Profilaktyka uzaleznień


PROFILAKTYKA UZALEŻNIEŃ

Profilaktyka, uzależnienie

1. Przegląd pojęć: profilaktyka i uzależnienie.

Termin profilaktyka rozumiemy jako „działanie i środki stosowane w celu zapobiegania chorobom. Ogólnie : stosowanie różnych środków zapobiegawczych w celu niedopuszczenia do wypadków, uszkodzeń, katastrof itp.” ( Mały Słownik Języka Polskiego 1997 ) Można także przyjąć, że profilaktyka to działanie , które ma celu zapobieganie pojawieniu się lub rozwojowi niekorzystnego zjawiska. Jest też jednym ze sposobów reagowania na zjawiska społeczne, które oceniamy jako szkodliwe i niepożądane. Ta ocena skłania do traktowania takich zjawisk w kategoriach zagrożeń i podejmowanych wysiłków w celu ich eliminowania lub choćby ograniczenia. Powszechnie uważa się, że skuteczna profilaktyka jest optymalnym sposobem hamowania rozwoju lub ograniczenia skali zjawisk uznanych za nieakceptowane społecznie.

Definicja uzależnienia według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO): Uzależnienie to psychiczny i fizyczny stan wynikający z interakcji między żywym organizmem a substancją chemiczną (alkohol, nikotyna, narkotyki, leki), charakteryzujący się zmianami zachowania i innymi reakcjami, do których należy konieczność przyjmowania danej substancji w sposób ciągły lub okresowy, w celu doświadczenia jej wpływu na psychikę, lub by uniknąć przykrych objawów towarzyszących brakowi substancji.

2. Rodzaje uzależnień (psychiczne, fizyczne, społeczne, mieszane)

Uzależnienie psychiczne - to nabyta silna potrzeba stałego wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji, której niespełnienie jednak nie prowadzi do poważnych fizjologicznych następstw. W uzależnieniu psychicznym stosowana jest terapia odwykowa. Cechy uzależnienia psychicznego: Zwiększona tolerancja na oddziaływanie środka; Zwiększona aktywność związana z poszukiwaniem środka uzależniającego; Osłabiona wola; Ciągłe przyjmowanie środka kosztem zdrowia; Obsesyjne natręctwa myślowe utrzymujące się i nawracające nawet po długim czasie; Samooszukiwanie się usprawiedliwiające wykonywanie danej czynności (związane z psychologicznymi mechanizmami obronnymi) Fizyczne wyniszczenie organizmu, utrata zainteresowań otoczeniem innym niż to związane ze środkiem i potrzebą jego zdobywania.

Uzależnienie fizyczne - to nabyta silna potrzeba stałego zażywania jakiejś substancji odczuwana jako szereg dolegliwości fizycznych (np. bóle, biegunka, uczucie zimna, wymioty, drżenia mięśni, bezsenność). Zaprzestanie jej zażywania prowadzi do wystąpienia zespołu odstawiennego. W leczeniu uzależnienia fizjologicznego stosowana jest etoksykacja/odtrucie. Do grupy substancji uzależniających fizjologicznie należą: Nikotyna, Alkohol etylowy, Opiaty (morfina, heroina), Barbiturany, Niektóre steroidy, Benzodiazepiny (leki psychotropowe).

Uzależnienie społeczne - związane jest z zażywaniem określonej substancji pod wpływem panującej mody lub występujące w określonej grupie lub subkulturze. Podstawą zjawiska jest silne oddziaływanie i uzależnienie od grupy, a co za tym idzie zdecydowane przestrzeganie panujących w niej zasad i obyczajów. Następstwem takiego postępowania jest rezygnacja z dotychczasowej aktywności, wypadanie z ról społecznych tj. konflikty z otoczeniem, utrata pracy, itd. Przeważnie pojawia się coraz większa marginalizacja oraz co za tym idzie kryminalizacja środowiska uzależnionego. Do grupy czynności powodujących uzależnienie zaliczamy: masturbacje i pornografię, Hazard, Uzależnienie seksualne, Pracoholizm, Kupowanie, Jedzenie, Słodycze, Telewizja, Słuchanie muzyki, Samookaleczenie, Internet i gry komputerowe.

Uzależnienie mieszane - gdzie oprócz objawów uzależnienia od alkoholu obecne są także objawy uzależnienia od innych substancji psychoaktywnych. Jest to uzależnienie które składa się z ww. uzależnień.

3. Przyczyny używania środków odurzających

Przyczyny uzależnień:

4. Poziomy działań profilaktycznych.

Zapobieganie uzależnieniom, może być realizowane na trzech poziomach:

Profilaktyka pierwszorzędowa, to działanie mające na celu z jednej strony promocję zdrowia i przedłużanie życia człowieka, z drugiej zaś, zapobieganie pojawiania się problemów związanych z używaniem i nadużywaniem środków odurzających. Szczególnie wyraźnie tutaj akcentuje się budowanie i rozwijanie różnorodnych umiejętności radzenia sobie z wymogami życia, gdyż deficyty w tym zakresie są powszechnie spotykane w populacji osób, uwikłanych w używanie środków odurzających.

Profilaktyka drugorzędowa ma na celu ujawnianie osób o najwyższym ryzyku popadnięcia w uzależnienie oraz pomaganie im w redukcji tego ryzyka, a więc zapobieganie popadaniu w używanie zależne.

Profilaktyka trzeciorzędowa rozumiana jest jako interwencja po wystąpieniu uzależnienia. Ma ona na celu z jednej strony, przeciwdziałanie pogłębianiu się procesu chorobowego, z drugiej zaś, umożliwienie osobie leczącej się, powrotu do społeczeństwa, prowadzenia w nim satysfakcjonującego i społecznie akceptowanego trybu życia, wolnego od środków odurzających.

Wszystkie w/w poziomy działań profilaktycznych, charakteryzują się wspólnymi celami, dotyczącymi w szczególności:

- promowania zdrowia i dobrego samopoczucia, a tym samym wydłużania jednostkowego życia,

- redukowania liczby przypadków uzależnienia lub problemów związanych z odurzaniem się w ogólnej populacji,

- redukowania zachorowalności i śmiertelności związanych z nadużywaniem środków odurzających,

- obniżania prawdopodobieństwa długoterminowej niezdolności do pracy zawodowej i odpowiedzialnego wywiązywania się z innych obowiązków społecznych.

Modele oddziaływań profilaktycznych

1. Modele oddziaływań na środowisko lokalne (modele ryzyka, model protekcyjny, model potencjalny, model synergiczny).- NA TO ZNALAZŁEM TYLKO TO CO PONIŻEJ - raczej nie jest to odpowiedź ma to zagadnienie ale nic innego nie było

Ważnym nurtem wśród nowych trendów profilaktycznych są programy środowiskowe. Ich cechą wyróżniająca jest dążenie do aktywnego włączenia lokalnego środowiska społecznego w realizację działań zapobiegawczych (szkoła, urząd gminny, policja, organizacje społeczne, ruchy samopomocy, itd.). Oczywiście najważniejszym elementem profilaktycznych programów środowiskowych jest współpraca szkoły z rodzicami, a także udzielanie wsparcia rodzicom, którzy nie radzą sobie z wychowaniem dzieci, gdyż sami przeżywają poważny kryzys. W tym ostatnim przypadku profilaktyk jest świadomy, że problematyczne zachowania danego ucznia są symptomem zaburzonej i bolesnej sytuacji rodzinnej i dlatego dąży on do tego, by oddziaływanie profilaktyczne wobec ucznia było połączone z jakąś formą specjalistycznej pomocy dla jego rodziny.

Modele i rodzaje oddziaływań stosowanych w profilaktyce

Analizując literaturę zauważa się olbrzymią różnorodność strategii i rodzajów działań profilaktycznych. wskazuje kilka charakterystycznych cech, wspólnych dla większości działań profilaktycznych:

1. Aktywność - działania prewencyjne, w przeciwieństwie do terapeutycznych, nie mają charakteru reaktywnego, gdyż pojawiają się zanim jeszcze wystąpiły zaburzenia.

2. Ukierunkowanie na zaspokojenie potrzeb - zachowania życia jednostki, uzyskiwania wsparcia, miłości, odnajdywania poczucia własnej tożsamości.

3. Globalne podejście - działania profilaktyczne łączą takie dyscypliny, jak zdrowie fizyczne i psychiczne, uzależnienia, przestępczość itp.

4. Osobista odpowiedzialność - jednostka sama ponosi odpowiedzialność za własne życie.

5. Wielowymiarowość działań - zaangażowanie w działalność zarówno profesjonalistów jak i wolontariuszy.

6. Relacja jednostka-środowisko - jednostka nie może być zdrowa, jeśli chore jest środowisko i odwrotnie

Ponieważ przedmiotem jest młodzież wymienia się cztery najbardziej popularne rodzaje oddziaływań profilaktycznych adresowanych do ludzi młodych:

1. Pierwszy to model informacyjny. Zakłada, że dostarczanie rzetelnej wiedzy w sposób kompetentny i interesujący, prowadzi do zmiany postaw dzieci i młodzieży na pozytywne. Model ten realizowany jest z reguły w sytuacji dydaktycznej. Działania takie określa się jako nauczanie faktów.

2. Wyraźnie skuteczniejszy wydaje się model afektywnej edukacji. Wychodzi się w nim z założenia, że pobudzenie osobowego rozwoju jednostki wiąże się z osłabieniem ryzyka wejścia na drogę patologii. Stąd celem takiej edukacji jest rozwijanie jednostkowej samoświadomości i samooceny. Młody człowiek włączony jest w działania, podczas których poznaje siebie, rozbudza własny rozwój, świadomość przeżywanych stanów i emocji oraz doświadcza swojej niepowtarzalności. Takie umiejętności mogą być przydatne w pokonywaniu sytuacji trudnych.

3. Kolejnym, jest model kompetencji społecznych, w którym przygotowuje się młodzież do radzenia sobie z presją rówieśniczą. Kształci się tu takie umiejętności, jak asertywność, umiejętność mówienia NIE, prezentowanie własnych opinii, wyrażanie życzeń i oczekiwań, nawiązywanie kontaktów oraz dobieranie sobie przyjaciół.

4. Model alternatyw to ostatni z wymienionych w literaturze. Wyrasta z założenia, że zaspokajanie potrzeb młodego człowieka w sposób akceptowany społecznie i satysfakcjonujący dla niego samego sprawi, iż nie będzie on podejmował wykorzystywanych wcześniej działań destrukcyjnych dla zaspokojenia tych samych potrzeb.

2. Modele profilaktyki negatywnej uzależnień.

Poprzez profilaktykę negatywną należy rozumieć każdy program zapobiegania uzależnieniom, który ogranicza się do tego, by uczyć dzieci i młodzież dojrzałej postawy wobec substancji uzależniających. Jednak konfrontacja z realiami życia pokazuje w sposób jednoznaczny, że jest to strategia mało skuteczna i zupełnie niewystarczająca. Dzieje się tak przynajmniej z kilku kluczowych powodów. Pierwszy powód to fakt, że profilaktyka negatywna koncentruje się przede wszystkim na tym, czego dany człowiek nie powinien czynić i od czego powinien się powstrzymywać. Drugą istotną słabością wszystkich modeli związanych z negatywną profilaktyką jest fakt, że próbują one formować dojrzałą postawę wobec alkoholu czy narkotyków w oderwaniu od całego kontekstu życiowego danego wychowanka. Z tego względu programy te albo w ogóle nie uwzględniają związku, jaki istnieje między postawą wychowanka wobec życia, a jego postawą wobec substancji uzależniających, albo ten związek ukazują w sposób mało konkretny czy jedynie powierzchniowy.

Model moralizujący W modelu moralizującym zakłada się, że wystarczy wziąć pod uwagę wyłącznie strefę ludzkiej moralności, by w pełni wyjaśnić przyczyny uzależnień oraz by skutecznie im zapobiegać. Przy takim założeniu profilaktyka uzależnień polega na stosowaniu metod, które służą kształtowaniu dojrzałej świadomości i wrażliwości moralnej. Oznacza to przede wszystkim wyjaśnienie zasad moralnych, które regulują postawę człowieka wobec substancji psychotropowych, a także apelowanie do dobrej woli i sumienia wychowanków, by normy te wiernie respektowali we własnym życiu. Zwykle też używa się tu takich metod, jak moralne potępienie i napiętnowanie tych nastolatków, którzy sięgają po alkohol czy narkotyk oraz straszenie wychowanków bolesnymi konsekwencjami tego typu zachowań. Innymi słowami profilaktyka w tym wydaniu ogranicza się do moralizatorskich pogadanek, których celem jest wywołanie u słuchaczy przerażenia w obliczu substancji uzależniających.

Model intelektualizujący Przedstawiciele tego modelu zakładają, że podstawowym źródłem zagrożeń
w dziedzinie uzależnień jest ignorancja albo brak wystarczającej wiedzy na ten temat. Innymi słowami przyjmuje się tutaj założenie, że sposób myślenia jest czynnikiem, który w decydujący sposób wpływa na postawę człowieka wobec alkoholu czy narkotyków. W konsekwencji powyższego zagrożenia głównym celem tego modelu profilaktyki jest dostarczenie wychowankom precyzyjnej i szczegółowej wiedzy na temat alkoholu, narkotyków i innych substancji zagrażających. Silną stroną tego modelu jest wprowadzenie wielu metod aktywizujących, które ułatwiają młodym odbiorcom osobiste zaangażowanie się w przebieg spotkań oraz zapamiętanie oczywistej wiedzy. Główną słabością intelektualizującego modelu profilaktyki uzależnień jest natomiast założenie, że postawa danego człowieka w obliczu substancji psychotropowych zależy przede wszystkim od jego wiedzy na temat działania tych substancji oraz na temat zagrożeń, które one niosą.

Model biologizujący został zainspirowany badaniami i hipotezami podejmowanymi przez lekarzy, którzy zajmowali się problemem alkoholizmu i narkomanii. Pojawiły się przyuczenia, że alkoholizm to przede wszystkim kwestia wrodzonych predyspozycji. Niektóre badania zdawały się potwierdzać, że da się nawet zidentyfikować genetyczny ślad tego typu dziedzicznych skłonności u człowieka w postaci modyfikacji na jedenastym genie łańcuchu DNA. Słabością tego modelu jest założenie, że w wypadku zmniejszonej obrony organizmu przed substancjami uzależniającymi wystarczy poinformować o tym danego wychowanka, aby wyciągnął on z tego logiczne wnioski i aby uchronić go od wchodzenia na drogę uzależnień. Pozytywnym aspektem tego modelu są badania dotyczące sposobu reagowania poszczególnych organizmów na alkohol i inne substancje psychotropowe, dzięki którym odkryto zjawiska, które można owocnie wykorzystać w każdym modelu profilaktyki. Chodzi tu przede wszystkim o odkrycie ścisłego związku, jaki zachodzi między wiekiem inicjacji, a ryzykiem uzależnienia.

Model psychologizujący Model ten opiera się na bardzo trafnym spostrzeżeniu, że niezwykła wręcz atrakcyjność narkotyków czy alkoholu dla pewnych ludzi, nie wynika z atrakcyjności biologicznej takich substancji, lecz z ich atrakcyjności emocjonalnej. Wszyscy ludzie w sposób naturalny i spontaniczny dążą do zapewnienia sobie dobrego samopoczucia i nastroju. Jeśli ktoś przeżywa lęk, gniew czy rozpacz, to chciałby szybko zmienić tego typu przeżycia. Psychologizujący model profilaktyki uzależnień stawia sobie za cel ukazywanie dzieciom i młodzieży ścisłego związku, jaki istnieje między bolesnymi emocjami, a ryzykiem sięgania po substancje uzależniające. Jednocześnie starają się pomagać wychowankom, by radzili sobie z trudnymi stanami emocjonalnymi bez wsparcia alkoholu czy narkotyków.

3. Model profilaktyki integralnej

Punktem wyjścia integralnej profilaktyki uzależnień jest wszechstronna i realistyczna analiza czynników i okoliczności sprzyjających błędnej postawie dzieci i młodzieży wobec alkoholu, narkotyków, nikotyny i innych substancji psychotropowych. Wszystkie czynniki i okoliczności, które sprzyjają uzależnieniom, można podzielić na dwie grupy. Grupa pierwsza to czynniki wewnętrzne, a zatem związane z osobistą sytuacją i sposobem postępowania danej jednostki. Druga grupa to czynniki zewnętrzne, związane zwłaszcza
z najbliższym środowiskiem, w który żyją młodzi oraz dominującymi trendami społecznymi i kulturowymi w naszej cywilizacji.

Skuteczna profilaktyka uzależnień musi być profilaktyką integralną, czyli uwzględniającą całościową sytuację wychowanka i promującą dojrzałe postawy w najważniejszych dziedzinach życia. Profilaktyka integralna wymaga uwzględnienia całej prawdy o postawach i filozofii życia współczesnych nastolatków. W ten sposób stawia sobie niezwykle trudne zadanie. Dotychczas stosowane programy są zawężone w swoich celachi aspiracjach wychowawczych częściowo dlatego, że uczenie wychowanków dojrzałej postawy wobec życia wymaga wielkiego trudu oraz wszechstronnych umiejętności pedagogicznych. Opracowanie integralnego programu profilaktyki uzależnień wymaga przyjęcia realistycznej i całościowej koncepcji człowieka. Ponadto wymaga określenia kryteriów dojrzałości w poszczególnych strefach życia, a także stanowczego demaskowania wielu instytucji i środowisk, które proponują wychowankom zaburzoną filozofię życia. Żąda przeciwstawienia się dominującym tendencjom w modzie, mentalności i obyczajowości oraz niebezpiecznym iluzjom, które w naturalny sposób grożą osobom w wieku rozwojowym. Integralny model profilaktyki uzależnień musi zatem stawiać sobie najtrudniejsze ze wszystkich wymagań.

Funkcjonowanie rodziny a zagrożenie uzależnieniem

1. Reguły w rodzinach dysfunkcyjnych

Rodzina jest miejscem, w którym dziecko przychodzi na świat, gdzie zaspakajane są potrzeby, zarówno fizjologiczne jak i psychologiczne. W środowisku rodzinnym przebiega proces kształtowania się człowieka. Postawa ojca i matki w stosunku do dziecka odgrywa dużą rolę w procesie wychowania. Maria Ziemska opracowała i opisała pożądane i niepożądane postawy rodzicielskie za pomocą czterech skal:

1.    akceptacja - odtrącenie,

2.    współdziałanie - unikanie,

3.    uznawanie praw dziecka - nadmierne wymagania,

4.    przyznawanie dziecku rozumnej swobody - nadmierne ochranianie.

Generalnie można stwierdzić, że nieprawidłowe postawy rodzicielskie, prowadzą do braku zaspokojenia podstawowych potrzeb. Tworzą głębokie zranienia w psychice dziecka, brak zaufania do siebie i do innych i poczucie osamotnienia, zagubienia, braku miłości. Przeprowadzone badania wśród dzieci i młodzieży (w wieku 12-16 lat) wykazały, że ci badani, u których brak było bliskiej więzi z własną rodziną deklarowali że:

-          są zazwyczaj nieszczęśliwi,

-          życie jest nudne,

-          czują, że mają mniej radości w życiu niż inni ludzie,

-          nie martwią się ocenami w szkole,

-          nie są zainteresowani życiem własnej klasy w szkole,

-          wątpią w zdobycie w przyszłości dobrego wykształcenia,

-          nie planują pójść na studia.

Wystąpiła również taka prawidłowość, że młodzież pozbawiona poczucia bliskości z własną rodziną była bardziej podatna na presję rówieśniczą w zakresie zażywania narkotyków, picia alkoholu i dokonywania przestępstw

W Polsce coraz więcej dzieci i młodzieży sięga po napoje alkoholowe czy narkotyki zaburzając swój rozwój fizyczny i psychospołeczny, wchodząc na drogę uzależnienia. Najbardziej rozpowszechnioną formą uzależnień w Polsce jest alkohol. Bezpośrednią przyczyną sięgania po alkohol przez dzieci i młodzież jest związane z ich problemami emocjonalnymi. Wielu młodych, którzy cierpią, chce poprawić sobie nastrój, bez poprawiania własnego życia i postępowania. Alkohol okazuje się patologicznie atrakcyjny dla tych, którzy przeżywają stany lęku, niepokoju, rozgoryczenia, depresji. Dla tych, którzy cierpią na skutek kompleksów, wewnętrznej pustki, czy zaburzonych relacji międzyludzkich. Ostatecznym powodem sięgania po alkohol przez dzieci i młodzież nie jest ani zła wola, ani ignorancja, ani obciążenie genetyczne, ani negatywne naciski społeczne, lecz kryzys życia, sygnalizowany przez bolesne stany emocjonalne. Na uzależnienia podatni okazują się zwłaszcza ci młodzi, którym brakuje dojrzałej hierarchii wartości, którzy nie podejmują trudu tworzenia pozytywnych więzi, którzy nie są odporni na frustrację, nie stawiają sobie wymagań, nie podejmują odpowiedzialności za własne życie i postępowanie, którzy szukają doraźnej przyjemności lub ulgi. Alkohol zabija więcej dzieci niż wszystkie narkotyki razem wzięte.

Powody zażywania alkoholu mogą być różne; ponieważ:

-          chcą zobaczyć jak to jest

-          wygląda to na świetną zabawę

-          alkohol jest łatwo dostępny

-          wszyscy to robią, a rodzice milcząc na to pozwalają

-          alkohol gwarantuje natychmiastowe osiągnięcie wspaniałego samopoczucia przy minimalnym wysiłku.

2. Czynniki chroniące, czynniki ryzyka

Działania profilaktyki uzależnień opierają się na założeniu wzmacniania czynników chroniących przed narkomanią oraz eliminowania czynników sprzyjających rozwojowi uzależnienia, czyli tzw. czynników ryzyka.

Czynniki chroniące możemy podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne.

Do czynników chroniących wewnętrznych zaliczamy:

- Odporność dziedziczną (brak skłonności do uzależniania się)

- Zainteresowanie nauką szkolną lub wykonywaną pracą

- Rozwój osobisty

- Poszanowanie prawa, norm, wartości i autorytetów społecznych

- Umiejętność rozwiązywania kryzysów

- Odpowiedni system postrzegania środowiska

- Właściwa orientacja seksualna

Czynniki chroniące o charakterze zewnętrznym:

- Dobry kontakt emocjonalny z rodziną

- Abstynencja lub właściwe wzorce używania substancji legalnych

- Kontakty z odpowiednią grupą koleżeńską

- Higieniczny tryb życia

- Zaangażowanie religijne

Natomiast ogólnymi czynnikami ryzyka są odpowiednio:

- Brak więzi w rodzinie (konflikty, prezentowane przez rodziców zachowania dysfunkcyjne, niekonsekwencja lub brak dyscypliny wychowawczej),

- Negatywne relacje ze znaczącymi osobami dorosłymi,

- Niepowodzenia w nauce szkolnej i związany z tym faktem brak wiary we własne siły,

- Odrzucenie religii i powszechnie obowiązujących norm i wartości,

- Buntowniczość, zachowania aspołeczne,

- Przynależność do negatywnej grupy, uleganie negatywnej presji rówieśniczej,

- Angażowanie się w zachowania ryzykowne (np. odurzanie się).

Programy profilaktyczne

1. Standardy jakości programów profilaktycznych.

Bezpieczeństwo uczestników. Program profilaktyczny przede wszystkim powinien zapewniać bezpieczeństwo uczestnikom i nie powodować szkód. Twórcy i realizatorzy programów obowiązani są więc stosować się do norm etycznych i zasad bezpieczeństwa charakterystycznych dla działań psychologicznych i pedagogicznych. W szczególności powinny być przestrzegane następujące standardy etyczne i zawodowe:

- respektowanie podmiotowości uczestników programu, poprzez pozyskiwanie ich zgody na udział w zajęciach, - poszanowanie ich godności i indywidualności,

- ochrona prywatności i zapewnienie dyskrecji,

- uwzględnianie wieku i poziomu rozwoju uczestników,

- uwzględnianie ich systemu wartości i stopnia wrażliwości,

- niestosowanie technik, które naruszają mechanizmy obronne osobowości (terapeutycznych, psychomanipulacyjnych).

Stopień bezpieczeństwa programów adresowanych do dzieci i młodzieży szkolnej związany jest z poziomem przygotowania osób prowadzących. Od osób prowadzących, oprócz znajomości problematyki omawianej w programie, należy więc wymagać również znajomości specyfiki rozwojowej odbiorców - realizatorzy programów profilaktycznych w grupach dzieci i młodzieży powinni posiadać przygotowanie pedagogiczne. Osoby prowadzące powinny przedstawić aktualne dokumenty świadczące o uprawnieniach do prowadzenia danego programu w postaci rekomendacji i zaświadczeń. Czasami zdarza się, że do programu zaprasza się specjalistów z jakiejś dziedziny, którzy wnoszą wartościowy wkład, choć nie posiadają formalnego przygotowania pedagogicznego. Jeżeli program realizują osoby bez przygotowania pedagogicznego (a przeszkolone w jego stosowaniu) należy zapewnić odpowiednią konsultację i nadzór. Cenne są wszelkie opinie z poprzednich realizacji. W przypadku wątpliwości należy zwracać się do autorów lub organizacji opiekujących się programem z prośbą o weryfikację oferty.

Osobnym, a bardzo ważnym problemem jest kwestia wiarygodności osób prowadzących dany program z punktu widzenia jego celów - realizatorzy powinni sami spełniać te standardy zachowań, do których nawołują, również na polach pokrewnych do tematyki programu.

Adekwatność - program profilaktyczny powinien być maksymalnie dostosowany do potrzeb i problemów odbiorców. Powinien więc dotyczyć zagadnień rzeczywiście występujących w danej grupie czy społeczności lub realnych zagrożeń mogących wystąpić w przewidywalnym okresie czasu. Musi się zatem opierać na choćby skromnej diagnozie środowiskowej wskazującej na zasięg i lokalną dynamikę problemów. Źródłem informacji, określających potrzebę prowadzenia działań profilaktycznych, mogą być również dane epidemiologiczne zbierane z terenu całego kraju. Warto jednak sprawdzić, czy pokrywają się one z danymi lokalnymi. Takim samym bowiem błędem w sztuce jest zaniechanie profilaktyki, jak jej nadmiar; zajmowanie się problemami marginesowymi lub przesadnie nagłaśnianymi, choć nie występującymi w danym środowisku .Decyzja o stosowaniu programu powinna być zawsze poprzedzona wstępną diagnozą w celu dobrej jego implementacji w lokalnych warunkach. Program powinien mieć wyraźnie określonego adresata. Należy określić wiek odbiorców (poziom edukacji), ponieważ potrzeby, problemy i możliwości odbiorców w różnym wieku są odmienne.

Skuteczność programów zależy w znacznym stopniu od poziomu profesjonalizmu twórców, a także realizatorów. Projektom profilaktycznym stawia się następujące wymogi:

- program powinien być zgodny z aktualnym stanem wiedzy z dziedziny, której dotyczy,

- program powinien wykorzystywać wiedzę dotyczącą sprawdzonych strategii, form i metod oddziaływania,

- program powinien uwzględniać wiedzę z zakresu psychologii rozwojowej.

Za szczególnie skuteczne uważa się takie strategie jak:

- korekta przekonań normatywnych dotyczących rozpowszechnienia i akceptacji dla zachowań problemowych.

- motywowanie do podejmowania konstruktywnych osobistych postanowień przez uczniów.

- wskazywanie na dysfunkcyjność zachowań wobec wartości cenionych przez uczestników.

- przekazywanie rzetelnej i adekwatnej wiedzy o konsekwencjach zachowań problemowych, których dotyczy program.

Ponadto za wartościowe uznaje się:

- stwarzanie możliwości (okazji) do osiągania satysfakcji z własnej konstruktywnej aktywności i zdobywania dobrych doświadczeń osobistych w relacjach z innymi ludźmi.

- ćwiczenie najważniejszych umiejętności życiowych (psychologicznych i społecznych). Skuteczność tej ostatniej strategii zależy od wieku odbiorców programu, od stopnia socjalizacji (od systemu wartości i znajomości norm.

Skuteczność strategii informacyjnej, a także bezpieczeństwo uczestników, zależą od stosowania się do następujących standardów:

- informacje powinny być rzetelne

- informacje powinny być dostosowane do poziomu rozwoju intelektualnego, emocjonalnego i społecznego adresata, do jego możliwości percepcyjnych.

- informacje powinny uwzględniać poziom już posiadanej wiedzy (zbyt wczesne wkraczanie z informacjami na temat zagrożeń może podsuwać pomysły na niepożądane zachowania).

- informacje powinny być rzeczowe (odwoływanie się do emocji, np. straszenie, może powodować obronne odrzucanie zagrażających informacji lub też pobudzać ciekawość).

- informacje dotyczące zagrożeń nie powinny być zbyt szczegółowe, (aby nie stanowiły instruktażu nieprawidłowych zachowań).

Stwierdzono, że programy obejmujące dzieci i rodziców mają wyższy wskaźnik skuteczności niż programy adresowane tylko do dzieci lub tylko do rodziców, co pozwala ustanowić następny standard: - programy profilaktyczne przeznaczone dla dzieci i młodzieży powinny zawierać zajęcia dla rodziców realizowane równolegle z zajęciami dla dzieci. W każdym wypadku twórcy programu powinni określić, z jakich ustaleń teoretycznych korzystają, (do jakiej teorii skuteczności profilaktyki się odwołują). Element taki powinien być zawarty w opisie programu. W poszczególnych obszarach profilaktyki mogą funkcjonować specyficzne warunki skuteczności. Autorzy programów powinni być ich świadomi (zarówno ogólnych warunków skuteczności, jak i specyficznych dla danej dziedziny) i dawać wyraz tej wiedzy w stosownym fragmencie opisu programu. Skuteczność programów realizowanych w szkole zależy również od warunków, w jakich są wdrażane. Uważa się, że duży wpływ na efektywność mają następujące czynniki związane z samą szkołą: klimat szkoły, stopień tolerancji nauczycieli wobec nieprawidłowych zachowań uczniów, wzorce zachowań prezentowane przez nauczycieli. Czynniki te powinny być przedmiotem wstępnej diagnozy przed wdrożeniem programu.

Głębokość i czas trwania. Programy mogą dotyczyć wąskiego zakresu spraw i zmierzać do usuwania skutków zachowań problemowych czy napotykanych trudności środowiskowych, ale mogą też dotyczyć głębszych uwarunkowań dysfunkcji. Innymi słowy, mogą być skierowane na usuwanie tylko objawów lub też przyczyn zaburzeń. We współczesnej profilaktyce proponuje się, jako bardziej skuteczny, model głębszego oddziaływania oparty o koncepcję czynników ryzyka i czynników chroniących. Czynniki ryzyka to wszystkie elementy (cechy, sytuacje, warunki) zwiększające ryzyko wystąpienia zachowań problemowych i związanych z nimi szkód. Są one zróżnicowane w zależności od rodzaju problemu objętego profilaktyką Czynniki chroniące to wszystkie elementy osłabiające oddziaływanie czynników ryzyka. Bardziej uniwersalne są czynniki chroniące, związane z głębokimi potrzebami cielesno-psychiczno-duchowymi. Zatem programy, których celem jest zarówno wzmacnianie najważniejszych czynników chroniących i osłabienie specyficznych czynników ryzyka mają większe znaczenie niż programy skierowane na doraźną redukcję zewnętrznych skutków problemowych zachowań dzieci i młodzieży. W każdym jednak przypadku należy rozważać całość problemu i wszelkie jego uwarunkowania, zarówno krótko, jak i długoterminowe. W warstwie projektowej dojrzały program powinien opierać się na analizie wymienionych czynników. Ponadto większość zaburzeń czy problemów ma wyraźny kontekst systemowy, środowiskowy, a także specyficzne uwarunkowania indywidualne. Dojrzały program powinien się odnosić tak do środowiska jak i do indywidualnych, zwłaszcza często występujących, deficytów u odbiorców. Sytuacja jest optymalna, gdy program realizuje dobrze przygotowany nauczyciel, gdyż zapewnia to możliwość kontynuacji programu, działań dodatkowych w związku z nim, a także wiarygodność prowadzącego (możliwość weryfikacji przez uczestników stylu życia prowadzącego w związku z dziedziną programu).Edukacyjne programy profilaktyczne, przeznaczone do wykorzystania w dużych grupach (klasach), są z założenia “płytkie” w tym sensie, że nie koncentrują się na rozwiązywaniu poważnych problemów osobistych czy rodzinnych poszczególnych uczestników na forum grupy w toku samego programu. Jest na to miejsce w terapii realizowanej przez doświadczonego terapeutę i w odpowiednich warunkach, zapewniających bezpieczeństwo. Przypadkowe włączanie technik terapeutycznych do programów edukacyjnych jest poważnym błędem w sztuce. Czasami konieczne jest odwołanie się do specjalistów z zewnątrz. Niektórzy uczestnicy (dzieci i dorośli posiadający poważne problemy) po zajęciach poszukują indywidualnej pomocy. Twórcy programu i realizatorzy muszą uwzględnić taką możliwość. Powinni zebrać informacje o miejscach lub osobach przygotowanych do udzielania specjalistycznej pomocy, nawiązać z nimi kontakt i służyć informacjami osobom potrzebującym. Pozostawienie ich bez pomocy może spowodować poważne szkody i jest nieetyczne. Jest to następny bardzo ważny standard: -Każdy program profilaktyczny powinien posiadać zaplecze specjalistyczne (doradztwo, terapia) dla osób wymagających głębszej pomocy. Samodzielne programy profilaktyczne, skoncentrowane na specyficznych celach i zadaniach, mogą być krótkie i jednocześnie skuteczne. Uważa się jednak, że powtarzanie ważnej problematyki utrwala uzyskane efekty i zwiększa prawdopodobieństwo realizacji zakładanych celów profilaktycznych. Korzystne jest, jeśli konkretny program stanowi element szerszych, długofalowych działań profilaktycznych. Czas trwania programu i jego intensywność zależą od zdiagnozowanego wcześniej stopnia zagrożenia danej populacji.

Formy i metody pracy. Stwierdzono, że spełnianie kryteriów nowoczesnego kształcenia podnosi atrakcyjność i efektywność programów profilaktycznych. Należy do nich: -Stosowanie aktywizujących metod pracy-Aranżowanie znaczących osobistych doświadczeń i odkryć .Podkreśla się też wagę elementu twórczego w programie, wartość uczestnictwa i podmiotowości uczestników. Choć stopień zadowolenia z uczestnictwa w programie nie jest wystarczającym kryterium oceny jego skuteczności, to jednak dobre programy dbają i o tę warstwę stosując metody pracy umożliwiające zaangażowanie uczestników. Cenne mogą być elementy pedagogiki zabawy. Uważa się również za pożądane kształtowanie w możliwie szerokim zakresie ważnych umiejętności życiowych poprzez trening i doświadczenia praktyczne w toku programu. Jednak tego rodzaju elementy powinny być weryfikowane z punktu widzenia bezpieczeństwa uczestników, jak to zaznaczono na początku.

Organizacja programu.- Program profilaktyczny powinien być zaprojektowany zgodnie z możliwościami finansowo-organizacyjnymi szkół i placówek. Zbyt drogi program ogranicza dostępność działań profilaktycznych. Z kolei program zbyt tani, wiele obiecujący w zamian za mały nakład sił i środków, może budzić podejrzenia z uwagi na fakt złożoności niektórych działań profilaktycznych. Profilaktyka, zwłaszcza profesjonalna i skuteczna, nie jest tania, gdyż nie jest powierzchowna. Każde zaś systematyczne, złożone zadania kosztują. Zatem uważna analiza organizacyjno-ekonomiczna projektu programu może nam odsłonić poziom profesjonalizmu jego twórców.-Program profilaktyczny powinien zakładać kontynuację działań. Autorzy profesjonalnego programu powinni uwzględniać możliwość wzmocnienia efektów poprzez okresowe powtarzanie ważnej problematyki. Jak już wspomniano, autorzy i organizatorzy powinni wskazać lub zorganizować specjalistyczne zaplecze programu, zapewniając kontynuację działań wobec osób potrzebujących głębszej pomocy. Uwzględnienie takiej ciągłości świadczy o profesjonalizmie autorów. Uważa się, że im bardziej program angażuje rodzinę uczestników i ich najbliższe środowisko, tym jest skuteczniejszy. Dotyczy to również angażowania rozmaitych podmiotów lokalnych, jednostek samorządowych, służb publicznych itp. Sytuacja jest najbardziej korzystna, jeśli program realizowany w szkole lub placówce oświatowej stanowi element lokalnej (gminnej, miejskiej) strategii profilaktycznej. Umożliwia to bardziej celowe i oszczędne wydatkowanie szczupłych środków przeznaczonych na profilaktykę, ułatwia kontynuację działań we współpracy z lokalnymi specjalistami oraz likwiduje możliwość dublowania podobnych działań przez różne podmioty. Ważne cele profilaktyczne nie zawsze wymagają bardzo dużych i złożonych oddziaływań. Rozmiar i złożoność zależy od specyfiki problemu. Wydaje się, że prostota rozwiązań i przemyślana struktura świadczą na korzyść programu. Ewaluacja i dokumentacja-Każdy program profilaktyczny powinien podlegać metodycznej ocenie skuteczności, czyli ewaluacji. Działania profilaktyczne zakładają powodowanie zmian w wiedzy, postawach i zachowaniach młodych ludzi. Niezbędne jest więc sprawdzanie, czy zmiany rzeczywiście zachodzą i czy kierunek zmian jest pożądany. Innymi słowy należy sprawdzać, czy zrealizowano zakładane cele profilaktyczne i w jakim zakresie, co ułatwiało i co utrudniało realizację.. Kontrola umożliwia podjęcie decyzji o zakończeniu programu, jego kontynuacji lub wprowadzeniu korekt do programu podnoszących jego jakość. Program powinien być starannie dokumentowany w stopniu i w zakresie wynikającym z jego struktury, bezpieczeństwa uczestników, wstępnych ustaleń. W przypadku większych programów o zasięgu ogólnopolskim zwykle istnieją ewaluacje profesjonalne. W przypadku mniejszych przedsięwzięć powinno się organizować różne formy autoewaluacji i ewaluacji wewnętrznej. W przypadku oryginalnych programów autorskich czy prób pilotażowych konieczne jest zapewnienie superwizji i kompetentnych profesjonalistów. Projekt powinien zawierać opis procedury, metod i narzędzi ewaluacji.

Szczególne zasady. Zdarza się, że zainteresowani uzyskaniem sukcesu profilaktycznego w jednej dziedzinie zaniedbują inne obszary życia odbiorców, a nawet poświęcają je na rzecz ograniczonego celu profilaktycznego. Jednak jest to błąd. Program powinien uwzględniać dobro całego człowieka i nigdy nie powinien być w jakiejś warstwie destrukcyjny, a w jakiejś skuteczny. Należy też pamiętać, że działania profilaktyczne nie zastąpią działań wychowawczych. Istotą profilaktyki jest bowiem reagowanie na specjalne zagrożenia czy problemy, zaś wychowanie przygotowuje do całego życia w jego bogactwie. Standardem zatem powinna być harmonizacja działań wychowawczych szkoły i działań specyficznie profilaktycznych, z pierwszeństwem wychowawczych.

Dodatkowa uwaga praktyczna. Ewaluacje, czyli metodyczne oceny skuteczności programów, opierają się na optymalnym wykonaniu danego programu. Tymczasem w większości przypadków przeszkoleni wykonawcy programu nie potrafią sprostać tak wysokim wymaganiom, jak w przypadku realizacji modelowej. Często różnica między teoretyczną efektywnością programu, a rzeczywistymi jego realizacjami bywa dość znaczna i trzeba ją brać pod uwagę w planowaniu pracy szkoły.

2. Negatywne skutki programów profilaktycznych

Dość często oddziaływania profilaktyczne okazują się nieskuteczne bądź ich efekty są niezadowalające. Spowodowane jest to zaistniałymi błędami w działaniach profilaktycznych. Do najistotniejszych błędów należą:

1. Oderwanie profilaktyki od wychowania - a tym samym pozbawienie jej kontekstu wychowawczego (czyli oderwanie od celów wychowawczych) i sprowadzenie jej do poziomu działań instrumentalnych (ukierunkowanych przede wszystkim na uczenie i doskonalenie konkretnych umiejętności oraz dostarczanie wiedzy);

2. Zbytnia koncentracja nad procesem dydaktycznym, a nie na samych uczestnikach

3. Preferowanie działań doraźnych nad systemowymi - w zdecydowanej większości szkół brakuje szkolnego programu profilaktyki (wyrastającego z badań zapotrzebowania, bazującego na własnych zasobach, uwzględniającego dzielenie się odpowiedzialnością i obejmującego dostosowane do lokalnego środowiska specyficzne strategie, metody i formy oddziaływań), a działania profilaktyczne mają głównie charakter reaktywny (ujawnienie spektakularnej dysfunkcjonalności uczniów staje się przyczyną rozpaczliwego poszukiwania standardowego programu dającego nadzieję na pacyfikację objawów);

4. Uwikłanie w ogólnopolskie akcje - szereg szkół w Polsce swoje działania profilaktyczne sprowadza jedynie do bezkrytycznego włączania się w akcje ogólnopolskie. Aktywność taka nie wynika z analizy jakości funkcjonowania środowiska szkolnego, lecz uwarunkowana jest głównie spektakularnością działań. Ma to również swoje negatywne skutki w wymiarze dezinformacji społecznej, zamazywania specyfiki lokalnych zagrożeń oraz unikania odpowiedzialności za skuteczność prowadzonych działań. Taka szkoła w wymiarze profilaktycznym wegetuje od akcji do akcji;

5. Ograniczanie profilaktyki do wybranych populacji - działania profilaktyczne realizowane w szkołach kierowane są przede wszystkim do uczniów, sporadycznie dotyczą rodziców, a do prawdziwych wyjątków należą programy kierowane do nauczycieli. Co więcej, włączanie uczniów do programów profilaktycznych wielokrotnie dokonuje się z naruszeniem podstawowych zasad etycznych (najczęściej dominuje zasada, iż to uczniowie są dla programu - niektórzy realizatorzy standardowych programów urządzają wręcz łapanki na uczniów; a nie program jest dostosowywany do potrzeb uczniów);

6. Niedostateczna współpraca z rodzicami - osobno należy wskazać wciąż niedostateczne zaangażowanie rodziców w działania profilaktyczne. Dotyczy to zarówno podejmowania przez nich roli realizatorów określonych działań (zwłaszcza na poziomie działań pierwszorzędowych), jak też przyjmowania roli klientów programu profilaktycznego (współuczestników działań dla uczniów, uczestników działań dla rodziców, współuczestników programów dla liderów społeczności szkolnej i lokalnej);

7.Wąski zakres działań profilaktycznych - większość działań profilaktycznych realizowanych w szkołach skoncentrowana jest na jednym rodzaju dysfunkcji (np. narkomania, picie alkoholu, przemoc) i kierowana do zaetykietowanych populacji. Tymczasem konieczne są działania systemowe, ograniczające dysfunkcjonalność, realizowane na trzech poziomach (pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowym) oraz uwzględniające sześć podstawowych strategii (działania informacyjne, działania edukacyjne, działania alternatywne, wczesna interwencja, zmiany środowiskowe oraz zmiany przepisów);

8. Brak ewaluacji realizowanych działań profilaktycznych - w większość szkół ciągle dominuje nastawienie na efektowność (tzn. licytacja w tym, ile programów zrealizowano i jaką populację uczniów nimi objęto), a nie nastawienie na efektywność (tzn. w jakim stopniu osiągnięto zamierzone cele programów profilaktycznych, a w konsekwencji w jakim stopniu obniżono poziom dysfunkcji uczniów i patologizacji środowiska).

Jest wiele przyczyn niskiej skuteczności programów profilaktycznych. Najczęściej są to:

1. Błędy w planowaniu działań profilaktycznych: niedostateczna diagnoza poprzedzająca pracę profilaktyczną, niekompletną identyfikację czynników ryzyka, nieznajomość potrzeb środowiska lokalnego: niewykorzystanie sił społecznych, brak integracji z instytucjami oraz władzami lokalnymi

2. Błędy w konstruowaniu programów profilaktycznych: niejasno określone cele programu, jednostronny charakter programu, konstruowanie nowych programów profilaktycznych na bazie strych z nieuwzględnieniem zachodzących zmian społecznych, brak przygotowania ewaluacji programu, słabe opracowanie teoretyczne programu

3. Błędy w fazie wdrażania programu: nieatrakcyjność programu dla dzieci i młodzieży, brak wyspecjalizowanej kadry, przeznaczenie nieodpowiedniej ilości środków materialnych realizację programu, wykorzystanie potencjału rodziny w małym stopniu, nieodpowiednia reklama i promocja istniejących już programów.
4. Błędy w fazie ewaluacji programu: brak ewaluacji, podejmowanie oceny przez realizatorów programu, ewaluacja sporadyczna, nie uwzględnienie czynników zakłócających.

Program profilaktyczny powinien być pozbawiony błędów w każdej fazie albowiem od tego zależy efektywność danego programu. Im więcej błędów tym szansa na odniesienie sukcesu jest mniejsza.

3. Analiza wybranego programu z zakresu profilaktyki - wady zalety - znalazłem takie programy ale nie było nigdzie analizy takiej jak potrzebujesz, a najlepiej zagadać o tym programie profilaktycznym z MOPISU w którym brały udział dzieci z pow, ten o cukierkach - byłaś przy tym więc myślę że można spokojnie polać wodę

Program DZIĘKUJĘ - NIE

Cel: Program rozwijania umiejętności życiowych i profilaktyki uzależnień dla uczniów klas IV-VI szkoły podstawowej, gimnazjum oraz szkół ponadpodstawowych.

Grupa programów: Programy do realizacji w klasach

Realizatorzy: Przeszkoleni nauczyciele

Autorzy: Stefan Mieszalski i Mirosław S. Szymański (UW), Ewa i Jacek Morawski (Instytut „Amity” w Warszawie)

Program profilaktyki używania alkoholu i innych substancji psychoaktywnych.

Program edukacyjny „Dziękuję, nie”, realizowany jest od 1992 roku w wielu szkołach
w całym kraju. Program może być bardzo przydatny w realizacji ścieżki edukacyjnej „edukacja prozdrowotna” w zreformowanej szkole podstawowej i gimnazjum oraz w szkołach ponadgimnazjalnych.

Celem programu jest opóźnienie rozpoczęcia używania alkoholu i narkotyków, a wobec uczniów eksperymentujących - zatrzymanie lub ograniczenie używania substancji.

Zaletą programu jest szerokie, nowoczesne podejście - rozważanie problemu alkoholowego
w kontekście przemian rozwojowych młodzieży oraz jej środowiska społecznego: rodziny, rówieśników, szkoły i społeczności lokalnej, z uwzględnieniem zjawisk towarzyszących transformacji ustrojowej. Zaletą programu jest też jego otwartość i elastyczność. Zespół autorski przygotowuje realizatorów programu - nauczycieli w trakcie około 20 godzinnego szkolenia warsztatowego i monitorowanej praktyki.

Pozostałe przykładowe programy to:

Współpraca instytucji wspomagających rodzinę i szkołę w działaniach profilaktycznych

Też raczej nic nie umiałem znaleźć więcej na ten temat niż poniższy tekst, ale sądzę że chodzi tu o szeroką rozumianą współpracę wszystkich instytucji czy rządowych czy organizacji pozarządowych oraz innych w promowaniu, pomaganiu i realizacji programów profilaktycznych. Poniższe instytucje same mogą wymyślić jakiś program profilaktyczny i prosić inne instytucje aby pomogły w jego realizacji itp. Tak ja to rozumiem… :/

  1. Samorządy lokalne

  2. Kościół

  3. Poradnie psychologiczno-pedagogiczne

  4. Ruchy samopomocowe

  5. Ośrodki pomocy społecznej

  6. Mass media

  7. Telefon zaufania

Rodzina jest środowiskiem, od którego w największym z reguły stopniu zależy formowanie się osobowości oraz sposobu postępowanie jednostki. W rodzinie młodzi ludzie uczą się podstawowych wartości, norm moralnych i wzorów obyczajowych.

Z jednej strony rodzina jest najbardziej naturalnym miejscem realizowania podstawowych celów profilaktyki integralnej uzależnień. Z drugiej strony niedojrzałe, a tym bardziej patologiczne środowisko rodzinne może być miejscem, które najbardziej utrudnia młodym zajęcie dojrzałej postawy wobec życia, a także wobec alkoholu czy narkotyków. Z tego względu rodzina potrzebuje wsparcia zarówno ze strony instytucji państwowych, jak i samorządowych czy społecznych. Jednoznaczna polityka prorodzinna, która ułatwia rodzicom dojrzałe wypełnianie ich zadań wychowawczych, jest najskuteczniejszą, a zarazem najtańszą formą profilaktyki uzależnień. Właściwe funkcjonowanie rodziny jest też najlepszym zapleczem i wsparciem dla wszystkich innych działań z zakresu zapobiegania uzależnieniom. Najnowsze programy profilaktyczne nie ograniczają się już do spotkań z dziećmi i młodzieżą, lecz włączają do swoich zadań kontakty z rodzicami i oddziaływanie na całe środowisko.

Przygotowanie kompetentnych, profesjonalnych specjalistów w zakresie integralnej profilaktyki jest niezbędne dla skuteczności wszelkich działań na rzecz wychowania dzieci i młodzieży w abstynencji od substancji psychoaktywnych. Wiedza i umiejętności profesjonalistów wpływają na pracę z wychowankami, świadomość społeczną oraz na jakość profilaktycznych oddziaływań poszczególnych środowisk i instytucji wychowawczych, w tym zwłaszcza szkoły. Podstawowym zadaniem profilaktyków jest uwzględnienie faktu, że nie można nauczyć wychowanków dojrzałej postawy wobec substancji uzależniających, jeśli jednocześnie nie pomaga się im w zajęciu dojrzałej postawy w podstawowych dziedzinach życia ludzkiego. Oznacza to, że konstruowane przez nich programy muszą wykazywać podstawowe kryteria dojrzałości, zwłaszcza w odniesieniu do tych sfer, a których najłatwiej utracić wolność i wejść w uzależnienie.

Zadaniem szkoły, która pragnie włączyć się w ochronę swoich wychowanków przed uzależnieniem, jest opracowanie takiego programu wychowawczego, który pomaga uczniom, by w realistyczny i pogłębiony sposób zrozumieli nie tylko otaczająca ich rzeczywistość, ale także siebie oraz te wartości, które umożliwiają życie w wolności i radości. Ważną częścią realizacji tego zadania jest uwalnianie środowiska szkolnego od modnych obecnie, antywychowawczych ideologii, które absolutyzują subiektywne przekonania, promują tolerancję rozumianą jako zakaz odróżniania dobra od zła, postulują demokrację w oderwaniu od podstawowych wartości i norm moralnych, propagują naiwnie rozumianą wolność oraz iluzję o istnieniu łatwego szczęścia.

Istotne zadanie szkoły to bliższa niż dotąd współpraca z rodzicami, samorządem lokalnym, z parafią, z ośrodkami pomocy społecznej, z policją, a także z ruchami samopomocy. Ważna jest także współpraca szkoły z tymi organizacjami młodzieżowymi, których program wychowawczy opiera się na promowaniu i wymaganiu abstynencji w wieku rozwojowym.

Integralna profilaktyka uzależnień zakłada solidarne współdziałanie różnych środowisk na rzecz kształtowania u dzieci i młodzieży postaw abstynenckich. Odpowiedzialna postawa środków społecznego przekazu jest w tej dziedzinie bardzo potrzebna i może być wyjątkowo skuteczna. Konieczne jest zatem dokonanie swoistego przełomu i jakościowego skoku w pozytywnym kierunku. Mądra audycja telewizyjna nadana w porze największej oglądalności czy fachowy artykuł zamieszczony w jakimś poczytalnym czasopiśmie młodzieżowym może wywrzeć wartościowy wpływ na większą ilość wychowanków, niż setki spotkań profilaktyków uzależnień z uczniami poszczególnych szkół.

11


Wyszukiwarka