, zamęczają się, arcywzorcowy charakter, uczciwość, pracowitość; osoba kompulsywna to osoba o osobowości i charakterze, że obrzydza życie innym ludziom, „neurotyczna pani domu” - arcydobrze prowadzi dom.
Zachowania sztywne
- kompulsywne wynikają z osobowości kompulsywnej.
OSOBNIK AUTORYTARNY manifestuje zachowania nietolerancyjne, agresywne. Osobnik sam podejmuje decyzje, rozkazuje. Ocena arbitralna.
Jego komunikowanie się z grupą ma charakter jednokierunkowy - on rozkazuje, nie dopuszcza do dyskusji - komunikacja jednokierunkowa. Monopolizuje informacje, czyni to aby umocnić swoją władzę, ma skłonność do upominania.
Stosowanie stylu autorytarnego w grupie ma wpływa na efektywność grupy dotyczącą np. klimatu panującego w grupie. Ilość wykonywanej pracy jest najwyższa ale jakość inaczej oryginalność wykonywanej pracy jest niska. Nie identyfikują się, nie odczuwają satysfakcji z wykonywanych zadań. Starają się o ilość a nie o jakość wykonywanych zadań.
W grupie autorytarnej istnieje mało zakłóceń w porozumiewaniu się. Wynika to z tego, że istnieje komunikacja jednostronna. Mało jest przesyłanych informacji. Gdy zakłócenia wystąpią to jest duże prawdopodobieństwo, że nie zostaną zauważone. Małe szanse na zastosowanie konstruktywnych informacji w celu poprawy sytuacji. Nie ma zespołowej dyskusji. Szybko podejmowane decyzje są podejmowane na małej ilości danych. Informacje są ubogie. Decyzje mało trafne, chybione. Np. służba zdrowia.
Istnieją zalety stosowania kierownictwa autorytarnego.
Autorytarny styl postępowania prowadzi do najwyższej produkcji grupy ale zarazem prowadzi do najniższej produkcji grupy. Ludzie w grupie autorytarnej boją się, są agresywni, wrogo nastawieni; są czynnikami zachowań antyspołecznych.
Zachowanie chwiejne rozproszone to zachowania oparte na lęku, strachu. Osoba o osobowości chwiejnej odznacza się dużą zmiennością nastrojów (nadmierne pobudzenie emocjonalne). Niska odporność psychiczna. Odznaczają się nagłymi zmianami nastroju. Duża chwiejność nastrojów (powodem jest niedojrzałość emocjonalna). Taka osoba nie może czekać. Brak odporności w zaspokajaniu potrzeb. Nie potrafi znieść stanu niezaspokojenia potrzeby. Niedojrzałość emocjonalna powoduje, że osoba jest mało odporna na pokusy. Łatwo ogarnia te osoby ich własny lęk.
Człowiek dojrzały emocjonalnie potrafi czekać, nie wykazuje zdenerwowania. To człowiek, który jest odporny na zaburzenia, załamania.
Im wyższy rozum psychiczny tym powinna być większa cierpliwość do opanowania własnego lęku.
Continuum - to linia prosta
zachowania zachowanie abarietyczne zachowania
sztywne giętkie chwiejne
Świadczy to o psychologicznym przystosowaniu. Zachowania psychologiczne nieprzystosowawcze.
Nieprzystosowanie to niezdolność do nieefektywnego sterowania zachowaniem co powoduje zakłócenie równowagi w relacjach z innymi ludźmi; wytwarza się napięcie psychiczne świadczące o braku równowagi (homeostazy).
Cechy zachowań giętkich:
- zdolność do prawidłowej percepcji zadań (percepcja = postrzeganie) w toku współdziałania (każda ze stron wie co do niej należy)
- prawidłowa percepcja i ocena wzajemnych tj. własnych i cudzych ustosunkować emocjonalnych
- umiejętność odpowiedniej samokontroli zachowań wobec istniejących lub zmieniających się zachowań osób
- sztuka modyfikowania swych zachowań pod wpływem zmieniających się warunków
- sprawne wprowadzania korekty do stawianych celów odpowiednio do zmieniających się sytuacji, co wiąże się z funkcją osobowości a szczególnie z prawidłowym funkcjonowanie struktury „ja”
Bariery psychiczne ograniczają nam dostęp do celów.
FILOZOFIA POZYTYWNEGO MYŚLENIA - związek pomiędzy myśleniem a zachowaniem człowieka.
Z biblii: „jak człowiek myśli o sobie taki się staje”
Cesarz / Marek Aureliusz: „życie jest takie jakim czynią je nasze myśli”
Współcześni psychologie: „jakość naszych myśli stanowi o jakości naszego życia”
Myśli budują życie
Bennis i Narus - psychologowie przeprowadzali badania kliniczne z szefami dużych film, którzy myśleli pozytywnie. Stwierdzili, że optymiści są wydajniejszymi pracownikami, nie boją się. Optymiści częściej niż pesymiści mogą doznawać radości życia, radość przejawiają, doświadczają sukcesów.
„Nadzieja na sukces uskrzydla”
Osoba nastawiona optymistycznie odznacza się bezwarunkową akceptacją drugiego człowieka.
Warunkowa akceptacja niszczy ludzi.
Psycholog amerykański Peterson ustalił na podstawie metod psychologicznych (testy) listę optymistów i pesymistów, po roku spotkał się z nimi i wyszło na to, że pesymiści chorują częściej.
Przeprowadził langitudialne (długofalowe) badania - prowadzone były w Uniwersytecie Charvarda. Badał studentów oraz starszych (od 25 do 60 lat). Na podstawie tych badań stwierdził, że osoby pesymistyczne w wieku 60 lat cierpiały na różnego rodzaju choroby. Jakość naszych myśli wpływa na jakość naszego życia.
PESYMIZM zatruwa nasze myśli i ciało. Bariery psychiczne stają na drodze naszego sukcesu. Podstawowym celem jest zaspokojenie potrzeb. Potrzeby należą do czynników dynamizujących nasze zachowanie, są siłą napędową aktywności fizycznych i psychicznych. Potrzeby społeczne decydują o jego kulturze. Najsilniejsze potrzeby ustalają zachowania społeczne jednostki.
POTRZEBA to stan napięcia domagający się rozładowania. Potrzeby psychiczne są siłami nadającymi naszemu organizmowi energię i kierunek. Potrzeby pobudzają nas do szukania obiektów.
Kontakt z przedmiotem zmniejsza w nas napięcie. Jeśli powstanie stan napięcia to ten stan przejawia się jako wzrost napięcia (emocje), wzmożona ruchliwość ogólna, pogotowie wybiórcze (tzn. człowiek nastawiony na konkretne potrzeby, przedmioty). Wzrost ogólnej czynności, wyostrzenie percepcji przyśpiesza przemianę materii, wzrost mobilizacji organizmu (sekrecji niektórych gruczołów), wydzielanie.
Wzrostowi mobilizacji organizmu może towarzyszyć przyjemny stan.
Typy ludzi:
- bardzo duże pobudzenie, wtedy mają dobre samopoczucie, ludzie rządni wrażeń, przeżyć
- ludzie, którzy lubią ciszę, spokój, niskie zapotrzebowanie na stymulacje
Stan negatywny istnieje wtedy, kiedy mobilizacja organizmu trwa przez dłuższy czas (np. niepokój, złość, depresja), następuje wtedy zawężenie świadomości, człowiek jakby głuchnie, ślepnie.
Sztuczne potrzeby:
- picie wódki
- palenie papierosów
potrzeby fizjologiczne są wyzwalane przez potrzeby fizjologiczne organizmu.
Instynkt = opiekuńczość
MURRAY określa potrzebę jako siłę o fizykochemicznej naturze zlokalizowaną w mózgu, która określa percepcję, świadome dążenia i motorykę w taki sposób aby zmienić istniejącą tj. niezadowalającą sytuację.
Potrzeby wg Murray'a:
Potrzeba unikania urazu fizycznego - tendencja unikania bodźców, sytuacji zadających ból, jest jednocześnie tendencją do strachu przed bólem; tendencja do unikania ran, choroby, niebezpiecznych sytuacji; cechy: niepokój, lęk, trwoga; ta potrzeba wyraża się zachowaniami (np. zapinanie pasów); potrzeba unikania większych wysiłków - potrzeba uniknięcia tzw. krechy.
Potrzeba unikania urazu psychicznego ma na celu unikanie odrzucenia. Działa jako obrona jednostki przed naganą. Lęk, niepokój, poczucie winy, wyrzuty sumienia. Wyraża się we wrażliwości na opinię publiczną, w zachowaniu. Częste zastanawianie się. W otamowywaniu reakcji, które mogą być źle odebrane przez innych (respekt), w tłumieniu myśli, wspomnień budzących uczucia przykre.
Tworzy fuzje z potrzebami żywienia i opiekowania się a także potrzebą stowarzyszenia.
Pragnienia i tendencje tj. potrzeby zmierzają do upokorzenia, pogardy, obojętności; mogą prowadzić do powstania lęku przez nieporozumieniami. Wyzwalają naciski: agresywności, czerwienienia. Podejrzanie wyrażenia złej opinii. Unikanie towarzystwa osób bogatych, wyższych; nawiązywanie kontaktów z ludźmi równymi lub „gorszymi”, tłumienie lub zapominanie celowe niepowodzeń; niechęć do pamiętania.
Tworzy fuzję z potrzebami usprawiedliwiania się (ekshibicjonizm społeczny, demonstrowanie doskonałości w celu ukrycia słabości, wchodzenie w konflikty z wyczynami prowadzącymi do porażki, dominacja nad innymi ludźmi, manifestowanie seksualnością)
Potrzeba poniżania się wyraża się w biernym poddawaniu się działaniu sił zewnętrznych, innych ludzi, akceptacja kary, nagany, krytyk naszej osoby, wyrzekanie się czegoś; wyraża się w fatalistycznej rezygnacji, przyznawaniu się do błędów, poczuciu niższości; polega na robieniu czegoś w sposób zły, manifestowaniu gdy wyznajemy grzechy w spowiedzi świętej; polega na pomniejszaniu się. Emocje charakterystyczne to wstyd, poczucie winy, obawa, pokora, rozpacz, utrata nadziei. Czynnikami naciskania wywołujące potrzeby poniżania są agresywność innych osób. Wyraża się w przyjmowaniu biernej, potulnej postawy, stawania z boku, brak protestów, aby inni nie ranili, akceptacja kar, pozbawianie czegoś, pozwalanie bez odwetu na rany psychiczne, wyrażanie żalu za grzechy, pokuta za grzechy, łączy się. Wchodzi w fuzję z potrzebami opieki, oparcia, seksualną potrzebą, agresywności, wchodzi w konflikt z potrzebą bezpieczeństwa, stowarzyszania.
Potrzeba wyczynu - tendencja do robienia czegoś tak dobrze, szybko, doskonale jak tylko możliwe, robienie czegoś trudnego, przezwyciężanie przeszkód, przewyższanie siebie i innych ludzi, zwiększenie szacunku dla siebie. Uczucia charakteryzujące to zamiłowanie, zapał, wysokie aspiracje, ambicja.
Czynności wykonywane przez długi okres czasu, intensywnie, powtarzające się wysiłki, praca nad odkrytym celem, determinacja do zwycięstwa, odczuwanie radości ze współzawodnictwa, bardzo silna wola, łatwe pokonywanie zniechęcenia, znudzenie. Czynnikami naciskanymi są sytuacje i zadania trudne do wykonania. Każda inna potrzeba łączy się z potrzebą wyczynu, w konflikcie z potrzebą poniżania się, bezpieczeństwa, stowarzyszania.
Potrzeba stowarzyszania - funkcją jest nawiązywanie kontaktów i współpracy z innymi ludźmi, zdobywanie czyichś uczuć, bycie lojalnym, przyjacielskim, uczucia wiary i zaufania do ludzi, uczucia dobrej woli, zaangażowanie się z drugimi, sympatia, przyjaźń. Objawy: chętne spotykania się ze znajomymi, poznawanie innych, robienie czegoś co sprawia innym przyjemność, pozdrawianie się, chętnie witanie się, obejmowanie, całowanie, udzielanie informacji, telefonowanie, bliskość, skierowana do wnętrza swego, żyć w zgodzie z samym sobą, łagodzenie wewnętrznych konfliktów, patrzenie na swe słabe strony z humorem. Łączy się z potrzebą nabywania, seksualną, opieki i oparcia; jest w konflikcie potrzeby dominowania, wyczynu i agresywności.
Potrzeba agresywności - tendencja do przezwyciężania siłą w walce, atak fizyczny, werbalny, ranienie, zabijanie, pomniejszanie innych, obniżanie wartości innej osoby, irytacja, złość, wściekłość, zemsta, zazdrość, nienawiść. Potrzeba wyzwalana wskutek pomniejszania własnej osoby, atak innych na nas, karanie, rywalizacja, odrzucenie. Przejawia się w życiu codziennym: przemawianie i poruszanie się w sposób nie liczący się z innymi, potrącanie, gryzienie, drapanie, kopanie, atak na światopogląd innej osoby, robienie sarkazmu, złośliwej satyry. Agresywność skierowana do nas: samokrytycyzm, kaleczenie, autoagresja, wysublimowanie własnej agresji. Łączy się z potrzebą dominacji, seksualną, ekshibicjonizmu, autonomii. Wchodzi w konflikt z potrzebami, której czynności wymagają podporządkowania się grupie, regulowaniu.
Potrzeba autonomii - składają się na nią pragnienia wolności i niezależności działania, wyłącznie własnymi zachciankami, chęć, aby nie brać odpowiedzialności; towarzyszą uczucia złości, buntu, oporu, samowoli, szczególna wrażliwość na ograniczenia się ze strony innych; potrzeby dominacji. Autonomia wyraża się w robieniu tego na co się ma ochotę bez patrzenia na nakazy, reguły; wstręt do codziennych zajęć; wyraża się w umiłowaniu wygody, uciekaniu z domu, demonstracji aby być niezależnym, chodzeniu po dużych pustkowiach, domagania się wolności stanu, wyznawania oryginalnych teorii; namiętna obrona wolności woli, ujawnianie braku odpowiedzialności, postawa kpiarza. Wywołują ją naciski: agresywność i dominacja innych osób. Potrzeba łączy się z izolacją, agresywnością, zamiłowaniem do pijaństwa, satanizmu. Wchodzi w konflikt z potrzebą stowarzyszania, bezpieczeństwa.
Potrzeba kompensacji - tendencja do przezwyciężania własnych niepowodzeń, zmazania upokorzeń, przezwyciężania własnej słabości, pokonywaniu przeszkód, trudności, uczucia wstydu, lęku, determinacja przezwyciężenia tego, zapał, duma, postawa zdecydowania, nie poddawania się, upór, zawziętość. Przejawia się w czynnościach zmierzających do pokonania trudności, aby utrzymać szacunek dla siebie, wyzwala to stojące przed nami przeszkody, niepowodzenia. Łączy się z potrzebą wyczynu, autonomii, agresywności, seksualną, usprawiedliwia się aby wyrównać straty.
Potrzeba uległości wyraża się w szukaniu u innych opieki i oparcia, podziwu innych, oddawaniu czci i honoru lepszym, konformizm wobec zwyczajów, myśli innych, uczuć - respekt.
Potrzeba przyjemnych doznań zmysłowych - podstawowe pragnienie. Osoby o silnie rozwiniętej takie potrzebie charakteryzuje: wrażliwość, smak, estetyka. Ta potrzeba przejawia się w czerpaniu przyjemnych doznań z funkcjonowania różnych organów zmysłowych: dotyk, wzrok, węch, również drażnienie sfer. Ta potrzeba przejawia się w chęci słuchania przyrody, w zamiłowaniu do jedzenia smacznych potraf, picia trunków, słuchaniu lekkiej lub poważnej muzyki, słuchaniu recytacji, skłonności do uprawiania piękna (malowania). Łączy się z potrzebą seksualną, stowarzyszenia.
Freud mówił, że człowiekiem rządzi popęd seksualny ora popęd agresji.
Popęd seksualny zmierza do stosunku seksualnego, uczucia:
- podniecenie
- miłość
- pożądanie
- przygodne znajomości
- uwodzenie osób ponętnych
- zamiłowanie do prywatek
- zakochiwanie się
Występują czynności ruchowe:
- obejmowanie
- całowanie
- obmacywanie
Potrzeba seksualna może być zwrócona do naszego wnętrza (czyli masturbacja).
Potrzeba ta popada w konflikt z innymi potrzebami:
- potrzebą bezpieczeństwa
- lęk przed urazem psychicznym
- wyczynu
- twórczość (Freud)
Sublimacja - uwznioślenie (wyniesienie potrzeby seksualnej na wyższy poziom).
Potrzeba doznawania opieki i oparcia zmierza do tego aby ktoś obdarzany sympatią obdarzał sympatią drugą osobę, opieką (np. wolontariusze, pielęgniarki, salowe).
Tej potrzebie towarzyszą uczucia:
- bezradność
- osamotnienie
- niepokój
- rozpacz
Naciskami jest sympatia, pomoc. Wyraża się w wyżebrywaniu czułości. Ta potrzeba może być skierowana do wewnątrz na pocieszaniu się, prowadzeniu dialogu z sobą. Łączy się z potrzebami opiekowania, stowarzyszania.
Potrzeba rozumienia to zmierzanie do analizowania własnych doświadczeń, do dokonywania syntez.
Wyrażają ją uczucia:
- ciekawość
- zdziwienie
- poznanie
Objawami są:
- skłonność do zadawania pytań
- odpowiedzi
- analiza zdarzeń
- nacisk na logikę i rozum
- samokrytycyzm
- posiadanie nawyku
- dążenie do tego by myślenie było zgodne
- spekulacje
Potrzeba twórczości wyraża się w zachowaniach, które się nie powtarzają, które nie są na chybił-trafił, zachowania intuicyjne, pomysłowość. Twórczość w dziedzinie myśli - łączy się z potrzebą wyczynu.
Murray = prawidłowości w działaniu potrzeb:
a) zjawisko zmiennej rytmiki potrzeb (dziedziczność realizacji poszczególnych potrzeb) „na człowieka wywierają różne czynniki”
b) fuzja potrzeb (łączenie) - wg Murray'a przyczynami fuzji są:
- potrzeby tworzące określona grupę stwarzającą określone zadanie, człowiek lepiej rozwiązuje, przystosowanie to zdolność do takiego sterowania zachowaniem, które umożliwia w stanie równowagi w danym środowisku.
Rodzaje przystosowań:
1) bierne (konformistyczne) - dostosowanie się do wymagań środowiska (człowiekiem sterują dwie lub jedna potrzeba)
2) uchylające - jednostka może odczuwać wiązkę potrzeb, człowiek unika (okoliczności) trudności dla swoich potrzeb
3) negatywne - walka z niewygodnymi warunkami, punktem odniesienia jest własny punkt widzenia, egoizm
4) konstruktywne (walczące) - walka dotyczy walki z niezgodnym posiadanym modelem jednostki, aktywność, wysiłek. Taka osoba będzie działać przeciw anarchii, nieporządku.
Wg Murray'a im jednostka wyposażona jest w wiele fuzji tym jest prawdopodobne iż przystosowanie tej osoby będzie konstruktywne
- bodźce środowiska społecznego - są to: nagrody, kary, pochwały - bodźce te albo utrwalają fuzje potrzeb albo zachowanie jest karalne
- dziecko wyposażone w fuzje potrzeb wykazuje lepszą gotowość do reagowania
c) zjawisko konflikty potrzeb - potrzeby mają przeciwne tendencje, zachodzi gdy dwie potrzeby w tym samym czasie znajdują się w stanie gotowości do reagowania, zewnętrzne to napięcie emocjonalne
Konflikt potrzeb:
- potrzeba dominowania ->
- potrzeba podporządkowania się ->zjawisko abitendencji
- potrzeba seksu i bezpieczeństwa ->
- potrzeba izolacji i stowarzyszania się ->
Potrzeby u turystów:
aktywność turystyczna:
ŕ negatywna (dysfunkcje)
- osłabienie więzi z najbliższymi
- nadmierna swoboda seksualna
- „wartości wakacyjne”
- lekceważenie norm współżycia społecznego (przestępstwa dewizowe, handlowe, zaśmiecanie terenu, dewastacja przyrody, obiektów historycznych, hałas w lesie),
- kształtowanie niepożądanej postawy konsumpcyjnej, wygodnictwo, unikanie wysiłków,
- postępująca instytucjonalizacja turystyki, rozwój trudności uprawiania turystyki indywidualnej; turysta indywidualny niewolnikiem planu, czasu, organizacji
- powierzchowne poznanie rzeczywistości, znikły kontakt z ludnością danego terenu, przemęczenie turystów,
ŕ pozytywna (eufunkcje)
wychowawcze oddziaływanie turystyki na turystów:
- turystyka jest środkiem poznania rzeczywistości, świata; bezpośredni kontakt z przyrodą, kulturą, ludnością.
- kształtuje określone postawy wobec rzeczywistości, postawa sympatii, życzliwości, związywanie znajomości, turystyka zbliża, integruje, łączy ludzi
- turystyka jest środkiem kształtowania uczuć, uczy badać ludzi, przyrodę, patriotyzm,
- stwarza możliwości twórczego działania, uczy działania, pracy w zespole; czynnik stymulujący działanie,
- integracja przez wspólne przeżycia w trakcie wyprawy turystycznej, więzi łączące rodzinę, umacnia
- zespół, grupa turystyczna tworzą nieformalne układy interpersonalne, kluby, zrzeszenia
- turystyka kształtuje postawy aktywne, pokonywania trudności, mobilizuje do wysiłku, postawa aktywna, hartu, solidarności, zdolności adaptacyjnych
- turystyka czynnikiem resocjalizacji, wychowania młodzieży co weszła na przestępczą drogę.
Turystyka dysfunkcyjna:
- styl zaspokajania potrzeb, wartości - korekta jego stylu, sposoby postępowania zmierzające do zredukowania napięcia psychicznego, braku jaki organizm odczuwa, styl należy rozpatrywać z trzech punktów widzenia:
1. skuteczność, oszczędności sił, środków zainteresowań
2. uboczne skutki indywidualne, koszty poniesione, korzyści ich relacji
3. skutki społeczne - zyski lub straty poniesione przez grupę, do której należy osoba stosująca styl
- problem ludzkiego charakteru, charakter - struktura względnie kreatywnych i powiązanych ze sobą w jednolity system takich składników osobnika x, które są jego sposobami stawiania i realizowania celów postępowania z ludźmi oraz wobec siebie i własnej pracy;
składnikami charakteru są (przy realizacji celów):
a) wola (silna i słaba) - silna wola - systematyczność, nieugiętość, wytrwałe dążenie do celu, zdyscyplinowanie; słaba wola - opieszałość, niesystematyczność, niedbałość, brak jasno sprecyzowanych celów, nie widzenie szkód, strat, wygodnictwo, nie wychowanie
b) postępowanie z ludźmi, ustosunkowywanie się do innych osób, szczerość, nieszczerość, wyrozumiałość, bezwzględność, delikatność, grubiaństwo, skromność, pyszałkowatość
c) ustosunkowanie się jednostki do siebie
d) postępowanie wobec pracy
Z charakterem wiąże się egotyzm.
EGOTYZM - to swoiste nastawienie jednostki wobec rzeczywistości w przeciwieństwie do rzeczowości. Znaczy to, że jednostka o charakterze egotycznym nie kieruje się dobrem innych ludzi lecz tylko uwzględnia korzyści własne. Nie liczy się z innymi ludźmi. Jest podejrzliwa. Pojawiają się wrogie myśli.
RZECZOWOŚĆ to postawa człowieka liczącego się z obiektywnym stanem rzeczy, uwzględnia dobro społeczne. Postępuje bez obaw, świadome zaangażowanie się w życie społeczne.
Ludzie egotyczni są pełni obaw, nieufni.
Każdy człowiek jest egotykiem.
Egotyzm to nie tylko wychowanie w rodzinie, ale również anomiczno-genetyczne.
ANOMIA - używane w XVI w., oznacza stan świadomości człowieka wykorzenionego moralnie, człowiek, który zamiast norm posiada chaotyczne popędy, instynkty, jest pozbawiony uczuć. Taki człowiek reaguje wyłącznie na samego siebie, nie ma poczucia odpowiedzialności, uznaje, że przed nikim nie jest odpowiedzialny. Gardzi ludźmi, którzy wypowiadają własne zdanie. Jego jedyną wiarą jest filozofia zaprzeczania. Ludzie anomiczni żyją na pograniczu doznania braku przyszłości i przeszłości. Nie mają celów ale jednocześnie żadnej przeszłości.
Zjawisko anomii wskazuje na stan świadomości, w którym poczucie więzi społecznych zostało załamane a nawet śmiertelnie osłabione.
ŚWIADOMOŚĆ jest podstawą zaspokojenia potrzeb. Jako cecha psychiki człowieka stanowi nadrzędny mechanizm regulujący i kierujący postępowaniem człowieka. Związek człowieka ze światem zewnętrznej świadomości (historycznie) wykorzystano do prac.
Świadomość to szczególny rodzaj wewnętrznej reprezentacji rzeczywistości i jej wewnętrzny obraz, model, odbicie we wnętrzu. Świadomość jest rodzajem wewnętrznej prezencji świata we wnętrzu człowieka.
Każdy z nas ma inny obraz świata. Odbicie w nas świata nie stanowi kopii rzeczywistości. Obraz świata, ludzi jest podmiotowy. Treść zjawisk w świadomości oderwana jest od treści rzeczywistych.
Kształt odbicia jest uzależniony od czynników:
1. od funkcjonowania organizmu jednostki
2. od funkcjonowania poszczególnych zmysłów
Analizator składa się z:
a) narząd słuchu
b) narząd węchu
c) narząd dotyku
struktura osobowości
3. od uczestnictwa w życiu społeczeństwa do którego się należy
Funkcją świadomości jest orientacja czyli możemy zaspokajać swoje potrzeby.
REAKTYWNOŚĆ wiąże się z wrażliwością. Ludzie dzielą się na dwa typy:
a) wysoko-reaktywni - wysoko emocjonalni, wrażliwi (to ludzie niezrównoważeni emocjonalnie; wg Eysencka niezrównoważeni ludzie są podatni np. na nerwice)
b) nisko-reaktywni - mała wrażliwość emocjonalna
Różnica pomiędzy neurotykami a zrównoważonymi:
a) sztywność reakcji:
- neurotyk - człowiek taki nie rozumie pewnych subtelności z życia społecznego np. nie potrafi odróżnić płynącej od serca pochwały od płaskiego komplementu
- niskoreaktywni - aby osoba taka została wytrącona z równowagi musi mieć ku temu powód
b) rozbieżność pomiędzy możliwościami a osiągami (rozbieżność jednostronna)
- neurotyk nie potrafi wykorzystać warunków, których nie potrafi wykorzystać
c) wygórowane mniemanie o sobie
- neurotyk czuje się słaby i dlatego na zasadzie kompensacji (wyrównanie) polega na tym, że zaczyna tworzyć ideał z siebie, uważa się za człowieka dobrego, życzliwego przez co chce rozwiązać problemy ze światem zewnętrznym
d) samoudręka (masochizm)
- neurotyk - neurotyczny masochizm; masochizm wg Freuda ma tendencje seksualne w fazie sadystyczno-oralnej lub w rozwoju popędu śmierci; neurotyczny masochizm - to manifestacja neurotyka na fakt, że on za każdy wysiłek z jego strony płaci wysoką cenę, neurotyk akceptuje masochizm; samoudręka ma neurotykowi umożliwić wyzwolenie od siebie, od konfliktów wewnętrznych i zewnętrznych
e) eksternalizacja - polega na rzutowaniu wewnętrznych przeżyć na zewnątrz, jest ona dla neurotyka próbą ucieczki od aktualnych problemów; eksternalizacja jest wzmagana wzmożonym raportem do dotoczenia, która polega na:
1. wyładowywaniu złośliwości na otoczeniu; polega to na tym, że na każdym kroku doszukuje się potknięć osób ze swojego otoczenia
2. neurotyk posiada ogromne poczucie strachy, jego postępowanie nacechowane jest lękiem, boi się narazić innym osobom, nie chce się zdradzić; są to ludzie perfekcyjni
3. obecność tzw. symptomów psychosomatycznych np. częste bóle głowy, mdłości, wymioty; neurotyka cechuje niezadowolenie z siebie lub wejście na grunt nienawiści u siebie.
Co 5 człowiek na kuli ziemskiej raz w życiu cierpiał na depresję.
Objawy depresji:
a) stan smutku, przygnębienia
b) spadek zainteresowania
c) poczucie winy, lęku
d) zaburzenia snu - towarzyszą budzenia we wczesnych godzinach rannych, mogą przejawiać się przewlekłe bóle
e) zmniejszony apetyt
f) może być pobudzona, niespokojna
Taki stan może trwa tygodniami, miesiącami ale również może minąć sam.
Depresja zimowa z powodu braku słońca - wtedy obniża się sprawność.
Kategoria przejawu świadomości:
1. polega na odbiciu rzeczywistości za pomocą narządów wzroku, słuchu; powstają zjawiska, wrażenia np. koloru, kształtu, woni, smaku - świadomość wrażeniowa; twierdzi się że u człowieka powstaje ona w okresie niemowlęcym i przedszkolnym
2. odzwierciedlenie pośrednia - odbywa się w postaci takich zjawisk świadomości jak pojęcia, sądy, uogólnienia - stanowi to podstawę myśli o przedmiocie itd.; to charakter abstrakcyjnej wiedzy o świecie
3. emocje i uczucia - odbija się stosunek człowieka do świata i otoczenia, do samego siebie.
W psychologii - kategorie świadomości:
a) świadomość ekstrospektywna - częściej używana; świadomość skierowana na świat zewnętrzny a mało skierowana na to co dzieje się w nas
b) świadomość introspektywna
Wraz z wiekiem następuje wzrost świadomości, która pozwala na uprzytomnienie sobie świata zewnętrznego jak i wglądanie we własne wnętrze.
Sytuacja trudna - to układ zewnętrznych warunków powodujących zakłócanie czynności np. myślowych, percepcyjnych, ruchowych, lub zagrożenie potrzeb jednostki, jej dążeń czy wartości i wywołujących w związki z tym charakterystycznych zmian w zachowaniu.
Są różne sytuacje trudne, podstawowe to:
- deprywacje, sytuacje trudne w których człowiek jest pozbawiony podstawowych elementów do normalnego funkcjonowania. Nastąpiła blokada określonych potrzeb (woda, sen, potrzeby społeczne), obniżenie poziomu wykonywania działania oraz czynności merytorycznych ŕ dezorganizacja funkcjonalna
- obniżenie poziomu reagowania, przedłużenie czasu reakcji, obniża się sprawność działania, pobudzenie emocjonalne, obniżona kontrola sytuacji i własnego działania ŕ błędy w spostrzeganiu (halucynacje), zanik wartości oraz utrata poczucia sensu życia prowadzi w konsekwencji do depresji, alkoholizmu, chuligaństwa, wzrostu agresji, samobójstw.
Wiktor Frankl - badacz patologii ducha, utraty poczucia sensu (prozy działania) dotyczą obowiązku jakie na człowieku spoczywają, współczesny człowiek ma poczucie ograniczonej, zamkniętej perspektywy rozwoju, powoduje to osłabienie jego sił witalnych, pozbawiając silnej motywacji oraz nadziei na przyszłość. Powoduje do zaburzenia w sferze osobowości, więcej osób neurotycznych - nerwica neogenna, objaw zaniku wartości, utraty poczucia sensu.
XIX i XX - nerwice klasyczne (hipochondrie, neurastenia, nerwica lękowa)
Koniec XX - nerwica neogenna - brak celów życia, poczucia sensu
Karen Horney - neurotyczna osobowość naszych czasów
1942 - 1945 - Frankl był więźniem obozów koncentracyjnych
Symptomy patologii określają postawy:
- postawa fatalistyczna - wobec życia, neurotyczna akceptacja losu; człowiek pragnie wolności od odpowiedzialności, ukryta forma, wyraża się w braku nadziei, brak celów życiowych, uległości wobec zdarzeń zewnętrznych, poczucie znikomości życia; fatalista uważa, że w życiu wszystkim rządzi przypadek, człowiek jak kula bilardowa, poczucie przykrego przeznaczenia jest tak silne, że paraliżuje jego aktywność, żyje obok tego co się dzieje teraz, życie przechodzi obok człowieka, poczucie bezsensu ma zaspokoić poczucie sensu - paradoks
- postawa kolektywistyczna - człowiek chce zatopić się w masie, człowiek zaniechał widzenia siebie jako istoty wolnej, odpowiedzialnej, boi się poczucia odrębności, indywidualności, człowiek nie jest w stanie sprzeciwić się niesłusznej opinii większości; kolektywista jest nastawiony na sygnały płynące z zewnątrz, z otoczenia, najważniejsze jest to jak inni go odbierają, inni ludzie są źródłem poczucia własnej wartości, tożsamości; kolektywista odznacza się orientacją radarową - wyczulony na komunikaty z otoczenia; postawa alienacji od siebie, wystąpienia od własnego ja, nastawiona na innych, ma pozwolić odnaleźć sens życia; zaprzecza własnemu ja
- postawa fanatyczna - poprzednie postawy lekceważą siebie - fanatyk ignoruje innych ludzi, ignorancja wyraża się w nietolerancji, uprzedzeniu; dopełnienie postawy jest pogarda dla ludzkiej słabości, makiaweliczny, traktuje innych przedmiotowo, człowiek jest instrumentem aby rządzić, kieruje nim makiawelizm (stosunek do ludzi) - traktuje człowieka jak przedmiot, fantastycznie kłamie; fanatyk pragnie znaczenia, władzy, kierowania ludźmi, pokazywanie własnej władzy, „dowalanie” innym, kompensacja strat psychicznych
- postawa prowizoryczna - prowizorysta, przejawia się w braku dokonywania dalekosiężnych planów, prowizorysta żyje tu i teraz, nie planuje, życie jest teatrem, najważniejsze jest odegranie swojej roli jak najmniejszym kosztem, ale by jak najwięcej wziąć; postawa nastawiona na branie z życia, na użycie, branie całymi garściami, kontakty powierzchowne, pozbawione intymności, brak poczucia odpowiedzialności za siebie i innych, nie mają wiedzy o istnieniu prawdziwej miłości, traktują współżycie płciowe jak coś nie zobowiązującego, oddzielonego od duszy, życie na powierzchni, życie jest zwodnicze.
Człowiek to istota, która zawsze decyduje, człowiek podejmuje decyzje, uzależniony od warunków zewnętrznych (władzy, ideologii); człowiek decyduje jaką postawę przyjąć wobec zewnętrznych czynników, decyduje o kształcie życia, nie ma wolności od odpowiedzialności, jest odpowiedzialny za siebie, za decyzje, za sumienie.
Logoterapia ma sprawić, by człowiek był w pełni świadomy swojej odpowiedzialności, by umiał widzieć konsekwencje, istnienie odpowiedzialności.
Wartości sensu życia (odróżniające człowieka od zwierząt):
- sens pracy - odpowiedzialność za życie jest odpowiedzialnością za postawy jakie podjęliśmy się zadać, odpowiedzialność powinna być okazywana, nie w deklaracji ale w działaniu, deklaracja nic nie warta, liczy się działanie, świadomość odpowiedzialności, praca jest źródłem unikalności człowieka, wkładem pracy do społeczeństwa, ważny jest sposób pracy, ucieczka w pracę jest rodzajem schronienia przed odpowiedzialnością
- sens miłości - wartość związana z przeżywaniem, autentyczne doświadczanie drugiej osoby w całej jej unikalności, ukochana osoba jest najważniejsza, nie jest czymś zasłużonym, miłość jest formą przywiązania, więź duchowa, nie każda myśl ma wymiar duchowy;
3 poziomy:
a) poziom fizyczny (postawa seksualna)
b) poziom psychiczny (erotyczna postawa, zakochanie się)
c) poziom duchowy (ukochana osoba jest zawsze unikalna, najważniejsza, jedyna, prawdziwy aspekt duchowy)
- sens cierpienia - znaczenie swego życia przez cierpienie, świat przyrodniczo - społeczny, przez cierpienie człowiek ochrania się przed nudą, apatią, przez stawianie przeciwności człowiek doskonali się wewnętrznie, człowiek cierpi w milczeniu, cierpienie od cierpiętnictwa (wszyscy wokół widzą), przeznaczeniem człowieka jest cierpieć, czynnie być homopatiens