DR. MARIA JASTRZĘBSKA

FINANSE PUBLICZNE

17.02.2002

PIENIĄDZE TO SZÓSTY ZMYSŁ, BEZ KTÓREGO

NIE MOZNA W PEŁNI WYKORZYSTAĆ POZOSTALYCH PIĘCIU

TEMAT 1: WPROWADZENIE DO FINANSÓW PUBLICZNYCH.

1. FINANSE PUBLICZNE

• Finanse publiczne to publiczne zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami i normy prawne je regulujące.

• Finanse publiczne to procesy gromadzenia i wydatkowania publicznych zasobów pieniężnych przez podmioty sektora finansów publicznych

• Finanse publiczne / Ustawa z dn. 26.11.1998 o finansach publicznych / obejmują procesy związane z gromadzeniem środków pieniężnych oraz z ich rozdysponowaniem , a w szczególności:

• pobierani i gromadzenie dochodu

• wydatkowanie środków publicznych

• finansowanie deficytu

• zaciąganie zobowiązań angażujących środki płatnicze

• zarządzanie środkami publicznymi

• zarządzanie długiem publicznym

2. WYNIK SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH

Dodatnia różnica między dochodami publicznymi powiększonymi o środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi, a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego, stanowi NADWYŻĘ SEKTORA FIN. PUBLICZNYCH. Ujemna różnica - jest DEFICYTEM SEKTORA FIN.PUBL.

Dochody, wydatki oraz deficyt lub nadwyżkę sektora finansów publicznych ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora.

(np. budżet państwa a budżety samorządowe ,tu eliminowany przepływ to subwencje i dotacje)

3.PODMIOTY

PUBLICZNE ZASOBY PIENIĘŻNE W DYSPOZYCJI

PODMIOTÓW SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH

SKARB PAŃSTWA

JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

BUDŻET PAŃSTWA BUDŻETY SAMORZĄDOWE

Podstawowe jednostki Samorządowe jednostki budżetowe

budżetowe

GOSPODARKA POZABUDŻETOWA
Gospodarstwa pomocnicze		Środki specjalne	Zakłady budżetowe	Fundusze celowe
ZASOBY PIENIĘŻNE INNYCH PODMIOTÓW SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH

4. ZAKRES FINANSÓW PUBLICZNYCH

Zakres finansów publicznych w danym kraju zależy od:

1. Wielkości i proporcji podziału produktu krajowego brutto (PKB) i udziału w tym podziale sektora finansów publicznych.

Udział ten mierzymy: * wskaźnik fiskalizmu dochody publiczne / PKB

* wskaźnik redystrybucji wydatki publiczne / PKB

FISKALIZM - wzrost obciążeń quasi-podatkowych

REDYSTRYBUCJA - to co przymusowo pobrano, zostaje wydane (np. na wojsko)

2. Zasięgu interwencjonalizmu państwowego w działalności gospodarczej

3. Udziału skomercjonalizowanej gospodarki państwowej w sferze produkcji

(procesy prywatyzacji zwiększają wskaźnik udziału)

4. Modelu, koncepcji państwa

Wyróżniamy trzy modele:

a/ model państwa opiekuńczego, tzw. „socjalnego”

b/ model państwa liberalnego

c/ model mieszany (aktualnie w Polsce!)

******** DOTACJA A SUBWENCJA

DECENTRALIZACJA przekazywanie ze szczebla centralnego na szczebel niższy (do samorządów).

DOTACJA	SUBWENCJA
środki publiczne przeznaczone na określony cel muszą być wydatkowane zgodnie z przeznaczeniem podlega kontroli (zmiana przeznaczenia lub nieścisłości to kara, utrata prawa do dotacji na 3 lata) środki muszą być wydane w przeciągu 1 roku budżetowego ograniczony zakres kompetencji w decydowaniu (ograniczona autonomia finansowa dotowanego podmiotu)	cel nie jest określony, czasem ukierunkowany na konkretne zadania (np. subwencja oświatowa) wydatkowanie wg. uznania, potrzeb podmiotu środki które nie zostały wydatkowane przechodzą na rok następny określony prawem, szerszy zakres autonomii finansowej

6. FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH

MUSGRAVE - twórca teorii funkcji finansów publicznych;

sformułował trzy funkcje:

A\ funkcja REDYSTRYBUCYJNA

polega na korygowaniu podziału dochodu i majątku, jaki powstaje w rezultacie procesów rynkowych (podziału pierwotnego);

wtórny podział dochodu i majątku za pośrednictwem finansów publicznych, odbywa się poprzez podatki, opłaty, cła, zasiłki, dotacje, subwencje..

B\ funkcja STABILIZACYJNA

polega na zapewnieniu niezakłóconego przebiegu procesów gospodarczych przy

• pełnym wykorzystaniu czynników produkcji

• zachowaniu równowagi bilansu płatniczego

• ograniczeniu lub wyeliminowaniu inflacji

• zapewnieniu wzrostu gospodarczego

C\ funkcja ALOKACYJNA

polega na ukształtowaniu dochodów i wydatków publicznych w sposób optymalny dla wykorzystania potencjału gospodarki

W gospodarce rynkowej o alokacji czynników produkcji decyduje mechanizm rynkowy, ale gdy pojawia się zakłócenia jego funkcjonowania, konieczna jest interwencja państwa

7. PUBLICZNA GOSPODARKA FINANSOWA

• to ogół czynności związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych przez podmioty sektora finansów publicznych

02.03.2002

PISMO ŚWIETE DAJE ŚWIATŁO,

ALE CIEPŁO DAJĄ PIENIĄDZE.

TEMAT: POLITYKA FISKALNA

1. POLITYKA FISKALNA - /rozumiana jako polityka budżetowa/ rozumiana jest jako dobór źródeł i metod gromadzenia dochodów publicznych, jak też kierunków i sposobów realizacji wydatków publicznych dla osiągnięcia celów społecznych i gospodarczych, ustalonych przez właściwe organy publiczne, zarówno państwowe, jak i samorządowe.

2. Podział z uwagi na podmioty

• budżetowa polityka fiskalna

• polityka gospodarki pozabudżetowej

• polityka fiskalna funduszy celowych

Polityka fiskalna jest bardzo silnie uzależniona od ustrojowych form politycznych i gospodarczych, które wyznaczają kompetencje i dopuszczalne ramy działania organów publicznych jak też sposoby funkcjonowania niepublicznych jednostek gospodarujących, czyli podmiotów prywatnych. PF jest ściśle powiązana z polityką pieniężną (inaczej: polityką monetarną) a także z polityką społeczną i gospodarczą państwa.

Podstawowy cel polityki budżetowej (fiskalnej):

MINIMALIZACJA DEFICYTU BUDŻETOWEGO

równowaga bilansu płatniczego podstawowe stopy procentowe

Polityka fiskalna a polityka pieniężna?

2. Podział z uwagi na funkcje finansów publicznych:

1. polityka fiskalna stabilizacyjna

2. polityka fiskalna alokacyjna

3. polityka fiskalna redystrybucyjna

W gospodarce rynkowej największy nacisk kładzie się na politykę stabilizacyjną.

POLITYKA FISKALNA STABILIZACYJNA

AKTYWNA (dyskrecjonalna) PASYWNA (oparta na ASK)

ASK - Automatyczne Stabilizatory Koniunktury to zmiany w wydatkach i dochodach publicznych, następujące bez ciągłej kontroli i podejmowania decyzji przez Rząd, a więc automatycznie następuje wygładzanie przebiegu cyklu koniunkturalnego.

Wśród dochodów publicznych funkcje ASK spełniają progresywne podatki dochodowe (PIT) oraz podatki od wartości sprzedaży (VAT). Podatki te automatycznie reagują na zmiany sytuacji gospodarczej, w kierunku wyzwalania przeciwstawnych impulsów. Wśród wydatków publicznych funkcję ASK spełniają tylko wydatki na walkę z bezrobociem. ASK przeciwdziałają zakłóceniom równowagi gospodarczej, ale też utrudniają jej przywrócenie, gdy się już pojawi nierównowaga, stad też należy stosować instrumenty polityki dyskrecjonalnej (aktywnej).

Polityka dyskrecjonalna polega przede wszystkim na tym, ze organy publiczne, w tym głównie Rząd, stosują wybrane środki w celu:

• przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom (zmianom) wzrostu gospodarczego

• ograniczenia bezrobocia

• stabilizacji cen (walka z inflacją)

tak aby nie wykluczyć mechanizmu rynkowego a równocześnie zapewnić ogólny wzrost gospodarczy.

Instrumentami polityki aktywnej są:

• zmiany stawek podatkowych

• zmiany w konstytucji

• zmiany podatków (np. zamrożenie progów podatkowych, zmniejszenie zakresu ulg, zwiększenie zakresu opodatkowania..)

• zmiany w strukturze wydatków publicznych (głównie wzrost wydatków inwestycyjnych)

• korekta deficytu budżetowego

• zarządzanie długiem publicznym (zmniejszenie kosztów obsługi i poziomu długu)

TEMAT: SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNYCH

1. SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNYCH - określa podmioty, które gromadzą i rozdysponowują środki publiczne oraz ich formę organizacyjną oraz zasady prowadzenia publicznej gospodarki finansowej.

2. Ujęcie PODMIOTOWE

Sektor finansów publicznych dzieli się na:

• SEKTOR RZĄDOWY

• SEKTOR SAMORZĄDOWY

Do sektora fin. publicznych (wg ustawy z 26 listopada 1998 r. o fin.publicznych) zalicza się:

1.Organy:

• władzy publicznej (parlament, rząd, rada państwa...)

• administracji rządowej

• kontroli państwowej i ochrony prawa

• sady i trybunały

• jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz związki

2.

• Jednostki budżetowe

• Zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych

3. Fundusze celowe

4. Państwowe szkoły wyższe

5. Jednostki badawczo - rozwojowe

6. Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej

7. Państwowe lub samorządowe instytucje kultury

8. ZUS i KRUS oraz zarządzane przez nie fundusze

9. Kasy Chorych oraj Krajowy Związek Kas Chorych

10.Państwowa Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki

organizacyjne

11. Państwowe lub samorządowe osoby prawne, utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem!! przedsiębiorstw i spółek prawa handlowego.

3. SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNYCH W UJĘCIU PRAWNYM.

Źródła:

1. Konstytucja (Rozdział IX)

2. Ustawa o finansach publicznych

3. Coroczne ustawy budżetowe

4. Uchwały budzetowe na szczeblu centralnym i na szczycie samorzadowym

5. Ustawy podatkowe

6. Ustawy o funduszach celowych

7. Ustawy o finansach jednostek samorządu terytorialnego

8. Ustawy regulujące działalność rządu i zarządu jednostek samorządu terytorialnego

9. Ustawa - ordynacja podatkowa

10. Ustawa - kodeks celny

11. Ustawa - kodeks skarbowy

12. Ustawa karno-skarbowa

4. SYSTEM FIN. PUBL. W UJĘCIU INSTYTUCJONALNYM to

budżet państwa * budżety samorządowe * fundusze celowe

5. SYSTEM FIN. PUBL. w uj. INSTRUMENTALNYM

(co jest źródłem dochodu? jakie są wydatki ?)

DOCHODY:

• podatki

• opłaty

• cła

• dochody z majątku

• składki na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne..

WYDATKI:

• subwencje

• dotacje

• pożyczki publiczne

TEMAT: SKARB PAŃSTWA

Może być postrzegany w trzech ujęciach:

1. Podmiotowo

SKARB PAŃSTWA to państwo jako właściciel majątku.

2. Przedmiotowo

SKARB PAŃSTWA to majątek państwa i jego prawa majątkowe.

3. Instytucjonalnie

SKARB PAŃSTWA to odrębny urząd państwowy zajmujący się

sprawami majątkowymi państwa.

Podmioty realizujące funkcje skarbu państwa

SKARB PAŃSTWA

Minister Skarbu P. Minister Finansów NBP

majątek rzeczowy majątek pieniężny emisja środków pieniężnych

obsługa kasowa budżetu pań.

FUNKCJE SKARBU PAŃSTWA

1. Funkcja KASJERA

• obsługa kasowa budżetu państwa (NBP)

• prowadzenie rachunków związanych z udzielaniem dotacji, subwencji, pożyczek z budżetu państwa dla określonych podmiotów (MF)

• zapewnienie bieżącej płynności budżetu państwa dla określonych podmiotów (MF)

2. Funkcja BANKIERA

• bezpośrednie uczestnictwo państwa w działalności banków, jako emitenta środków pieniężnych i skarbowych papierów wartościowych (NBP)

• bezpośrednie udzielanie pożyczek lub występowanie w roli gwaranta kredytów (poręczenia Skarbu Państwa) (MF lub Rada Ministrów)

• Skarb Państwa jako udziałowiec, jako akcjonariusz w spółkach kapitałowych

07.04.2002

RZĄDY NICZEGO SIĘ TAK SZYBKO JEDEN OD DRUGIEGO

NIE UCZĄ JAK WYCIĄGANIA LUDOWI PIENIĘDZY Z KIESZENI

A. SMITH

TEMAT: GENEZA INSTYTUCJI BUDŻETU.

1. Czynniki które wpłynęły na rozwój instytucji budżetu na przestrzeni dziejów:

• rozwój gospodarki towarowo - pieniężnej

• rozwój parlamentaryzmu

• oddzielenie skarbu królewskiego od skarbu publicznego (majątku króla od majątku państwa) - powstał zalążek skarbu państwa

• rozwój socjalnych funkcji państwa

• rozwój ekonomicznych funkcji państwa (interwencjalizm państwowy) - ingerowanie państwa w koniunkturę gospodarczą

2. Rozwój instytucji budżetu na przykładzie 3 państw:

ANGLIA	POLSKA	FRANCJA
1273 r. król ang. Edward I wprowadził zapis do karty praw o podatkach, których nie można nakładać bez zgody podatników (król zrzekł się wyłącznosci stanowienia) 1688 r. uchwalenie Księgi Praw; jeden z jej rozdziałów mówił o kompetencjach parlamentu w kształtowaniu budżetu	1374 r. Ludwik Węgierski zostawiając na polskim tronie Jadwigę, pragnąc uzyskać na to poparcie szlachty, zrzekł się ustalania podatków (oprócz włodawego) - Pakt Koszycki 1504 r. - oddzielenie majatku królewskiego od publicznego - Zygmunt I Stary 1768 r. Stanisław August P. - po raz pierwszy uchwalony zostaje budżet państwa „Budżet Rzeczpospolitej Obojga Narodów...” 1791 r. - Konstytucja 3 Maja - jeden z rozdziałów traktował o kompetencjach parlamentu dot. prawa budżetowego	ZASADY BUDŻETU ! 1789 r. - zburzenie Bastylii - rozwój parlamentaryzmu ( 1781 r. generalny dyr. finansów upublicznił budżet a w nim wydatki króla) 1817 r. rozpoczęto prace nad prawem budżetowym (unowocześnienie konstytucji, zasady budżetu..) 1862 r. - koniec prac nad Dekretem Cesarskim - „Prawo Budżetowe” z którego pochodzi większość zasad budżetowych

3. POJĘCIA I ROZUMIENIE BUDZETU

a/ BUDŻET to PLAN FINANSOWY - zestawienie planowanych dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów na z góry określony okres, zwany rokiem budżetowym

b/ JAKO FUNDUSZ ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH - służy gromadzeniu i wydatkowaniu środków publicznych

c/ Jako NORMA PRAWNA budżet państwa uchwalany jest w formie USTAWY BUDŻETOWEJ, natomiast budżet powiatu, gminy, samorządu - UCHWAŁY BUDŻETOWEJ.

d/ Jako INSTRUMENT ZARZĄDZANIA finansami publicznymi - instrument łączności władz publicznych ze społeczeństwem ( i dlatego powinien być jasny, przejrzysty i zrozumiały)

e/ Jest podstawą określania zapotrzebowania i prognozowania możliwości.

DEFINICJA BUDŻETU (z ustawy)

BUDŻET PAŃSTWA jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów...

• .... organów: władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa

• .... sądów i trybunałów

• .... administracji sądowej

Do budżetu państwa włączone są środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi i wydatki z nich finansowane.

BUDŻET JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów:

• Zakładów Budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych i środków socjalnych

• Funduszy celowych jednostki samorządu terytorialnego

4. ZASADY BUDŻETOWE

To postulaty nauki pod adresem ustawodawstwa i praktyki, dotyczące prawidłowej organizacji i funkcjonowania gospodarki budżetowej, w celu optymalnej realizacji jej zadań.

1. zasada ZUPEŁNOŚCI (powszechności) postuluje zawarcie WSZYSTKICH wydatków i dochodów w budżecie

2. zasada RÓWNOWAGI BEZWZGLĘDNEJ czyli równość: DOCH = WYD (a także budżet zrównoważony z nadwyżką budżetową) RÓWNOWAGA WZGLĘDNA - budżet jest równoważony przez zaciąganie pożyczek publicznych (nadwyżkę deficytową)

3. zasada ROCZNOŚCI - budżet na 12 m-cy, ale nie musi pokrywać się z rokiem kalendarzowym

4. zasada UPRZEDNIOŚCI - b. powinien być uchwalony przed rozpoczęciem roku budżetowego

5. z. JAWNOŚCI

6. z. REALNOŚCI - dochody i wydatki planowane muzą być w kwotach możliwych do zrealizowania

7. z. GOSPODARNOSCI

8. z. SZCZEGÓŁOWOŚCI

9. z. SPECJALIZACJI

5. FORMY GOSPODARKI BUDŻETOWEJ I POZABUDŻETOWEJ

BUŻETOWEJ metoda budżetowania brutto jednostka budżetowa - forma niezależna jednostka budżetowa nie może zarabiać na swojej podstawowej działalności (dochody ma z budżetu) dochody może przynosić działalność uboczna - wówczas gospodarstwo pomocnicze i środki specjalne

POZABUDŻETOWEJ metoda budżetowania netto gospodarstwo pomocnicze (forma zależna) wyodrębnienie organizacyjne i finansowe z jednostki budżetowej zakłady budżetowe (formy niezależne) państwowe, gminne - mogą i powinny zarabiać na swojej działalności (PGM, ZKM, MPO ..)

BUDŻETOWANIE NETTO - jest to tzw. POWIĄZANIE WARUNKOWE. Jeśli jednostka pozabudżetowa ma nadwyżkę, oddają jej część do budżetu.. Jeśli deficyt, to może starać się o dotacje..

FUNDUSZE CELOWE - powiązane z budżetem państwa, ALE nigdy nie odprowadzają nadwyżki (np. Fundusz Ubezp. Społecznych, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Państwowy Fundusz Rehabilitacji..)

• zadania funduszu określone są już w jego nazwie

• mają wyodrębnione źródło dochodów

• umożliwiają elastyczność gospodarki finansowej ale są b. trudne w kontroli

6. PROCEDURY BUDŻETOWE

Zasady postępowania organów publicznych centralnych i samorządowych oraz jednostek realizujących budżet w trakcie

• opracowywania projektu budżetu

• uchwalania budżetu

• wykonywania budżetu

• kontroli wykonania budżetu

BUDŻET PAŃSTWA	BUDŻETY SAMORZĄDOWE
I. PLANOWANIE BUDŻETOWE
Rząd przygotowuje projekt budżetu, a konkretnie projekt ustawy budżetowej i przedkłada go Sejmowi, w terminie do końca września roku przed rokiem budżetowym	Zarząd Gminy, Powiatu, Województwa.. przygotowuje projekt budżetu - projekt uchwały budżetowej i przedkłada go odpowiednio Radzie Gminy, Radzie Powiatu, Województwa.. w terminie do 15.11 roku przed rokiem budżetowym
II. UCHWALANIE BUDŻETU
Budżet państwa uchwalany jest przez Sejm w 3 czytaniach Koordynację nad pracami Komisji Sejmowych sprawuje Komisja Finansów Publicznych SEJM => SENAT => PREZYDENT jeśli PREZYDENT nie podpisuje => TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY (jeśli są zastrzeżenia co do zgodności z konstytucją) => PREZYDENT lub => SENAT (do poprawki) Parlament ma 4 m-ce na uchwalenie USTAWY BUDŻETOWEJ (od dnia przekazania przez rząd projektu ustawy)	Rada Gminy, Rada Powiatu lub Rada Województwa uchwala budżet do dnia 31.12 roku przed rokiem budżetowym -najpóźniej do końca marca roku budżetowego, a jeśli nie dotrzyma `drugiego' terminu, to do końca kwietnia organ kontroli i nadzoru - Regionalna Izba Obrachunkowa ustala im budżet.
III. WYKONYWANIE BUDŻETU
Rok budżetowy rozpoczyna się 01.01, kończy 31.12 i następuje wtedy zamknięcie wszystkich rachunków budżetowych Bankową obsługę budżetu prowadzi NBP	Bankową obsługe budżetu prowadzi bank komercyjny wybrany przez Radę Gminy, Powiatu, Sejmik Województwa
IV. KONTROLA WYKONYWANIA BUDŻETU
Rząd Przygotowuje sprawozdanie z wykonania budżetu, przedkłada je sejmowi do końca maja roku po roku budżetowym Sprawozdanie z wykonania budżetu ocenia NIK (ale jego ocena nie jest wiążąca dla Sejmu) Sejm podejmuje uchwałe w sprawie udzielenia lub nie udzielenia absolutorium rządowi z wykonania budżetu	Zarząd G, P, W przygotowuje sprawozdanie z wykonania budżetu i przedkłada je Radzie Gminy, Radzie Powiatu, Sejmikowi Województwa do końca marca.. Rada G, P, S.W. podejmuje uchwałę w sprawie udzielenia lub nie udzielenia samorządowi absolutorium do końca kwietnia Ocena - Komisja Rewizyjna (stała komisja przy RG, RP, SW - organ kontroli)

14

---