Kwintus Horacjusz Flakkus, Ody i epody,
[w:] tenże, Dzieła wszystkie, wybór, przekła i komentarz Oktawiusz Jurewicz,
t. 1, Wrocław 2000.
WSTĘP
Życie poety.
zmarł tak nagle, że nie zdążył spisać testamentu, ustnie ustanowił Oktawiana Augusta swoim spadkobiercą, dwa miesiące wcześniej zmarł jego protektor i przyjaciel, Cylniusz Mecenas.
napisał 162 utwory (niewiele), ale najwyższy poziom artystyczny.
w drugiej połowie I w. n.e. Marek Waleriusz Probus - pierwsze krytyczne wydanie pełnej twórczości Horacjusza.
Wenuzja.
urodził się w dniu, w którym konsulami zostali Lucjusz Manliusz Torkwatus i Lucjusz Kotta - 08,12,65 r. p.n.e., pochodził z Wenuzji.
ojciec był wyzwoleńcem - jeniec wojenny? Apulijczyk?
matka, zapewne także wyzwolenica, zmarła wcześnie (brak wspomnień); piastunka Pulia.
prowincjonalna szkoła prowadzona przez Flawiusza w Wenuzji.
55 r. p.n.e. przenosi się wraz z ojcem do Rzymu.
W Rzymie.
jedna z najlepszych szkół stołecznych, główny preceptor - L. Orbiliusz Pupillus, w swoich me-todach pedagogicznych nie stronił od rózgi; wysoki poziom nauczania łaciny i greki.
za najlepszego nauczyciela uznał ojca - wzór, moralne nauki.
Pobyt w Grecji.
46/45 r. p.n.e. wyjazd do Grecji.
wykłady Kratipposa z Mityleny (szkoła perypatetyczna), Theomnestos (Akademia Platońska).
po zamordowaniu Cezara Horacy zaciąga się do wojska Brutusa.
przeżył bitwę pod Filippi 42 r. p.n.e. (ucieczka).
powrót do Rzymu w 41 r. p.n.e.
Znowu w Rzymie.
za wstawiennictwem Mecenasa - przebaczenie Oktawiana.
śmierć ojca i konfiskata ziem.
stanowisko sekretarza kwestorskiego, twórczość literacka.
spotkania literackie z poetami, przyjaźń z Wergiliuszem i Lucjuszem Wariuszem.
opieka Mecenasa od 38 r. p.n.e, zażyłość.
posiadłość w Górach Sabińskich 33/32 r. p.n.e., od lat 20. przebywał tam coraz częściej i dłu-żej.
dużo czasu spędzał też w Tyburze.
30 r. p.n.e. wypadek na spacerze - omal nie został zabity przez suche drzewo.
zazwyczaj zimy spędzał w Bajach - modnym uzdrowisku.
umarł 27,11,8 r.p.n.e., śmierć nagła, trucizna? po śmierci Mecenasa; pochowany tuż przy grobowcu Mecenasa na krańcach Wzgórza Eskwilińskiego.
brak portretów, domniemany portret-relief przechowywany w Muzeum Sztuk Pięknych w Bos-tonie.
niski, otyły, czarne włosy, lśniąca skóra, choleryk, depresje, bóle reumatyczne, problemy ga-stryczne, zawsze starannie ubrany, pogodny, lubiany, samotnik, wyznający zasadę „złotego środka”, żył skromnie, nie korzystał z protekcji Oktawiana.
Kalendarz życia i twórczości.
Wersyfikacja horacjańska.
Wiadomości wstępne.
podstawową właściwością języka łacińskiego był akcent muzyczny, iloczas.
Struktura iloczasowa słownictwa.
strukturą iloczasową słownictwa łacińskiego zajmuje się prozodia, czyli nauka o budowie ilo-czasowej poszczególnych głosek wyrazów.
ikt - przycisk rytmiczny, silniejsze wymawianie zgłosek, ´.
Jednostki wersyfikacyjne.
miarą iloczasu jest mora.
najmniejszą jednostką rytmiczną jest stopa - część wymawiana głosem silniejszym to arsa, słabszym to teza.
Struktura wiersza i strofy.
podstawową miarą (metrum) wiersza daktylicznego jest jedna stopa, wiersza trocheicznego, jambicznego, anapestycznego są dwie stopy.
Właściwości fonetyczne poezji horacjańskiej.
rozziew, czyli hiat.
synalefa - szczególny rodzaj spłynięcia się samogłosek.
afereza - es, est.
diastole - wzdłużenie samogłoski krótkiej, w arsie w trzeciej osobie liczby pojedynczej.
synkopa - zanik samogłoski krótkiej w środku wyrazu.
tmeza - rozdzielenie wyrazu złożonego.
synafia.
Wiersze eolskie Horacjusza.
poeci eolscy, czyli używający dialektu eolskiego, Safona, Alkajos.
Miary asklepiadejskie.
od Asklepiosa z Samos (III w. p.n.e.), autora epigramów o treści erotycznej i biesiadnej.
Strofa alcejska.
od Alkajosa z Mityleny na wyspie Lesbos, poety lirycznego z VII/VI w., autora hymnów, pieśni o tematyce wojennej, miłosnej i biesiadnej.
Strofy safickie.
od Safony, poetki z Mityleny na wyspie Lesbos, piewczyni uroków przyrody, sublimowanego uczucia miłości (VII w.).
Strofy archilochijskie.
od Archilocha z Paros (poł. VII w.) - trochej i jamby, autor elegii, epigramów, hymnów, wier-szy jambicznych o treści zaczepnej i politycznej.
Strofa alkmańska.
od Alkmana z Sardes (II poł. VII w.), autor parthenii i pieśni procesyjnych.
Strofa hipponaktejska.
od Hipponaksa z Efezu (poł. VI w.).
Dekamter joński.
Miary jambiczne.
od greckiego czasownika iapto - rzucam, obrzucam zarzutami.
zaczepne, kąśliwe treści satyryczne.
Miary pytyjsko-jambiczne.
TEKST
ODY CARMINA
księga.
Do Mecenasa - autor wymienia różne zajęcia i pasje ludzkie, najwyższe miejsce wśród nich zajmuje twórczość poetów lirycznych, do których z dumą zalicza się Horacy.
Do Augusta - poeta życzy Oktawianowi, pozornie rezygnującemu z władzy, klęski i zemstę bogów, jeśli nie pomści Cezara.
Do statku, na którym Wergiliusz popłynął do Aten - propemptikon - życzenie szczęśliwej podróży dla Wergiliusza.
Do Sestiusza - obraz nadchodzącej wiosny, krótkie życie człowieka, epikureizm.
Do hetery Pyrry - subtelny erotyk, poeta uwolniony od namiętności współczuje swojemu na-stępcy.
Do Agryppy - zamiast czynów wojennych Agryppy, poeta woli sławić boje miłosne.
Do Planka - szczęście jest blisko, w domu, w Italii, na niepokoje najlepsze jest wino.
Do hetery Lidii - przez miłość Lidii Sybarys przestał być żołnierzem.
Do Taliarcha - do niewolnika, ciesz się chwilą, każdy dzień jest darem losu.
Do Merkuriusza - pozbawiona modlitwy, wysławia boga jako dobrodzieja ludzkości, wynalaz-cę lutni, żartownisia lubianego przez bogów niebiańskich i podziemnych.
Do Leukonoe - astrologią interesowały się zwłaszcza kobiety, nie warto, Leukonoe, wnikać w przyszłość, czas umyka szybko, przygotuj wino, korzystaj z chwili i nie myśl o jutrze.
Hymn - pieśń-kantata na cześć Oktawiana po powrocie ze zwycięskiej wyprawy na Kanta-brów (25 r. p.n.e.), uświetniająca również nowo zawarty związek małżeński jego córki, Julii, z Marcellusem, w którym princeps upatrzył swego następcę.
Do Lidii - zazdrość, szczytem uczucia jest miłość dozgonna.
Do Republiki - alegoryczne porównanie państwa do okrętu, który, choć niedawno uniknął roz-bicia, wypływa po raz drugi na wzburzone morze.
Do Aleksandra-Parysa - mit o Troi, w parze Parysa i Heleny metafora Kleopatry i Antoniusza.
Odwołanie oszczerstw rzuconych na Gratydię lub Tyndarydę - dywagacje o roli gniewu w ży-ciu człowieka.
Do Tyndarydy - uroki posiadłości sabińskiej, gdzie przebywa Faun.
Do Warysa Kwintyliusza - uroki wina (usuwa troski), skutki nadużywania.
Miłość do Glycery - poeta bezpieczny, wydawałoby się, pada ofiarą uczucia do pięknej dziewczyny, wola Wenus, może ofiara uczyni ją łaskawszą.
Do Mecenasa - żartobliwy bilecik wizytowy, zaproszenie możnego protektora w gościnę na wieś do poety, czeka nań jednak cieniutkie wino.
Oda do chóru mającego opiewać Diane i Apollina.
Do Marka Arystiusza Fuskusa - pochwała ludzi prawych, brak nieszczęść (niewinność), np. poeta.
Do hetery Chloe stroniącej od poetów - młodziutka Chloe, mimo że dojrzała, nie opuszcza swej mamy, płochliwa sarenka w górskich bezdrożach.
Tren na śmierć Kwintyliusza - tren opłakujący Warusa i pocieszenie Wergiliusza.
Wyrzuty pod adresem hetery Lidii - wizja starzenia się Lidii, opuszczą ją wielbiciele, będzie szukała miłości po zaułkach ku uciesze złośliwej, drwiącej młodzieży.
Do Muz. O Eliuszu Lamii - żartobliwa apostrofa do Muz, niech obdarzą młodego poetę i dra-maturga nieśmiertelną sławą.
Do przyjaciół - scenka dramatyczna: poeta wpada na biesiadę, gdzie kłócą się przyjaciele, rozładowuje sytuację.
Do Archytasa z Tarentu.
Do Ikcjusza - jak będzie wyglądał pałac młodszego przyjaciela, dotychczas filozofa-stoika, gdy wzbogaci się na wojnie z Arabami.
Do Wenus - niech opuści Cypr i przybędzie do świątecznego domu pięknej Glycery.
Do Apollina - prośba do Apollina (poświęcenie nowej świątyni).
Do liry - inwokacja do liry, by rozbrzmiewała pieśnią łacińską nie tylko o tematyce wojennej, lecz również sympotycznej, erotycznej, biesiadnej.
Do Albiusza Tybullusa - przyjaciel jest zakochany bez wzajemności w Glycerze, nieodwza-jemniona miłość jest wolą Wenus, poeta zna ja dobrze.
Do Losu i do siebie samego - wyznanie „nawrócenia się” poety do wiary w bogów pod wpły-wem piorunu z jasnego nieba jako znaku mocy Jowisza.
Do Fortuny - modlitwa do Fortuny o pomyślny wynik wyprawy Augusta przeciw Brytanii.
Do Plocjusza Numidy - szczęsliwy powrót przyjaciela z Hiszpanii, będzie biesiada.
Do przyjaciół - nawoływanie do radosnego święcenia zwycięstwa Augusta nad Antoniuszem i Kleopatrą.
Do usługującego niewolnika - poeta raczy się winem w cieniu altanki - topos skromności.
księga.
Do Azyniusza Polliona - polityk, wódz, adwokat, opiekun poetów, poeta, który porzucił trage-diopisarstwo dla historii współczesnej.
Do Salustiusza Kryspusa - który umiejętnie korzysta ze złota.
Do Deliusza - „pomnij zachować umysł niezachwiany”, złoty środek.
Do lekarza-masażysty, Ksantiasza - niech się nie wstydzi miłości do niewolnicy, Filidy, naj-więksi bohaterowie greccy tak postępowali ze swymi brankami.
Do przyjaciela - do zakochanego, jego przedmiot uczucia jest jeszcze młody (jałówka), nie-bawem dojrzeje i sama będzie szukała wielkiej miłości.
Do Septimiusza - który udałby się z poetą do najdalszych krajów, poeta jednak woli do póź-nej starości pozostać w Tyburze lub w Tarencie.
Do Pompejusza Warusa - powitanie przyjaciela z lat młodzieńczych po tułaczce, wspomnie-nia ze służby wojskowej w szeregach Brutusa.
Do Baryny - o wartości przysiąg miłosnych, poeta w nie nie wierzy.
Do Walgiusza Rufusa - pocieszenie po śmierci ukochanego niewolnika.
Do Licyniusza Mureny - pochwała filozofii „złotego umiaru”, w szczęściu - nie być zbyt pew-nym siebie, w nieszczęściu - nie tracić nadziei, lepiej trzymać się brzegu niż głębin.
Do Kwinkcjusza Hirpina - młodość upływa szybko, lepsze wino niż polityka.
Do Mecenasa - recusatio, poeta nie może napisać eposu o tematyce mitologicznej czy współczesnej, Oktawiana sam Mecenas wysławi, poeta woli opiewać żonę Mecenasa.
Do drzewa - o wypadku ze spróchniałym drzewem.
Do Postumusa - o krótkości życia, nieuchronności śmierci i starości.
O zbytku współczesnego życia - ogólna mania budownictwa luksusowych will nadmorskich a skromne potrzeby przodków.
Do Pompejusza Grosfusa - bogactwo szczęścia nie daje, ale spokój wewnętrzny.
Do Mecenasa - po chorobie Mecenasa, obietnica poety o bliskich w czasie ich zgonach.
Do chciwca - piętnowanie zbytku i drogich pałaców, skromne życie poety.
Do boga Bakchusa - na samo wspomnienie wizji Bakchusa poeta drży ze strachu, korzy się przed bogiem i śpiewa ku jego czci pieśń-dytyramb.
Do Mecenasa - wiara w nieśmiertelną sławę poety, zamiana w łabędzia Apollina.
księga.
Do chóru dziewcząt i chłopców - bogactwo nie gwarantuje szczęścia, ponieważ nie zapewnia równowagi wewnętrznej i nie oddala strachu przed śmiercią.
Do przyjaciół - „słodko i zaszczytnie jest umierać za ojczyznę”.
Do muz o Auguście - poeta opiewa dwie cnoty: sprawiedliwość i stałość.
Do muzy Kaliopy - pieśń do Kaliope, muzy poezji, wielkość poezji i jej czcicieli - poetów, Mu-zy obdarzają talentem poetów, tak jak dar władzy - władcom.
Do boskiego Augusta - uosobieniem dzielności jest Romulus, wódz rzymski, który dotrzymał słowa nawet największemu wrogowi - Kartagińczykom, choć wiedział, że naraża się na śmierć w męczarniach.
Do narodu rzymskiego - nawoływanie do wskrzeszenia dawnej rzymskiej pobożności.
Do Asterii - pocieszenie dziewczyny tęskniącej za ukochanym przebywającym w dalekiej podróży, wróci bogaty, choć grozi mu niebezpieczeństwo ze strony zakochanej gospodyni, ale i do dziewczyny zaleca się piękny młodzieniec.
Do Mecenasa - zaproszenie na piątą rocznicę ocalenia poety (01,03,25 p.n.e.).
Do hetery Lidii - dialog droczących się kochanków, hetery i poety.
Do Liki - serenada do drzwi (paraklauithyra).
Do Merkuriusza - mit o Danaidach.
Do Neobuli - zakochana Neobula: jej monotonna praca i ruchliwy tryb życia jej ukochanego.
Do źródła Banduzji - ofiary dla nimf zamieszkujących źródła zwane od ich imion.
Do narodu rzymskiego - powrót Oktawiana z Hiszpanii (wiosna 24 r. p.n.e.).
Do Chloris - obraz starzejącej się kobiety, która chce dotrzymać kroku młodym dziewczętom.
Do C. Mecenasa - potęga złota (przykłady z mitologii i histroii), poeta jest skromny i nie po-trzebuje wiele.
Do Eliusza Lamii - dowcipny bilecik wysłany przyjacielowi z okazji jego urodzin.
Do boga Fauna.
Do Telefa - atmosfera uczty.
Do Pyrrusa - który pała miłością do chłopca, kochanego przez dziewczynę i cały zastęp chło-pców.
Do dzbana - wielka rola dzbana i wina, jaką odgrywają w życiu ludzkim.
Do bogini porodów Diany - poświęcenie jej pinii rosnącej pod domem poety.
Do wieśniaczki Fidyli - skromna ofiara a kosztowne kapłanów i bogaczy.
Do zachłannych bogaczy - o obyczajach, wzór: barbarzyńscy Scytowie.
Do boga Bakchusa - w natchnieniu bakchicznym poeta sławi Oktawiana, który otrzymał god-ność Augusta.
Do Wenus - poeta-żołnierz w służbie miłości wycofuje się z dalszych bojów miłosnych - uko-chana stała się zbyt nieprzystępna.
Do Galatei - życzenia szczęśliwej podróży, na morzu czyha niebezpieczeństwo - mit o Euro-pie.
Do Lidy - poeta nie będzie świętował z ludem Neptunaliów, lecz z Lidą ze śpiewem i winem.
Do Mecenasa - na cześć Mecenasa (nowy pałac), zaproszenie poety do swojej skromnej po-siadłości, bo Fortuna jest kapryśna.
Do muzy Melpomeny - poczucie własnej wartości i dumy, nieśmiertelność, „Exegi monumen-tum”.
księga.
Do Wenus - poeta dobiega 50 roku życia, ma dość miłości z kobietami i chłopcami, a jednak nie dają mu spokoju piękne kształty urodziwego Liguryna.
Do Julusa Antoniusza - poeta przestrzega przed naśladowaniem Pindara, niedoścignionego twórcy pieśni chóralnych o klasycznej kompozycji strof i sugestywnych obrazach artystycz-nych.
Do muzy Melpomeny - podziękowanie za talent i sławę.
Do miasta Rzymu - hymn na cześć pasierba Augusta, Druzusa Nerona, i pochwała Rzymu, w łożona w usta Hannibala.
Do Augusta - hymn uwielbienia.
Do Apollina - podziękowanie za uratowanie Eneasza, protoplastę narodu rzymskiego.
Do Manliusza Torkwata - obraz przyrody, wiosna mija szybko, ale się odradza, człowiek nie.
Do Cenzoryna - żartobliwy upominek wręczony przyjacielowi, dla sławnych ludzi najwięk-szym podarunkiem jest pieśń poety, która przetrwa wieki.
Do Loliusza - poezja liryczna, której nie zaćmi nawet wielki epos, również potrafi ocalić od zapomnienia wybitnych ludzi, w drugiej części poeta sławi bohaterskiego Loliusza.
Do Liguryna - przyjdzie czas, gdy chłopiec pożałuje swej obojętności (spojrzy na siebie w lus-trze).
Do Filidy - zaproszenie do ukochanej na ucztę u Mecenasa, ona zapomni o niewiernym chłopcu, poeta - o nadchodzącej starości.
Do sprzedawcy pachnideł, Wergiliusza - miło poszaleć w porę, budząca się do życia przyro-da wzmaga ochotę na wino.
Do starzejącej się hetery Liki - zemsta poety na starzejącej się, a wciąż zalotnej heterze, któ-ra kiedyś nie odwzajemniła jego zapałów miłosnych.
Do Augusta - zwycięstwa Druzusa i Tyberiusza nad plemionami alpejskich Germanów, Au-gust, twórca potężnego państwa rzymskiego i najlepszy gwarant długotrwałego pokoju.
Do boskiego Augusta - hymn dziękczynny za spełnione nadzieje, jakie poeta snuł niegdyś w imieniu narodu rzymskiego.
PIEŚŃ NA STULECIE CARMEN SAECULARE
zgodnie z przepowiednią sybillińską, obchodzone w 17 r. p.n.e.
błaganie Apollina i Diany o pomyślność dla rodzin rzymskich, prośba o pokój, o urodzaj, o po-myślność dla całego imperium rzymskiego.
EPODY EPODON LIBER
Do Mecenasa - napisana z okazji zamierzonego udziału Mecenasa w wyprawie przeciw An-toniuszowi, zakończonej zwycięstwem pod Akcjum.
Pochwała życia wiejskiego - włożona w usta lichwiarza Alfiusa, który nie zdobywa się na zmianę trybu życia.
Do Cylniusza Mecenasa - dowcipna „zemsta” za zaproszenie przez Mecenasa poety na prawdziwie wiejską ucztę, na której gospodarz podał bardzo ostrą potrawę.
Do wyzwoleńca Sekstusa Meny - piętnowanie dorobkiewicza wyniesionego na urząd w cza-sie wojennego zamętu.
Na Kanidię - piętnowanie makabrycznych praktyk czarownic, zwłaszcza Kanidii, fabrykantki kosmetyków, która pastwi się nad morzonym głodem chłopczykiem.
Do Kasjusza Sewera - atak na tchórzliwego przeciwnika, który nie ma odwagi jawnie ude-rzyć, poeta porównuje go z nędznym psem nie zdatnym do polowania i żywiącym się padliną.
Do Rzeczypospolitej o wojnach domowych - około 39 r., ostrzeżenie przed wojną domową, przekleństwo Romulusa.
Na lubieżną staruchę - rażący utwór o realistycznej treści seksualnej.
Do Cylniusza Mecenasa - zwycięstwo pod Akcjum przeciwko Antoniuszowi, wezwanie do uczczenia winem wieści, rada: utopić w winie troski o dalsze losy Rzymu.
Na poetę Mewiusza - jakby antypropemptikon, nie utwór pożegnalny dla udających się w podróż, ale poeta prosi wszystkie wiatry, by nie oszczędzały okrętu, na którym płynie najgor-szy z wierszokletów, Mewiusz, podróż zakończy się szczęśliwie, gdy Mewiusz stanie się że-rem dla morskiego ptactwa.
Do Petiusza - poeta żartuje sam z siebie, elegia miłosna wyrażona w wierszu jambicznym.
Na Gratydię pod zmienionym imieniem - poeta otwarcie i brutalnie szydzi z leciwej damy na-rzucającej mu się ze swoją nienasyconą miłością.
Do przyjaciół - zachęta do radości przygnębionych szalejącą zamiecią towarzyszy, smutek i niepokój o przyszłość, melancholia.
Do Cylniusza Mecenasa - poeta nie może skończyć przyrzeczonej księgi epod, winę za to ponosi bóg miłości, który skierował jego serce ku pięknej wyzwolenicy, ona pochłania wszy-stkie siły poety.
Na przyjaciółkę Neerę - wiersz erotyczny na Neairę, niedotrzymującą przysięgi wierności, prawdopodobnie parodia miłosnej elegii.
Do narodu rzymskiego - niepokój o losy państwa, poeta jako przywódca narodu zachęca do ucieczki od pogrążonego w wojnie świata, do szukania schronienia na wyspach szczęśliwych.
Na Kanidię - palinodia (odwołanie oskarżeń rzuconych na Kanidię), jeszcze silniejsze powtó-rzenie dawnych zarzutów.
opracowała Aleksandra Araszkiewicz
1
7