Uchwalona przez sejm Ustawa Prawo Budowlane z dnia 7 lipca 1994 r. (Dz. U. 03 Nr 207 poz. 2016 z późn. zm.). - przepisem poruszającym problem dostępności budynków dla osób niepełnosprawnych jest art. 5 ust. 1 pkt 4 U, wg którego obiekt budowlany wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy, biorąc pod uwagę przewidywany okres użytkowania, nakazuje, by projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając niezbędne warunki do korzystania z obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby niepełnosprawne, w szczególności poruszające się na wózkach inwalidzkich.
Dzień 03.12 jest ogłoszony jako Międzynarodowy Dzień Osób z Niepełnosprawnościami , które promują zrozumienie problematyki niepełnosprawności oraz dążenie do osiągnięcia pełnego i równego korzystania z praw człowieka. Ponadto ukazują korzyści płynące z integracji w aspekcie politycznym, społecznym, gospodarczym i kulturalnym.
Ostatnie pełne dane dotyczące liczby osób niepełnosprawnych w Polsce pochodzą z Narodowego Spisu Powszechnego 2002. Według jego wyników w 2002 roku liczba osób niepełnosprawnych ogółem wynosiła blisko 5,5 mln, w tym około 4,5 mln posiadało prawne potwierdzenie faktu niepełnosprawności, a 4,3 mln spośród nich stanowiły osoby w wieku 15 lat i więcej. Według wyników kwartalnego reprezentacyjnego Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) prowadzonego przez GUS liczba tych ostatnich od tego czasu systematycznie spadała i w 2009 roku wynosiła około 3,5 mln osób (dokładnie 3506 tys.). Oznacza to, że 11,1% ludności w wieku 15 lat i więcej posiada prawne orzeczenie niepełnosprawności. W 2009 roku liczba osób niepełnosprawnych prawnie w wieku produkcyjnym wynosiła około 2,1 mln (dokładnie 2068 tys.), co stanowiło 8,7% ludności w tym wieku.
Osobom , które posiadają orzeczenie o niepełnosprawności przysługują różne ulgi i uprawnienia.
Zależą one od stopnia schorzenia i niepełnosprawności
Osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności (inwalidzi dawnej I grupy) mają prawo do:
49% ulgi na przejazdy w pociągach PKP - tylko w klasie 2. pociągów osobowych,
37 % ulgi w pociągach pośpiesznych, ekspresowych, IC i EC,
49% na przejazdy w autobusach PKS w komunikacji zwykłej, na podstawie biletów jednorazowych,
37% ulgi w autobusach PKS pośpiesznych i przyspieszonych, na podstawie biletów jednorazowych,
bezpłatnych przejazdów komunikacją miejską wraz ze wskazanym przez siebie opiekunem (na podstawie orzeczenia potwierdzającego stopień niepełnosprawności) na terenie Warszawy,
95% ulgi na przejazdy w pociągach PKP i autobusach PKS dla opiekuna towarzyszącego w podróży (na podstawie jednego z dokumentów podopiecznego oraz biletów jednorazowych), przy czym opiekun musi być pełnoletni (skończone 18 lat) a w przypadku osoby niewidomej musi mieć skończone 13 lat.
karty parkingowej potwierdzającej uprawnienia do niestosowania się do niektórych znaków drogowych (znaki wylicza § 33.2 Rozp. Min. Transportu i Gospodarki Morskiej oraz Min. Spraw Wewnętrznych i Admin. z dn. 21 czerwca 1999 r. w sprawie znaków i sygnałów drogowych Dz. U. Nr 58 z 1999 r., poz. 622),
Wykaz znaków: zakaz ruchu w obu kierunkach (B-1), zakaz wjazdu pojazdów silnikowych, z wyjątkiem motocykli jednośladowych (B-3), zakaz wjazdu autobusów (B-3a), zakaz wjazdu motocykli (B-4), zakaz wjazdu motorowerów (B-10), zakaz postoju (B-35), zakaz postoju w dni nieparzyste (B-37), zakaz postoju w dni parzyste (B-38), strefa ograniczonego postoju (B-39).
zwolnień od opłat abonamentowych za radio i telewizję, tylko osoby całkowicie niezdolne do pracy oraz samodzielnej egzystencji oraz osoby niesłyszące, u których stwierdzono całkowitą głuchotę lub obustronne upośledzenie słuchu na podstawie Np. orzeczenia potwierdzającego stopień niepełnosprawności.
ulgowych biletów do muzeów,
do odliczeń niektórych wydatków od dochodu (Dz. U. z 2000 r., Nr 14, poz. 176 ze zm.),
bezpłatnych usług doręczania listów, paczek i przekazów pocztowych bezpośrednio do domu (zapotrzebowanie na usługę zgłasza się na poczcie, w miejscu zamieszkania), ponadto placówki pocztowe muszą wydzielić stanowiska do obsługi osób niepełnosprawnych i dostosować skrzynki do ich potrzeb.
50% rabatu na usługi telekomunikacyjne (przyłączenie do sieci i abonament), tylko dorośli i dzieci, które ukończyły 16. rok życia. Za abonament telefoniczny przysługuje rabat w wysokości 50% opłaty podstawowej, wynikającej z obowiązującego cennika usług telekomunikacyjnych tp dla niżej wymienionych planów:
a) plan tp socjalny
b) plan tp 60 minut za darmo
c) plan tp startowy
d) plan tp standardowy (dla osób, które zamówiły go przed 1 marca 2005 r. - po tym terminie plan został wycofany ze sprzedaży)
e) plan sekundowy tp dom (dla osób, które zamówiły go przed 1 kwietnia 2005 r. - po tym terminie plan został wycofany ze sprzedaży).
Rabaty na usługi telekomunikacyjne udzielane są:
w przypadku choroby narządu wzroku - z orzeczeniem znacznego stopnia niepełnosprawność ci z symbolem przyczyny niepełnosprawność ci (04-O),
w przypadku zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu - z orzeczeniem znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności z symbolem przyczyny niepełnosprawności (03-L),
w przypadku zastosowania przez Zespół Orzekający w orzeczeniu więcej niż jednego symbolu przyczyny niepełnosprawności:
z orzeczeniem znacznego stopnia niepełnosprawności, jeżeli w łącznym symbolu przyczyny niepełnosprawności występuje symbol przyczyny niepełnosprawności 04-O (choroby narządu wzroku),
z orzeczeniem znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, jeżeli w łącznym symbolu przyczyny niepełnosprawności występuje symbol przyczyny niepełnosprawności 03-L (zaburzenia głosu, mowy i
Osoby niepełnosprawne w stopniu umiarkowanym (dawna II grupa inwalidzka) mają prawo do:
karty parkingowej potwierdzającej uprawienia do niestosowania się do niektórych znaków drogowych,
zwolnień z opłaty abonamentowej za radio i telewizję, tylko w przypadku osób niewidomych, których ostrość wzroku nie przekracza 15% na podstawie jednego z dokumentów tj. orzeczenia stwierdzającego umiarkowany stopień niepełnosprawności z tytułu uszkodzenia narządu wzroku.
48% ulgi na przejazd środkami lokalnego transportu zbiorowego w Warszawie (po zaokrągleniu do pełnych piątek groszy), jeżeli:
ukończyły 26. rok życia, i zostały uznane za niepełnosprawne w stopniu umiarkowanym, - na podstawie orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność wydanego przez zespół orzekający o stopniu niepełnosprawności, na podstawie przepisów prawa polskiego lub ważnej legitymacji wydanej przez właściwy organ, dokumentującej stopień niepełnosprawności.
ukończyły 26. rok życia, i zostały uznane za całkowicie niezdolne do pracy - na podstawie orzeczenia właściwego organu wydanego na mocy przepisów prawa polskiego lub ważnej legitymacji wydanej przez właściwy organ, dokumentującej całkowitą niezdolność do pracy.
50% rabatu na usługi telekomunikacyjne (przyłączenie do sieci i abonament), tylko dorośli i dzieci, które ukończyły 16. rok życia. Za abonament telefoniczny przysługuje rabat w wysokości 50% opłaty podstawowej, wynikającej z obowiązującego cennika usług telekomunikacyjnych tp dla niżej wymienionych planów:
a) plan tp socjalny
b) plan tp 60 minut za darmo
c) plan tp startowy
d) plan tp standardowy (dla osób, które zamówiły go przed 1 marca 2005 r. - po tym terminie plan został wycofany ze sprzedaży)
e) plan sekundowy tp dom (dla osób, które zamówiły go przed 1 kwietnia 2005 r. - po tym terminie plan został wycofany ze sprzedaży).
Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:
· w wymiarze do 21 dni roboczych - w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku (jednak pracownik korzystający z niego nie ma w danym roku prawa do 10 - dniowego urlopu dodatkowego),
· w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonywane poza godzinami pracy.
Wynagrodzenie za czas zwolnień od pracy oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy.
Osoba niepełnosprawna może również skorzystać ze szkolenia. Musi ona jednak spełniać jeden z następujących warunków:
· jest zarejestrowana w powiatowym urzędzie pracy jako:
· bezrobotna lub
· poszukująca pracy, jeżeli nie pozostaje w zatrudnieniu,
· znajduje się w okresie wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyn dotyczących pracodawcy.
Ze szkolenia może skorzystać osoba niepełnosprawna spełniająca powyższe warunki, jeżeli brak jest możliwości zapewnienia jej odpowiedniej pracy, a odbycie szkolenia może zwiększyć jej szansę na uzyskanie pracy, a w szczególności w razie:
· braku kwalifikacji zawodowych,
· konieczności zmiany kwalifikacji w związku z brakiem propozycji odpowiedniego zatrudnienia,
· utraty zdolności do pracy w dotychczas wykonywanym zawodzie.
Koszty szkolenia finansowane są ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). Osoba niepełnosprawna, która nie ukończyła szkolenia z własnej winy jest obowiązana do zwrotu jego kosztów, chyba, że powodem nieukończenia szkolenia było podjęcie zatrudnienia.
Osobom niepełnosprawnym przysługują zwolnienia od podatku dochodowego od świadczeń otrzymywanych na rehabilitację zawodową, społeczną i leczniczą ze środków PFRON oraz zakładowych funduszy rehabilitacji. Świadczenia te są wolne od podatku dochodowego bez względu na ich wysokość, formę pieniężną lub rzeczową oraz czas otrzymywania.
Osoba niepełnosprawna zarejestrowana w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotna lub poszukująca pracy i niepozostająca w zatrudnieniu może otrzymać pożyczkę na rozpoczęcie działalności gospodarczej albo rolniczej. Pożyczki te umożliwiają podejmowanie działań zmierzających do ograniczenia bezrobocia. Udzielane są one przez starostę ze środków PFRON do wysokości 30 - krotnego przeciętnego wynagrodzenia. Starosta zawiera z pożyczkobiorcą umowę ustalającą warunki udzielania i spłaty pożyczki oraz wysokość stopy oprocentowania. Starosta zawiera z pożyczkobiorcą umowę ustalającą warunki udzielenia i spłaty pożyczki oraz wysokość stopy oprocentowania. Pożyczka otrzymana od starosty jest umarzana, na wniosek pożyczkobiorcy do wysokości 50%, pod warunkiem prowadzenia działalności gospodarczej albo rolniczej przez okres, co najmniej 24 miesięcy oraz po spełnieniu pozostałych warunków umowy. W szczególnych przypadkach, uzasadnionych trudną sytuacją materialną lub losową dłużnika, marszałek województwa, na wniosek dłużnika może - po zasięgnięciu opinii starosty - odroczyć termin spłaty pożyczki albo umorzyć jej spłatę w części lub w całości, jeżeli pożyczka stała się wymagalna. Od tej decyzji marszałka województwa przysługuje odwołanie do Prezesa Zarządu Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Osoby niepełnosprawne w wielu aspektach życia mogą korzystać z różnego rodzaju pomocy, np. załatwiać swoje sprawy poza kolejnością w instytucjach i urzędach. Pomocy udziela się im także w czasie wyborów, w razie konieczności wystąpienia w sądzie lub gdy korzystają z usług niektórych instytucji.
Utrudnienia wynikające z różnorakiej dysfunkcji organizmu osób niepełnosprawnych mogą być przeszkodą w czynnym korzystaniu z praw wyborczych. Chcąc temu zaradzić w Ordynacji wyborczej przewidziano pewne ułatwienia dla tej kategorii osób.
Zarówno przepis art. 54 ustawy z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (patrz podstawa prawna), jak i art. 46 ustawy z dnia 16 lipca 1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw daje osobom niepełnosprawnym prawo korzystania przy głosowaniu z pomocy innych osób, niebędących członkami obwodowej komisji wyborczej i mężami zaufania.
Także w przypadku wyborów do Sejmu i Senatu osobom niepełnosprawnym ułatwiono głosowanie poprzez określenie w przepisach rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 31 lipca 2001 r. w sprawie lokali obwodowej komisji wyborczej dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych (patrz podstawa prawna) wymogów technicznych lokali wyborczych.
Lokale wyborcze dostosowane do potrzeb tej grupy wyborców powinny znajdować się na parterze budynku (wyposażonego w podjazdy lub inne urządzenia, umożliwiające samodzielne poruszanie się osoby na wózku inwalidzkim) oraz mieć wymiary zapewniające swobodne poruszanie się po nim wyborców niepełnosprawnych. Określone parametry powinny mieć także drzwi wejściowe do lokalu oraz urna wyborcza.
Pomoc w sądzie
Konieczność udziału w postępowaniu sądowym może okazać się dla osoby niepełnosprawnej wyzwaniem trudnym do podjęcia. Zawiłość sprawy, wymogi procedury sądowej i szereg formalności, które trzeba spełnić, to utrudnienia, które mogą zniechęcić każdego, a tym bardziej osobę, która z uwagi na niepełnosprawność nie jest w stanie wykonać niektórych czynności samodzielnie.
Przepisy kodeksu postępowania cywilnego umożliwiają zatem występowanie przed sądem w imieniu takich osób (w niektórych sprawach) innych uprawnionych podmiotów. Zgodnie z art. 61 par. 1 k.p.c., organizacje społeczne, których zadania nie polegają na prowadzeniu działalności gospodarczej, mogą bowiem wytyczać powództwa na rzecz obywateli. Wykaz organizacji uprawnionych do działania przed sądem w imieniu lub na rzecz obywateli zawiera rozporządzenie ministra sprawiedliwości z dnia 10 listopada 2000 r.
Inne przywileje
Osoba niepełnosprawna może pracować maksymalnie 35 godzin tygodniowo i to tylko na dziennej zmianie.
Dopłaty do turnusów rehabilitacyjnych oraz wczasów zdrowotnych
Dopłaty do sprzętu rehabilitacyjnego\
Pomoc w zakupie samochodu (PFRON)
Remont mieszkania- modernizacja
Budowa podjazdów, montaż platform, wind
Odliczenia podatkowe na rehabilitacje
Kto może odliczać wydatki na cele rehabilitacyjne
W zależności od tego, kto poniósł wydatki może to być: 1. osoba niepełnosprawna‚ albo 2. podatnik‚ na którego utrzymaniu jest osoba niepełnosprawna‚ jeżeli w roku podatkowym dochód osoby niepełnosprawnej nie przekroczył kwoty 9120 zł. Przepisy zaliczają do tych podatników: współmałżonka‚ dzieci własne‚ przysposobione oraz dzieci przyjęte na wychowanie‚ pasierbów‚ rodziców‚ rodziców współmałżonka‚ rodzeństwo‚ ojczyma‚ macochę‚ zięcia i synową.
Za wydatki na cele rehabilitacyjne uważa się m.in. likwidację barier architektonicznych. Chodzi np. o założenie podłogi antypoślizgowej, brodzika z siedziskiem, likwidację wanny, poszerzenie drzwi, montaż uchwytów, wyburzanie ścian i progów, instalowanie podjazdów, sygnalizacji świetlnej lub dźwiękowej. Jest takim celem także niezbędne dla niepełnosprawnego oprzyrządowanie samochodu (lecz nie jego zakup).
Odpisać można również koszty zakupu sprzętu rehabilitacyjnego i pomocy technicznych potrzebnych w rehabilitacji lub czynnościach życiowych, ale od 1 stycznia 2004 r. z możliwości tej wyłączony został sprzęt gospodarstwa domowego. Mieszczą się w tej grupie natomiast wózki inwalidzkie, okulary, protezy, kule, chodziki, materace i poduszki antyodleżynowe, aparaty słuchowe, telefony i faksy, urządzenia do hydromasażu i ćwiczeń oraz pieluchomajtki. Lista jest długa, ale w każdym przypadku o możliwości odliczenia decyduje związek zakupionego urządzenia lub sprzętu z określoną niepełnosprawnością. Odpisać można także materiały i pomoce szkoleniowe (w tym książki, kasety i płyty) dotyczące metod usprawniania.
Od 1 stycznia 2004 r. zawężono możliwość odpisu od dochodów podlegających opodatkowaniu kosztów leczenia sanatoryjnego. Można obecnie odpisać tylko pobyt na turnusie rehabilitacyjnym (dotychczas odpisywało się pobyt na turnusie rehabilitacyjno-usprawniającym) w zakładzie lecznictwa uzdrowiskowego, w zakładzie rehabilitacji leczniczej, w zakładach opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych. Odpisać można też koszt zabiegów rehabilitacyjnych.
Kolejna ulga to możliwość odliczenia kosztów zakupu leków zaleconych przez specjalistę - odpisowi podlega nadwyżka wydatków ponad 100 zł miesięcznie.
Do 2280 zł rocznie można odpisać za opłacanie przewodników osób niewidomych I lub II grupy inwalidztwa oraz dotkniętych niesprawnością narządów ruchu, których zaliczono do I grupy inwalidztwa. Za utrzymanie przez niewidomych psa przewodnika można także odpisać do 2280 zł rocznie.
Ten sam roczny limit odpisu w kwocie 2280 zł przewidziano za używanie do przewozu na zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne samochodu osobowego stanowiącego własność lub (od 2004 r.) współwłasność osoby niepełnosprawnej z I lub II grupą albo podatnika mającego na utrzymaniu osobę zaliczoną do I lub II grupy inwalidzkiej, albo dzieci niepełnosprawne mające mniej niż 16 lat.
Wydatki na wskazane wyżej cele rehabilitacyjne odlicza się od dochodu tylko wtedy, gdy nie były finansowane ze środków zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych, PFRON, NFZ lub nie zwrócono ich podatnikowi w innej formie. Jeśli były sfinansowane z tych funduszy częściowo, odlicza się różnicę między tym, co podatnik zapłacił, a kwotą zapłaconą z funduszy.
Odliczenia od podatku
Od podatku odlicza się zapłacone przez podatnika kwoty składek na własne ubezpieczenie zdrowotne. Zmniejszenie nie może być wyższe niż 7,75 proc. podstawy wymiaru składki.
Na zasadach ogólnych odlicza się także wygasające ulgi remontowe, sięgające 19 proc. wydatków.
Wspólne rozliczanie
Małżonkowie podlegający obowiązkowi podatkowemu mogą rozliczać się łącznie, jeśli mają wspólność majątkową, pozostają w związku małżeńskim przez cały rok podatkowy i do żadnej części ich dochodów nie mają zastosowania przepisy o zryczałtowanym podatku dochodowym.
Na podobnych zasadach mogą się rozliczać rodzice samotnie wychowujący dzieci małoletnie i uczące się. Jeśli są to dzieci niepełnosprawne, to prawo to przysługuje bez względu na ich wiek.
Refundacja nauki do 35 miesięcy
Stypendia specjalne
Karta praw osób niepełnosprawnych
Sejm RP uchwalił Kartę praw osób niepełnosprawnych 1sierpnia 1997 r. Zgodnie z konstytucją, nie jest to akt stanowiący źródło prawa powszechnie obowiązującego; stanowi jednak wyraz podjętego przez państwo zobowiązania do przestrzegania zawartych w nim zasad i realizacji określonych w nim celów.
W Karcie uznaje się przede wszystkim pełne i niezbywalne prawo osób niepełnosprawnych do niezależnego i samodzielnego, aktywnego i wolnego od dyskryminacji życia.
Zawiera ona również katalog dziesięciu praw, z których osoby niepełnosprawne powinny móc korzystać. Są to:
1. Prawo dostępu do dóbr i usług umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym.
2. Prawo dostępu do leczenia i opieki medycznej, wczesnej diagnostyki, rehabilitacji i edukacji leczniczej, a także do świadczeń zdrowotnych uwzględniających rodzaj i stopień niepełnosprawności, w tym do zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze, sprzęt rehabilitacyjny.
3. Prawo dostępu do rehabilitacji umożliwiającej adaptację społeczną.
4. Prawo do nauki w szkołach wspólnie ze swymi pełnosprawnymi rówieśnikami oraz do korzystania ze szkolnictwa specjalistycznego lub edukacji indywidualnej.
5. Prawo do pomocy psychologicznej, pedagogicznej i innej pomocy specjalistycznej umożliwiającej rozwój, zdobycie lub podniesienie kwalifikacji ogólnych i zawodowych.
6. Prawo do pracy na otwartym rynku zgodnie z kwalifikacjami, wykształceniem i możliwościami oraz do korzystania z doradztwa zawodowego i pośrednictwa, a gdy niepełnosprawność i stan zdrowia tego wymaga - prawo do pracy w warunkach dostosowanych do indywidualnych potrzeb.
7. Prawo do zabezpieczenia społecznego uwzględniającego konieczność ponoszenia zwiększonych wydatków wynikających z niepełnosprawności oraz uwzględniania tych kosztów w systemie podatkowym.
8. Prawo do życia w środowisku wolnym od barier architektonicznych utrudniających dostęp do urzędów, obiektów użyteczności publicznej, swobodne przemieszczanie się, dostęp do informacji i możliwości komunikacji międzyludzkiej.
9. Prawo do posiadania samorządowej reprezentacji swojego środowiska oraz do konsultowania z nią wszelkich projektów aktów prawnych dotyczących osób niepełnosprawnych.
10. Prawo do pełnego uczestnictwa wżyciu publicznym, społecznym, kulturalnym, artystycznym, sportowym oraz w rekreacji i turystyce - odpowiednio do zainteresowań i potrzeb.
1