Podstawy logiki

Rodzaje wiedzy

1. Wiedza ogólna (potoczna, zdrowo-rozsądkowa), charakteryzuje się działaniem praktycznym ( nabytym doświadczaniem, zawiera wiele przesądów)

2. Wiedza naukowa- polega na świadomym rozumnym działaniu człowieka, stosowany w celu zdobycia nowych doświadczeń, poszerzenia wiedzy. Poparta wiedzą zdobytą wcześniej przez innych. Posiada wysokie uzasadnienie.

Mocna zasada racjonalności

Stopień przekonania o prawidłowości jakiegoś twierdzenia, nie może być wyższy od empirycznego jego pojmowania. Jest to tzw. Sceptycyzm metodologiczny.

Prawda naukowa

Prawda- jest to zgodność sądu o rzeczywistości z samą rzeczywistością.

Cechy charakteryzujące prawdę:

- wysoka ogólność- twierdzenie jest tym bardziej ogólne im większej liczby obiektów dotyczy.

- wyższa ścisłość prawdy

- wysoka informacyjna zawartość

- wysoka pewność epistemologiczna( konfirmacji). Wysoki stopień potwierdzenia prawdy poprzez badania naukowe

- wysoka prostota logiczna- wysoka prostota twierdzenia ( ułożona w logiczną całość).

3 .wiedza artystyczno- literacka zawarta w literaturze i sztuce.

CECHY

- Prawda płynąca jest prawda przedstawianą, jest wysoce subiektywna, koncentruje się na przeżyciach i doświadczeniach autora tej prawdy.

4. wiedza spekulatywna- występuje głównie w filozofii i religii nie jest oparta na żadnym doświadczaniu jest to prawda spekulacyjna.

5. wiedza racjonalna- odróżnia się od wiedzy internacjonalnej tym że wiedza racjonalna jest sprawdzana przez większą grupę osób. Musi ona być intersubiektywnie- komunikowalna ( oznacza to ze musi być czytelna dla przeciętnego słuchacza).

6. wiedza irracjonalna- jest sprzeczna z rozumem, poznawana poprzez uczucia.

Wiedza poznana przez jednostkę, intuicyjna. Wiedzą tą rządzi przypadek.

Czym jest nauka?

Jako produkt uporządkowanych twierdzeń, hipotez w prawach rządzących rzeczywistością w zjawiskach i procesach w niej zachodzących w weryfikacji o prawach rządzących rzeczywistością , zjawisk w niej zachodzących.

Zadaniem nauki jest ustalenie praw i uzasadnienie ich.

Nauka dzieli się na dwie grupy:

- nauki formalne- posługują się aksjomatami ( w sposób dedukcyjny). Są to ogólne prawa zwane ścisłymi np. matematyka, logika.

- nauki empiryczne- inaczej indukcyjne są to np. socjologia. W których twierdzenia bardziej ogólne wyprowadza się z twierdzeń szczegółowych.

Metodologia- jest to nauka o metodach.

Metoda- jest to sposób dochodzenia do jakiegoś celu.

Metodologia- jest również nauką poznawczą człowieka, praw rządzących rzeczywistością.

Rodzaje metod:

1. Metody badawcze- określony sposób zdobywania informacji o rzeczywistości niezbędnych do rozwiązania jakiegoś problemu badawczego.

2. 2. Metody naukowe- określony sposób postępowania zmierzający celowo do jakiegoś celu poznawczego.
   

Metodologia dzieli się na :

- Metodologie ogólną- jest to nauka o rodzajach nauki, zajmuje się ona czynnościami występującymi w każdej dziedzinie wiedzy.

Metodologia ogólna charakteryzuje procesy tworzenia nauki co pozwala unikać błędów.

- Metodologia szczegółowa- każda z dziedzin wiedzy posiada własna metodologie szczegółową.

Metodologia ogólna i rodzaje problemów:

- problemy semantyczne- problemy pojęciowe, tłumaczy wszystkie pojęcia, jak je definiować i jak się nimi posługiwać. Uczy prawidłowego posługiwania się pojęciami.

- problemy syntaktyczne ( składniowe)- reguły poprawnego używania pojęć aby uniknąć pomyłki, aby pojęcia były czytelne dla przeciętnego człowieka.

- problemy pragmatyczne- są to problemy które oznaczają relacje pomiędzy zdaniami, wyrazami, znakami interpunkcyjnymi a użytkownikami tych znaków. Polega to na tym że pełne sformułowanie nie jest czytelne dla przeciętnego odbiorcy.

Metodologia opisowa- zajmuje się opisem metod badawczych.

Metodologia normatywna- ustala przydatność różnych metod do badania konkretnej dziedziny wiedzy np. poprzez wywiady, ankiety itp. Ocenia ona metody badawcze.

Logika- ( umiejętność rozumowania) jest to teoria czynności poznawczych zajmująca się badaniem procesu poprawnego rozumowania a w szczególności prawidłowości rządzących stwierdzeniem faktów, rozumowaniem, oraz wyjaśnianiem i wnioskowaniem.

Logika dzieli się na :

- Logikę formalną- ( dedukcji) zawiera w sobie klasyczny rachunek zdań, oraz rachunek kwantyfikatorów. W logice występuje semiotyka czyli logiczna teoria języka.

- metodologia nauk.

Mowa- każda postać komunikacji werbalnej i niewerbalnej, która nawiązują istoty ludzkie, zwierzęta a nawet maszyny.

Podział języków:

1. Języki naturalne- (etniczne) powstały w toku rozwoju ludzkości.

2. Języki sztuczne (formalne)- są świadomie skonstruowane ze względu na jakąś konieczność np. alfabet morsa, znaki drogowe itp.

Na języki składają się takie elementy jak:

- słownik ( alfabet, symbole, słowa) itp.

- gramatyka- ( słowotwórstwo, fonologia, fleksja itp.) Ustala ona schemat tworzenia zdań aby komunikaty były czytelne.

- semiotyka- zbiór dekretów znaczeniowych.

- syntaktyka- określa strukturę wyrażeń oraz dopuszcza możliwość ich przekształcania.

Funkcje języka:

- komunikatywna- wyraża zdolność do przekazywania informacji i wymiany myśli.

- funkcja poznawcza- zdolność języka do gromadzenia wiedzy o językach, rozpoznawalność językowa.

- funkcja ekspresywna- zdolność języka do wskazywania stanu emocjonalnego nadawcy np. dziennikarz- żurnalista- pismak.

- funkcja impresywna- zdolność języka do wywoływania przy pomocy określonych słów odpowiedniej reakcji u odbiorcy.

- funkcja prezentacyjna- zdolność języka do określania pochodzenia nadawcy komunikatu a także określenia wieku, miejsca urodzenia itp. Np. niewiasta- laska.

- funkcja reprezentatywna- język zastępowany poprzez różne wyrażenia np. te, ta itp.

Pojęcie- jest to opisana za pomocą wyrazu, słowa, lub zestawu słów, treść ludzkiego wyobrażenia o podanym przedmiocie, pojęciu, zjawisku, fakcie.

Pojęcia posiadają swoje odpowiedniki realne, lub abstrakcyjne zwane desygnatami. Są to takie desygnaty niematerialne jak np. wolność, miłość itp.

Pojęcie puste- nie posiada ona żadnego desygnatu np. bezdzietna matka, żonaty kawaler, kamienne serce itp.

Pojęcia spełniają cztery funkcje:

• Funkcja poznawcza- to ta funkcja która pozwala poznać i wyodrębnić desygnaty danego pojęcia od innych desygnatów.

• Funkcja komunikacyjna- funkcja pozwalająca na identyczny odbiór komunikatu przez nadawcę i odbiorcę.

• Funkcja pragmatyczna- pozwala na skuteczne działania wobec pojęcia np. podaj mi długopis w kolorze zielonym.

• Funkcja oceniająca- pojęcia na ogół w skutek użycia niosą w sobie pewien warunek oceniający. W skutek używania pojęcia nabierają funkcji oceniającej.

Treść pojęcia- (konotacja)- to zespół cech charakterystycznych, przysługujących każdemu desygnatowi danego pojęcia.

Niektóre pojęcia nie są ostre gdy nie ma wyraźnie określonych granic miedzy desygnatami danego pojęcia a desygnatami następnego pojęcia.

Niektóre pojęcia mają ten sam zakres, ale różnią się treścią np. prostokąt równoboczny= kwadrat itp.

Rodzaje pojęć:

• Pojęcia opisowe- charakteryzują jakąś cechę desygnatu, na podstawie której możemy wyodrębnić desygnat tego pojęcia od innych.

• Pojęcia wyjaśniające- pojęcia wyjaśniające zależności między zjawiskami ( dysonans poznawczy, integracja grupowa)

• Pojęcia ilościowe- określają wielkość, ilość jakiejś cechy np. wysoka Kobieta.

• Pojęcia jakościowe- opisują jakość, właściwości jakościowe desygnatu np. zdolny student, sprawiedliwy sędzia itp.

• Pojęcia puste- ( jednostkowe) posiadające jeden desygnat np. nazwy własne. Deskrypcje- pojęcia odnoszące się do jednego pojęcia.

• Pojęcia ogólne- maja wiele desygnatów np. metal to cynk, ołów itp. Przybierają one postać pojęć uniwersalnych ( nie jest ono ograniczone żadnymi ramami czasowo-przestrzennymi) a także pojęć historycznych- występują w nich ramy czasowe i przestrzenne.

• Pojęcia abstrakcyjne- to takie nazwy, których desygnaty nie sa materialne np. zazdrość.

• Pojęcia konkretne- posiadają desygnaty materialne, lub tez takie pojęcia, które miały by postać materialną gdyby naprawdę istniały np. krasnoludek, smok itp.

• Pojęcia globalne- odnoszą się do pewnej całości wyższego rzędu.

• Pojęcia elementarne- odnoszą się do elementu w całości wyższego rzędu.

Zakres pojęć ( denotacja pojęć)

Pojęcia posiadają różny zakres.

A) Zbiór desygnatów pojęcia A pokrywa się ze zbiorem desygnatów pojęcia B.

B) Pojecie a jest nadrzędne w stosunku do pojęcia B, co oznacza, ze pojęcie B jest podrzędne w stosunku do pojęcia A.

C) Pojęcie B jest podrzędne w stosunku do pojęcia A, co oznacza, że pojęcie A jest nadrzędne.

D) Pojęcia wzajemnie się krzyżują niektóre elementy pojęcia A są elementami pojęcia B. Zbiór pojęcia A nie posiada wszystkich desygnatów pojęcia B , pojecie B nie posiada wszystkich desygnatów pojęcia A.

E/F) Pojęcia wzajemnie się wykluczają.

A)

B)

C)

D)

E)

F)

Zakres pojęć podlega podziałowi logicznemu, ale musi podziałem rozłącznym oraz być wyczerpującym.

Rozłączenie oznacza- żaden element zbioru A nie może nie może znaleźć się w zbiorze B np. żadna kobieta nie może być mężczyzną i odwrotnie.

Podział wyczerpujący- żaden element nie może być poza członem podziału np. albo kobieta, albo mężczyzna.

Podział może mieć charakter dychotomiczny, na dwa zakresy podrzędne, może być podziałem wielo-członowym.

Podział wielostopniowy- dzieli całość dzielną, dzielimy według większej liczby kryteriów niż 1.

Definicja- to służące uściśleniu pojęcia, wyłożeniu zawartości treściowej pojęcia. Wyspecjalizowane w sposób określony, przy użyciu określonych słów.

Definicje składają się z trzech elementów:

• Definiendum- to co jest definiowane.

• Definiens- to co definiuje.

• Spójnik definicyjny- np. kobieta to ( to jest spójnikiem definicyjnym)

Wyróżniamy trzy rodzaje definicji:

• Definicje realne- to definicje charakteryzujące cechy specyficzne przysługujące wszystkim desygnatom tego pojęcia. Mogą one być prawdziwe, bądź też fałszywe. Do definicji realnych należy definicja kontekstowa ( w uwikłaniu) powstaje gdy podajemy w definicji kontekst w jaki jest wpleciony dany desygnat.

• Definicje nominalne- definicje, które nazywa się metajęzykowymi, konwencjonalnymi, nie odnosi się ona do rzeczywistości a do pewnej konwencji znaczeniowej ( słownej) np. należy uważać itp. Zawiera ona takie zwroty jak: nazwiemy, należy uważać itp.

Dzielą się one na:

• Definicje sprawozdawcze- gdy odwołujemy się do wyrazu języka obcego definiując np. pojęcie obcojęzyczne itp.

• Definicje projektujące (syntetyczne)- definiuje się dla potrzeb jednego z badań.

Podklasa:

• Definicje regulujące- autor proponuje pewna modyfikacje definicji czyjejś.

• Definicje operujące( instrumentalne)- na użytek konkretnych badań, w definiens podajemy warunki jakie musi spełnić dany obiekt, aby mógł być definiens- definiendum.

Inny podział definicji:

• Definicje równościowe- zwane klasycznymi podają w definiens warunek konieczny, wystarczający aby w definiendum zaliczyć do desygnatów tego pojęcia. Posiadają one dwie stylizacje językową.

• Definicje cząstkowe- podają albo warunek konieczny, albo warunek wystarczający.

Metody uzasadniania i badania definicji:

Przez rodzaj bliższy i różnice gatunkowe

• Badana na zasadzie cech wspólnych.

• Definicja słowotwórcza- odwołującą się do etymologii np. socjologia to… itp.

Używamy także często pseudo- definicji, które stosuje się np. do dziecka poprzez pokaz . Tłumaczymy definicje gestami.

Zdanie- jest to sensowne wyrażenie oznajmujące, które może być tylko prawdziwe, lub fałszywe:

1. W logice zdanie musi być o charakterze oznajmującym.

2. Zdanie musi posiadać wartość logiczną, musi mieć jedna z dwóch wartości (prawda, fałsz). Dlatego często nazywamy logikę zdań logika dwuwartościową. Zdaniami zajmuje się taki dział nazwany logicznym rachunkiem zdań, jest on jednym z głównych działów logiki.

Zdanie proste- podmiot, orzeczenie, nie da się z niego wyodrębnić samodzielnej części stanowiącej odrębną część zdania.

Ze względu na strukturę zdania proste dzielimy na:

• Przedmiotowo- podmiotowe- uważa się je za zdania najważniejsze („jest”) dlatego że do tego można sprowadzić inne zdania.

• Podmiotowo- orzeczeniowe- np. Wiesław studiuje. (podmiot i orzeczenie)

• Zdanie egzystencjalne- występuje w nim słowo istnieje.

• Zdania stosunkowe- w której wyraża się stosunek jednej nazwy do drugiej, w której znajduje się zwrot stosunkowy np. wyższy od mądrzejszy od itp.

Zdania które, stwierdzają, że coś jest takie a takie nazywamy zdaniami kategorycznymi stoją one w opozycji do zdań warunkowych, które stwierdzają, że cos jest takie a takie jeśli zachodzi jakaś reakcja np. jutro jest niedziela, pod warunkiem, że dzisiaj jest sobota.

Zdania kategoryczne maja postać:

• Zdań asertorycznych- określających jakiś stan rzeczy, określone funktorem jest np. Ziemia jest okrągła.

• Zdań problematycznych- wyrażających możliwość, zawierających funktor może być.

• Zdań apodyktycznych np. zawierających funktor musi być.

Zdania asertoryczne układają się w 4 rodzaje zdań według których posługujemy się w klasycznym rozrachunku zdań ( tzw. Sylogistyka).

• Każde zdanie a jest b. Każdy dzięcioł jest ptakiem, zdanie o charakterze ogólnym i twierdzącym.

Zdania złożone- (molekularne), które są połączeniem co najmniej dwóch zdań prostych połączonych spójnikiem międzyzdaniowym np. dziś jest sobota a jutro będzie niedziela.

Podstawowy spójnik między zdaniowy:

• Koniunkcji- i, oraz, ale, lecz.

• Alternatywy- lub, albo, bądź.

• Implikacji- składa się z poprzednika, oraz następnika np. jeżeli dzisiaj jest sobota, to jutro będzie niedziela.

Zdanie w którym występuje zwrot równoważności np. wtedy i tylko wtedy gdy

itp. Są to dwa zdania proste, połączone łącznikiem międzyzdaniowym wtedy i tylko wtedy gdy.

W klasycznym rachunku zdań występują zawsze zmienne zdaniowe oznaczone literami p, q, s itp. Symbolizujące dowolne zdanie języka.

Występuje znak negacji nie jest on wspólnikiem miedzy zdaniowym, zmienia tylko charakter zdania, czyta się go najczęściej że.

p/q- znak dysfunkcji

^x kwalifikator ogólny

Vx- kwalifikator szczegółowy

Dysfunkcja- zdanie wtedy jest fałszywe jeśli, przynajmniej jeden człon tego zdania jest fałszywy.

Zdania asercyjne- powstaje przez potwierdzenie jakiegoś zdania np. prawda jest, że dzisiaj jest sobota.

Zdania negacyjne- są poprzedzone funktorem nie prawda że .

Zdania ogólne- które odnoszą się do wszystkich desygnatów np. wszyscy Polacy są tolerancyjni.

S a P zdania ogólno twierdzące

(podmiot) ( orzeczenie)

S e P- zdania ogólno przeczące

S i P- zdanie szczegółowo twierdzące

S o P- zdania szczegółowo przeczące

Zdania ogólno twierdzące oznaczamy małym a.
Te symbole biorą się z łacińskiej nazwy affirmo- potwierdzam, nego- zaprzeczam.

Logika estetyczna- logika pytań.

Pytanie- to każde zdanie pytające zbudowane z partykuły pytajnej oraz znaku zapytania.

Ze względu na strukturę logiczna pytania dzielą się na:

• Pytania rozstrzygnięcia- pytania zaczynające się od partykuły czy której odpowiedz może być tylko jedna np. jaka jest twoja płeć?

• Pytania dopełnienia- musimy dokonać uzupełnienia tego zdania poprzez odpowiednia konstrukcje. Pytania zawierają zmienną (niewiadomą pytania, kiedy występuje zaimek pytający). Określenie tej niewiadomej pytania, nazywamy odpowiedzią właściwą. Możemy sformułować pozytywne założenia do pytania to takie w których zakładamy, że jest na to pytanie tylko jedna odpowiedz prawdziwa. Możemy także sformułować założenia negatywne. Pytania, które mają założenia negatywne są źle sformułowane.

Pytania sugestywne- poprzez pytanie sugerujemy odpowiedz u odbiorcy.

Pytania podchwytliwe- w tych pytaniach deskrydytujemy naszego odbiorcę.

Pytania retoryczne- dają efekt krasomówczy, ale nie oczekują odpowiedzi.

Pytania rozstrzygalne- zasadniczo- to pytania, które można rozstrzygnąć, odpowiedz jest możliwa.

Szczególna formę pytań stanowią hipotezy. W hipotezach występują zmienne, jest to cecha, która może przybierać przynajmniej dwie wartości.

Zmienne występują w hipotezie przyjmują postać zmiennej niezależnej nie ulega ona przekształceniom w skutek działania drugiej zmiennej, ale sama powoduje zmianę drugiej zmiennej.

Aby podjąć badania formułujemy najpierw hipotezę zerową, charakteryzuje się ona brakiem zależności, pomiędzy innymi zmiennymi.

Weryfikacja- to takie postępowanie prowadzące do określenia dokładnej odpowiedzi na podane założenie.

Falsyfikacja- wykazanie fałszywości danej hipotezy.
Konfirmacja- podniesienie prawidłowości danej hipotezy.

Dyskonfirmacja- wykazanie fałszywości hipotezy.

Wskaźniki- przyjmujemy wskaźniki, które będziemy badać, cecha, lub zjawisko dostępne w obserwacji z której wnosimy o istnieniu, lub przebiegu innego badanego zjawiska, lub które stanowi możliwie rzetelna przesłankę do wnioskowania z dużym prawdopodobieństwem.

Wyróżniamy różne rodzaje wskaźników:

• Przedmiotowe- charakteryzują jakieś zjawisko za pomocą za pomocą jakiś cech Inter subiektywnie- sprawdzalnych.

• Podmiotowe- opinie innych ludzi, którzy potrafią ocenić daną sytuacje. Więc sugerują się odpowiednimi ludźmi.

• Wskaźniki definicyjne- oparte na cechach rzeczywistych, kiedy w definicji wskazuje się kryteria jakie dane zjawisko musi mieć spełnione, aby można było je zaakceptować.

• Wskaźniki rzeczowe- nie są zawarte w samej definicji.

• Wskaźniki inferencyjne- - O wskaźniku inferencyjnym mówimy wtedy, gdy wskaźnik nie definiuje zjawiska wskaźnikowego i nie jest ono obserwowalne. O wystąpieniu danego zjawiska wnioskujemy w sposób pośredni, tzn., że dane zjawisko zaszło, choć ma ono charakter właściwości ukrytej. Np. występowanie podczas egzaminu wypieków na twarzy można przyjąć za wskaźnik inferencyjny stanu zdenerwowania studenta.

Rozumowanie- jest to czynność umysłu obejmująca procesy rozwiązywania rozwiązań myślowych przy których posługujemy się wyprowadzaniem jednych zdań z drugich.

Rodzaj	Racja	Kierunek dobierania	Następstwa	Zawodność	Schemat
Wnioskowanie	V		?	Zawodność v niezawodność	P (v)->q (?)
Dowodzenie	V		?	niezawodność	P(v)- q(?)
Sprawdzanie	?		V	Zawodność v niezawodność	P(?)->q(v)
Wyjaśnianie	?		V	zawodne	P(?)<-q(v)

Według Łukaszewicza

Rozumowanie dzieli się na:

• dedukcyjne

• redukcyjne ( dowodzenie jest zaliczane)

Zarządzanie dedukcyjne- kierunek rozumowania zgadza się z kierunkiem wynikania logicznego.

Zarządzanie redukcyjne- kierunek rozumowania jest przeciwny do kierunku wynikania logicznego.

Rozumowanie progresywne- gdy szukamy następstwa dla znanej już racji.

rozumowanie regresywne- rozumowanie regresywne to takie rozumowanie, w którym dane jest następstwo, a poszukiwana jest racja.

Sprawdzanie- weryfikacja i falsyfikacja ( sprawdzanie całkowite). W logice bierze się pod uwagę sprawdzanie całkowite i nazywa się weryfikacją, bądź falsyfikacją np. suma kątów w prostokącie wynosi 180° zdanie falsyfikacyjne. weryfikacja ma potwierdzić prawdziwość twierdzenia.

Sprawdzanie- to dobieranie następstwa znanego jako prawdziwe do nieznanej jako prawdziwej racji np. czy student przeczytał zadaną lekturę. sprawdzaniu empirycznemu poddajemy hipotezy.

sprawdzanie teoretyczne- ze wcześniejszych aksjomatów.

Dowodzenie ( uzasadnianie)- dobieranie racji znanej jako prawdziwe do następstwa nie znanego jako prawdziwe np. chcemy ustalić czy 2223 jest liczbą podzielną bez reszty przez 3 następstwo nie jest znane jako prawdziwe, natomiast znany racje jako prawdziwą. Wiedząc że każda liczba, której suma dzieli się przez 3 również dzieli się przez sumę cyfr wynosi 9/3=3 2223 musi się dzielić bez reszty przez 3, więc w ten sposób dowodzimy takiej racji.

dowodzenie może przyjmować postać:

• pozytywnego- wykazanie prawdziwości za pomocą zdań prawdziwych.

• negatywnego- wykazuje nie prawidłowość założenia.

Wnioskowanie- które polega na uznaniu za prawdziwe jakiegoś nowego zdania, wniosku pod wpływem uprzedniego uznania jakiegoś innego zadania (przesłanka) np. to jutro będzie niedziela ( wniosek). Racja ma być znana, następstwo pod wpływem uznania tej racji zostaje potwierdzone to zamierzenie orzeka na podstawie znanych racji, możemy stwierdzić czy zdanie jest fałszywe czy prawdziwe. Wnioskowanie tylko w niektórych przypadkach jest niezawodne. Często przy wnioskowaniu stosuje się schemat trochę innej implikacji np. ponieważ jutro jest niedziela to pojutrze będzie poniedziałek.

Są dwa rodzaje wnioskowania:

• bezpośrednie

• pośrednie

Wnioskowanie pośrednie- kiedy do konkluzji ( wniosku) dochodzi się z dwóch przesłanek z udziałem jakiegoś pośrednika, który nazywa się terminem średnim.

Wnioskowanie bezpośrednie- do konkluzji dochodzimy z jednej przesłanki, dokonuje się przez przekształcenie zadania w sąd mu równoważny np. żadna kobieta nie jest gwiazdą tzn. że żadna kobieta nie jest planetą jest to zdanie nie równoznaczne.

Istnieją cztery rodzaje przekształceń zdań:

• konwersja- to taki zabieg kiedy dokonujemy odwrócenie wniosku przez odwrócenie przesłanki dzieli się je na konwersje prostą i z ograniczeniem.

Konwersji prostej podgalają zdania ogólno przeczące i szczegółowo twierdzące ( zamiana podmiotu i orzeczenia). Zdanie szczegółowo twierdzące niektórzy amerykanie są murzynami zamienia się w zdanie szczegółowo twierdzące po konwersji prostej, wtedy niektórzy amerykanie są murzynami.

Obwersja- podlegają jej wszystkie zadania.

p'- przeczące np. nie słońce np. każda kobieta jest istota wierną wtedy przekształcamy obwersja zdanie ogólno twierdzące przekształca się w zdanie ogólno przeczące czyli żadna kobieta nie jest istota wierną. Ze zdania szczegółowego ogólnie przeczącego np. żadna kobieta nie jest blondynką SeP przybiera postać po obwersji zdania ogólno- twierdzącego tzn. każda kobieta nie jest blondynką, zdanie szczegółowo twierdzące np. niektóre kobiety są istotami gorącymi po obwersji żadna kobieta nie jest istotą gorącą, po obwersji niektóre kobiety są istotami nie gorącymi nie- gorące ( zaprzeczenie predykatu).

Wnioskowanie niezawodne- oznacza to wnioskowanie sylogistyczne oparte na stałych schematach logicznych.

Wnioskowanie zawodne- ma charakter uprawdopodobniający nie daje pewności, jedynie podnosi prawdopodobieństwo. To wnioskowanie opiera się na albo indukcji uogólniającej lub dedukcji.

Wnioskowanie dedukcyjne- od ogółu do szczegółu ( od twierdzenia ogólnego do szczegółowego, wnioskowanie, której wniosek wynika logicznie z przesłanki.

Wnioskowanie indukcyjne ( zawodne)- prawidłowość przesłanek nie gwarantuje prawdziwości wniosku. to wnioskowanie stosowane jest oparte na uprawdopodobnieniach indukcja może przybierać postać indukcji eliminacyjnej i numerycznej.

Wnioskowanie redukcyjne( zawodne) wnioskowanie przez analogię ( zawodne) przypisywanie jakiemuś zjawisku określonych cech np. ziewający student ziewa to jest znudzony. Jest on najmniej wiarygodny, dlatego też przy użyciu innych argumentów należy je uzasadniać.

Sylogizm- schemat wnioskowania dedukcyjnego ( najstarszy system logiczny funkcjonujący w logice). w sylogizmie role spójników spełniają cztery zwroty w których występują 2 zmienne ( zmienne nazwowe) oraz 4 zwroty łączące nazwy ( tzn. wyrażone przez litery a, i, o) np. każde s jest p za s i p podstawiamy jakieś nazwy np. każdy wielbłąd (s) jest kręgowcem (p) ( żadne, niektóre). ten układ w sylogistyce sprawia że istnieją dwa rodzaje sylogizmów.

• hipotetyczny- występuje zwrot warunkowy jeżeli p to q.

• kategoryczny- stwierdza że wszystkie ( niektóre) s=p.

Hipotetyczny sylogizm- zbudowany jest z poprzednika tego sylogizmu jeśli p to q ( jeśli każdy człowiek jest śmiertelny to jeżeli Sokrates był człowiekiem wtedy był śmiertelny).

Przykładowy schemat wnioskowania sylogistycznego ( termin średni za pośrednictwem którego wnioskujemy musza wystąpić 3 przesłanki ( niska, średnia i wysoka). Termin średni nie występuje w przesłance tylko we wniosku oznacza się go literą s podmiot wniosku ( termin mniejszy) występuje w jednej z przesłanek.

Termin większy- który występuje w przesłance i jest orzeczeniem we wniosku np. jest istotą śmiertelną, w zdaniach terminy występują w zależności od wnioskowanie pośrednie jest zawodne, lub nie zawodne. Terminy mają pewien rozkład gdy odnoszą się do wszystkich elementów zbioru. Natomiast gdy termin obejmuje tylko wybrane desygnaty to mamy do czynienia z terminem nie rozłożonym. W zdaniach ogólnie twierdzących podmiot jest rozłożony natomiast orzeczenie nie jest rozłożone. W zdaniach ogólno- przeczących rozłożony jest termin podmiotowy a także termin orzecznikowy. W zdaniach twierdzących występuje termin podmiotowy również orzeczenie jest nie rozłożone. W zdaniach szczegółowo przeczących nie rozłożony jest termin podmiotowy natomiast termin orzecznikowy jest rozłożony.

Tryby sylogistyczne- wyróżnia się je ze względu na jakość i ilość zdań występujących w charakterze przesłanki i zdań. Trybów tych jest 256.

Figura sylogistyczna schematu wnioskowania- wyróżniamy ze względu na położenie terminu średniego np. jeśli termin średni jest podmiotem w przesłance większej i orzeczeniem w przesłance mniejszej. Jeśli jest orzeczeniem w przesłance większej są 4 figury i z nich 64 możliwości. Każda figura składa się z 64 kombinacji powstają w zależności od tego w jakim miejscu jest podmiot M itp.

Istnieją dwa tryby doskonałe nie wymagają żadnego dowodu np. każda kobieta jest człowiekiem.

M- termin średni P- przesłanka

SaM SaP

Ten tryb nazywa się Barbara jest trybem wnioskującym Barbara.

Celarent- przesłanka 1 jest zdaniem ogólno twierdzącym.

W każdej figurze jest 6 schematów ( trybów) które są wnioskującymi. Barbara i celarent to tryby złote czyli doskonałe.

Zasady poprawności wnioskowania sylogistycznego:

• Sylogizm jest niezawodny gdy spełnia następujące warunki termin średni musi być rozłożony co najmniej jeden raz jeśli termin nie jest rozłożony w przesłankach to nie może być rozłożony we wniosku.

• Reguły dotyczące jakości:

- Żaden wniosek nie może wynikać z przesłanek przeczących bo daje on konkluzje fałszywe.

- Jeśli jedna z przesłanek jest przecząca wniosek musi być również przeczący.

- Wniosek przeczący nie może wynikać z dwóch przesłanek twierdzących.

We wnioskowaniu sylogistycznym powstaje wiele błędów np. gdy nie ma rozłożonych terminów lub źle używamy zdań jakości i ilości zdań.

Figury	I	II	III	IV
Przesłanka większa	M…P	M…P	M…P	P…M
Przesłanka mniejsza	S…M	S…P	M…S	M…S
Wniosek	S…P	S…P	S…P	S…P
		Cesare amestres festino baroco cesavo camestro

Wyjaśnianie- ( tłumaczenie)- dobieranie racji do następstwa zwanego jako prawdziwe jest zatem rodzajem rozumowania redukcyjnego jest ono zawodne, polega na szukaniu odpowiedzi dlaczego coś np. się stało. Szukanie odpowiedzi na pytanie dlaczego coś się stało.

wyróżnia się dwa podstawowe związki przyczynowe:

• korelacja empiryczna- współwystępowanie danych zjawisk w tym samym miejscu i czasie nie wywołuje drugiego zjawiska ale stwarza dogodne, lub niedogodne warunki do zaistnienia tego zjawiska np. palisz masz raka płuc. występowanie zjawiska a nie pociąga za sobą zjawiska b. Wywołanie innego zjawiska przez inne zjawisko to zależność przyczynowo- skutkowa.

• Zależność przyczynowo-skutkowa to zależność 2 lub więcej zjawisk które to zjawisko nazywamy przyczyną w tych samych warunkach powoduje najście drugiego w skutek.

Istnieją cztery warunki które musi spełnić:

• następstwo czasowe

• nieodwracalność tych zjawisk np. przyczyna x wywołuje skutek y natomiast skutek y nie może wywołać przyczyny x.

• powtarzalność (bezwyjątkowość) po pojawieniu się x pojawia się y.

• stosunek sprawczy- przyczyna x jest rzeczywistym sprawcą skutku zjawiska y.

Zależność jednoznaczna- na podstawie przyczyny możemy poznać skutek, za pomocą skutku możemy sprawdzić przyczynę.

Zależności jedno-wieloznaczne- jedna przyczyna może wywołać może wywołać jeden lub więcej skutków a skutki są spowodowane przez te przyczyny. To zależność jedno przyczynowa.

Zależność wielo jednoznaczna- jeden skutek jest spowodowany przez wiele przyczyn.

Zależność wieloznaczna- wiele przyczyn wywołuje wiele skutków na jej podstawie nie da się wyjaśnić dlaczego jakieś zjawisko zaszło.

Przyczyny konieczne i przyczyny przyczynowe. Przyczyny zawsze mają charakter konieczny, ale czasami zdarza się coś i dzieje się to przypadkowo np. wcześniejszy powód spowodowany dużymi emocjami. występują przyczyny konieczne i przyczyny przypadkowe np. zapalenie światła, naciśnięcie kontaktu- przypadkowe gdy światło się nie zaświeci. Istnieje także pośrednia zależność przyczynowa np. dziadek sprawcą syna- syn sprawcą swojego syna itp. jeśli mamy do czynienia ze zjawiskami jedno-przyczynowo deterministyczny związek zależności jeśli wystąpi a to a to wystąpi b jeśli nie wystąpi a to nie wystąpią skutki b. Jest to jednoznaczna zależność.

Stochastyczny-zależność wielo przyczynowa sprawdzamy na podstawie prawdopodobieństwa związek w którym występuje wiele przyczyn.

Jeśli związek ma charakter deterministyczny, lub odnosi się do nauk formalnych to nazywany to związkiem logiczno- dedukcyjnym.

Monologiczno-dedukcyjne- podanie twierdzeń zdań wyjaśniających z którego logicznie wynika zdanie stwierdzające zajście wyjaśnianego zdarzenia lub opisuje właściwości przedmiotu.

Eksplemens- składa się z dwóch przesłanek:

• zdania ogólnego które to zdanie wypowiada się o trwałym związku przyczynowo skutkowym między zdaniami i o zdarzeń które zaszły wymienione wcześniej.

Eksplanantum- zdanie jednostkowe stwierdzające istnienie zdarzenia. Jakie postępowanie występuje w naukach formalnych ( gdzie występują aksjomaty)

( związki deterministyczne).

W naukach empirycznych wygląda to w następujący sposób występują zarówno zależności deterministyczne i również te niedeterministyczne w pełni a statystyczne. większość zjawisk tłumaczy się w sposób stochastyczny. Natomiast sposób dedukcyjnych stosuje się w naukach empirycznych polega ona na wyjaśnianiu w drodze indukcji.

Dzieli się na:

• indukcja enumeracyjna- przez wyliczenie, opiera się na indukcji zupełnej, wyczerpującej i nie wyczerpującej.

• wyczerpująca indukcja numeryczna- ( wyliczająca) polega na sprawdzeniu każdego przypadku ( po wyliczeniu) prowadzi nas do konkretnego wniosku ( wyczerpujemy cały zbiór elementów).

• indukcja niezupełna nie wyczerpująca- aby podnieść jakieś prawdopodobieństwo stosujemy dobór losowy np. Rzym leży nad rzeką, Rzym leży nad rzeką, wszystkie stolice państw europejskich leżą nad rzeką a Ateny nad rzeką nie leżą i w ten sposób możemy odkryć nieprawdę. Nie gwarantuje ona prawdziwości.

• indukcja przez eliminacje- szuka się jednostkowych przypadków, które się wyeliminuje a ta pozostająca stanowi wyjasnienie danego zjawiska.

Opiera się na 5 kanonach Meala:

• kanon jedynej zgodności- jeżeli występują czynniki a,b,c,x i skutek y to przyczyna zjawiska y może być a,b,c,y gdy nie pasuje a,b,c a tylko pasuje x to przyczyną skutku y jest przyczyna x.

• kanon jedynej różnicy- występują wszystkie czynniki a,b,c ale nie występuje skutek y wtedy zjawisko x jest przyczyna skutku y.

• kanon zmian zachodzących- jeśli występuje zjawisko a,b,c,x i oprócz x nie pasuje żadna przyczyna tp przyczyną y jest x. Nie zmieniają się pewne czynniki, ale zmienia się jeden to jest on przyczyną skutku.

• kanon połączonych metod zgodności i różnicy- jeśli występują czynniki a,b,c,x i występuje skutek y to przyczyna zjawiska y jest x ( wystąpią wszystkie a nie wystąpi y pozostaje tylko jeden czynnik).

• kanon reszt- jeśli nie występują czynniki a,b,c,x i występuje skutek y, jeśli nie są odpowiednie czynniki a,b,c to przyczyną y jest x. Jest to wyjaśnienie indukcyjne.

Wnioskowanie bezpośrednie- ( przekształcanie zdań 1 w inne).

Dyrektywy wnioskowania bezpośredniego:

• dyrektywy oderwania- jeśli p to q [p ->q I ^ p] -> q jeśli po środzie występuje czwartek i dziś jest środa to juto będzie czwartek. Polega to na tym że jeśli uznamy poprzednik za prawdziwy to uznajemy całe zadanie za prawdziwe.

• reguła podstawiania- jeśli zdanie daje się przedstawić pod tautologię logiczną ( prawo logiczne) to całe wyrażenie jest prawdziwe. Jeśli pod p i q podstawimy logiczne zdania to uznajemy te zdania za prawdziwe.

• reguła zastępowania- zdanie może być zastąpione przez inne równoważne np. Piotr powinien opiekować się Pawłem jeśli jest starszy od Pawła. Piotr powinien opiekować się Pawłem jeśli Paweł jest od niego młodszy.

Błędy rozumowania- są to błędy popełniane nieświadomie ( paralogizmy) np. koń jest ssakiem, niektóra figura szachowa jest ssakiem. Błędy popełniane świadomie- to takie rozumowanie mające na celu świadome wykorzystanie specyfiki języka ( sofizmaty) zawierają błędy logiczne stosowane celowo w celu wprowadzenia kogoś w błąd. Dzielą się na:

• paradoksy- to błąd polegający na wywodach nie zgodnych z doświadczeniem a nawet zdrowym rozsądkiem np. Achilles i żółw.

• antymonie- składają się z dwóch i więcej zdań sprzecznych np. jeżeli mówi że mówi prawdę to mówi prawdę i kłamie.

• sofizmaty- służą do wygrywania sporów, gdy się mówi cos bez przerwy to się w końcu staje prawdą.

• argument odwołujący się do próżności- np. pan taki inteligentny człowiek nie może pan nie wiedzieć itp.

• sofistka hazardzisty- np. prezydent popełnia same błędy, ale kiedyś mu się uda coś zrobić dobrze.

Wnioskowanie- dobieranie następstw do znanych racji.

Dowodzenie- ( uzasadnianie)- dobieranie racji do następstw, nieznanych, niepewnych.

Wyjaśnianie- dobieranie racji do następstw prawdziwych i sprawdzanie nieznanych racji.

1

B

A

A/B

B

A

A=B

A

B

---