RELIGIA A POLITYKA dr Barbara Rogowska - skrypt cz. I POLITOLOGIA 2008

1. Judaizm- geneza, powstanie. Charakterystyka Tanachu i Talmudu. Prawdy wiary judaizmu. Mojżesz- rola i funkcje religijne, polityczne, społeczne. (Alyn)

2. Zasady etyczno-moralne judaizmu. Obrzędowość i obyczajowość judaizmu. Rola i znaczenie społeczno-polityczne i kulturowe. Znaczenie i symbolika świąt: m.in. szabasu, Pesach, Jom Kippur, Szałasów, bar micwy i bat micwy. Żywność koszerna. (Paulek) + (Maciek B.)

3. Główne założenia judaizmu: ortodoksyjnego, konserwatywnego, reformowanego. (Magda R.)

4. Znaczenie języka hebrajskiego dla ortodoksyjnych, reformowanych oraz konserwatywnych wyznawców judaizmu. (Magda R.)

5. Przyczyny powstania sabatianizmu oraz charakterystyka sabatianizmu. (Maciek O.)

6. Przyczyny powstania chasydyzmu i cadyk izmu oraz charakterystyka chasydyzmu. (Maciek O.)

7. Chrześcijaństwo. Jezus- przywódca, nauczyciel, rola i znaczenie. Powstanie i charakterystyka Biblii (Stary i Nowy Testament), główne prawdy wiary. Kościół Wschodni i Zachodni. Kościół starożytny, średniowieczny, nowożytny, współczesny. Uwarunkowania polityczne, społeczne, cywilizacyjne, filoqua. (Maciek O.)

8. Dogmaty kościoła rzymsko-katolickiego- ich powstanie i rozumienie (omówienie znaczenia dogmatów ogłoszonych w XIX i XX wieku). (Sikor)

9. Judeochrześcijanie, chrześcijanie hellenistyczni, Jakub, Piotr, Paweł, treści areligijne wobec chrześcijaństwa, czemu chrześcijaństwo hellenistyczne zwyciężyło. (Sikor)

10. Konstantyn Wielki, credo, biskupstwa i relacje między nimi, sobór jerozolimski, rok 385, rzymskie chrześcijaństwo. (Dominik)

11.   Arianie, Monofizyci, Nestorianie. (Dominik)

12. Sobory- efeski, chaldejski, konstantynopolitański, II nicejski, sobory laterańskie. (Dominik)

13. Święta rzymsko-katolickie (Boże Narodzenie, Wielkanoc, Boże Ciało, Wniebowstąpienie, Wniebowzięcie, Zesłanie Ducha św., Ofiarowanie Pańskie, Objawienie Pańskie). (dyżurny archeolog kraju)

14. Inkwizycja (Alyn).

15. Znaczenie i symbolika chrztu w kościele rzymsko-katolickim. (dyżurny archeolog kraju)

16. Znaczenie i symbolika eucharystii w kościele rzymsko-katolickim. (dyżurny archeolog kraju)

17. Znaczenie i symbolika kapłaństwa w kościele rzymsko-katolickim. (dyżurny archeolog kraju

18. Znaczenie i symbolika małżeństwa w kościele rzymsko-katolickim. (Patrycja)

19. Znaczenie i symbolika bierzmowania w kościele rzymsko-katolickim. (Patrycja)

20. Znaczenie i symbolika namaszczenia w kościele rzymsko-katolickim. (Achre)

21. Znaczenie i symbolika pokuty w kościele rzymsko-katolickim. (Patrycja)

22. Znaczenie i symbolika chrztu w kościele prawosławnym. (Magda Cz.)

23. Znaczenie i symbolika eucharystii w kościele prawosławnym. (Magda Cz.)

24. Znaczenie i symbolika bierzmowania w kościele prawosławnym. (Alyn)

25. Znaczenie i symbolika kapłaństwa w kościele prawosławnym. (Magda Cz.)

26. Znaczenie i symbolika małżeństwa w kościele prawosławnym.(Alyn)

27. Znaczenie i symbolika namaszczenia w kościele prawosławnym.(Alyn)

28. Znaczenie i symbolika pokuty w kościele prawosławnym. (Magda Cz.)

29. Znaczenia i symbolika chrztu u luteranów. (Panzer)

30. Znaczenie i symbolika eucharystii u luteranów.(Panzer)

31. Znaczenie i symbolika chrztu u wyznawców kalwinizmu. (Panzer)

32. Znaczenie i symbolika eucharystii u wyznawców kalwinizmu.(Panzer)

33. Różnice liturgiczne między kościołem rzymsko-katolickim a prawosławnym. (Panzer)

34. Różnice liturgiczne między kościołem rzymsko-katolickim a protestanckim. (Panzer)

35. Islam- geneza, formy ustrojowe ludów arabskich przed Mahometem. Mahomet- rola polityczno-społeczna i kulturowa. (Marta)

36. Powstanie i charakterystyka Koranu- z czego się składa, konfesyjnie i niekonfesyjnie. Hadisy Istota szariatu. (Marta)

37. Podstawy nauki prawa muzułmańskiego: sunna (jej dwa znaczenia), idźma, qijas. (Marta)

38. Znaczenie i symbolika: wyznania wiary, modlitwy, postu, jałmużny, pielgrzymki w islamie. filary islamu szyickie (7) i sunnickie (5). (Filips)

39. Charakterystyka sunnitów. (Lachonek)

40. Charakterystyka szyitów, imamitów(dwunastowców), ismailitów (siedmiowców). (Lachonek)

41. Omówienie filozofii sufizmu. (Lachonek)

42. Rola i znaczenie kalifa(sunnizm i szyizm- dwa znaczenia) oraz rola i znaczenie imama. (Filips)

43. Dżihad duży i mały. Tradycyjne (religijne) i współczesne rozumienie pojęcia. (Lachonek)

44. Muezin, muua, ajatollah, mahdi. (Filips)

1. Judaizm- geneza, powstanie. Charakterystyka Tanachu i Talmudu. Prawdy wiary judaizmu. Mojżesz- rola i funkcje religijne, polityczne, społeczne. (Alyn)

• Miejscem powstania judaizmu jest Starożytny Wschód (obejmujący tereny Wyżyny Irańskiej, Mezopotamii, Anatolii, Syrii, Palestyny, Półwyspu Arabskiego i Egiptu),

• Judaizm, tak jak chrześcijaństwo należy do tych nielicznych religii, które przetrwały do naszych czasów,

• Znaczenie tego terminu nie ogranicza się tylko do samej religii, obejmuje się nim w szerszym sensie zespół wartości etycznych i postaw cechujących sposób życia członków tego narodu oraz ich obyczajowość i tradycje

• Początki: drugie tysiąclecie p.n.e.

• W ciągu swych dziejów judaizm przechodził różne koleje, ulegał rozmaitym wpływom, w rezultacie zmieniającej się sytuacji historycznej i społecznej jego wyznawców zmieniał także swoje obyczaje,

• Historia judaizmu wiąże się ściśle z dziejami narodu który tę religię wyznawał i wyznaje po dziś, pozostał religią narodową Żydów, jego wyznawcy są dziś rozproszeni po świecie,

• W historii judaizmu wyznacza się dwa zasadnicze okresy:

• judaizm biblijny- Biblia stanowi główne źródło naszej wiadomości o dziejach judaizmu w tym okresie,

• judaizm pobiblijny (rabiniczny)- chodzi tu o typ religii judaistycznej, który wywodzą się z Biblii, ukształtował się głównie w okresie działalności rabinów, podstawowym źródłem jego poznania jest literatura rabiniczna, zwana od Talmudu- literaturą talmudyczną,

• Początki judaizmu wywodzą się z wierzeń dawnych plemion hebrajskich, które prowadziły początkowo koczowniczy tryb życia,

• Religia Hebrajczyków (wskazują na to dokumenty historyczne) w jej najwcześniejszym stadium miała wiele wspólnego z wierzeniami innych ludów semickich starożytnego Bliskiego Wschodu. Znalazły się w niej wszystkie istotne elementy religii dawnych ludów semickich, później jednak rozwinęła się swoimi drogami- dzieje te można prześledzić dzięki zbiorom różnych utworów pisanych, które powstały w jej kręgu.

• Judaizm jako religia monoteistyczna wyznawana przez Żydów wywodzi swoje początki z wierzeń koczowniczych plemion hebrajskich, pochodzących z wierzeń ogólno semickich, które uległy przekształceniu w XIII w. kiedy po przejściu na osiadły tryb życia głównym bogiem tych plemion, które nazwano izraelskimi, stał się Jahwe. w procesie tym ważna rolę odegrał Mojżesz.

Mojżesz- jako nauczyciel, organizator życia społecznego i religijnego oraz prawodawca plemion izraelskich. Dzięki jego działalności plemiona te połączyły się w jeden lud izraelski i zaczęły wyznawać podobne wierzenia, które złożyły się na ich wspólną religię, dziś nazywana judaizmem. Czasem nazywa się j mozaizmem by podkreślić znaczenie Mojżesza.

Kult Jahwe:

• W końcu drugiego tysiąclecia p.n.e. w wierzeniach plemion izraelskich ważną rolę odgrywały kananejskie kulty rolnicze,

• Kult Jahwe jako Boga narodowego darzącego lud izraelski szczególną opieką, został utwierdzony przez utworzenie królestwa izraelskiego,

• Monarchowie izraelscy stworzyli w Jerozolimie centralny ośrodek kultu Jahwe, mający umocnić ich władzę,

• Przy świątyni jerozolimskiej powstała wpływowa warstwa kapłańska, utwierdzało to kult Jahwe jako jedyny kult narodowy i państwowy,

• Do umocnienia i zwycięstwa kultu Jahwe przyczyniła się też działalność proroków, którzy odegrali ważną rolę w powstaniu monoteizmu w okresie od VIII do VI w.p.n.e.

Przymioty Jahwe:

• Bóg najwyższy i jedyny, surowy, miłosierny, sprawiedliwy, stwórca świata, pan przyrody, opiekun ludu izraelskiego, ostoja wszystkich praw i całego porządku publicznego.

Głęboka przemiana religii izraelskiej:

• Nastąpiła po upadku niepodległego Królestwa Izraela (722 p.n.e.), po upadku Judy (587 p.n.e.), w okresie niewoli babilońskiej (587-538 p.n.e.),

• Ustabilizowały się pewne praktyki: obrzezanie, szabat, kult synagogalny,

• Skodyfikowano przepisy prawne, moralne, rytualne,

• Religia izraelska oderwała się od terytorialnego położenia, stała się religią społeczności rozproszonej na różnych obszarach,

• Władzę Jahwe rozszerzono na inne kraje i uczyniono go Bogiem ponadnarodowym,

• Uformował się właściwy judaizm,

• Z dawnego związku plemion ukształtował się lud, którego odtąd nie łączyło wspólne terytorium, ale jedna religia stwarzająca silne poczucie jedności i wspólnoty etnicznej, życie religijne judaizmu koncentrowało się wokół świątyni i Tory, czyli Prawa.

Judaizm:

• Tak jak inne religie epoki niewolniczej, utwierdzał i uzasadniał podział społeczeństwa na wolnych i niewolników, w społeczeństwie utrzymywały się nierówność i wyzysk i przeciw nim występowali prorocy,

• Prorocy

- za największe przestępstwo uważali naruszenie porządku społecznego i prawa moralnego,

- Jahwe wymaga prawdy, praworządności, współczucia dla nieszczęśliwych, pomocy dla ubogich,

- oburzało ich, że sprawiedliwego sprzedaje się w niewolę za pieniądze, bogacze się bogacą kosztem biednych, miłują to co złe, nie widzą dobra, odzierają lud ze skóry a mięso z jego kości <pozdrawiam Achrema >,

Judaizm pod wpływem hellenistycznym (w końcu IV w. p.n.e.):

• W obliczu zagrożenia przed hellenizmem judaizm uświadomił sobie swoją odrębność i oryginalność oraz wykazał szczególną żywotność, która wyraziła się w powstaniu różnych ugrupowań oraz obszernej literatury religijnej znanej z Qumran nad M. Martwym.

Po zburzeniu świątyni jerozolimskiej przez Tytusa - 70 r. n.e.

• Judaizm pozbawiony świątyni skupił swe życie wokół Tory i synagogi,

• Na czoło życia religijnego wysunął się soferim (pisarze, uczeni w piśmie), którzy wyjaśniali zasady Tort i dostosowywali je do konkretnych sytuacji życiowych,

• Ich komentarze długo przekazywano ustnie, spisano dopiero w pierwszej połowie III w. n.e. w języku hebrajskim- tak powstała Miszna (nauka). Miszna stała się zbiorem prawa ustnego, w odróżnieniu od spisanego, zawartego w Biblii.

Miszna: (hebr. „powtarzanie, nauka”)

• Zbiór ustnego Prawa, zredagowany przez Judę ha-Nasi, spisana w języku hebrajskim, różniącym się od języka Biblii,

• Składa się z sześciu części, czyli działów, czyli porządków (sedarim) a każdy z nich obejmuje z kolei szczegółowe traktaty (masechet), odpowiednio do poruszanych kwestii, jest ich ogółem 63, te dzielą się na rozdziały (perakim) a te na lekcje (misznajot).

• Misznę dalej komentowano, rozwijano, uzupełniano, obszerny pod względem treściowym i chronologicznym materiał, będący przedmiotem redakcji sprawił, że niektóre z działów zawierają traktaty o innej treści.

• Spisanie Miszny nie oznaczało zakończenia prac nad ustnym prawem, które nadal studiowano i rozwijano, sama Miszna stała się przedmiotem studiów, gdyż przyjętym w niej zasadom starano się nadać bieżącą interpretację.

• Interpretacją Miszny zajmowali się amoraici (nauczyciele, mówcy).,

• Przedmiotem zainteresowania Miszny była halacha oraz hagada,

• Późniejsze uzupełnienia Miszny nazwano Gemarą.

Gemara:

• Gemara oznacza „zakończenie”,

• Stanowi uzupełnienie i dokończenie Miszny,

• Gemara palestyńska jest zwięzła i zawiera mało opowieści i legend, ale znalazły się w niej szeroko dyskutowane problemy zupełnie nieznane w zbiorze powstałym w Babilonii a obejmujące zasady prawa- Halachę, dotyczącą Palestyny i charakterystycznego dla niej rolnictwa ,

• Spisana w dialekcie aramejsko- palestyńskim.

• Pod względem objętości stanowi 12/3 talmudu babilońskiego.

MISZNA + GEMARA = TALMUD

TALMUD:

• Posiada tak jak Miszna sześć działów i sześćdziesiąt trzy traktaty, regulujące wszystkie dziedziny życia jednostki oraz społeczności wyznawców judaizmu,

• Został spisany w języku aramejskim równolegle w Palestynie i Babilonii, skutkiem tego powstały dwa Talmudy- palestyński (jerozolimski) i babiloński.

Talmud palestyński (jerozolimski):

• napisany w zachodnim dialekcie aramejskim, stanowi objętością 1/3 Talmudu babilońskiego,

• jego metoda jest prostsza i przystępniejsza,

• jest dziełem palestyńskich uczonych skupionych wokół akademii w Tyberiadzie,

• obejmuje głównie materiał prawny (halachiczny),

• prace nad nim zakończono w IV w. n.e.,

• nie napisano go w Jerozolimie, która była akurat miastem rzymskim, do którego pod karą śmierci zabraniano wstępu Żydom, posłużono się nazwą Jerozolima jako synonimem Palestyny, aby podkreślić jej znaczenie dla wyznawców judaizmu,

• Talmud ten został prawdopodobnie spisany głównie w Tyberiadzie i częściowo Cezarei.

Talmud babiloński:

• napisany we wschodnim dialekcie aramejskim,

• dzieło działających w Babilonii amoraitów, skupionych wokół szkół, wśród których główną rolę odgrywały szkoły w Sura, Pumbedita i Nehardea,

• Babilonii Żydzi cieszyli się wówczas znacznymi przywilejami i szeroką autonomią, na ich czele stał egzylarcha (zarządca wygnania), któremu król perski nadał wielkie uprawnienia, istniały tu sprzyjające warunki do kontynuacji prac nad studium ustnego prawa i tworzenia Gemary, którą uzupełniono 37 traktatami Miszny.

• prace nad Talmudem zakończyły się około 500 roku,

• 1/3 jego objętości stanowią hagady (opowiadania), na które składają się różne, nieraz fantastyczne opowieści, będącej wyrazem całej świeckiej i religijnej wiedzy rabinów w owych czasach.

Obydwa TALMUDY stanowią wielkie dzieło religijno-prawne, możemy w nich znaleźć zarówno długie, pełne kazuistyki i scholastycznych rozważań dyskusje jak również suche i bardzo lakoniczne wypowiedzi. Wszystko to spowite jest mnóstwem legend, budujących opowieści relacji historycznych, różnych danych (naukowych i magicznych.

TALMUD reguluje wszystkie dziedziny życia jednostki oraz społeczności wyznawców judaizmu.

Oprócz TALMUDÓW powstawały inne zbiory np. MIDRASZE (wyjaśnienia, komentarz), zawierające dalsze pouczenia religijno- moralne i wyjaśnienia ujęte w formę komentarzy do tekstów biblijnych. Stanowi ona przykład dostosowania dawnych zasad, zawartych w starożytnych pismach do nowych warunków, będących wynikiem dalszego procesu religijnego i społecznego i nowej sytuacji historycznej.

W IV w. w Palestynie zamknięto szkoły talmudyczne, sprawiło to, iż gmina żydowska w Babilonii wysunęła się na przodujące miejsce w judaizmie. Jej szkoła w VI wieku nadal pracowała nad Talmudem- wówczas ustalono Talmud babiloński, który stał się podstawowym dziełem judaizmu, wyciskając na nim swoje charakterystyczne piętno. Zakończenie prac nad nim zamknęło ważny etap w rozwoju judaizmu. Jego wyłączną podstawą stało się wówczas Prawo, czyli Tora. W przekonaniu wyznawców judaizmu Tora była największym darem Boga dla jego wybranego ludu. Dlatego każdy winien recytować codziennie przynajmniej kilka jego fragmentów, zwał sza te które nakazują miłować Boga i jego przykazania.

Nauka judaizmu talmudycznego, dotycząca przeznaczenia człowieka, przyjmowała wolność woli oraz zapłatę za wszystkie czyny w tym życiu i przyszłym. Judaizm ten nadal oczekuje mesjasza z domu Dawid, który przyjdzie wybawić lud i odbudować świątynię oraz ustanowi swe królestwo na całej ziemi, skupiając w nom wszystkich ludzi. Idee te utrwalone w liturgii i dalej rozwinięte przez teologów judaizmu są do dziś głównymi ideami synagogi.

Zarazem judaizm rabiniczny stał się systemem praw obowiązujących całe życie jego wyznawców. Całą ich działalność otoczył nakazami i zakazami, które wywodzą się z Biblii i głównie z Pięcioksięgu. Według tradycji żydowskiej przekazanej w Talmudzie wszystkich przykazań jest razem 613, z tego 248 pozytywnych czyli nakazów oraz 365 zakazów.

Judaizm nie jest tylko czystym legalizmem, kładzie bowiem również wysoki nacisk na postawę moralną, sprowadzając wszystko ostatecznie do trzech najważniejszych zasad:

1. Studium Tory,

2. Zachowanie przykazań,

3. Praktykowanie miłości bliźniego.

Po zakończeniu kodyfikacji Talmudu nastąpił okres propagowania judaizmu talmudycznego i obrony przed atakiem przeciwników. Pomiędzy VI i IX wiekiem przywódcy gminy babilońskiej zdołali rozpowszechnić Talmud wśród najbardziej odległych gmin żydowskich. Spowodowali też jego uznanie i przyjęcie we wszystkich gminach Azji, Europy, Afryki. Fakty te sprawiły, że w następnych wiekach ukształtowało się dość jednolite oblicze całego judaizmu.

Rozpowszechnienie Talmudu w gminach żydowskich w okresie od VI do IX w. n.e. przyczyniło się do jego ujednolicenia, który nazywano judaizmem talmudycznym:

Doktryna judaizmu opiera się na Biblii (tylko Stary Testament) oraz na Talmudzie.

• Podstawowa zasadą judaizmu jest wiara w jednego i jedynego Boga, będącego stwórcą świata i ojcem wszystkich ludzi, którzy winni mu oddawać cześć.

• Do osiągnięcia zbawienia człowiek nie potrzebuje żadnego pośrednika, ale może je uzyskać sam przez modlitwę, pokutę, dobre uczynki i wypełnianie przykazań,

• Wg judaizmu człowiek ma wolną wolę i może czynić dobrze lub źle, za co ponosi odpowiedzialność i osiąga nagrodę lub karę w tym życiu i w przyszłym,

• Judaizm głosi, że fakt zawarcia przymierza z Jahwe za pośrednictwem Mojżesza na Synaju Żydzi stali się jego umiłowanym ludem i są narodem wybranym przez Boga oraz że z tego narodu wyjdzie Mesjasz, który zbawi ludzkość.

TANACH:

Tanach (hebr. תנ״ך) to skrót określający Biblię hebrajską, utworzony od początkowych liter trzech części Pisma: Tora ("Prawo"), Newiim ("Prorocy"), Ketuwim ("Pisma"). Tora- Prawo lub Pięcioksiąg Mojżeszowy,

Rozwój judaizmu można prześledzić przez analizę różnych utworów pisanych, które powstały w jej kręgu i przetrwały w postaci różnych zbiorów aż do naszych czasów, jednym z nich jest BIBLIA.

• Biblia, która w judaizmie stanowi tylko Stary Testament,

• Składa się na nią zbiór ksiąg powstałych pomiędzy 1200 a 150 r. p.n.e.,

• Biblia judaizmu- Stary Testament dotarła do nas jako pewna skończona całość, złożona z trzech części, uwzględniając chronologiczną kolejność ich powstania.

Z pierwszych liter tych hebrajskich nazw T, N, K przez dodanie samogłoski A ustanowiono termin stanowiący jedno z określeń Biblii hebrajskiej, wymawiane- TANACH

1. TORA - prawo, pięcioksiąg mojżeszowy,

2. Newiim- Pisma proroków wcześniejszych (dwadzieścia jeden ksiąg historycznych i prorockich)

3. Ketuwim- Pisma (hagiografy) Trzynaście ksiąg poetyckich, dydaktycznych i historycznych („pisma”, większość w hebrajskim języku).

• Kanon Biblii Hebrajskiej stanowią 24 księgi:

• Prawo - Tora (Pięcioksiąg Mojżesza)

1. Księga Rodzaju - Be-reszit (בראשית)

2. Księga Wyjścia - Szemot (שמות)

3. Księga Kapłańska - Wa-jikra (ויקרא)

4. Księga Liczb - Ba-midbar (במדבר)

5. Księga Powtórzonego Prawa - Dwarim (דברים)

• Prorocy - Newiim

Prorocy Dawniejsi

6. Księga Jozuego - Jehoszua (יהושע)

7. Księga Sędziów - Szoftim (שופטים)

8. Księgi Samuela (1 i 2) - Szemuel (שמואל)

9. Księgi Królów (1 i 2) - Melachim (מלכים)

Prorocy Późniejsi

10. Księga Izajasza - Jiszaja (ישעיה)

11. Księga Jeremiasza - Jiremija (ירמיה)

12. Księga Ezechiela - Jichzekel (יחזקאל)

13. Dwunastu Proroków Mniejszych - Trej Asar (תרי עשר)

Księga Ozeasza - Hoszea (הושע)

Księga Joela - Joel (יואל)

Księga Amosa - Amos (עמוס)

Księga Abdiasza - Owadija (עובדיה)

Księga Jonasza - Jona (יונה)

Księga Micheasza - Micha (מיכה)

Księga Nahuma - Nachum (נחום)

Księga Habakuka - Chawakuk (חבקוק)

Księga Sofoniasza - Cfanija (צפניה)

Księga Aggeusza - Chagaj (חגי)

Księga Zachariasza - Zcharija (זכריה)

Księga Malachiasza - Malachi (מלאכי)

• Pisma - Ketuwim

14. Księga Psalmów - Tehilim (תהלים)

15. Księga Przysłów - Miszlej (משלי)

16. Księga Hioba - Ijow (איוב)

17. Pieśń nad pieśniami - Szir ha-szirim (שיר השירים)

18. Księga Rut - Rut (רות)

19. Lamentacje Jeremiasza - Ejka (איכה)

20. Księga Koheleta - Kohelet (קהלת)

21. Księga Estery - Ester (אסתר)

22. Księga Daniela - Daniel (דניאל)

23. Księgi Ezdrasza i Nehemiasza - Ezra we-Nechemija (עזרא ונחמיה)

24. Księgi Kronik (1 i 2) - Diwrej ha-jamim (דברי הימים)

Księgi od Pieśni nad pieśniami do Księgi Estery stanowią חמש מגילות (hamesz megilot), czyli "pięć zwojów", które odczytywane są podczas ważniejszych świąt żydowskich.

• Proces powstawania Biblii nie był prosty, każda z ksiąg biblijnych uległa licznym przeróbkom, skrótom, rozszerzeniom, które miały na celu dostosowanie ich treści do nowych potrzeb w czasach od ich powstania nieraz bardzo odległych

• Autorzy religijni wykorzystywali różne źródła i dokumenty, podania, tradycje ludowe, spisując je nieraz po bardzo długim okresie ustnego przekazywania z pokolenia na pokolenie.

Judaizm:

• Nie ma ściśle jednolitego kultu ani jednolitej i scentralizowanej hierarchii religijnej,

• Każda gmina (kahał) jest samodzielna, lecz może tworzyć związki z innymi gminami,

• Funkcjonariuszem gminy jest rabin, mający interpretować przepisy religijne, nie jest on jednak kapłanem a nauczycielem i wyznawcą Tory pisanej i ustnej. Nie odgrywa żadnej roli w kulcie, gdzie reprezentantem gminy jest kantor (chazan),

• Judaizm nie ma określonych dogmatów ani jednolitego „wyznania wiary”, ale ma zasady oparte na Biblii i Talmudzie, które wyznawcy muszą przyjmować pod groźbą ekskomuniki (cherem).

Prawdy wiary judaizmu wg Mojżesza Majmonidesa:

Usystematyzował je w średniowieczu Mojżesz Majmonides, który ustalił podstawowe artykuły wiary judaizmu:

1. Istnieje Bóg Stwórca,

2. Bóg jest jeden,

3. Bóg jest bezcielesny,

4. Bóg jest wieczny,

5. Tylko Bóg sam ma prawo do oddawania mu kultu i czci,

6. Prorocy byli wysłańcami Boga i dlatego należy wierzyć ich słowom,

7. Mojżesz jest największym z wszystkich proroków,

8. Bóg objawił Prawo Mojżeszowi na Synaju,

9. Prawo objawione przez Boga nigdy się nie zmieni,

10. Bóg jest wszechwiedzący,

11. Człowiek otrzyma zapłatę za swe uczynki na tym i na drugim święcie,

12. Należy wierzyć w nadejście Mesjasza,

13. Należy wierzyć w zmartwychwstanie zmarłych.

Przyjęcie tych prawd wiary uczynił Majmonides warunkiem osiągnięcia wiecznego szczęścia. Zebrał też w swej Sefer micwot (Księdze Przykazań) wszystkie przykazania judaizmu liczbie 613 (248 nakazów i 365 zakazów) o których wspomina już Talmud babiloński, obowiązujących wyznawców judaizmu, polegają one głównie na:

• Przestrzeganiu obrzezania,

• Przestrzeganiu szabatu (od zachodu słońca w piątek do zachodu słońca w sobotę),

• Przestrzegania przepisów pokarmowych (powstrzymywanie się od spożywania mięsa pewnych zwierząt, np. wieprzowiny i innych zakazanych w Starym Testamencie),

• Przestrzegania świąt i postów.

Kult judaizmu odprawiany w synagogach polega głównie na czytaniu tekstów Tory i innych ksiąg biblijnych oraz wyjaśnianiu w połączeniu z różnymi modlitwami śpiewem.

____________________________

TALMUD:

Talmud -> NAUKA

• Jedna z podstawowych ksiąg judaizmu, choć nie jest uznawana za świętą,

• Jest komentarzem do biblijnej Tory, w którym wyjaśniono jak przestrzegać prawa zawartego w Torze w warunkach, jakie zapanowały wśród Żydów wypędzonych z Palestyny w II w. n.e. Można powiedzieć, że Talmud jest czymś w rodzaju katechizmu obowiązującego wyznawców tradycyjnego judaizmu.

• Jest uporządkowanym zbiorem praw religijnych, opartych na rozważaniach rabinów żyjących między III w. p.n.e. a VI w. n.e. Ścisłe przestrzeganie wielu nakazów mojżeszowych zapisanych w Torze nie było technicznie wykonalne po zburzeniu Świątyni Jerozolimskiej i dlatego rabini musieli ustalić wiążące dla wszystkich Żydów religijne zasady życia w warunkach wygnania.

• Składa się z dwóch części: Miszny i Gemary.

• Miszna to zbiór, początkowo ustnych, a następnie listownych odpowiedzi rabinów wiernym, którzy zapytywali jak interpretować praktycznie określone zapisy zawarte w Torze. Po uporządkowaniu tej tradycji powstała kodyfikacja obejmująca całą sferę obyczajowości (święta, ceremonie, rytuały, prawa, obyczaje, itp.) - w sumie jest to 248 podstawowych obowiązków i 365 zakazów, ułożonych według porządku, jaki występuje w Biblijnej Księdze Powtórzonego Prawa. Natomiast

• Gemara stanowi bardzo obszerny komentarz do poszczególnych fragmentów Miszny, jeszcze bardziej precyzyjnie ustalający właściwe zachowanie pobożnego Żyda w danej sytuacji. Gemara powstawała w dwóch największych żydowskich ośrodkach teologicznych, stąd istnieją dwa Talmudy: jerozolimski i babiloński, przy czym ten drugi jest obszerniejszy i uważany za ważniejszy.

Talmud był przez całe wieki i jest obecnie głównym odniesieniem, do którego odwoływali się i nadal się odwołują rabini na całym świecie, rozstrzygając rozmaite spory i przystosowując prawo religijne d

• W Polsce historycznie głównym ośrodkiem judaizmu był Kraków,

• W samym Izraelu judaizm jest religią panującą, państwowa i wywiera znaczący wpływ w życiu społecznym,

• Judaizm jest religią, której podstawę stanowi system prawno- obyczajowy, jej zasady doktrynalne są stosunkowo proste a różnice wynikają głównie z różnych interpretacji prawnych, nie są jednak tak głębokie by naruszyć istotę judaizmu.

Mesjanizm starohebrajski.

I - Religijny - kult Jahwe zapanuje na całym świecie i Izraelici będą jego kapłanami.

II - Martyrologiczny - naród izraelski dzięki cierpieniom i ponoszonym ofiarom dostąpi zbawienia.

III - Personalistyczny - wiara w przyjście Mesjasza, nowego władcy z rodu Dawida, który będzie odnowicielem prawdziwej religii, zbawcą narodu, twórcą sprawiedliwego ustroju.

Ideologia ta na początku kojarzyła się z władzą plemiennych przywódców, następnie z czymś w rodzaju federacji plemion skupionych wokół ośrodka religijnego, potem z charyzmatyczną władzą sędziów, a wreszcie z monarchią.

Król był ubóstwiony, ale był pomazańcem. Izraelici stworzyli religię monoteistyczną, która rozwinęła się w chrześcijaństwo.

Bibliografia:

• Tyloch W. Judaizm [w] Bogowie czterech stron świata, Warszawa 1986.

• Tyloch W., Judaizm, Warszawa 1988.

• Wikipedia dla uzupełnienia.

2. Zasady etyczno-moralne judaizmu. Obrzędowość i obyczajowość judaizmu. Rola i znaczenie społeczno-polityczne i kulturowe. Bar micwa i bat micwa, ubiór, żywność koszerna i organizacja gminy. (Paulek)

2.1. Zasady etyczno- moralne judaizmu.

W Talmudzie rozwinięto wszelkie konsekwencje wynikające z nakazów i przepisów moralnych zawartych w Biblii. Tym samym stworzono podstawy doktryny etycznej judaizmu, obejmujące zasady obowiązujące do dziś:

1. Prawo człowieka do życia - nie tylko pełne bezpieczeństwo życia, ale i ochrona życia oraz integralności ludzkiego ciała przed wszelkim zagrożeniem. Nawet samo podniesienie ręki na bliźniego bez uderzenia, a więc sam zamiar pobicia piętnuje się jako czyn podły i niegodny.

2. Prawo do posiadania środków do życia - zakaz nie tylko kradzieży i rabunku naruszających cudzą własność, ale też wszelkiego naruszania środków utrzymania i egzystencji drugiego człowieka( np. przez wkraczanie nieuczciwymi metodami w jego życie zawodowe). Opierając się na biblijnym zakazie oszukiwania, judaizm na podstawie interpretacji zawartej w Talmudzie wyklucza wszelkie rodzaje fałszu, podstępu, nieuczciwych praktyk w handlu i rzemiośle oraz przekręcania faktów i oszukiwania w interesach. Wymagana jest skrupulatna uczciwość i sumienność wypełniania obowiązków przez sprzedającego i kupującego, to też odnosi się do najemnego pracownika w stosunku do jego pracy( opieszałość, niedbalstwo lub umyślne obniżanie produkcji, nie wykonuje swojej powinności, więc grzeszy przeciw bliźniemu i przeciw Bogu).

• Prawo robotnika do należytego zarobku - zatrudniającemu nie wolno najmować pracowników na ustalonych przez niego samowolnie warunkach. Prawo talmudyczne wymaga, aby zapłata uwzględniała ochronę poziomu życia robotnika, a wszelkie próby jej uszczuplania uważa za naruszenie boskiego prawa.

3. Prawo człowieka do dobrego imienia, czci i sławy - zakaz składania fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu i rozgłaszania fałszywych wieści. Zakaz zniesławiania każdego bliźniego, a nie tylko współwyznawcę. Obejmuje to też każdą najdrobniejszą nieżyczliwą i nieprzyjazną uwagę o innym człowieku. Narażenie zaś na publiczny wstyd uważa się za rozlew krwi. Należy też uważać, aby nie zrazić uczuć cudzoziemców, Talmud zakazuje przypominanie im o obcym pochodzeniu, podobnie jak nawróconym grzesznikom nie wolno wypominać dawnych wykroczeń. Oszustwa słowne ( np. podanie komuś adresu bez pewności czy jest poprawny, czy pytanie o cenę towaru gdy nie ma się intencji zakupienia go), które nazywane są onnat devarim , znieważają godność, dlatego uważa się je za gorsze niż uszczerbki i szkody spowodowane w sprawach materialnych- oszustwa pieniężne( onnat mamon) .

• Genewat daat - ( dosł. kradzież wiedzy, opinii) oszustwo polegające na przekręcaniu faktów i fałszywym przedstawieniu prawdy, jak to czyni oszust czy naciągacz. Przykład: zapraszanie bliźniego na posiłek wiedząc, że odmówi. Wszystkie tego rodzaju oszustwa, tak wobec Żydów jak i obcych są uważane za przestępstwo i są zakazane, podobnie jak kłamstwo. Judaizm jednak nie ogranicza kłamstwa do formalnego znaczenia słów, choć są poprawne, mogą być użyte z intencją oszukania bliźniego i wtedy są fałszywe. Dlatego nie wolno mówić co innego i myśleć co innego.

• Zakaz nienawiści - nienawidząc człowieka, to tak jakbyśmy nienawidzili boga, bo to on nas stworzył. Zakaz pomsty i chowania urazy, co dotyczy nie tylko przyjaciół, ale i wrogów.

4. Wszyscy są sobie równi i mają niezbywalne prawo do wolności - zasada równości ludzi była podstawą talmudycznych przepisów regulujących stosunki pomiędzy niewolnikami i ich panami. Zakazywały one zlecania niewolnikom prac poniżających lub niekoniecznych. Stopniowo instytucja niewolnictwa wygasła w diasporze i została zlikwidowana przez prawa państwowe.

• Zasady sprawiedliwości - okazywanie pomocy drugiemu człowiekowi, nawet własnym kosztem oraz dostarczania mu środków, z których mógłby żyć. W starożytności rozwiązywano to zostawieniem części żniw z narożników pola dla ubogich. Jedną z najwcześniejszych form realizacji tych zasad stała się dobroczynność, a jej głównym wyrazem - jałmużna, która w formie $ , żywności czy odzieży stała się jednym z podstawowych obowiązków codziennego życia. Obowiązuje ona wszystkich( nawet ubogich, bo zawsze będzie ktoś w większej nędzy) i w stosunku do każdego, będącego w potrzebie, niezależnie od jego wiary i pochodzenia. Najwyższą formą dobroczynności jest taka pomoc, która mogłaby rozwinąć ubogich społecznie użyteczną aktywność, czyli pożyczka ( to prawo też obejmuje nie tylko Żydów). Zakazane było pobieranie odsetek lub lichwy od pożyczki, aby nie dopuścić do upadku bliźniego, nie wolno było też dłużnikowi zabierać narzędzi, którymi zarabiał na swe utrzymanie. Jałmużnę określa się terminem cedaka, co znaczy sprawiedliwość, bo obejmuje wszelką pomoc mającą wesprzeć ubogiego. Dobroczyńca powinien okazywać życzliwość i zrozumienie sytuacji ubogiego, nie może się naigrywać. Jednak nie można zachęcać go do bezczynności, nieróbstwa, nie uważa się tej pomocy za źródło łask niebieskich dla ofiarodawcy, celem jest ulżenie niedoli. Dobroczynność i jałmużna nie może zawierać elementu krzywdy i bezprawia ( np. ktoś płacąc ją ukrywa niecne praktyki:P, czy osobiste korzyści). Podstawą tej doktryny jest założenie, że Bóg jest właścicielem wszystkiego i dlatego wszystkie jego dzieci mają prawo do korzystania z jego własności. Ważne jest właściwe korzystanie z prawa własności prywatnej, które to judaizm uznaje , ale stara się ograniczyć względami społecznymi.

• Niewłaściwe traktowanie zwierząt - caar baale chaim( niedola żywych istot) uznaje się za przestępstwo i czyn karygodny, bo zas. Sprawiedliwości obejmuje wszystkie stworzenia. Biblijny zakaz niszczenia drzew owocowych, rozciągnięty później na wszystkie rzeczy użyteczne (np. chleb,żywność) oraz przedmioty nie mogące służyć właścicielowi, ale innym tak.

• Nakaz miłośći bliźniego- ujęty już w przykazaniu, obejmuje wszelkie osobiste czyny spełnione w służbie bliźniego- gemilut chasadim- oznaczające „ dobre uczynki”. Polegają nie tylko na sprawianiu doraźnych korzyści bliźnim, ale też na staraniu o ich poprawne postępowanie. Wyraża się także: w uprzejmym i pełnym szacunku zachowaniu wobec innych, pozdrawianiu wszystkich, odwiedzanie chorych, oddawanie czci zmarłym, pocieszanie żałobników. To przykazanie odnosi się do wszystkich ludzi, nie uznając różnic społeczno- politycznych i nie uznając pochodzenia- „jedno prawo i jeden przepis będzie dla was i dla cudzoziemca”.

1. Koncepcja osobistej świętości - „ Bądźcie świętymi, bo i ja wasz Bóg jestem święty”, to wymaga panowania nad sobą, powstrzymywania się nie tylko od złych czynów, ale i od wad oraz złych pragnień, które uważa się za gorsze niż czyny. Do najgorszych wad zalicza się: zawiść, chciwość, żądzę władzy i pychę, bo utrudniają współżycie społeczne i niweczą przydatność jednostki w społeczeństwie oraz gniew, gdyż niegodziwości męża rozgniewanego przewyższają jego zasługi. To wszystko nie oznacza ascezy, ponieważ życie doczesne też jest godne czci, bo jest darem Boga. Dlatego judaizm nie uznaje ciała za nieczyste, a tkwiących w nim skłonności za przejawy zła. Ludzkie ciało to święte naczynie, w którym kryje się iskra Boża - dusza i dlatego trzeba starać się by było czyste, zdrowe i silne. Zaniedbywanie ciała jest obrazą Boga, a codzienne mycie religijnym obowiązkiem na chwałę Boga. Umartwienia i powstrzymywanie się od czegoś, co nie nakazuje Prawo uważa się w judaizmie za grzech( dlatego niechętnie patrzy się na indywidualny post- ten człowiek jest grzesznikiem). Tak samo judaizm traktuje tych, którzy lekceważą małżeństwo i nie cenią bogactwa, które należy do błogosławieństw danych od Boga. Powstrzymywanie się od złego stanowi tylko negatywną stronę świętości. Pozytywna strona ma się wyrażać w miłości i sprawiedliwości, co zakłada pielęgnowanie cnót osobistych i społecznych. Pierwszą z tych cnót jest zaspokojenie potrzeb swojego umysłu i zadowolenie ze swego zdania, gdyż ten jest bogaty, kto jest zadowolony ze swego losu.

• Wiara w opatrznościowe i dobroczynne działanie Boga w ludzkim życiu - jest podstawą tego zadowolenia, jej rezultatem jest spokój, pogoda ducha, radość, będące siłą. Wiara ta wymaga uznania swej zależności od Boga, co powoduje cnotę pokory, chroniącą od pychy, nagrodą pokory jest bojaźń Boga. Przez szczere uznanie swej moralnej słabości wobec Boga, człowiek staje się pokorny, a pokora staje się podstawą ludzkiego zachowanie religijnego i społecznego oraz uczy człowieka bojaźni bożej będącej podstawą mądrości i świętości, a tym samym całej etyki judaizmu. Ale obok tego judaizm podkreśla konieczność miłości Boga, którą stawia wyżej niż bojaźń, miłość ta doprowadzi do „ uświęcenia imienia Bożego”(Kiddusz ha-Szem, uznanego za najbardziej charakterystyczną zasadę judaizmu. Jego podstawą jest idea, że każdy czyn, który sławi imię Izraela i podnosi chwałę jego religii, uważa za uświęcenie imienia Bożego. Każdy więc akt samozaparcia, opanowania i poświęcenia dla bliźniego stanowi Kiddusz ha-Szem. Wszystko, co temu się sprzeciwa stanowi Chillul ha-Szem „znieważenie imienia Bożego” . Najwyższą formą „uświęcenia imienia Bożego” jest heroizm w sprawach boskich prowadzący do męczeństwa. Ten bowiem czyn, podjęty za prawdę i wiarę, uznaje się za przybliżający człowieczeństwo do bóstwa i wprowadzający człowieka do towarzystwa z Bogiem.

Źródło: Tyloch „Judaizm”, rdz. „Etyka judaizmu”

2.2. Obrzędowość i obyczajowość. Rola i znaczenie.

Praktyki religijne wypełniają każdy dzień wyznawców judaizmu( oczywiście ortodoksyjnych) i wszystkie okoliczności ich życia oraz cały przebieg ich cyklu rocznego różnymi szczególnymi obrzędami i obowiązkami. Zanim przejdę do tego, zacznę od organizacji, bo to też zadała dr Rogowska;)

Organizacja

Judaizm nie jest religią o ścisłej hierarchicznej organizacji, podstawową jego komórką jest miejscowa gmina(kehilla), która kieruje zarząd zwany w PL kahałem. Wyznacza ona swego rabina( raw), czyli nauczyciela i sędziego (dajjan), który jest urzędnikiem gminy, spełniającym obowiązki religijne i duszpasterskie oraz wychowawcze i społeczne , a też funkcje sądownicze polegające na wydawaniu decyzji w sprawie przestrzegania i stosowania prawa talmudycznego. Organizacja gminy opiera się na dawnej tradycji żydowskiego życia społecznego, którą wyrażała halacha. Każda gmina miała i ma suwerenno prawo do określania na podstawie Tory i halachy swoich własnych praw i reguł swego funkcjonowania zwanych takkanot ( przepisy, reguły). Gmina danej miejscowości utrzymywała i utrzymuje związki z innymi gminami oparte na przywiązaniu do wspólnej tradycji i prawa, w ten sposób wytwarza się między nimi związek o charakterze konfederacji obejmujacy jakiś region czy cały kraj. Taki związek ma też swój zarząd i przewodniczącego oraz głównego rabina.

Gmina jako podstawowa organizacja zapewnia członkom możliwości zaspokajania potrzeb religijnych i wychowawczych oraz stwarza im warunki pomocy społecznej oraz rozstrzygania spraw spornych. Umożliwiała ona zachowanie samookreślenia i niezależności Żydom oddzielonym dawniej od reszty miejscowego społeczeństwa. Głównymi instytucjami każdej gminy jest cmentarz i synagoga, zwana po polsku bożnicą, będące jej głównym miejscem publicznego kultu, a zarazem studiowania Tory i nauki, dlatego nazywa się też w jidysz szul. Głównym miejscem w synagodze jest Aron ha-Kodesz( święta arka) często okryta zasłoną (parochet) i zamknięta nisza, ze zwojami Tory w jej ścianie wschodniej tzn. skierowanej ku Jerozolimie. Przed arką pali się wieczne światło (ner tamid), przypominające zapalane przez kapłanów światła siedmioramiennego świecznika w Świątyni. Przy stopniach prowadzących do podwyższenia przed arką, po stronie południowej, znajduje się pulpit, przy którym wysłannik gminy(szaliach cibur) prowadzi naboźeństwo. Nie wymaga się, aby prowadził je czy głosił kapłan lub wyświęcony duchowny. Może funkcje te spełniać każdy odpowiedni pod względem religijnym, moralnym oraz zdolny do tego mężczyzna, znający Torę i umiejący przekazać innym wiedzę o niej. Zwykle jednak prowadzi modlitwę specjalnie szkolony kantor(śpiewak-chazzan) oraz miejscowy rabin, którego głównym obowiązkiem w synagodze jest wygłaszanie kazania. Na środku synagogi ortodoksyjnej znajduje się bima(wzniesienie), specjalne podium z pulpitem, zwanym almemar, przypominającym ołtarz w świątyni ,z którego po uroczystym wyniesieniu z arki odczytuje się Torę. W synagogach reformowanych i konserwatywnych podwyższenie( bama), „z którego czyta się Torę”, znajduje się przed arką, aby było więcej miejsca dla modlących się. Wejście do synagogi umieszcza się naprzeciw arki, gdyz modlący mają być zwróceni w stronę Jerozolimy. W syn.ortod. znajduje się odrębne pomieszczenie dla kobiet, z osobnym wejściem, aby wspólna obecność nie przeszkadzała modlącym się. Pomieszczenie to ma przypominać dziedziniec kobiet w Świątyni i dlatego nazwano je ezrat naszim(„dziedziniec kobiet”:P). Jest nim zwykle dodatkowa nawa lub aneks przy synagodze, albo też balkon, gdzie wolno kobietom przebywać podczas nabożeństwa. W syn. Reformowanych zwanych tempel „świątynia” i w konserwatywnych nie przestrzega się segregacji i kobiety mogą zasiadać razem z mężczyznami. Nowoczesne gminy mają przy synagogach swoje szkoły religijne zajmujące znacznie większą przestrzeń niż sama świątynia. Ma to przypominać, że synagoga w której studiuje się Torę jest domem Bożym i szkołą będącą ośrodkiem religijnego życia, dlatego też przy synagodze znajdowały się specjalne pomieszczenia szkolne(bet ha-sefer), gdzie szczególnie chłopców uczono czytania i zas.rel.judaizmu. Niektóre gminy miały specjalne domy nauki(bet ha-midrasz), w których studiowano Torę oraz wyższe uczelnie zwane jeszibot, gdzie młodzi mężczyźni poświęcali się studiowaniu nauk rel.judaizmu, dawnych i współczesnych, przygotowując się do objęcia funkcji rabinów. Przy synagodze koncentrują się też instytucje o charakterze charytatywnym mające na celu wspomaganie ubogich i innych będących w potrzebie. Przyjął się zwyczaj wezwania do Tory- wezwany składa jakiś dar na cele dobroczynne. Społeczne znaczenie synagogi wyraża się także w nabożeństwach- modlący się stanowią jedną wielką rodzinę dzieląc wspólne radości i smutki. W tym celu wprowadzono podczas nabożeństw modlitwy na specjalne okazje życiowe( np. rodziców,narzeczonych,dzieci itd.).

Modlitwy i zewnętrzne symbole

Publiczna modlitwa wymaga dla celów liturgicznych obecności przynajmniej 10 mężczyzn(minjan) powyżej 13- stego roku życia, których uważa się za przedstawicieli „zgromadzenia Izraela”; tylko przy takiej liczbie można odmawiać niektóre modlitwy i odczytywać Torę. Zaraz po przebudzeniu wyznawca judaizmu winien podziękować Bogu za to , że przywrócił mu duszę w zdrowiu a następnie obmyć ręce i twarz odmawiając przy tym specjalne błogosławieństwo. Obmycie to nie tylko akt higieny, ale jest też obrzędem poświęcenia i konsekracji osobistej. Dopiero potem można zająć się normalną, poranną higieną osobistą. Czystość ciała jest traktowana jako obowiązek religijny.

Również liczne obrzędy i zewnętrzne symboly otaczają życie wyznawców judaizmu. Należy do nich cicit - specjalna szata z frędzlami, którą noszono kiedyś na wierzchu, a od XIII wieku nosi się ją pod wierzchnim ubraniem jaka arba kanfot ( cztery krańce) zwana też tallit katan (mały tałes). Ma ona przypominać noszącemu, że całe życie powinien poświęcić służbie Bogu.

Innym zewnętrznym znakiem są filakteria (tefillin), dziś niewielkie pudełeczka ze skóry w kształcie sześcianu z podstawką, zawierające spisane na pergaminie teksty biblijne, które za pomocą skórzanych pasków przywiązuje się na czole i lewym przedramieniu. Nosi się je podczas modlitwy porannej w dni powszednie, a przy zakładaniu odmawia się specjalną modlitwę. Zawarte w nich teksty zachęcają noszącego, aby miłował Boga z całego serca i z całej duszy i aby poświęcił mu wszystkie swe siły.

Inny symbol stanowi mezuza (odrzwia), to niewielki pergamin ze spisanym na nim tekstem dwóch pierwszych paragrafów Szema. Pergamin ten ciasto zwinięty z napisaną na jego odwrocie literą szin, rozpoczynającą wyraz Szaddaj „Wszechmocny”, włożony do specjalnego futerału tak, aby w znajdującym się w nim otworze widoczna była pierwsza litera szin, przybija się ukośnie do drzwi wejściowych domu czy mieszkania, a nawet każdego pokoju. Jej celem jest poświęcenie domu i stałe przypominanie o obecności Boga. Pobożni Żydzi całują ją przy przy wchodzeniu i wychodzeniu z pomieszczenia.

Wyznawcę j. obowiązuje modlitwa trzy razy dziennie: rano, po południu i wieczorem. Modlitwę poranną ( szacharit) odmawia się od wschodu słońca przez jedną trzecią dnia. Modlitwę popołudniową (mincha), odprawianą na pamiątkę codziennej ofiary składanej po południu w świątyni, odmawia się od południa do pewnego czasu ( godzinę i kwadrans) przed zachodem słońca. Modlitwę wieczorną(maariw) można odmawiać po zachodzie słońca od zmroku, gdy na niebie ukazały się trzy gwiazdym, aż do świtu, ale zaleca się zakończyć ją przed północą. Godziny modlitw odpowiadają czasowi składania ofiar w Świątyni Jerozolimskiej, które teraz mają zastąpić.

Najbardziej uroczysta jest modlitwa poranna, przed którą nie wolno spożywać posiłku ani rozpoczynać pracy. By podkreślić jej uroczysty charakter, podczas niej odmawiający winien okryć się tałesem( tallit), czyli specjalną szatą modlitewną, którą jest prostokątna chusta zwykle biała, z czarnymi pasami wzdłuż krótszych boków zakończonych frędzlami z tego samego materiału. W dni powszednie, po okryciu głowy i ramion tałesem nakłada się tefillin. Najważniejszą częścią każdej z trzech modlitw codziennych jest amida(stanie) polegające na recytowaniu na stojąco 18( a właściwie 19-stu) błogosławieństw (szemone esre), z których trzy pierwsze sławią wielkość, potęgę i świętość Boga. Następnych 13 zawiera prośby o zaspokojenie różnych, materialnych i duchowych potrzeb oraz o realizację obietnić mesjańskim i odnowę Izraela. Ostatnie trzy wyrażają dziękczynienie Bogu za jego łaskawość oraz prośbę o pokój. W sobotę i święta owe 13 próśb zastępuje się jedną nawiązującą do radosnego charakteru dnia. Podczas modlitw porannych i wieczornych amidę poprzedzają dwa błogosławieństwa. Pierwsza sławi Boga za stworzenie światła( rano) i ustanowienie dnia i nocy(wieczorem). Druga wysławia Boga za miłość okazaną przez objawienie się swemu ludowi. Następnie recytuje się modlitwę Szema, będącą wyznaniem wiary, a po niej błogosławieństwo wysławiające zbawcze działanie Boga. Każdą z codziennych modlitw kończy Alejnu „Winniśmy” - naszym obowiązkiem jest - modlitwa zaczynająca się od słów „Winniśmy wychwalać Pana wszystkiego”, wyrażająca nadzieję mesjańską oraz wiarę w powszechne panowanie Boga.

Modlitwę zastrzeżoną dla kultu publicznego i wymagającą minjanu( tych 10 men) jest poświęcenie czyli kedusza i kaddisz, modlitwy, w których w łączności z innymi wysławia się świętość Boga. Kedusza dołączana w rannych i wieczornych modlitwach po trzecim błogosławieństwie amidy w potrójnej doksologii sławi świętość Boga słowami proroków. Kaddisz jest doksologią(formuła wychwalająca Boga w Jego świętości i wszechmocy) recytowaną na zakończenie modłów porannych, pop.i wiecz. Jest ułożoną w języku aramejskim modlitwą wysławiającą imię Boga i nadejście jego królestwa.

Centralną częścią porannego nabożeństwa synagogalnego, wymagającą także minjanu, stanowi publiczne czytanie Tory (obejmujące teksty Pięcioksięgu i Proroków) we wszystkie soboty i święta, w pierwsze dni miesiąca (dni nowiu), w dni postu oraz we wszystkie poniedziałki i czwartki. W soboty czyta się też Torę podczas nabożeństwa popołudniowego. Czytanie, któremu towarzyszą specjalne modlitwy i ceremonie, gdyż wzywa się do niego przynajmniej trzech ( dni powszednie), czterech (dni nowiu i powszednie dni czasu świątecznego), 5 (święta), 6 (Jom Kipur), oraz siedmiu mężczyzn ( w soboty), jest przeważnie śpiewną recytacją tekstu biblijnego, który dzieli się na odpowiednie części. Przed każdą z nich i po jej odczytaniu „wezwani do Tory” odmawiają tylko specjalne błogosławieństo. Natomiast tekst biblijny recytuje kantor. Tekst biblijny odczytuje się ze specjalnie spisanego na pergaminie zwoju(rodału) zwanego Sefer Tora( Księga Tory).

Dla tego celu cały Pięcioksiąg podzielono jeszcze w Babilonii na 54 części, zwane parasza( część księgi), aby przeczytać go w ciągu roku. W dawnych jednak czasach w Palestynie przyjął się zwyczaj czytania Pięcioksięgu w ciągu 3 lat i w tym celu podzielono go na 150 części zwanych sidra(porządek). Przyjął się jednak powszechnie cykl babiloński. W poniedziałek, czwartek i w sobotę po popołudniu czyta się pierwszą część paraszy z następnej soboty(makabraa Basiu zlituj się).

W soboty, święta i dni nowiu, po czytaniu Tory, odmawia się dodatkową modlitwę amida, zwaną musaf(dodatek) na pamiątkę dodatkowej ofiary składanej w te dni w Świątyni. Ta dodatkowa modlitwa różni się od normalnej amidy tym, że zamiast suplikacji zawiera błagania o odnowę Izraela i odbudowę Świątynmi oraz obejmuje fragmenty biblijne opisujące owe dodatkowe ofiary.

Oprócz tych obowiązkowych modlitw, modlitewnik zwany Sidur (uporządkowanie) przepisuje za Talmudem błogosławieństwa i modlitwy na różne okazje mające wyrażac uznanie zależności czł. Od Boga oraz wdzięczność dla niego za wszystkie rzeczy i łaski , którymi napełnił świat. Oprócz odmawianych przed i po posiłkach są w nim specjalne błogosł.i modlitwy za cieszące zmysły wonności i pachnące rośliny, za zjawiska natury. Odmawia się je też na widok uczonego lub króla albo słysząc dobre lub złe wiadomości, kupując nowy dom czy ubranie.

Wszystkie modlitwy oficjalnie należy odmawiać w j.hebrajskim, bo on wyraża najlepiej najgłębsze uczucia, nadzieje i pragnienia żydowskiej duszy. J.ortodoksyjny nakazuje odmawiać wszystkie modlitwy z nakrytą głową, zresztą wytworzyła się praktyka, która mówi ,że mężczyzna zawsze powinien mieć nakrytą głowę. Konserwatywny nakazuje nakrywać podczas modlitw publicznych i prywatnych oraz lektury tekstów świętych, natomiast reformowany uznaje to za sprawę dowolnego wyboru i często nie wymaga tego nawet podczas nabożeństw synagogalnych. Zwyczaj ten Talmud nie znał jako bezwzlędnej zasady, przyjął się w średniowieczu jako znak rozpoznawczy Żydów i bariera przeciw asymilacji. Ten zwyczaj tłumaczy się jako znak pokory i czci wobec Boga, upowszechnił go Szulchan aruch i pod jego wpływem przyjął się w końcu XVI wieku. J. każe, aby ostatnie myśli człowieka w ciągu dnia były przepełnione świadomością boskiej obecności i nakazuje kończyć dzień prośbą o spokojny spoczynek, odmówieniem Szema i modlitwą wyrażająca ufność do Boga.

Rodzina

Jest najważniejszą instytucją życia społecznego, która ma wdrażać i pielęgnować zasady judaizmu. Jej podstawą jest świętość węzła małżeńskiego, podkreślana przez sam ceremoniał zaślubin określany nazwą Kidduszin( poświęcenie) oraz post obowiązujący oboje narzeczonych w dniu zawarcia związku małżeńskiego od rana do samej ceremonii.

Obrzęd zaślubin odbywa się pod baldachimem (chuppa), co wg Talmudu oznacza dobrowolne wejście narzeczonego w stan małżeński. Pod nim bowiem narzeczony spotyka się ze swoją narzeczoną w towarzystwie jej rodziców. W dawnych czasach zawarcie małżeństwa odbywało się podczas dwóch ceremonii. Najpierw odbywały się zaręczyny (nissuin), nakładające na oblubieńców prawa małżeńskie i wzajemne zobowiązanie do wspólnego życia potwierdzone wręczeniem złotej obrączki i spisanym wcześniej kontraktem małżeńskim(ketubba), w którym mężczyzna przyjmuje na siebie obowiązki „żydowskiego męża” względem żony. Dopiero po upływie pewnego czasu odbywały się zaślubiny połączone z wprowadzeniem oblubienicy do domu oblubieńca.

Z upływem czasu obie te ceremonie połączono w jedną uroczystość, zachowując ślady dawnego podziału. Pierwszą część uroczystości małżeństwa(chatuna) stanowi „błogosławieństwo narzeczonych”(nissuin), w którym nad kielichem wina sławi się Boga za ustanowienie małżeństwa i odmawia 7 błogosławieństw. Gdzieniegdzie istnieje zwyczaj , że narzeczona obchodzi 7 razy dookoła oblubieńca. Potem następuje akt zaślubin (kidduszin) , podczas którego w obecności dwóch świadków pan młody zakłada obrączkę na palec panny młodej wypowiadając słowa „Oto przez ten pierścień jesteś mi poświęcona wg Prawa Mojżesza i Izraela”. Po założeniu obrączki odczytuje się kontrakt małżeński, określający zobowiązania męża wobec żony, mające zabezpieczyć ją materialnie oraz ustalający warunki zabezpieczenie małżonki na wypadek rozwodu. Kontrakt ten winien być zawsze w posiadaniu żony. Mąż ma utrzymywać żonę, a także ją wspierać i szanować.

Drugą część uroczystości małżeństwa stanowi odmówienie nad kielichem wina 7 ślubnych błogosławieństw, obejmujących dziękczynienie Bogu za stworzenie mężczyzny i kobiety, aby sobie wzajemnie towarzyszyli i pomagali oraz za dane przez Niego ludzkości dary łączące nadzieję szczęścia młodej pary z nadziejami mesjańskimi. Po odmówieniu błog.młoda para wypija wino z kielicha na znak, że wspólnie chcą dzielić los, który Opatrzność wyznaczy im w przyszłości. Na zakończenie pan młody depcząc tłucze kielich, co ma przypominać zburzenie Świątyni i stanowić wyrażone w Psalmie 137 obietnicy, aby nawet w radościach życia nie zapominać Jerozolimy.

Celem małżeństwa jest nie tylko spełnienie boskiego nakazu rodzenia i rozmnażania, ale także pielęgnowanie czystości życia, które ma się opierać na wierności i jedności pragnień i celów małżonków. Jeśli jednak niezgodność charakterów i temperamentów uniemożliwiłaby harmonijne współżycie , to judaizm zezwala na rozwód. Małżonek wręcza żonie za jej zgodą akt rozwodowy zwany get, umożliwiający zawarcie powtórnego małżeństwa. Co prawda Biblia i Talmud nie zakazują wielożeństwa, ale od XI wieku uznaje się poligamię ( w większości krajów), za praktykę zakazaną pod karą klątwy(cherem), wprowadzonej zresztą zgodnie z poczuciem moralnym jego wyznawców, gdyż już w czasach Talmudu stosunek do poligamii był niechętny.

Wg judaizmu ośrodkiem życia małżeńskiego są dzieci i to nie tylko dlatego, że zapewniaja ciągłość rodziny, ale głównie dlatego, że gwarantują ludowi Izraela wypełnienia misji wyznaczonej mu przez Boga. Dlatego rodzice mają je uczyć od najmłodszych lat zasad i praktyk swej religii.

Jeśli urodzi się córka, to ojca wzywa się do Tory podczas jej najbliższego czytania, aby wygłosił za żonę i córkę specjalne błogosławieństwo, w którym wymienia pierwszy raz przed Bogiem imię nowo narodzonej córki, co oznacza jej nazwanie.

Jeśli urodzi się chłopiec, trzeba go wprowadzić do przymierza Abrahama przez obrzęd obrzezania(berit mila). To pierwsze formalne wprowadzenie chłopca w praktykę życia religijnego judaizmu odbywa się normalnie, jeśli dziecko jest zdrowe, ósmego dnia po urodzeniu, nawet w te dni gdy obowiązuje zakaz wszelkiej pracy, a więc szabat i Jom Kippur. Obrzęd dawniej wykonywany w synagodze, dziś odprawia się w domu lub szpitalu. Wykonuje go specjalista zwany mohel (obrzezacz) . Podczas ceremonii stawia się przed nim dwa krzesła lub fotele. Na jednym zasiada krewny dziecka, który trzyma dziecko podczas zabiegu jako jego sandak, czyli opiekun, będący odpowiednikiem ojca chrzestnego. Drugie krzesło puste podczas obrzędu symbolizuje krzesło proroka Eliasza, uważanego za strażnika przymierza Izraela z Bogiem.

Dziecko odświętnie odziane przynosi babcia lub ciotka, co czyni z niej matką chrzestną, a wszyscy mężczyźni, których musi być 10 wstają mówiąc „Niech będzie błogosławiony , który przychodzi w imię Pana”. Potem mohel odmawia modlitwę o boską opiekę podczas zabiegu i wygłasza błogosławieństwo. Następnie, gdy ojciec dziecka wypowiada słowa błog. „ Bądź błogosławiony Panie…, który uświęcasz nas twymi przykazaniami i kazałeś nam wejść do przymierza naszego ojca Abrahama”, mohel dokonuje zabiegu usunięcia odrzezka i przyłącza się do odpowiedzi na jego modlitwę: „Jako ten wszedł do przymierza, tak niech wejdzie do królestwa Tory, małżeństwa i dobrych uczynków”. Po wytarciu krwi i zabezpieczenia ranki mohel podnosi kielich wypowiadając błogosławieństwo nadające chłopcu imię, kroplą wina pociera usta dziecka i podaje kielich ojcu, który wypija wino. Kielich ten jest zwykle darem sandaka dla chłopca, który używać go będzie później podczas innych uroczystości życiowych. Potem dziecko przekazuje się matce i rozpoczyna się radosny, uroczysty posiłek w gronie przyjaciół i rodziny.

Obrzęd ten stanowi wyraz poświęcenia człowieka dla Boga i narodu, ale nie uważa się go za sakrament nadający nowo narodzonemu religijny i prawny charakter członka tej religii. Musi mu się poddać każdy nie-Żyd, który chce zostać wyznawcą judaizmu, natomiast Żyd urodzony z matki Żydówki jest nim także wtedy, gdy nie poddał się temu obrzędowi i nie jest obrzezany. Raz uzyskanego, czy to przez urodzenie, czy przez nawrócenie i obrzezanie, statusu Żyda nie można już nigdy utracić ani przez nawrócenie się i przyjęcie innej religii ani przez odstępstwo czy apostazję. J.reformowany nie wymaga od nawróconych poddanie się obrzezaniu, lecz poprzestaje na uroczystym zobowiązaniu się do przyjęcia judaizmu. Ortodoksyjny jednak tego nie akceptuje.

Bar micwa

Obowiązek zachowania pozytywnych przykazań obowiązuje żydowskiego chłopca od pierwszego dnia po ukończeniu trzynastego roku życia i jednego dnia. Osiąga on wtedy dojrzałość i pełnoletność prawną i religijną, czyli staje się bar micwa, co znaczy „syn przykazania”. W tym dniu chłopiec otrzymuje tefilin, które odtąd winien zakładać podczas codziennych modlitw oraz wzywa się go pierwszy raz do błogosławienia Tory i odczytania fragmentu z ksiąg prorockich przewidzianego na najbliższą sobotę, w najbliższym po dacie trzynastych urodzin dniu czytania Tory w synagodze. Zwykle też chłopiec wygłasza krótki komentarz do przeczytanej lekcji, będący swego rodzaje kazaniem. Następnie w domu odbywa się z tej okazji spotkanie rodziny i przyjaciół podczas uroczystego posiłku ( seudat micwa - uczta przykazania). Ceremonie te odbywa się w j.reformowanym i konserw.w Święto Szawuot. Wytworzyły się one w średniowieczu, a sam termin bar micwa w tym znaczeniu przyjął się dopiero od XIV wieku.

Judaizm przygotował chłopca do pełnienia tych obowiązków od najwcześniejszych lat, od kiedy tylko dziecko zacznie mówić, poczynając od nauczenia go na pamięć wersetu: „Mojżesz przekazał nam Torę jako dziedzictwo zgromadzenia Jakuba” oraz modlitwy Szema, wzywającej do miłosierdzia Boga i jego przykazań. Kiedy zaś chłopiec podrasta zaczyna nosić cicit ( przyp.wcześniej) i stopniowo przyzwyczaja się do praktyk religijnych.

Bat micwa

W wielu gminach, głównie w reformowanych i konserwatywnych wprowadzono obrzęd bat micwa ( córka przykazania), odprawianej w synagodze. J.ortodoksyjny uznaje, że kobieta staje się dojrzała i pełnoletnia religijnie, gdy skończy 12 lat i jeden dzień, ale nie otacza tego wydarzenia żadnymi ceremoniami religijnymi. Od tego dnia kobieta zobowiązana jest do wypełniania wszystkich pozytywnych przykazań, które nie wiążą się z wykonywaniem w ściśle określonym czasie. Natomiast przykazania negatywne, czyli zakazy obowiązują ją tak samo jak mężczyznę.W innych odłamach judaizmu dziewczynki świętują w taki sam sposób jak chłopcy. Ostatnio j.ortodoksyjny zgodził się na odprawianie jej w domu, a w krajach zachodnich niektóre gminy ortodoksyjne odprawiają te obrzędy także w synagodze. Judaizm reformowany od 1971 roku powierza kobietom funkcje rabinów i udziela odpowiednich święceń, uznając tym samym ich całkowite równouprawnienie religijne.

Rola kobiet

Judaizm nie uznaje kobiety za gorszą istotę, co prawda kobiety nie mają obowiązku wypełniania wielu pozytywnych przykazań, które trzeba wykonywać w określonych terminach, ale to też nie oznacza ich niższości, gdyż jest zgodne z zasadą Talmudu, „ kto zajmuje się jednym aktem religijnym jest wolny od innych żądań wobec niego”. Judaizm utrzymuje, że powołanie życiowe kobiety ma tak święty charakter, że to zwalnia ją z innych religijnych obowiązków, gdyż mogłyby one przeszkadzać w wypełnieniu jej podstawowych zadań.

Dobre uczynki

Obowiązki określone wobec Boga i bliźnich w Biblii, w Kodeksie Świętości , a szczególnie nakaz( „ będziesz miłował bliźniego jak siebie samego”) należy realizować przez dobre uczynki (micwa). Do szczególnie ważnych zalicza się: troska o własne zdrowie, utrzymywanie ciała w dobrym stanie, dbanie o bliźniego w czasie jego słabości i choroby( odwiedzanie go, m.in. w szabat i udzielanie mu pomocy materialnej i fizycznej, modlitwa za niego). Szczególną czcią i opieką otaczać należy bliźniego, który zbliża się do kresu swej ziemskiej drogi, aby ulżyć mu współczuciem. Dlatego wśród działających w gminie org.społecznych tradycyjnie najwyższym poważaniem cieszyła się Chevra kadisza ( święte stowarzyszenie), czyli towarzystwo ostatniej posługi, zajmujące się też chowaniem zmarłych. Należą do niego pobożni, zacni mężczyźni i kobiety uważający za wielki przywilej możliwość okazania aktu miłości bliźniego przy ostatniej posłudze. Znajdują się oni zawsze, oprócz członków rodziny przy umierającym i zmieniając się towarzyszą mu modlitwą i wyznaniem grzechów, nawet jeśli on sam nie może tego uczynić.

Śmierć

Ostatnimi słowami umierającego powinny być słowa Szema: „ Słuchaj Izraelu, Pan jest naszym Bogiem, Pan jest jeden”. Jeśli umierający wydał ostatnie tchnienie, członkowie stowarzyszenia( patrz wyżej:P) stwierdzają zgon, zamykają zmarłemu oczy, układają zwłoki na ziemi i sporządzają prostą trumnę z surowych desek. Obmywają zwłoki odmawiając słowa proroka Ezechiela, potem ubierają w białe lniane szaty, które zmarły nosił w Jom Kippur, nakrywają głowę, ramiona okrywają tałesem i potem zawinąwszy zwłoki w biały lniany całun składają je do trumny. Balsamowanie zwłok jest wzbronione. Zasada „czci dla zmarłego” wymaga aby zawsze ktoś był przy zwłokach. Ciało było mieszkaniem duszy, dlatego należy okazywać mu szacunek także wtedy, gdy duch je opuścił i dlatego nie należy go zostawiać samego. Z szacunku dla zmarłego pogrzeb powinien odbyć się jak najszybciej. Podczas pogrzebu nad grobem wygłasza się mowę żałobną, każdy z obecnych poczynając od rodziny sypie nieco ziemi na trumnę, wyrażając, że zwraca do prochu ciało, które z niego powstało. Potem odmawia się wspólnie kadisz, modlitwę sławiącą imię Boga i błagającą o nadejście Królestwa Bożego. Na zakończenie obecni, ustawieni w rzędy, wyrażają bliskim, którzy między nimi przechodzą, wyrazy współczucia słowami : „Niech Bóg pocieszy Cię wśród tych, którzy opłakują Syjon i Jerozolimę”. Potem opuszczają żałobne zgromadzenie, ale przedtem wszyscy winni umyć ręce, w każdym razie przed wejściem do domu. Jest znany zwyczaj zerwania kilku trawek przy opuszczeniu miejsca pogrzebu (niech zakwitną mieszkańcy itd.).

Przez 7 dni po pogrzebie najbliżsi członkowie rodziny odprawiają żałobę w domu, którą mogą opuścić tylko w szabat. Żałobę taką odprawia się po śmierci rodziców, dzieci, rodzeństwa, męża ,żony. Modlitwy żałobne odmawia się przez 30 dni i potem życie wraca do normy. Tylko za matkę i ojca synowie, a w braku synów w niektórych gminach najstarsza córka, winni przez 11 miesięcy uczestniczyć w publicznym nabożeństwie , rano i wieczorem w synagodze, aby odmówić za nich kadisz oraz inne modlitwy w nadziei , że pewnego dnia dusza tych zmarłych „zostanie zawiązana w węźle życia z Przedwiecznym” i znajdzie pokój w wiecznym życiu z Bogiem. Wspominaniu zmarłych rodziców poświęca się także dzień każdej rocznicy ich śmierci. W tym dniu oraz w poprzedzający szabat dzieci winny odmawiać kadisz, modlić się, studiować Torę, dawać jałmużnę i ewentualnie pościć na znak pokuty w ten sposób zaznaczając szczególny charakter tego dnia. Wspomina się też imiona zmarłych w Dniu Pojednania i na zakończenie trzech głównych świąt.

Ubiór

Oprócz tych zewnętrznych symboli( wspomnianych na początku), wyznawcy noszą zawsze ubrania szyte tylko z jednorodnego materiału( jak bawełniane to tylko bawełniane, jak wełniane to tylko wełniane), bez żadnych syntetyków, dzięki czemu lepiej można zachować czystość ciała. Ortodoksyjni Żydzi nosili szyte na miarę czarne ubrania i białe skarpety. Ubierano się tylko w ubrania szyte na miarę przez żydowskich krawców, ponieważ ci zwracali uwagę na to, aby nie używano zabronionych rytualnie materiałów. Tak kobiety jak i mężczyzn obowiązują zasady skromnego ubioru, Tora zabrania kobiecie noszenia męskiego stroju, a mężczyźnie żeńskiego. Odradzane są jaskrawe kolory, ubrania nie mogą być obcisłe, ani być wykonane z przejrzystych tkanin. Codziennym ubraniem wierzchnim był i jest nadal chałat , to długa szata, z szalowym kołnierzem, z wszytymi po bokach kieszeniami, zapinana z przodu na guziki obciągnięte materiałem, najczęściej uszyta z atłasu , aksamitu lub jedwabiu w ciemnych kolorach: granatowym, czarnym lub szarym.  XIX w. przyjął się kolor czarny, co miało symbolizować żałobę po zburzeniu Świątyni Jerozolimskiej. Pejsy symbolizują w kulturze żydowskiej wierność nakazom Tory czyli bogobojność. Samo słowo pejsy oznacza „skraj, krawędź”. Dozwolone jest podcinanie brody i pejsów. Ważne jest jednak, by nie używać jednego ostrza (np. brzytwa) tylko dwóch (np. nożyce). Żydzi ortodoksyjni traktują ten zakaz bardziej radykalnie i nie używają żadnych ostrzy. Najbardziej charakterystycznym elementem żydowskiego stroju jest jarmułka, czyli mała czapeczka nakrywająca czubek głowy. Panuje błędne przekonanie, że noszona jest po to, by ukryć przed Bogiem wszelkie złe myśli.
W języku aramejskim słowo jarmułka oznacza „bogobojny”. Nakaz przykrywania głowy nie pochodzi z Tory i prawdopodobne ma swoje korzenie w zwyczaju starożytnego Rzymu, gdzie niewolnicy musieli przykrywać głowy na znak pokory wobec właściciela, a ludzie wolni mogli mieć głowy odkryte. Pod wpływem symbolizmu tego zachowania Żydzi zaczęli przykrywać głowy na znak poddania wobec Boga.

Generalnie Żydzi zawsze przyjmowali ubiór narodu wśród którego żyli, zachowując tylko pewne elementy ubioru własnego służące nie tylko odróżnianiu ich, ale głównie podkreśleniu przynależności narodowej.

Żywność

Wiele różnych obrzędów konsekracyjnych towarzyszy posiłkom Żydów, którzy przestrzegają przepisów religijnych. Każdy wyznawca winien odmawiać odpowiednie błogosławieństwo przed spożyciem jakiegokolwiek pokarmu czy napoju. Jego odżywianie się reguluje prawo pozwalające mu spożywać mięso tylko ze zwierząt, które Biblia nazywa czystymi, a popularnie określanym terminem kaszer( zdatne), ponieważ muszą pochodzić z odpowiedniego uboju, którego dokonuje specjalista zwany szochet(rzezak) wg ściśle przepisanych reguł mających na celu sprowadzenie do minimum bólu zwierzęcia i usunięciu krwi, gdyż jej spożycie jest całkowicie zakazane. Mięso, które ponadto powinno pochodzić ze zwierząt wolnych od wszelkich skaz i chorób, winno się nasolić i dobrze wypłukać, aby je oczyścić z wszelkiej pozostałej krwi. Do grupy koszernych należą zwierzęta z rozdzielonymi kopytami i jednocześnie przeżuwacze. Ta zasada umieszcza w grupie dozwolonych rogaciznę(np.krowy), ale wyklucza na przykład świnię. Podział na gatunki czyste i nieczyste dotyczy także ryb, dozwolone są tylko takie, które mają i łuski, i płetwy, w związku z tym zakazane są wszystkie skorupiaki oraz takie ryby, jak na przykład węgorz i sum. Wyznawcy judaizmu nie jedzą również śpiewających ptaków( źródło: dr Rogowska:P), więc całe ptactwo domowe, czyli np. kury, gęsi i kaczki, jest dozwolone. W Księdze Rodzaju znajdujemy dość szczególny zakaz - zakaz spożywania nerwu kulszowego. Z tego powodu Żydzi nie jedzą zadnich części zwierząt. Na podstawie biblijnego prawa, zakazującego gotować koźlę w mleku jego matki, obowiązuje w judaizmie całkowite rozdzielenie pokarmów mięsnych i mlecznych, tak w odżywianiu, podczas posiłków jak i w kuchni, gdzie trzeba mieć dwa odrębne komplety naczyń. Potrawy mleczne zgodnie z przeważającym zwyczajem można jeść dopiero po upływie 6 godzin od spożycia pokarmów mięsnych. Jeśli chodzi o owoce, to można je zbierać z drzewa starszego niż 3 lata- muszą być dojrzałe, owoce na samej górze zostawia się zwierzętom, te które spadły brali ubodzy, nie można też przycinać drzew owocowych. Wszystkie te przepisy obowiązują w judaizmie ortodoksyjnym, natomiast konserwatywny uważa je na ogół za wiążące, a reformowany nie uznaje ich za obowiązujące.

Źródła: Tyloch „Judaizm”, rdz. „Praktyki religijne i zwyczaje judaizmu”, notatki z zajęć.

ŚWIĘTA JUDAIZMU: (Maciek B.)

SZABAT

Najważniejsze święto. Przypadający w sobotę cotygodniowy dzień odpoczynku. Ortodoksyjnie: zakaz wykonywania wszelkiej pracy. Tylko zagrożenie życia zwalnia od przestrzegania praw szabatu. Pamiątka stworzenia- przypomina zależność człowieka od Stwórcy. Upamiętnienie uwolnienie Izraelitów z egipskiej niewoli. Dzień skupienia wewnętrznego i moralnego odrodzenia, radości i wesela. Modlitwa, nabożeństwa i nauczanie religii. Opowiadania historii Żydów i rodziny. Odwiedzanie innych- szczególnie chorych i będących w żałobie. Nadejście szabatu wita się w domu zapaleniem przez matkę i panią domu przynajmniej dwóch świec krótko (ok. 20 min.) przed zachodem słońca (początek i koniec dnia u Żydów). Mężczyźni udają się na modlitwy do synagogi. Po powrocie do domu ojciec odprawia kiddusz („poświęcenie"), pole­gający na odmówieniu nad kielichem wina błogosła­wieństwa wysławiającego Boga za dar szabatu. Bło­gosławi się też specjalny chleb pszenny (chala), ple­ciony jak warkocz, zwykle dwa bochenki, a potem spożywa się posiłek, który w tym dniu winien składać się z trzech dań. Spożywaniu towarzyszą specjalne śpiewy sobotnie. Z każdym daniem spożywa się zwykle dwa kawałki chleba na pamiątkę podwójnej porcji manny zsyłanej na sobotę podczas wędrówki Izraelitów przez pustynię. Spleciony chleb przypo­mina warkocz panny młodej, gdyż od dawnych czasów szabat porównywano z oblubienicą i królową. Również zakończeniu soboty towarzyszą w domu spe­cjalne obrzędy obejmujące błogosławieństwo, wyraża­jące dziękczynienie Bogu za wyróżnienie soboty od in­nych roboczych dni tygodnia, odmawiane nad kieli­chem wina lub innego napoju i nad światłem, zwykle-woskowej świecy, oraz wąchaniu wonności (besamim) przechowywanych w specjalnym naczyniu, zwanym balsaminką, co ma być duchowym pokrzepieniem w smutku, który powoduje odejścia szabatu.

PASCHA (PESACH)

Główne i najważniejsze ze wszystkich świąt. Zwane Świętem Przaśników (niekwaszonego chleba- macy). 15 dzień miesiąca nisan po zachodzie słońca (marzec-kwiecień). W Palestynie trwa 7 dni. W diasporze 8. Pierwszy i ostatni dzień (w diasporze pierwsze dwa i ostatnie dwa) są pełnymi świętami, a pozostałe półświętami. Nie można jeść niczego zakwaszonego. Wszystko zakwaszone należy przed świętem usunąć z domu, także mąkę i ziarno. Wytworzono specjalną ceremonię formalnej sprzedaży kwasu nie-Żydowi aby kwas przetrwał. Wiosenne święto odradzającej się natury. Początek żniw jęczmienia. Pamiątka wyjścia Izraelitów z egipskiej niewoli. Zaczyna się uroczystością domową seder (porządek) będącą wspólnym posiłkiem całej rodziny, podczas którego spożywa się tradycyjne pokarmy i śpiewa pieśni. Przed ojcem stoi miska sederowa, na której znajduje się maca, czyli niekwaszony chleb, maror- (gorzkie zioła) przypominające gorzki los Izraelitów w Egipcie oraz charoset, czyli gęsta pasta przypominająca glinę, z której w Egipcie Izraelici wyrabiali cegły, przyrządzona z jabłek, orzechów, migdałów, cynamonu, imbiru i innych korzeni z dodatkiem wina. Dwa dania symboliczne mające przypominać baranka paschalnego i związaną z nim ofiarę świąteczną w Świątyni. Zwykle pieczona kość goleniowa z kawałkiem mięsa i jajko na twardo. Podaje się też jarzyny i naczynie ze słoną wodą, mającą przypominać łzy wylewane z powodu zburzenia świątyni, w którym się je macza. Podczas sederu winno się wypić 4 kielichy wina. Piąty kielich dla Eliasza (nie wypija się), proroka który zapowie zbawienie. Na początku sederu najmłodszy chłopiec śpiewając zadaje ojcu rodziny cztery razy tradycyjne pytanie o znaczenie tego wieczoru i związanych z nim zwy­czajów: „Czym ta noc różni się od wszystkich innych nocy?" Ojciec odpowiada także śpiewając i zgodnie z tekstem Hagady (opowieść) opowiada dzieje wyjścia z egipskiej niewoli. Uroczystość kończy się śpiewaniem psalmów, hymnów, pieśni ludowych. Radosny nastrój- pełna nadziei antycypacją królestwa Bożego które kiedyś ma nadejść.

ŚWIĘTO SZAŁASÓW

Święto rolnicze zakończenia zbierania plonów ziemi. 15. dnia miesiąca tiszri (wrzesień- październik). 7 dni (w diasporze 8). Dziękczynienie Bogu za zakończenie zbioru owoców i winobrania. „Cztery rodzaje" (arbaa minim), które w formie wiązanki sporządza się z gałęzi palmowej (lulaw), trzech gałązek mirtu (chadas) i dwóch gałązek wierz­by (arawa). Do tego dodaje się etrog, aromatyczną cytrynę. Podczas recytacji Hallelu, modlitwy złożonej z Psalmów 113 — 118 i hymnów wymachuje się tym na cztery strony świata i w górę i na dół oraz nosi pod­czas procesji w synagodze na podziękowanie Bogu, dawcy wszystkiego. Każdy z rodzajów wyjaśniano symbolicznie. Etrog mający smak i zapach oznacza tych, którzy znają Torą i spełniają dobre uczynki, ga­łąź palmy daktylowej przypomina jej owoce mające smak bez aromatu i oznacza znających Torę, ale nie czyniących dobrych uczynków, mirt mający zapach, ale bez smaku oznacza spełniających dobre uczynki, ale nie znających Tory, a gałązki, wierzby bez smaku i zapachu oznaczają tych, którzy nie znają Tory i nie wykonują dobrych uczynków. Według innej interpre­tacji te cztery rośliny nie mogące rosnąć bez wody by­ły talizmanem sprowadzającym deszcz. Na czas tego święta wznosi się kryte gałęziami lub słomą budki, czyli szałasy (sukka), w których spożywa się posiłki. Mają one przypominać opiekę okazaną Izraelitom przez Boga podczas wędrówki przez pustynię i są charakterystyczną cechą tego święta. Jednocześnie szała­sy te zdobione owocami są symbolem boskiego przy­bytku, w którym kiedyś zgromadzą się wszyscy ludzie i w ten sposób święto to .łączy się z wizją proroka Za­chariasza, że wszystkie narody zgromadza się w Jero­zolimie i włączą w nadzieje czasów mes­jańskich. Święto to kończące ostatnie zbiory łączy się też z błogosławieństwem wody i prośbą o deszcz, któ­ry ma zapewnić nowe zbiory. Okres winobrania. Nastrój radości, w której wszyscy powinni mieć udział. Dzieciom daje się owoce i słodycze. Radość winna łączyć się z nastrojem religijnym i studium Tory. Idee te wyraża ósmy dzień święta zwany Szemini aceret. Dziewiątego dnia od IX w. obchodzi się święto Simacha Tora - „Radość Tory” jako dzień radości i dziękczynienia za dar Tory (radosna procesja wokół synagogi ze zwojami Tory. W Izraelu obchody te odbywają się ósmego dnia. Ostatnie ze świąt pielgrzymnych (w czasach świątyni wszyscy winni na te święta udać się do Jerozolimy). Święta te mają charakter historyczny i narodowy i cechuje je radosny nastrój religijny.

Były to 3 najważniesze święta Judaizmu.

ŚWIĘTO TYGODNI (SZAWUOT)

6. dnia miesiąca siwan (maj-czerwiec). Zakończenie żniw pszenicy. Trwa jeden dzień (w diasporze dwa). Łączy się je obecnie z objawieniem i zawarciem przymierza na Synaju i nadaniem 10 przykazań. Od XVI w. zwyczaj czuwania i spędzania nocy na studiowaniu Tory. W XX w. wprowadzono składanie w jednym dniu po tym święcie daru na rzecz specjalnego funduszu narodowego mającego na celu zagospodarowanie rolnicze i uprawne ziem izraelskich. nowe zbiory.

ŚWIĘTO NOWEGO ROKU

1. dzień miesiąca tiszri (wrzesień-październik). Obchodzi się przez 2 dni. Treść święta ma uniwersalny charakter i stanowi rocznicę stworzenia świata. Przypomina dzień sądu Bożego i zaczyna okres pokuty, w którym każdy winien zdać Bogu sprawozdanie z troski o stworzenie, które powierzył jego ludzkiej opiece. W tym okresie według nauk rabinicznych Bóg otwiera niebiosa, w których zostały zapisane wszystkie czyny ludzi i narodów, aby wydać na wszystkich wyrok, który potwierdzi potem w Dniu Pojednania. Żydzi składają sobie w tym dniu życzenia. Spożywają jabłka i miód mające symbolizować pomyślny i dobry rok. Taszlich- średniowieczny zwyczaj wypisywania na kartkach grzechów i wrzucania ich do wody. Szofar- róg barani (rozbrzmiewa wszędzie tam gdzie Żydzi zbierają się na nabożeństwo). Proklamowanie Boga jako króla wszechświata.

DZIEŃ POJEDNANIA (JOM KIPPUR)

Szczytowy moment okresu pokuty. 10. dzień miesiąca tiszri. W Polsce znany jako Sądny Dzień. Zakaz wykonywania wszelkich prac. Umartwienie, skrucha, żal, wyznanie grzechów. Przed początkiem tego dnia należy pogodzić się ze swoimi bliźnimi i uzyskać od nich przebaczenie. Ścisły post przez 25 godzin- zaczyna się o zachodzie słońca poprzedniego dnia, kończy po zachodzie dnia następnego, po ukazaniu się trzech pierwszych gwiazd. Cały dzień spędza się na modlitwach w synagodze. Powszechna spowiedź. Dźwięk rogu obwieszcza zakończenie tego święta. Pięć umartwień: powstrzymanie się od pokarmu, napoju, pożycia małżeńskiego, namaszczenia oliwą i noszenia (skórzanego) obuwia. Wszystkie modlitwy w liczbie mnogiej gdyż odmawia się je w imieniu całej społeczności Izraela.

Wszystkie powyższe święta mają swe podstawy w Pięcioksięgu i są tzw. wielkimi świętami.

PURIM (LOSY)

14. dnia miesiąca adar (luty-marzec). Poprzedza to święto Post Estry (13 adar). Obchodzone na pamiątkę ocalenia Żydow od edyktu Hamana, który zamierzał ich zgładzić. Czytanie w synagodze Księgi Estery. Zwyczaj wysyłania w wigilię tego święta anonimowych prezentów przyjaciołom i ubogim. Radosny nastrój. W południe wesołe zabawy połączone z przebieranie i maskaradą. Żydowski karnawał. Posiłek świąteczny przeciąga się do późnej nocy. Należy pić aż nie przestanie się rozróżniać pomiędzy błogosławionym Mardochajem i przeklętym Hamanem.

CHANUKA (POŚWIĘCENIE)

25. dzień miesiaca kislew (listopad-grudzień). Obchodzi się przez 8 dni. Upamiętnienie zwycięstwo Judy Machabeusza (165 r. p.n.e.) nad wojskami Seleucydów, co umożliwiło oczyszczenie i ponowne poświęcenie Świątyni Jerozolimskiej. Zapalanie świateł w ośmioramiennym świeczniku („świecznik chanukowy”). W pierwszym dniu zapala się jedną świecę i po jednej dodaje każdego następnego dnia świątecznego. W interpretacji talmudycznej światło symbolizuje odwagę Machabeuszy, którą Bóg oświecił ich serca. Chanukę nazywa się też Świętem Świateł, a palący się świecznik winien być widoczny na zewnątrz.

Post w 9. dniu miesiąca aw (lipiec- sierpień), upamiętniający zburzenie Świątyni- Pierwszej przez Nabuchodonozora w 586 r. p.n.e. i Drugiej przez Tytusa w 70 r. n.e. Post całkowity przez 24 godziny (od zachodu do zachodu). 9 dni poprzedzające uważa się na półpokutne, podczas których należy powstrzymać się do mięsa i wina.

10. dnia miesiąca telet (grudzień-styczeń) na pamiątkę rozpoczęcia oblężenia Jerozolimy

17. dnia miesiąca tammuz (czerwiec-lipiec) na pamiątkę wyłomu w murach Jerozolimy, który umożliwił jej zdobycie i zburzenie świątyni

3. dnia miesiąca tiszri (wrzesień-październik)- post Gedaliasza, który był wyznaczony przez Nabuchodonozora namiestnikiem Judy po zburzeniu Pierwszej Świątyni i został zamordowany przez rodaków, przeciwnych wszelkim układom. Zniweczenie resztek autonomii Judy. Przypomina te smutne wydarzenia.

13. dnia miesiąca adar (luty-marzec) zwany Postem Estery, na pamiątkę postu odprawianego przez Żydów i Esterę przed ocaleniem swych współbraci. Od świtu do zmroku.

Charakter półpokutny ma też okres pomiędzy świętem Pesach a Szawout, co wiąże się zwykle z powstaniem pod wodzą Szymona Bar Kocyby, kiedy to w tym okresie zginęło 12000 uczniów rabbiego Akity. Zakazuje się w tym okresie zawierania małżeństw, uciech, strzyżenia włosów i noszenia nowej odzieży. Wolno z tego korzystać tylko 33 dnia po Pesach.

Pytania 3-4.

Judaizm konserwatywny (Magda R.)

Założycielem ruchu konserwatywnego był Salomon Schechter, założyciel Seminarium Teologicznego w Nowym Jorku w 1886.

Ruch konserwatywny jest pośredni pomiędzy ortodoksyjnym, a reformowanym, z którego przejął pewną część.

• Rozdział płci podczas nabożeństw w synagogach (będący przestrzegany w j. ortodoksyjnym) nie jest z reguły przestrzegany (babiniec jest otwarty, a w nowych synagogach w ogóle go nie ma)

• Nabożeństwa obejmują modlitwę w innym języku niż hebrajski, a w wielu synagogach używa się także organów,

• Tora powstała z Bożej inspiracji i została dana ludziom jest ona źródłem duchowej wędrówki żydów,

• Uważają, że Bóg powierzył Izraelowi specjalne objawienie, odrzuca - jak reforma- zmartwychwstanie, ale -jak ortodoks- uznaje nieśmiertelność duszy

• przyjmuje całą tradycję rabiniczną, ale pozwala sobie interpretować prawo na potrzebę zaistniałych sytuacji np. można jechać samochodem w sobotę do synagogi (chodzi o Halachę)

• popiera aspiracje narodowe Żydów i ma nadzieję na odzyskanie dawnej ojczyzny - Izraela

• Żydzi jawią się jako naród objawiony

• Tanach jest bezwzględnie święty

• Talmud jest dopuszczany do interpretacji

• Jest się Żydem jeżeli matka jest Żydówką (i wtedy nawet nie trzeba być obrzezanym )

• Nie wiadomo kiedy nadejdzie mesjasz i czy zostanie od razu rozpoznany

Główne cele to:

• utrzymanie i uwiecznienie żydowskich tradycji

• popiera jedność powszechnego Izraela

• kultywowanie wiedzy i nauki żydowskiej

Judaizm konserwatywny nie zajmuje się ustalaniem określonego zespołu zasad i dogmatów. Zezwala na dość dużą swobodę w sprawie praktyk i wierzeń różnych grup funkcjonujących w ramach judaizmu konserwatywnego.

(Nie oddzielałam języka do innego pytania bo niewiele o nim można powiedzieć)

Judaizm konserwatywny ze względów historycznych przywiązuje dużą wagę do kultywowania języka hebrajskiego. Pozwala jednak (jak pisałam wyżej) na modlitwe w innym języku. Język hebrajski jest językiem do którego powinno się odnosić z szacunkiem, ponieważ jest to język tradycji żydowskiej.

Judaizm reformowany (Magda R.)

Nurt, który powstał w USA i do dziś jest tam najbardziej wpływowy, powstał po konferencji w Pittsburgu w 1885r. Źródła kanoniczne to tylko źródła etyki i tradycji . Występuje brak autorytetu Talmudu i Tanachu (np. zniesiono przepisy dotyczące pokarmów). Odżucono tezę o życiu pozagrobowym. Obecnie Talmud jest często odrzucany, a źródłem wiary jest tylko Tanach. Żydzi studiują Torę w celu dowiedzenia się do czego Bóg wzywa naród żydowski. Przekaz Tory zmienia się wraz z otaczającą człowieka sytuacją np. przykazania zmieniają się wraz z wiekiem człowieka. Początkowo uznawano, że żydzi nie są narodem tylko związkiem wyznaniowym.

Judaizm reformowany nie czeka na mesjasza. Synagogi są często nazywane po prostu świątyniami .

Szabas jest obchodzony w niedzielę, na nabożeństwach są śpiewy i gra na organach, kobiety i mężczyźni modlą się razem i są na równych prawach. Mężczyźni mogli się modlić bez nakrycia głowy (jarmułki) oraz bez płaszcza modlitewnego (tałesu). Zniesiono obowiązek obrzezania. Język hebrajski nie jest dla reformowanych jakiś szczególnie ważny jest on po prostu kolejnym z języków świata.

5.Przyczyny powstania sabatianizmu oraz charakterystyka sabatianizmu. (MACIEJ OLEJNIK)

Za przyczyny powstania sabatianizmu - XVII wiecznego ruchu mesjanistycznego uważa się:

a) dyskryminację i pogromy Żydów w Europie Zachodniej, które nasilają sie w XVI i XVII wieku ( reformacja ),

b) liczne wojny w tej części kontynentu z wojną 30letnią na czele, która doprowadza do tragicznej sytuacji materialnej Żydów,

c) powstanie Chmielnickiego, które tragicznie dotknęło wyznawców judaizmu i zakończyło etap względnej tolerancji Żydów w Rzeczpospolitej,

d) działalność ruchu kabalistycznego, który bezpośrednio wiąże się z Mesjanizmem i głosi, że w okresie największego cierpienia narodu żydowskiego ( a wtedy było ono ogromne ) przybędzie Mesjasz ( kabaliści dosłownie rozumieją jego przybycie - Księga Zohar podawała datę 1648 roku ) i doprowadzi do odbudowy sprawiedliwego i bogatego państwa Izrael w Palestynie, a na świecie zapanuje pokój,

e) wzmagają się wędrówki do Palestyny ( akt desperacji )

f) ruch kabalistyczno-mesjanistyczny głosił również hasła złagodzenia przepisów religijnych opracowanych przez talmudystów w celu ulżenia życia wyznawcom judaizmu

g) przyczyna bezpośrednia - jedyne miejsce gdzie może pojawić się Mesjasz to tolerancyjne imperium otomańskie - na bazie tak tragicznej dla Żydów sytuacji życiorys Szabtaja Cwi: w młodości studium kabalistyczne i talmudyczne, ascetyczny tryb życia, fakt urodzenia się w 9 dniu hebrajskiego miesiąca aw, tradycyjnie uważanym za dzień narodzin Mesjasza ( a później małżeństwo z kobietą o imieniu Sara - ocalałą z masakry podczas powstania Chmielnickiego ) wystarczą do entuzjastycznego przyjęcia jego ”prawd” i uznania go za Zbawiciela w imperium otomańskim i na kontynencie.

Charakterystyka sabatianizmu:

Ostatni na tak wielką skalę ruch mesjanistyczny w dziejach judaizmu.

1. Twórca Szabtaj Cwi, od najmłodszych lat poświęca się studiom talmudycznym i kabalistycznym, w wieku 22 lat dzieli się z towarzyszami informacją o swych mistycznych objawieniach. Uważa się za Mesjasza ( ma to potwierdzać jego dzień urodzeń ). W 1662 roku żeni się z Sarą - co jest przez niego ogłoszone jako akt dokonywania „naprawy” świata.

2. . Szabtaj 31 maja 1664 roku ogłasza się Mesjaszem Boga Jakubowego i otacza 12 uczniami ( taka miała być liczba plemion izraelskich ) . Natan z Gazy - uchodzący za świątobliwego kabalistę uznaje Szabtaja Mesjaszem a siebie za jego proroka

3. Założenia według Natana ( pochodzące z dzieła „ Rozprawa o morskich potworach” - opierające się na włączeniu mesjańskiej postaci Szabtaja w kabalistyczny obraz świata: Po pierwsze zło istnieje ( nauka o jego istnieniu), po drugie zauważa konieczność jego naprawy - tikkun. Naprawy może dokonać tylko Mesjasz. Jego dusza zstąpiła w nieczyste, ziemskie „łupiny”aby zebrać rozproszone, tkwiące w duszach iskry ducha i wydobyć je z nieczystości oraz zbawić i wyzwolić z mocy złych potęg.

4. Ruch posiada wyznawców we wszystkich warstwach sabatianizmu, prawie wszędzie w gminach żydowskich zwolennicy Szabataja stanowili większość. Terroryzowała ona pozostałych. Rozpoczęto: odprawiać modlitwy do i za Szabataja jako Mesjasza, odbywano procesje z wizerunkami Mesjasza,

5. Nowe zarządzenia Szabtaja, budzące kontrowersje: przekształcenie 9 dnia miesiąca aw z dnia postnego i pokutnego ( pamiątka zburzenia świątyni ) w święto swoich urodzin ( niektórzy interpretują to jako próbę pokonania demonów zła ich własną bronią, poprzez działanie wbrew przepisom religijnym, czyli oddawanie się grzechowi tańca, ciała w dniu żałoby- opinia Bernarda Marka z Zarysu Dziejów Religii ).

6. Szabtaj tłumaczył przepowiednie z Mesjaszem mistyczno-symbolicznie, a nie dosłownie.

7. Pod groźbą śmierci ( proces w Imperium Otomańskim o podżeganie do buntu) Szabtaj przechodzi na islam - co jest tłumaczone przez jego proroka w sposób następujący - jest to krok konieczny w ramach tikkun mesjańskiej ( kabalistyka: Mesjasz schodzi do łupiny by zmylić złe moce, jest w stanie pokonać je od środka ).

8. Z czasem sabatianie tracą większość zwolenników w gminach. Nasilają się u nich hasła odrzucenia dotychczasowej religijności i związanymi z nią praktykami. Rozpoczynają oni działalność podziemną w istniejących, gdyż nie są akceptowani, i to nie tylko przez władze gmin.

Bibliografia:

• TYLOCH, Witold (1987 ), Judaizm. Warszawa, Krajowa Agencja Wydawnicza s. 221-241

• Zarys dziejów religii ( 1968 ), pod red prof. Józefa Kellera. Judaizm s.747-750 Bernard Mark. Warszawa, Wydawnictwo Iskra

6.) Przyczyny powstania chasydyzmu i cadykizmu oraz charakterystyka chasydyzmu. (MACIEJ OLEJNIK)

Przyczyny powstania chasydyzmu:

a) powstanie Chmielnickiego, które doprowadza do niesamowitych pogromów Żydów

b) skrajne ubóstwo wyznawców judaizmu

c) zawód sabatianizmem - Szabtaj Cwi przechodzi na islam, okazuje się że nie jest prawdziwym Mesjaszem

d) masy ludności żydowskiej żyły w poczuciu nierówności religijnej ( hasło rabinów: „nauka Tory jest ważniejsza niż wszystko inne”). Prości ludzie byli pozbawieni możliwości studiowania Talmudu. Powstaje podział na arystokratów i prostaków

e) praktyka religijna narzucana przez rabinów była zbyt oschła - spadek po emocjonalnej pobożności sabatian.

Charakterystyka chasydyzmu (chasyd - człowiek pobożny i sprawiedliwy) :

1. Inicjatorem jest Israel ben Eliezer ( ok1700-1760 ) - działalność swą koncentrował na Wołyniu, Podolu i w Galicji Wschodniej. Nie wykładał Biblii ani Talmudu, brał przykłady z codziennego życia, prowokował pytania. Nazywany rebe przez swych zwolenników ( nauczyciel ). Do nowego ruchu garnęły się szerokie masy, a wśród nich: niedokształceni a żądni uznania i znaczenia kaznodzieje, nauczyciele i niżsi funkcjonariusze synagog, ale przede wszystkim ludzie będący niezadowolenie z rabiniczego pojmowania religii.

2. Wspólnoty chasydzkie powstawały w ramach oficjalnych gmin żydowskich w celu wspólnych modlitw lub studiowania własnych nauk. Wspólnotę łączyła cześć dla mężó sprawiedliwości - cadyków - którzy byli ich przywódcami. Często owe wspólnoty były zgromadzeniem zwolenników jednego z cadyków. O nich bardziej szczegółowo poniżej(e)

3. Doktryna głoszona przez założyciela chasydyzmu da się ująć w następujące punkty:

a) Bóg jest wszędzie, objawia się wszędzie. Objawia się w przyrodzie i w człowieku, poprzez zbliżanie się do ww. podmiotów zbliżamy się do Boga (Zarys dziejów religii). Nic nie jest absolutnie złe samo z siebie, gdyż dopiero grzech - czynność ludzka bez łączności z Bogiem nadaje czemuś złą jakość ( dodatek Tylocha )

b) człowiek powinien dążyć do łączenia się z Bogiem - można to osiągnąć przez modlitwę. Owa modlitwa musi być odmawiana świadomie, ze zrozumienie jej celu. Jest ważniejsza ( a zwłaszcza jej wewnętrzna intencja ) niż Talmud.

c) całkowite odrzucenie ascezy i smutku. Bogu służy się radością, śpiewem i tańcami. Najwyższym stanem duchowym jest ekstaza modlitewna osiągana poprzez śpiew i radość

d) nawiązanie do tikunnu ale na skalę masową. Nauki mistyczne również były przeznaczone dla mas. Człowiek przez ekstazę może przybliżyć czasy nadejścia Mesjasza

e) cadycy i cadykizm. : stanowili oni najwyższy autorytet w sprawach religijnych i świeckich, przypisywano im nawet moc duchową i świętość. Posiadają oni tajemnicę celu ostatecznego oraz „wyższą duszę”. Są oni pośrednikami między ludźmi a Bogiem( przez niego ludzka prośba i tęsknota dociera do Boga ) i dlatego też mieli być obdarzani przez ludzi nieograniczonym zaufaniem. Cadykizm, kult cadyków zwiększał się z czasem wśród chasydów. Cadycy natomiast utrzymywali się z datków jakimi obdarzali ich chasydzi. Ich główną funkcją były podróże po wspólnocie chasydzkiej.

Bibliografia:

• TYLOCH, Witold (1987 ), Judaizm. Warszawa, Krajowa Agencja Wydawnicza s.244 -252

• Zarys dziejów religii ( 1968 ), pod red prof. Józefa Kellera. Judaizm s.751-754 Bernard Mark. Warszawa, Wydawnictwo Iskra

7. Chrześcijaństwo. Jezus - przywódca, nauczyciel, rola i znaczenie. Powstanie i charakterystyka Biblii (Stary i Nowy Testament), główne prawdy wiary. Kościół Wschodni i Zachodni. Kościół starożytny, średniowieczny, nowożytny, współczesny. Uwarunkowania polityczne, społeczne, cywilizacyjne, filoque. (MACIEJ OLEJNIK)

1. Jezus z Nazaretu został uznany za postać historyczną. Jego istnienie potwierdzają:

dokumenty niechrześcijańskie:

pismo Celsusa ( Słowo Pierwsze - ok178 r. n.e. ), które odczytujemy z obszernych cytatów zawartych w replice Orygynesa Contra Celsus. Celsus miał wspominać pisać iż: Żydzi znaleźli sobie nowego Mojżesza, którego nazywają synem bożym, jest nim Jezus ( Jezus z Nazaretu miał pisać Celsus - tego nie potwierdza Keller, ale pani dr Rogowska zapewnia że tak było ). Człowiek ten ma być twórcą nowej nauki. Wiarygodności temu tekstowi dodają obraźliwe sformułowania padające na nowo powstałą religię ( np. „zbrodnicza ohyda”).

Pismo Celsusa uprawdopodabnia informacje pochodzące z Roczników Tacyta. On to pisząc o Neronie, wspomniał o chrześcijanach i twórcy tego odłamu - Chrystusie. Ten to człowiek miał zostać za panowania Tyberiusza skazany na śmierć przez Poncjusza Piłata. Jedyny problem - nie ma wspomnianego imienia owego Chrystusa. Tu rónież negatywny stosunek do chrześcijan przemawia za autentycznością tekstu.

Spisanie treści Talmudu nastąpiło ok VI w to niektóre jego fragmenty pochodzą z I w. We fragmencie zwanym „Tannaim Jeszuah” znajduje się relacja o Jezusie jako człowieku niepoważnym, uprawiającym magię. Autor pisze że Jezus słusznie został stracony za odstępstwo od religii. Inny fragment, pt. „Baraita” babilońskiej wersji Talmudu podaje szczegółowy opis śmierci Jezusa

i dokumenty chrześcijańskie

za nie uważa się przede wszystkim Księgi Nowego Testamentu, apokryfy i utwory pisarzy wczesnochrześcijańskich (Papiasz). Najważniejsze materiały - ewangelie. Nie są one biografią Jezusa i nie dają pełnego obrazu życia. Wspominają o pewnych wydarzeniach ale na podstawie wyboru podyktowanego różnymi celami ich autorów i redaktorów. Mogą stanowić dodatkowy dowód istnienia takiej postaci jak Jezus z Nazaretu ( czy z Galilei jak kto woli ) ale nie są same w sobie dowodem decydującym.

2. Jezus pochodził z rodu Dawidowego i należał do faryzeuszy. Nie przedstawiał się jako Bóg, raczej jako człowiek - pośrednik. Wskazywał natomiast że jego ojcem ( tak samo jak i naszym ) jest Bóg. Jezus miał uzdrawiać ludzi, są różne interpretacje czy mógł zawsze „czynić cuda” i zależało to od jego woli czy też nie. Co ważne: Jezus NIE wzywał do łamania porządku rzymskiego, prawa panującego w imperium. Apelował o jego przestrzeganie, nie dążył do utworzenia nowego państwa żydowskiego ( tym bardziej na kosztem wojny ). Obiecywał on stworzenie nowego państwa, ale po śmierci i jego zmartwychwstaniu ( stąd metafora o odbudowie świątyni w Jerozolimie w 3 dni ) w „niebie”

Otaczał się grupą 12 uczniów. Był kaznodzieją, przyjął chrzest ( prawdopodobnie wcześniej jego nauczycielem mógł być Jan Chrzciciel ), prowadził wędrowny tryb życia. Nazywany rabbim - nauczycielem. Oznacza to że Jezus prawdopodobnie nie stronił od towarzystwa kobiet, nawet powinien mieć żonę. Z prowadzenia wręcz „koczowniczego” trybu życia możemy wyciągnąć jeszcze jeden wniosek - nie przywiązywał on wagi do wartości materialnych.

Bardzo niewiele wiemy o jego dzieciństwie. Nic dziwnego nie należy widzieć w samym fakcie jego pobytu w synagodze w wieku 7 lat. Wątpliwości, zaskoczenie budzi fakt prowadzenia dysputy na tak wysokim poziomie z autorytetami judaizmu.

Nowa „sekta żydowska” w początkowej swej fazie była zdecydowanie oparta na jego charyzmie i autorytecie. Dopiero w kolejnych etapach rozwoju chrześcijaństwa nastąpiło przejście: faza „gminy pierwotnej” - charyzmatycko-demokratyczny typ kierownictwa i autorytetu. W miarę rozwoju gmin dochodzimy do okresu Kościoła ( hierarchia i charyzmat urzędowy).

3. Powstanie i charakterystyka Biblii.

Biblia jest to zbiór 73 ksiąg, które dzieli się na Stary Testament liczący 46 Ksiąg i Nowy Testament złożony z 27 Ksiąg. Nie wątpię że charakterystyka Starego Testamentu została perfekcyjnie opracowana w punkcie pierwszym. Odsyłam do niego. Tutaj podam podstawowe informacje dotyczące Starego Testamentu.

Biorąc za podstawę podziału gatunek literacki, Pismo Św. Dzieli się na ( zaczynając od ST ) :

a) Księgi historyczne:

- Pięcioksiąg Mojżesza: Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb, Powtórzonego Prawa

- Jozuego, Sędziów, Rut, Pierwsza Księga Samuela, Druga Księga Samuela, Pierwsza Księga Królewska, Druga Księga Królewska, Pierwsza Księga Kronik, Druga Księga Kronik, Księga Ezdrasza, Księga Nehemiasza, Księga Tobiasza, Księga Judyty, Księga Estery, Pierwsza Księga Machabejska, Druga Księga Machabejska

b) Księgi dydaktyczne :

-Księga Hioba, Księga Psalmów, Księga Przysłów, Księga Koholeta ( inaczej Eklezjastesa ), Pieśni nad Pieśniami, Księga Mądrości, Księga Syracha ( inaczej Eklezjastyka )

c) Księgi prorockie:

- prorocy wielcy: Księga Jeremiasza, Księga Lamentacji, Księga Barucha, Księga Izajasza, Księga Syracha, Księga Daniela

- prorocy mniejsi: Księga Ozeasza, Księga Joela, Księga Amosa, Księga Abidasza, Księga Jonasza, Księga Micheasza, Księga Nahuma, Księga Habakuka, Księga Sofoniasza, Księga Aggeusza, Księga Zachariasza, Malachiasza.

Nowy Testament również jest dzielony na :

a) Księgi historyczne :

- Ewangelie św. Mateusza, Marka, Łukasza, Jana

- Dzieje Apostolskie

b)Dydaktyczne:

- Listy Pawła - 14: Eschatologiczne ( 1, 2 do Tesaloniczan ), Wielkie (do Rzymian, 1,2 Koryntian, Galatów ), Więzienne (do Efezjan, Kolosan, Filipian, do Filopena( inne źródła podają Filemona )), Pasterskie ( 1,2 Tymoteusza, do Tytusa ), List do Hebrajczyków - nigdzie nie przyporządkowany

- Listy Powszechne ( 1, 2, 3 Jana, 1, 2 Piotra, Judy, Jakuba )

c) Księgi prorockie:

Apokalipsy św. Jana

Prawosławni= jak kościół Rzymskokatolicki

Protestanci ( luteranie) odrzucają 7 Ksiąg Starego Testamentu ( Pierwsza Księga Machabejska, Druga Księga Machabejska, Księga Mądrości, Księga Syracha, Tobiasza, Judyty, Księga Barucha +

z księgi Daniela: modlitwa Azariasza (Dn 3,24-90) i dwa ostatnie rozdziały (Dn 13-14) fragmenty Księgi Estery w języku greckim )- tzw. kanon hebrajski. ( tyle samo ksiąg co wyznawcy judaizmu w Starym Testamencie. Nowy - niezmienny.

Charakterystyka Starego Testamentu - odsyłam do Tannachu. Nowy Testament:składa się z dokumentów przynoszących różnorakie informacje. Nie ma istotnych różnic pomiędzy ewangeliami synoptycznymi ( Marka, Mateusza, Łukasza - najwięcej podobieństw, wielu uważa że są najstarsze ) i ewangelią Jana. Prezentują one różnice w tym, że Jan odzwierciedla ideologię chrześcijaństwa palestyńskiego hellenistycznego, a nie diasporowego. Bardzo niska wartość historyczna dokumentów, redakcji tekstów dokonano w gminach chrześcijańskich, w których dochodziły do głosu elementy ludowe, legendarne, pełne cudów. Czas powstania - I- początek II w. Ewangeliści podają wiele szczegółów z życia Jezusa, Paweł kładzie szczególny nacisk na jego zmartwychwstanie. Paweł podaje różne informacje dotyczące świadków tego wydarzenia, Paweł propagował Jezusa jako Chrystusa, Syna Bożego niosącego zbawienie i nieśmiertelność. Problematyczne jest to czy możemy przypisać wszystkie listy Pawłowi ( Dr Rogowska uznała że do Hebrajczyków nie). W łonie pierwotnego chrześcijaństwa można było zaobserwować spór między chrześcijaństwem judaistycznym (np. List Jakuba) i chrześcijaństwem hellenistycznym (św. Paweł).

Dzieje Apostolskie wskazują, że Paweł był jednym z ważniejszych ( ale sam przyznaje, że „wielu było znacznych między apostołami” misjonarzy. Poprzez Dzieje możemy dowiedzieć się w jakich warunkach (kryzysu administracyjnego, gospodarczego, politycznego ) działali apostołowie w I w.

Apokalipsa ( nie ten sam Jan co listy i ewangelie ) przedstawia ideologię mesjanizmu w najskrajniejszej formie.

4. Główne prawdy wiary: Dr Rogowska: credo nicejsko-konstantynopolitańskie:

Wierzymy w jednego Boga Ojca Wszechmogącego, Stworzyciela wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych. I w jednego Pana Jezusa Chrystusa, Syna Bożego, zrodzonego z Ojca, jednorodzonego, to jest z istoty Ojca, Boga z Boga, Światłość ze Światłości, Boga prawdziwego z Boga prawdziwego, zrodzonego, a nie uczynionego, współistotnego Ojcu, przez którego wszystko się stało, co jest w niebie i co jest na ziemi, który dla nas ludzi i dla naszego zbawienia zstąpił i przyjął ciało, stał się człowiekiem, cierpiał i zmartwychwstał trzeciego dnia, wstąpił do nieba, przyjdzie sądzić żywych i umarłych. I w Ducha Świętego Pana i Ożywiciela, który od Ojca pochodzi, który z Ojcem i Synem wspólnie odbiera uwielbienie i chwałę, który mówił przez proroków.

Tych, którzy mówią: «był kiedyś czas kiedy go nie było» lub «zanim się narodził nie był» lub «stał się z niczego» lub pochodzi z innej hipostazy, lub z innej substancji [niż Ojciec], lub, że Syn Boży jest zmienny i przeobrażalny, tych wszystkich powszechny i apostolski Kościół wyłącza.

Pani dr potem powiedziała że te prawdy wiary są tożsame z naszymi katolickimi

# Jest jeden Bóg.

# Bóg jest Sędzią sprawiedliwym, który za dobro wynagradza, a za zło karze.

# Są trzy Osoby Boskie : Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch Święty.

# Syn Boży stał się człowiekiem i umarł na krzyżu dla naszego zbawienia.

# Dusza ludzka jest nieśmiertelna.

# Łaska Boska jest do zbawienia koniecznie potrzebna.

5. Kościół Wschodni i Zachodni. Dominik napisał wszystko co ja ( i Keller ) znalazłem w relacjach między biskupstwami w zadaniu 10.

6.Cechy kościoła starożytnego ( biorąc pod uwagę uwarunkowania polityczne, społeczne, cywilizacyjne ). Nie od początku mamy do czynienia instytucją Kościoła w religii chrześcijańskiej. Wykształcenie się go poprzedzały dwie fazy:pierwsza gdy decydującym czynnikiem był autorytet założyciela religii druga, kiedy to typ autorytetu zostaje przekształcony w charyzmatycko-demokratyczny. Dopiero w miarę rozrostu i zwiększania się ciężaru administracji następuje dojście do okresu Kościoła. Zaczyna dominować hierarchia i charyzmat urzędowy. Chrześcijaństwo rodzi się w nowych warunkach polityczno - ekonomicznych. Po pierwsze zmiana ustroju z republiki na monarchię. Po drugie liczne wojny domowe na tle niesprawiedliwości społecznej ( powstanie Spartakusa ) jak i zdobycia władzy wewnątrz elit. Zwiększają się dysproporcje dochodowe, również pomiędzy najbogatszymi a obywatelami rzymskimi i imperium. U Żydów, którzy są pozbawieni swojej państwowości budzi się wielka frustracja. Cechy kościoła:

• już w II w dokumenty wskazują na wyraźny podział na kler i laików, ustrój gmin chrześcijańskich przekształca się z demokratyczno-prezbiteriańskiego w ustrój monarszy,

• dopiero od IV wieku odchodzi się od wyboru biskupów przez ludność. Dopiero z czasem coraz większy wpływ biskupa Rzymu na wybór innych biskupów

• Kościół od II/III w wybiera spośród 2 opcji ( izolacjonizm - hellenizm) tą drugą

• Augustyn i jego pisma - cechy Kościoła: miejsce dla religii prymitywnej, legalnej i mistycznej, jest podkreślone znaczenie zewnętrznych rytów, ceremonii, jest uzasadnienie politycznej władzy Kościoła i zracjonalizowanie teologii. Pojawia się teza, że poza Kościołem nie ma zbawienia

• sprzeciw dla idei boskości cesarza

• po przeniesieniu stolicy cesarstwa do Konstantynopola rośnie potęga biskupstwa konstantynopolskiego. Spór między Kościołem Wschodnim a Zachodnim o to kto ma przewodzić

• III i IV w - droga ku centralizacji - degradacja prezbiterów, wzrost roli diakonów, wielkie prerogatywy dla metropolitów

• rozwój zakonów - ujście dla „elementów niezadowolonych” ze współpracy z cesarstwem, zapewnienie sobie kontroli nad nimi poprzez tworzenie ich w bezludnych miejscach.

Kościół średniowieczny ( od soboru trulliańskiego II do reformacji ) i jego cechy. Najważniejsze uwarunkowania - upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego - jedynym autorytetem pozostaje Kościół, wzmaga się spór pomiędzy oboma Kościołami zakończony Wielką Schizmą, ogromna część Europy podlega chrystianizacji, nauka znajduje się w „rękach Kościoła (np. Medycyna kontrolowana - i na nie wszystkie zabiegi wyrażał zgodę ), Kościół potentatem finansowym - pojawiają się natomiast różnego rodzaju ruchy heretyckie. - Katarzy, Waldensi. Kościół podejmuje „adekwatne” według siebie narzędzia przeciw. Cechy katolicyzmu średniowiecznego:

• religijność legalna na bardzo wysokim poziomie, totalna centralizacja zwłaszcza terytoriów, gdzie powstawały biskupstwa nowo nawróconych, pełnia władzy w rękach biskupa rzymskiego - od jego decyzji nie ma odwołań

• Grzegorz VII ( Dictatus papae ) - spór z cesarstwem o prawo do mianowania, przenoszenia i usuwania biskupów oraz o władzę nad książętami świeckimi. W celu zrealizowania swych planów papież decyduje się utrzymać na stałe celibat by mieć zastępy karnych i oddanych sobie księży.

• Papieżem na stałe zostaje biskup rzymskim. Jest nieomylny i święty jeśli został wybrany zgodnie z przepisami kościelnymi

• zostaje uznana i usankcjonowana religijność ludowa. Charakterystyczne elementy: lęk przed diabłem, szukanie cudowności, magiczne pojmowanie znaków zbawienia, część świętych, kult relikwii, obrazów, wizja piekła i nieba

• asceza i poparcie dla umartwiania ciała

• wspieranie zakonów rycerskich - żeby służyły walce z „niewiernymi” ale również z Cesarstwem Wschodniorzymskim

• powstawanie trybunałów inkwizycyjnych - początkowo przeciw albigensom (inkwizycja biskupia - 1184, Lucjusz III, inkwizycja papieska - 1215, dominikanie uzyskują kierownictwo nad trybunałami inkwizycyjnymi od Grzegorza IX w 1232roku., inkwizycja hiszpańska - 1478 - instytucja kościelna oparta o władzę państwową

• pełna kontrola nad nauką i uniwersytetami - pozwala na tworzenie wizerunku świata teocentrycznego

• spowiedź indywidualna

• sprzedaż odpustów z relikwiami

• powstawanie zakonów: Franciszkanie, Dominikanie - prezentujące różne interesy: Franciszkanie opieka nad ubogimi, Dominikanie to zakon o bardziej naukowy charakterze (według dr Rogowskiej inkwizycja robiona przez nich to był całkiem sprawiedliwy sąd )

• liturgia kościelna po łacinie

Kościół nowożytny ( od reformacji do połowy XIX, początku XX wieku ): Kościół w XVI w staje przed wyzwaniem reform ze względu na powstanie ruchów protestanckich, które to otrzymały duże poparcie wśród Europejczyków. W tym celu powołany zostaje Sobór trydencki -1545-1563 ( Paweł III ). Pojawiali się wybitni katolicy - np.Erazm z Rotterdamu, Tomasz Morus, dążący do reform Kościoła od środka. Sytuacja polityczna - wojny religijne, zwłaszcza w Cesarstwie niemieckim.

Cechy Kościoła katolickiego:

• Kościół decyduje o interpretacji Pisma Świętego

• odchodzenie do łaciny w czytaniu Ewangelii i wprowadzenie kazania

• potwierdzenie, że Jezus w Eucharystii to ofiara złożona ( ofiara z ciała i krwi chrystusowej)

• początkowo celem Soboru miało być przyciągnięcie protestantów, później już tylko walka i konsolidacja, dlatego postanowiono: o ważności wszystkich sakramentów, o roli tradycji w życiu Kościelnym jako jednym ze źródeł wiary obok Biblii, podniesiono też wagę uczynków w życiu człowieka.

• Powstaje katechizm trydencki, mszał i kalendarz

• jeszcze silniej podkreślono rolę papieża w Kościele i po chwilowym kryzysie instytucji nastąpił nawrót do centralizacji

• reforma kleru, poprzez podwyższenie poziomu nauczania na uniwersytecie i zwiększenie jego autorytetu - zaczyna chodzić w sutannie, przestaje się zabawiać innymi w karczmach, częstsze kontrole, biskupi zostają zmuszeni do zamieszkania na stałe w swojej diecezji

• rola jezutów - Zakonu Towarzystwa Jezusowego założonego przez Ignacego Loyola - funkcje edukacyjne, zakładanie szkół. Zadbanie o atrakcyjność mszy św. ( np. Pieśni )

• powstaje indeks Ksiąg zakazanych - Index librorum prohibitorum - (1559)- polscy autorzy: Mikołaj Kopernik, Adam Mickiewicz, Mikołaj Rej, Andrzej Frycz Modrzewski.

• Inkwizycja rzymska - 1542

• likwidacja zabobonów

Kościół Współczesny - połowa XIX wieku - trudna sytuacja polityczna, papież staje się „więźniem Watykanu” do lat 20 XX wieku. Kościół osamotniony również w kwestiach myśli politycznej - nie akceptuje liberalnego-konserwatyzmu ani socjalizmu które popularyzują się. Początkowo wyjściem ma być konsolidacja - stąd dogmat o nieomylności papieża - (raz z niego skorzystano - dogmat o Wniebowzięciu NMP) Poszukiwanie odpowiedzi - sformułowanie programu w encyklice Quadragesimo Anno z 1931 ( wyjściem dla kapitalizmu ma być korporatywizm - Pius XII )

Cechy:

• katolicyzm „otwarty” wykazujący daleko idące tendencje do współpracy z ludzmi innej wiary

• ekumenizm

• odwołano ekskomuniki między prawosławiem a rzymskim katolicyzmem

• zmiana liturgii mszalnej ( ksiądz odprawia mszę stojąc w kierunku wiernych, wprowadzenie dodatkowego czytania Starego Testamentu )

• współodpowiedzialność za Kościół Katolicki papieża, hierarchii, ogółu wiernych, laikatu - przybliżenie Kościoła wiernym

• liberalizacja w uczęszczaniu na mszę świętą, np. Wielki Tydzień nie jest już okresem kiedy wymaga się zjawiania się w Kościele codziennie

7. Filoque - Spór o Filoque ma charakter polityczny - chodziło o próbę zdominowania przez biskupa rzymskiego Kościoła Wschodniego. Konflikt dotyczył następującej rzeczy: możliwości zrównania Boga Ojca, Jezusa Chrystusa - Syna Bożego i Ducha Świętego - jako w Trójcy jedyni. Trzech równych sobie. Rzym podjął decyzję w 1014 roku ( Benedykt VII ) o ostatecznym Ich zrównaniu. Było to w 1054 roku bezpośrednią przyczyną schizmy. Jednakże podkreślam - tak naprawdę były to walki o wpływy. U prawosławnych gradacja ( dr Rogowska ) wygląda następująco: na górze Bóg Ojciec, poniżej gdzieś na równi Duch Św i Jezus Chrystus.

Bibliografia:

• Zarys dziejów religii ( 1968 ), pod red prof. Józefa Kellera. Katolicyzm s.762-738 Keller, Wczesne chrześcijaństwo s. 427-480 , Warszawa, Wydawnictwo Iskra

• Ks Romaniuk Kazimierz (1979) „Biblia bardziej zrozumiała. Część pierwsza” Kuria Metropolitalna Warszawska. Wydział Duszpasterstwa

• Kłoczkowski Jerzy (1986) „Kościół katolicki w świecie i w Polsce. Szkice historyczne” Katowice, Księgarnia Św. Jacka

9.Judeochrześcijanie, chrześcijanie hellenistyczni, Jakub, Piotr, Paweł, treści areligijne wobec chrześcijaństwa, czemu chrześcijaństwo hellenistyczne zwyciężyło. (Sikor)

Powstanie judeochrześcijan i chrześcijaństwa hellenistycznego jest w zasadzie pierwszym podziałem jaki powstał w łonie gmin wczesnego chrześcijaństwa. Wynikał ona z kwestii czysto religijnych a konkretniej w podejściu ówczesnych chrześcijan do tradycji i prawa żydowskiego. Kwestia ta oprócz swego niewątpliwego znaczenia dla doktryny miała również niewątpliwy wpływ na rozwój chrześcijaństwa a jej rozstrzygnięcie w niewątpliwy sposób przyczyniła się do wyodrębnienia się jej jak osobnej religii. Problem miał zasadnicze znaczenie dla pierwszych chrześcijan chodziło bowiem o podejście do wielowiekowej tradycji i praw judaistycznego wiara którym jest zasadą konstytuującą każdego żyda.

Judeochrześcijanie stali na stanowisku iż żeby stać się chrześcijaninem i doczekać zbawiania można tylko będąc żydem. Sprowadzało się to więc do tego że poganin żeby móc stać się chrześcijaninem musiał stać się żydem czyli między innym poddać się obrzezaniu by móc być włączonym do wspólnoty chrześcijańskiej. Miało to też duży wpływ na funkcjonowanie samych wspólnot które były tworzone na wzór gmin żydowskich a także opierały się na ich prawie i obchodziły takie święta jak pascha. Ważną także kwestią jest trzymanie przez te gminy zasadzie unikania kontaktu z niewiernymi co w zasadniczy sposób utrudniało rozszerzania wiary wśród ludności nie żydowskiej.

Chrześcijanie hellenistyczni których w dużej mierze twórcą był św. Paweł stali na zgoła innej pozycji. Chrześcijaństwo postrzegali nie jako swoiste dopełnienie judaizmu a jako już zupełnie nową religie. Św. Paweł jako nieodrodne dziecko epoki hellenistycznej swoje nauczanie kreował do wszystkich ludzi i narodów tworząc religie powszechną. On jako osoba wykształcona obywatel rzymski nie skupiał swej uwagi na żydach i tworzył pewien uniwersalny system wierzeń gdzie nauczanie Chrystusa stawały się podstawą całego systemu filozoficznego. W jego nauce zdecydowanie mniejszą wagę przywiązuje się do elementów biograficznych życia Chrystusa a prawdziwą uwagę kwestią nauczania przez co (jak mówi Keler) Chrystus staje się u niego poniekąd pewną filozoficzną alegorią. Keler podkreśla tarze iż nauczanie Pawłowe miało na celu ażeby ówczesne klasy średnie odciągnąć od fermentów społeczno politycznych i ukierunkować ich myślenie na dążenie ku przyszłemu zbawieniu i rozwojowi duchowemu. Trzeba więc wyraźnie powiedzieć iż kościół katolicki swoją formę w dużej mierze zawdzięcza św. Pawłowi który zdecydowanie sprzeciwił się zamknięciu chrześcijaństwa ramach judaizmu rozwijając go jako religie uniwersalną o własnej filozofii, dogmatyce i prawie.

W sensie prawnym spór został rozstrzygnięty na soborze Jerozolimskim przy rozstrzyganiu tak zwanego sporu Antjochijskiego. W spotkaniu uczestniczyli apostoł Paweł który wraz z Barnabą prowadzili akcje chrystianizacyjną w tejże Atjochi( i stali na stanowisku iż pogan wystarczy jedynie ochrzcić przez co staną się pełnoprawnymi współwyznawcami a chrześcijanie pochodzenie żydowskiego nie powinni ich unikać) a także Piotr którego w tej kwestii można uznać za centrowca jak i Jakub stojący na straży starej księgi. Spotkanie zakończyło się konstatacją uznającą racje Pawła zalecając (nie nakazując) poganom przestrzeganie podstawowych starych praw. Rozstrzygnięcie to nie zakończyło jednak podziału a Judeochrześcijanie istnieją jeszcze gdzieniegdzie do końca II w. Jak podaje Keler podstawowym czynnikiem który doprowadził do ostatecznego zwycięstwa chrześcijaństwa hellenistycznego były po pierwsze kolejno posobie następujące powstania żydowskie (szczególnie to w 70 r.) które doprowadziły do przeniesienia głównych ośrodków chrześcijaństwa z Palestyny w inne obszary Imperium Rzymskiego gdzie znów główną siłą stanowiło chrześcijaństwo hellenistyczne. Można wręcz powiedzieć iż miało się ono lepiej poza obszarem bezpośrednich wpływów relingi żydowskiej i w zróżnicowanym ówczesnym hellenistycznym społeczeństwie dobrze się rozwijało (oczywiście nie należy przesadzać, były przecież chociażby szczególnie na początku spore prześladowania).

Bibliografia:

- prof. dr Józef Keller, Zarys dziejów religii, wyd. Iskry, Warszawa, 1988 r.

- ks. Marian Banaszak,Historia Kościoła Katolickiego tom I, Akademia Teologi Katolickiej, Warszawa, 1986 r.

10. Konstantyn Wielki, credo, biskupstwa i relacje między nimi, sobór jerozolimski, rok 395, rzymskie chrześcijaństwo. (Domino)

Sobór Jerozolimski miał miejsce około roku 49 n.e. w Jerozolimie, jak sama nazwa wskazuje, lecz nie jest on uznawany za pierwszy sobór powszechny. Opis tego wydarzenia znajduje się w biblijnych Dziejach Apostolskich. We wspomnianym mieście działała pierwsza gmina chrześcijańska (ecclesia), której członkowie, pomimo swego chrystianizmu przestrzegali jeszcze tradycyjnej, żydowskiej dyscypliny religijnej (obrzezanie, rytualne ablucje, odpoczynek szabatowy etc.). Aczkolwiek zbierali się, by wspólnie łamać chleb, słuchać nauk, razem spożywać posiłki. Dzieje podają, iż członkowie jerozolimskiej ecclesii, której pierwszą głową był brat (stryjeczny lub rodzony ) Jezusa, Jakub Sprawiedliwy (hebr. Jaakow Cadik), przebywali razem, wszystko mieli wspólne, zaś swe majątki spieniężyli, by zarobione sumy rozdać biednym. Trwali w oczekiwaniu na paruzję. Mimo przestrzegania obyczajów mozaistycznych chrześcijanie ci byli szykanowani przez kapłanów żydowskich. Paweł z Tarsu (obecny na soborze) w oparciu o swe własne doświadczenia (był zaciętym tępicielem chrześcijaństwa, do czasu gdy nie przeżył słynnego nawrócenia w drodze do Damaszku), głosił, iż zbawienie jest równoznaczne z mistycznym utożsamieniem się z Chrystusem, ludzie mający wiarę, mają w sobie Jezusa Chrystusa. Zbawienie powoduje bezinteresowny dar Boga - wcielenie, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa. Stąd wywodził wniosek, że Żyd nie musi przestrzegać rygorów moralnych i rytualnych zawartych w Torze, sam z siebie nie może zapewnić sobie zbawienia. Zatem dla Żydów ( jak i dla pogan) zbawienie osiągalne jest tylko poprzez wiarę i sakramenty. Natomiast judeochreścijanie z Jerozolimy (zasileni świeżo nawróconymi faryzeuszami) nie tylko domagali się zachowania praktyk z Prawa Mojżeszowego, ale i narzucenia ich nawracającym się na wiarę w Chrystusa poganom (mieli być uprzednio obrzezani, ponadto obowiązywał ich zakaz udziału we wspólnych posiłkach i Eucharystii). Konflikt jaki na tym tle się narodził inaczej relacjonuje Paweł, inaczej zaś Dzieje. Niemniej, by go rozwiązać zwołano do Jeruzalem spotkanie (czyli rzeczony sobór). Podczas jego trwania Paweł i Barnaba (reprezentanci gmin z Antiochii) domagali się się by znieść utrzymywanie zasad mozaistyczncych, również dla nawróconych pogan. Ostatecznie osiągnięto kompromis, pod nieobecność Pawła ustalono jednak, że nawróceni poganie „powstrzymają się od ofiar składanym bożkom, od krwi, od tego co uduszone i od nierządu” (Dz 15,29). Niemniej jednak od tej pory chrześcijanie nie musieli się obrzezać i obchodzić świąt żydowskich. Decyzje tego soboru były istotne zarówno dla rozwoju nowej wiary wśród ludności pogańskiej jak i na wyodrębnienie się chrześcijaństwa z mozaizmu.

Rzymskie Chrześcijaństwo. (to zagadnienie potraktuje jako przedstawienie informacji o dziejach chrześcijaństwa do 395 roku na terenie Cesarstwa Rzymskiego, podejrzewam, że o to chodzi.) Nazwa kościół pojawia się już w II wieku n.e. Dokumenty z tego okresu wspominają o kościołach, gminach i wiernych. Słowo to stanowiło wówczas synonim gminy. Między gminami istniała pewnego rodzaju wspólnota, utrzymywana dzięki korespondencji i spotkaniom. Pismo Ireneusza, biskupa Lyonu, zawiera zwrot kościół, oznaczający już wszystkie gminy chrześcijańskie. (II/III w.). W owym czasie zarysował się podział wiernych na kler (gr. klerikoi ) i laikat (gr. laikoi). Początkowo ustrój gmin był demokratyczno- prezbiteriański, rządzone były przez kolegia prezbiterów, dopiero z czasem wykształcił się ustrój monarchiczny z mającym przewagę nad innymi jednym prezbiterem. W pierwszym okresie na czele gmin stały Rady Starszych z głównym przełożonym episkoposem, jednak listy Ignacego z II wieku pokazują, iż Azji Mniejszej i Syrii na czele gmin stali już biskupi. W późniejszym okresie rola biskupów - kierowników gmin rosła, kosztem prezbiterów, którzy stawali się doradcami, pomocnikami biskupa. Ci jednak woleli korzystać z diakonów, niźli liczyć się ze zdaniem prezbiterów. Wybór biskupa należał do kompetencji wiernych w gminie. Zwyczaj ten zachowywano aż do drugiej połowy III w. Ówczesne zebrania biskupów pilnowały, by wybory zarządców gmin odbywały się prawidłowo. Od IV wieku udział laikatu w wyborze biskupów w niektórych prowincjach był coraz silniej ograniczany, wyraźny stawał się wpływ biskupów Rzymu na wybór innych biskupów, zwłaszcza na terenach Zachodniego Cesarstwa. Wspólnotę kościołów utrzymywały zebrania kierowników gmin, mające różny zasięg: od synodów prowincjonalnych, przez synody kilku prowincji, aż po sobór powszechny, uważany za najwyższą instancję całego kościoła. Kościół w II wieku nie miał jeszcze cech katolicyzmu, wywodzące się z judaizmu chrześcijaństwo nosiło jeszcze cechy religii żydowskiej. Gminy w owym czasie dążyły do zachowania tradycji apostolskiej, toteż utworzona została organizacja i władza kościelna. Ujawniły się dwie tendencje związane z naporem pierwiastków synkretyzmu na chrystianizm: pierwsza dążąca do izolowania religii Chrystusowej od wpływów hellenizmu i wiernego trzymania się ewangelii i druga, która poprzez przejęcie całej kultury antycznej, dążyła do uczynienia chrześcijanstwa religią światową. Ścieranie się zwolenników tych dwóch podejść straciło na znaczeniu w III wieku na skutek sytuacji społeczno- politycznej. Niemniej jednak w tym czasie chrystianizm nie zamykał się w granicach Starego Testamentu, nie był jednakowoż jeszcze religią katolicką w późniejszym znaczeniu. W II wieku aktywni byli pisarze kościelni, tzw. apologeci, którzy swych dziełach jako pierwsi starali się łączyć wiarę w Chrystusa z kulturą antyku. Ważne były dzieła Orygenesa czy Augustyna z Hippony, w których chrześcijaństwo (a zasadzie starożytny katolicyzm) znalazł najpełniejszy wyraz. W pierwszym okresie ludność i władza państwowa nie traktowała chrześcijan wrogo, a raczej pogardliwie, gdyż uznawani byli za sektę żydowską. Po powstaniach żydowskich przeciw Rzymowi wrogość wobec Żydów spłynęła także na chrześcijan. Gdy cesarz Klaudiusz wydał w roku 50 nakaz opuszczenia Rzymu przez Żydów, wydaleni zostali także chrześcijanie. Po żydowskim powstaniu Bar Kochby (132- 135), gdy przeciwko Żydom wystąpił Hadrian, oraz w roku 202, gdy Septymiusz Sewer zakazał obywatelom Rzymu wyznawać judaizm i chrześcijanstwo, wyznawcy chrystianizmu zostali represjonowani niejako przy okazji wystąpień przeciw Żydom. Chrześcijanie w Imperium Romanum (którego władza tolerowała wszystkie religie ludów poddanych cesarzowi pod warunkiem, iż jako głowa państwa otaczany był kultem), uważali, że kult cesarza stoi w sprzeczności z wyznawanym przez nich monoteizmem i odmawiali tegoż, pomimo, że był to w zasadzie akt polityczny. Wyznawcy nowej religii byli dla Rzymian tajemniczymi figurami, których wiary nie rozumieli, podobnie jak odprawianych przez nich obrzędów i symboliki przez nich używej (znak ryby). Fakt, iż sami chrześcijanie okrywali swe spotkania (m. in. w katakumbach ) i organizację nimbem tajemniczości sprawiał, że traktowani byli z podejrzliwością. Gdy dorzucić do tego fakt utożsamiania ich ze znienawidzonym żywiołem żydowskim oraz odmowę otoczenia kultem boskim cesarza, widoczne jest dlaczego chrystianizm spotykał się z taką wrogością - zaczął być uważany za zagrożenie dla imperialnej spoistości państwowej. Prześladowania wycelowane wprost przeciw chrześcijanom miały miejsce w 64 roku, za panowania Nerona, który oskarżył ich o podpalenie Rzymu, jednak jak podaje Tacyt, głównym powodem represji miała być nienawiść jaką rzekomo mieli otaczać poddanych cesarza. Trajan, Marek Aureliusz, Decjusz i Dioklecjan wydawali edykty nietolerancyjne przeciw chrześcijanom i przyzwalali na prześladowania z powodów politycznych. Imperatorzy, którzy najsilniej dążyli do wzmocnienia potęgi Rzymu, tępili chrześcijan najzacieklej, ponieważ widzieli w nich zagrożenie dla swego celu. Za punkt zwrotny należy uznać rok 313, gdy Konstantyn Wielki wydał edykt tolerancyjny (edykt mediolański; sam cesarz miał przyjąć nową wiarę w tym 312 roku, z powodu widzenia, jakiego doznał przed bitwą przy Moście Mulwijskim z siłami Maksencjusza, gdy ujrzał krzyż i hasło „In hoc signum vincis - pod tym znakiem zwyciężysz”) Chrześcijaństwo przestało być religią tępioną. Edykt spotęgował też proces upolitycznienia kościoła, który trwał już od pewnego czasu. Jako protest przeciwko tym praktykom wykształcił się w chrześcijaństwie ruch pustelniczy i zakonny. Ruch pustelniczy na masową skalę rozwinął się w wieku IV, zaś jako przedstawicieli nazywano eremitami lub anachoretami. Decydowali się na takie życie, gdyż uważali, że w obrębie kościoła nie są w stanie osiągnąć ewangelicznej doskonałości, kierowały nimi także idee chiliastyczne - oczekiwali rychłego końca świata i paruzji. Ruch pustelniczy najpierw rozwinął się w Egipcie (Paweł z Teb, Antoni Pustelnik). W roku 320 Pachomiusz powołał w Egipcie pierwszy klasztor, narodziła się stała organizacja zakonna, później rozwijana choćby przez Benedykta z Nursji. W kościele Zachodu tendencje te rozwijały się o wiele wolniej, warunki klimatyczne sprzyjały raczej tworzeniu wspólnot (cenobici) aniżeli życiu w odosobnieniu. Pojawiało się wielu ascetów (Szymon Słupnik) i ich naśladowców. Kościół traktował ruch zakonny jako ujście dla elementów niezadowolonych i radykalnych, toteż nie walczył z nim, a raczej starał podporządkować, co ostatecznie nastąpiło na soborze w Chalcedonie (451). Wraz ze wzrostem osób nawróconych na chrześcijaństwo rosła liczba działań przeciwko pogaństwu. Nasiliły się walki z herezjami wewnętrz wiary chrześcijańskiej, w latach 313 -314 potępiono donatystów. W roku 392 (wg niektórych źródeł w 390 lub 395) Flawiusz Teodozjusz I Wielki, ostatni cesarz całego Imperium, ustanowił chrześcijaństwo religią państwową, zakazując wyznawiania innych niż to, wyznań. W roku 395 dokonał podziału na Zachodnie i Wschodnie Imperium Rzymskie.

Credo. Pierwsze chrześcijańskie wyznanie wiary zostało zredagowane podczas pierwszego soboru powszechnego w Nicei w 325 roku. Sobór ten został zwołany do miejscowości Nicea (dziś Iznik w Turcji), leżącej ok. 80 km na wschód od Konstantynopola. Początek soboru wyznaczone na dzień 20 maja 325 roku. Nie ustalono całkowicie czasu jego trwania ale był to prawdopodobnie jeden miesiąc. Według późniejszego na sobór przybyło 318 uczestników (liczba symboliczna: 318 sług Abrahama), jednak wg badań na soborze stawiło się prawdopodobie 200 „Ojców”. W większości reprezentowali Wschód Imperium, przedstawicieli Zachodu było niewielu, dwaj prezbiterzy jako przedstawiciele biskupa Rzymu, biskup Cecylian z Kartaginy, a ponadto trzej mniej ważni biskupi a przewodniczył im Hozjusz z Kordoby. Sobór ten był w ówczesnym świecie i kościele czymś nowym, zwołany przez Konstantyna Wielkiego, był przezeń traktowany jako consilium, spotkanie władcy z ekspertami, na końcu, którego to cesarz podejmuje decyzję, świadczy o tym wybór miejsca, gdzie miały odbywać się obrady. Synody odbywały się w stolicach biskupich, zaś Nicea nie była ważną siedzibą kościelną, znajdował się tam jednak letni pałac cesarza. Jako, że nie zachowały się dokumenty z przebiegu obrad, trudno ustalić, kto przewodniczył soborowi, jednak najprawdopodobniej Hozjusz lub sam cesarz, który pełnij funcję pontifex maximus. Podczas soboru, który ustalił m. in. datę święcenia Wielkanocy na tydzień po święcie paschy, nakaz ścisłego związania biskupów, prezbiterów i diakonów ze swym kościołem lokalnym, nakaz wyświęcania nowego biskupa przez wszystkich biskupów z prowincji (lub przynajmniej trzech), nakaz organizowania synodów prowincjonalnych dwa razy do roku, zakaz wyświęcania nowo ochrzczonych, eunuchów, lichwiarzy, zakaz wspólnego życia duchownych z dziewicami (nie celibat!), zakaz odmawiania zmarłym absolucji, formę pokutną dla upadłych podczas prześladowań (łącznie 20 kanonów, które usystematyzowały dotychczasową praktykę), ustanowiono wspólne dla wszystkich chrześcijan wyznanie wiary. Nalegał na jego wypracowanie cesarz, gdyż jako wspomniany pontifex maximus, odpowiadał za to, by wszystkie kulty w Imperium były wyznawane zgodnie z prawem. Kościoły chrześcijańskie nie widziały wcześniej potrzeby tworzenia wspólnego credo, zadowalając się lokalnymi tekstami. Jako, że na soborze potępiono (bez podawania imion i nazw) Ariusza i arianizm, tekst wyznania zawierał opis jego nauk i formę wyłączającą arian ze wspólnoty kościelnej. Credo oparte było na chrzcielnym wyznaniu wiary kościoła z Cezarei (dziś jest to m.in. przez Schatza kwestionowane). Podkreślona została współistotność Jezusa Ojcu. Na soborze nie obyło się bez tarć. Najpierw ujawnił się sprzeciw 17 biskupów przeciw wyznaniu wiary. Kiedy Konstantyn zagroził im wygnaniem, ich opór stopniał. Jasne stało się jednak, że nie został on na soborze przezwyciężony, a osiągnięta na nim jedność wcale nie była wynikiem pełnej wolności. Na końcu na "tak" głosowali wszyscy biskupi poza dwoma (Sekundus z Ptolemaidy i Teonas z Marmaryki), którzy następnie zostali złożeni z urzędu i skazani przez Konstantyna na wygnanie. Zredagowane na soborze nicejskim I wyznanie wiary o następującej treści:

Wierzymy w jednego Boga Ojca Wszechmogącego, Stworzyciela wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych. I w jednego Pana Jezusa Chrystusa, Syna Bożego, zrodzonego z Ojca, jednorodzonego, to jest z istoty Ojca, Boga z Boga, Światłość ze Światłości, Boga prawdziwego z Boga prawdziwego, zrodzonego, a nie uczynionego, współistotnego Ojcu, przez którego wszystko się stało, co jest w niebie i co jest na ziemi, który dla nas ludzi i dla naszego zbawienia zstąpił i przyjął ciało, stał się człowiekiem, cierpiał i zmartwychwstał trzeciego dnia, wstąpił do nieba, przyjdzie sądzić żywych i umarłych. I w Ducha Świętego. Tych, którzy mówią: «był kiedyś czas kiedy go nie było» lub «zanim się narodził nie był» lub «stał się z niczego» lub pochodzi z innej hipostazy, lub z innej substancji [niż Ojciec], lub, że Syn Boży jest zmienny i przeobrażalny, tych wszystkich powszechny i apostolski Kościół wyłącza.

…to credo nicejskie. Zostało ono uzupełnione na Soborze Konstantynopolitańskim I (381) o fragment dotyczący Ducha św. (Wierzymy w Ducha Świętego, Pana i Ożywiciela, który od Ojca pochodzi, który z Ojcem i Synem wspólnie odbiera uwielbienie i chwałę, który mówił przez proroków) jako odpowiedź na nauki duchoburców, którzy wierzyli, że Duch św. został stworzony. Od tego czasu jest nazywane nicejsko-konstantynopolitańskim symbolem wiary.

Biskupstwa i relacje między nimi. Biskupstwo jako jednostka administracyjna w kościele podległa biskupowi nazywana jest też zamiennie diecezją. W I w. pierwsi chrześcijanie nie używali tego terminu. Na czele biskupstwa stał, wspomniany wcześniej episkopom (nadzorca, biskup). Najważniejsze z biskupstw okresu pierwotnego chrystianizmu to: Jerozolima, Damaszek, Antiochia, Cezarea, Efez, Filadelfia (Bizancjum), Ikonium, Laodycea, Ateny, Aleksandria, Heraklea, Korynt, Smyrna i oczywiście Rzym. Były to podówczas niezależne kościoły lokalne, które miały poczucie wspólnoty wyznawania jednej wiary, kontaktowały się, ale ich niezależność podkreślały choćby różne wyznania wiary przez nie wykorzystywane. Zmieniało się to jednak z biegiem czasu. Dokumenty z II i III wieku jednym kościołom przypisują większe znaczenie niźli innym. Miało to dwa źródła: pierwszym było odwoływanie się do tradycji apostolskiej - te kościoły, które zostały przez uczniów Jezusa Chrystusa założone, miały większe znaczenie, co objawiało się tym, że inne gminy tam właśnie wysyłały reprezentantów po rady i wskazówki. Tzw. gminy apostolskie były przewodnikami nie tylko w sprawach organizacyjnych, ale też w kwestiach moralnych i teologicznych. Drugie miało naturę polityczną: największe znaczenie miał kościół w stolicy Imperium, następnie te miastach będących stolicami prowincji imperialnych. Z biegiem czasu ten wzgląd stawał się ważniejszy. Biskupstwo w Rzymie cieszyło się największą estymą wśród chrześcijan, ponieważ założyli je apostołowie Piotr i Paweł, nie wspominając, że znajdowało się w stolicy Cesarstwa. Jego pierwszeństwo do IV wieku było uznawane, ale nie było jasno określone. Zmiana nastąpiła, gdy stolicą zostało w 330 roku Bizancjum, jego biskup, ( wcześniej podlegał metropolicie Heraklei w Tracji) uzyskał prymat nad wszystkimi biskupami Wschodu, mimo, iż jego diecezja nie mogła legitymować się apostolską genezą. Sobór konstantynopolitański z 381 dał biskupowi Konstantynopola te same prawa co rzymskiemu, miejsce honorowe zaraz za nim. W cień zostały usunięte tak uznane wcześniej biskupstwa jak Aleksandria czy Antiochia Syryjska. Kościół w Jerozolimie także miał odgrywać rolę drugoplanową, ponieważ nie był ważny politycznie, jednak w 451 został uznany za piąty - obok Rzymu, Konstantynopola, Antiochii, Aleksandrii - patriarchat, uwagi na wzrost znaczenia ruchu pątniczego do Ziemi Świętej. Wcześniej - przed zwiększeniem się znaczenia Konstantynopola - istniały trzy patriarchaty : Rzym (władza duchowna nad Zachodem), Aleksandria (nad Afryką), Antiochia ( nad Azja, zarówno w granicach Cesarstwa jak i poza nimi oraz nad wschodniocesarską częścią Europy). Gdy dla patriarchatu Konstantynopola wydzielono władzę duchowną nad Azją Mniejszą, a dla Jerozolimy nad Palestyną i Arabia można mówić już o istnieniu tzw. pentarchii. Supremacja biskupów konstantynopolitańskich umacniała się, co podkreślił kanon 28 soboru w Chalcedonie, którego zapisy podporządkowywały patriarsze biskupów Cezarei, Heraklei i Efezu. W VI w. patriarcha konstantynopolitański przyjął tytuł „patriarchy ekumenicznego”. Na Zachodzie za patriarchę uznawano biskupa Rzymu, lecz musiał on walczyć o supremację z biskupami Kartaginy, Arles, Mediolanu, Rawenny i Tesalonik, co jednak szybko rozstrzygnął na swą korzyść i objął wszystkich biskupów Zachodu swą jurysdykcją. Po przeniesieniu stolicy Cesarstwa znaczenie patriarchatu rzymskiego nie zmalało, bo miasto to pozostało ważnym ośrodkiem politycznym i kulturalnym, na biskupa -jako na obrońcę i rzecznika Zachodu - spływał splendor cesarski. Wielką rolę gminy rzymskiej podkreślali w swych listach Klemens Rzymski i Ireneusz, stwierdzając pierwszeństwo gminy (nie biskupa Rzymu, który nie był jeszcze „papieżem'), jako założonej przez Piotra i Pawła. Cyprian stwierdzał zaś, że jest to pierwszeństwo bierne, bo pomimo, iż gminę tę założył Piotr, to wszyscy apostołowie mieli równy udział w zaszczytach władzy, toteż za sprawowanie rządów nad swą gminą biskupi odpowiadają tylko przed Bogiem. Cyprian zanegował więc tezę o władzy biskupa Rzymu nad całym Kościołem. W okresie przednicejskim gmina rzymska nie wykonywała jurysdykcji w stosunku do innych gmin. Kwestia ta została pierwszy raz usankcjonowana na synodzie w Sardynce (343), ale jego uchwały przyjęli tylko biskupi zachodni. Ustalił on, iż patriarchat w Rzymie będzie pełnił rolę instancji apelacyjnej w stosunku do innych biskupów i synodów prowincji. Cesarz Gracjan potwierdził prymat jurysdykcji biskupa Rzymu w 378 roku. Damazy I podjął walkę o przejęcie pełnej władzy nad Kościołem, negując postanowienie (patrz wyżej) soboru chalcedońskiego. Zwoławszy synod do Rzymu w 382, zmusił biskupów do uchwalenia, iż biskup rzymski ma prymat jurysdykcji nad całym kościołem. Podczas swego pontyfikatu (440 - 461) Leon I dowodził w oparciu o ewangelie (Mt 16,18 i Łk 22,31), że biskup Rzymu posiada władzę na pełnią kościoła, ponieważ jest symbolem jedności ale i realnym rządcą. Inni biskupi są wg niego tylko delegatami biskupa rzymskiego, który za ich pośrednictwem rządzi innymi częściami kościoła, i wladza wypływa tylko z zastępstwa. Prymat biskupa Rzymu to prymat władzy, jest on biskupem powszechnym. Poglądy Leona I spotkały się z ostrą odpowiedzią biskupów Wschodu. Na Zachodzie po cichu przyjmowano już jednak,że biskup Rzymu uważa się za wyższą instancję niż sobór (co było widoczne po protestach Leona wobec uchwał chalcedońskich). Upadek Zachodniego Cesarstwa tylko wzmocnił pozycję zasiadających w Rzymie biskupów - wobec najazdu barbarzyńców stali się obrońcami tradycji na Zachodzie. Feliks II chciał dokończyć dzieła Leona i podporządkować Rzymowi Wschód co mu się czasowo udało, gdy oskarżywszy patriarchę Konstantynopola o monofizytyzm, ekskomunikował go. Zaostrzyło to jednak czujność biskupów Wschodu. Grzegorz I (V/VI w) chciał w swym pontyfikacie powrócić do idei prymatu jako troski o jednośc kościoła, a nie władzy. Po jego pontyfikacie następowało rozluźnianie się więzi między biskupstwami Wschodu i Zachodu. Próby narzucenia przez Rzym prymatu Wschodowi były powodowały nieufnośc i uważane były za zamach na tradycję apostolską. Synod Trullański II tzw (piąto-szósty Quinisext/ Penthekte) z 692 ma decydujące znaczenie dla relacji między Rzymem i Wschodem. Przez Wschód uważany jest on za sobór powszechny. Było to zgromadzenie biskupów wschodnich, biskup Rzymu przysłał tylko legatów. W kanonach tego synodu wyraźnie zaznaczyły się różnice pomiędzy zwyczajami i przekonaniami Wschodu i Zachodu. Synod potępił biskupa rzymskiego Honoriusza jako heretyka i podkreślił, że patriarcha Konstantynopola ma takie same prawa jak biskup Rzymu. Uchwały tego synodu podpisał cesarz Justynian II i tym samym potwierdził. Papież Sergiusz I odmówił złożenia podpisu mimo presji władcy, zrobił to dopiero Jan VII w 705 roku. Uchwały tego synodu to faktyczne zerwanie jedności kościelnej Wschodu i Zachodu, mimo że przez pewien okres istniały nici łączące oba kościoły (pękły ostatecznie w 1054 r.)

Źródła: Józef Keller, Katolicyzm [w:] , Józef Keller (red.) Zarys dziejów religii; Mircea Eliade, Historia wierzeń i idei religijnych; Klaus Schatz Sobory powszechne - momenty przełomowe w dziejach Kościoła; notatki z zajęć.

11.  Arianie, Monofizyci, Nestorianie. (Domino)

Arianizm- to nauka teologiczna prezbitera Ariusza (gr. Areios, łac. Arius), [mała uwaga: dr Rogowska stwierdziła na zajęciach, że Ariusz był aleksandyjskim biskupem, lecz trzy niezależne źródła naukowe < w tym Keller i Schatz> i nieoceniona angielskojęzyczna wikipedia, podają, że był on tylko prezbiterem, a biskupem Aleksandrii, w czasach, gdy tenże głosił swe nauki był Aleksander I ] duszpasterza dzielnicy Baukalis w Aleksandrii, dotycząca natury związku Ojca i Syna w chrześcijańskiej doktrynie Trójcy Świętej. Ariusz domagał się oczyszczenia doktryny chrześcijańskiej z wpływów politeizmu, poprzez hierarchizację osób Trójcy Świętej (wpływ popularnego w III w. subordynacjonizmu). Wykorzystując pojęcia średniego platonizmu (model Demiurga - stwórcy świata) usiłował wyjaśnić tajemnicę związku Ojca i Syna, czyli w racjonalny sposób przedstawić bóstwo Syna Bożego, tj. Logosu, przy jednoczesnym zachowaniu monoteizmu. Ariusz jako punkt wyjścia dla swej nauki przyjął zasadę, iż jedność Boga musi być brana w sposób radykalny - Bóg jest Jedyny, to (jak powiedział był Gottfried Wilhelm Leibniz) monada; jest absolutny, transcendentny i nie dopuszcza wielości w sobie samym. Jednakowoż Ojciec i Syn są od siebie różni, toteż ta różnica nie może istnieć w Absolucie, lecz tylko w sferze stworzonej. Arianizm związany jest z teorią „podwójnego Logosu”, wg której Logos (prawzór stworzenia) jest wieczny, bo istnieje odwiecznie w Bogu Ojcu jako przymiot, ale jednocześnie nie jest wieczny, bo otrzymał od Boga istnienie przed stworzeniem czasu i świata. Jako zrodzony przez Ojca odwiecznie i jednocześnie stworzony, pośredniczy między Bogiem a światem, uczestniczy w bóstwie z łaski, ale jest stworzeniem, pierwszym wśród nich, ale jednak stworzeniem. Przez niego wszystko zostało stworzone, ale on sam również jest stworzony. Jezus więc, jako Syn Boży, jest Ojcu poddany, został przezeń stworzony, toteż „Syn miał początek, był czas gdy go nie było”. Według Ariusza Logos zajął w Jezusie - człowieku miejsce duszy ludzkiej, której to Jezus miał w ogóle nie mieć. Ariusz odmawiał Jezusowi boskiej natury, uważał, iż jako stworzony człowiek został do godności boskiej wyniesiony z uwagi na swą doskonałość moralną. Zachował jednak tradycyjną terminologię w stosunku do Jezusa (Syn Boży, Bóg) gdyż uważał, że Chrystus jest Bogiem z uwagi na swoje „uczesnictwo w Bogu” , ponieważ jest ”Słowem Bożym”, ale nie jest Bogiem właściwym, pierwotnym, bo Theos alethinos (prawdziwym Bogiem) jest tylko Ojciec. Swe przemyślenia Ariusz zawarł w dziele „Thalia”, w roku 318 został on potępiony przez synod lokalny, wystąpił przeciw jego naukom św. Atanazy Wielki z Aleksandrii. Spór rozpoczęty w Aleksandrii przeniósł się szybko na wschodnie tereny Cesarstwa Rzymskiego. W roku 325, na Soborze Nicejskim I poglądy Ariusza zostały odrzucone, przede wszystkim przez formuły wyznania o Synu Bożym, iż jest on „zrodzony, a nie stworzony i współistotny Ojcu (gr. homousios), zaś utworzone na tymże soborze credo, w swych ostatnich wersach, potępia arianizm, choć bez wymienienia imienia Ariusza. Arianizm miał zwolenników politycznych, popierali go następcy Konstantyna. W IV w. rozpadł się na kilka odłamów:

• arianizm radykalny, głoszony przez anomejczyków, dla których Chrystus nie jest podobny do Ojca (gr. anomoios),

• arianizm łagodny, głoszony przez homejczyków, dla których Chrystus jest podobny do Ojca (gr. homoios)

• arianizm najbardziej zbliżony do credo nicejskiego, głoszony przez homojuzjan, dla których Chrystus jest istotowo podobny do Ojca (gr. homoiusios); nie są to arianie w ścisłym znaczeniu.

Ostateczne potępienie arianizmu nastąpiło w roku 381 (Sobór Konstantynopolitański I), cesarz Teodozjusz poważnie ograniczył jego wpływy na Wschodzie. Na Zachodzie arianizm wyznawali Goci, Swewowie, Wandalowie, którzy w 436 roku, po podboju rzymskiej prowincji Afryki, wprowadzili tam arianizm i do 525 prześladowali innych chrześcijan. Arianizm zanikł w początkach VII w.

Nestorianizm - doktryna teologiczna wyznawana przez nestorian. Nazwa pochodzi od antiocheńczyka Nestoriusza, który w latach 428- 431 pełnił funkcję patriarchy Konstantynopola, urzędowo piewszego biskupstwa we Wschodnim Cesarstwie Rzymskim. Nestoriusz, opierając się na tradycjach antiocheńskiej szkoły filozoficznej, wyróżniał w Chrystusie dwie natury (gr. physis): boską i ludzką. Uważał jednak, że ze współistnienia tych natur nie wynika jedność hipostatyczna. Nestoriusz stworzył swe nauki pod wpływem nauk Diodora z Tarsu i Teodora z Mopsuestii, jako odpowiedz na silny w początkach V w. apolinaryzm (głoszący, że aby boskość Jezusa była pełna, nie miał on rozumnej duszy). Według nestorian Bóg (Logos) nie urodził się i nie umarł, lecz był ściśle związany z człowiekiem Jezusem, który narodził się i umarł. Jezus Chrystus był więc tylko człowiekiem, w którym zamieszkał Bóg „niczym posąg w świątyni”. Stąd też obecność w ciele Jezusa dwóch niezależnych bytów, Boga i człowieka, między którymi istniała odrębność - był to rzeczony brak jedności hipostaz. Stąd też pogląd, iż Maria winna być czczona jako matka- człowieka (gr. anthropotokos) Jezusa, nie zaś jako matka Jezusa- Boga (gr. theotokos), gdyż Bóg (Logos) się nie narodził. Nestorianie uznawali Ducha św. Koncepcje Nestoriusza wywołały spór doktrynalny, który przerodził się w walkę polityczną. Poglądy patriarchy konstantynopolitańskiego zaatakował Cyryl, biskup Aleksandrii przywłaszczając sobie rolę głowy Kościoła na Wschodzie. Celem zakończenia tej waśni cesarz Teodozjusz II zwołał sobór powszechny do Efezu (431). Cyryl samowolnie dokonał otwarcia obrad, zaś zgromadzeni biskupi potępili nestorian. Biskupi syryjscy jako odpowiedź na te działania złożyli Cyryla z urzędu, on zaś -wraz z delegatami z Rzymu- ekskomunikował ich. Nowe spory skłoniły cesarza do wyrażenia zgody na potępienia Nestoriusza (przy jednoczesnej depozycji Cyryla ze stolicy biskupiej w Aleksandrii), który to zmarł na wygnaniu w Egipcie. W Persji zwolennicy nestorianizmu utworzyli samodzielny kościół, który od VI w. prowadził działalność misyjną w Chinach, Indiach, Afryce.

Monofizytyzm - doktryna teologiczna wyznawana przez monofizytów, wg której Chrystus jako Bóg -człowiek ma dwie natury (gr. physis) boską i ludzką, ale nie istnieje w dwóch naturach, ponieważ natura boska całkowicie pochłonęła ludzką. Obrazowe przedstawienie tej doktryny mówi o naturze ludzkiej jako o plastrze miodu, który w momencie wcielenia został rozpuszczony w wodach morskich - naturze boskiej. Należy tu podkreślić, że monofizytyzm nie zakłada, że Chrystus ma jedną naturę (choć na pierwszy rzut oka może się tak wydawać) monofizyci wierzyli, że miał je dwie, ale jedna z nich (ludzka) została wchłonięta przez drugą (boską). Z twierdzeniem o takiej treści wystąpił archimandryta (opiekun klasztoru w danej diecezji, dosłownie opiekun owczarni) konstantynopolitański Eutyches, który poparty został przez kler aleksandryjski, zwalczając tym samym potępiony w 431 nestorianizm. Nauki Eutychesa potępił patriarcha Konstantynopola Flawian, następnie zaś papież Leon I Wielki (list dogmatyczny o dwu naturach „Tomus ad Flavianum”, w którym orzekał, że Jezus Chrystus jest jedną osobą, działającą w dwóch naturach połączonych ze sobą bez pomieszania. Jedność osoby implikuje współorzekanie przymiotów, czyli mówienie o cechach ludzkich, które ma Chrystus jako Bóg, Druga Osoba Trójcy, i o cechach Boskich, które ma Chrystus jako człowiek, syn Maryi.). Sobór Efeski II (tzw. sobór zbójecki) z 449 roku uznał doktrynę monofizytyzmu za prawowierną, ostatecznie jednak sobór chalcedoński (451) oficjalnie potępił naukę Eutychesa i ustanowił dogmat o realnym i oddzielnym istnieniu dwóch natur w jednej osobie Jezusa Chrystusa, zachowując pełnie swych odrębnych właściwości (unia hipostatyczna, diofizytyzm). Nie zakończyło to sporów doktrynalnych, prowadzących do wzrostu dążeń separatystycznych Syrii i Egiptu względem Konstantynopola. Dziś monofizyci istnieją w trzech grupach: 1) Kościół syryjsko- jakobicki i malabarsko- jakobicki (zorg. w VI w. przez Jakuba Baradajosa), 2) Kościół ormiański, 3) kościół koptyjsko - egipski i koptyjsko - etiopski. To tzw. kościoły przedchalcedońskie, nieuznające tego i następnych soborów za prawowierne.

Na zakończenie warto tu nadmienić, za dr Rogowską, że twórcy wymienionych odłamów nie byli -wg niej- heretykami, gdyż potępionio tylko jedną, konkretną część ich nauk, nie zaś ich dzieła i poglądy w całości (wyrażali bowiem swe zdania nt. różnych aspektów wiary i te ich poglądy są uznawane za zgodne z doktryną).

Źródła: Encyklopedia Gazety Wyborczej, tom XXI: Religie świata; Edward Potkowski, Opozycja i herezje [w:] Józef Keller (red.) Zarys dziejów religii; Klaus Schatz Sobory powszechne - momenty przełomowe w dziejach Kościoła; portal katolicki Opoka www.opoka.pl ; notatki z zajęć.

12. Sobory - efeski, chalcedoński, konstantynopolitański, II nicejski, sobory laterańskie. (Domino)

Sobór Konstantynopolitański I (381). Przedmiotem obrad Soboru Konstantynopolitańskiego I były problemy związane z kryzysem trynitarnym oraz z odbiorem Soboru Nicejskiego. Sobór zwołał cesarz Teodozjusz I, trwał on od maja do lipca 381, wzięło w nim udział 150 ojców z terytorium antiocheńskiego (państwowej diecezji Wschodu) i Azji Mniejszej. Obrady nie odbywały się w cesarskim pałacu, lecz w różnych bazylikach, a sam władca wziął udział w uroczystym otwarciu soboru, ale nie brał w nim tak czynnego udziału jak Konstantym w efeskim. Skład soboru świadczy, iż był on niechętny wobec dominacji rzymsko- aleksandryjskiej. Tłem dla soboru była przede wszystkim "schizma antiocheńska". W Antiochii od 20 lat urzędowali dwaj biskupi ze swymi wspólnotami: Paulin, którego uznawał Zachód i Aleksandria, oraz Melecjusz, uznawany przez pozostały Wschód. Choć obydwaj byli nicejczykami, znaczną rolę w tej schizmie odgrywała zwykła nieufność. Melecjusz nie był w stanie oczyścić się w Rzymie z podejrzeń o arianizm, zaś Paulina podejrzewano o sabelianizm. Soborowi przewodził początkowo rzeczony Melecjusz. Po jego zejściu śmiertelnym, jego miejsce zajął Grzegorz z Nazjanzu, wybrany przez sobór na nowego biskupa Konstantynopola. Prezentował on pojednawczą linię, wbrew nastawionym przeciw Rzymowi pozostałym ojcom toteż nie udało mu się przeforsować swojego stanowiska w poruszanych sprawach. Grzegorz pragnął rozwiązać problem schizmy antiocheńskiej, zwlekając z wyborem następcy Melecjusza, póki nie umrze Paulin, co było spodziewane, lecz uczestnicy soboru sprzeciwili mu się, więc nie doszło do żadnego ostatecznego rozstrzygnięcia, a schizma antiocheńska miała potrwać do 415 roku. Uchwalone podczas soboru kanony stanowiły, że: biskupi nie powinni ingerować w sprawy nie dotyczące ich "diecezji". Ustalono pięć prowincji kościelnych analogicznie do diecezji cesarskich: Egipt, Wschód (Syria i Palestyna), Pont (północna i wschodnia Anatolia), Azja (Anatolia zachodnia), Tracja (dzisiejsza wschodnia Bułgaria).Powodem, dla którego ten kanon powstał, były tendencje interwencjonistyczne obecne zarówno w Rzymie, jak i w Aleksandrii, którym chciano w ten sposób postawić tamę. Te kościelne "diecezje" nie zyskały oczywiście żadnych określonych kompetencji (pomijając Aleksandrię i Antiochię). Określenie to oznacza przejście do powszechnie przyjętego podziału na patriarchaty. Kanon 3 stwierdzał, że biskup Konstantynopola powinien uzyskać drugie miejsce po biskupie Rzymu. Na soborze tym credo nicejskie zostało uzupełnione o fragment dotyczący Ducha św. jako odpowiedź na nauki pneumatolochów [duchoburców], którzy wierzyli, że Duch św. został stworzony (dysputy jakie z nimi prowadzono podczas soboru nie dały rezultatów).

Sobór Efeski I (431). Decyzję o zwołaniu soboru podjął cesarz Teodozjusz IIi, by rozsądzony został spór o naturę i osobę Jezusa, jaki rozniecił swymi poglądami Nestoriusz. Był to trzeci sobór powszechny. Nie zaproszono nań wszystkich biskupów, ale tylko metropolitów Wschodu, którzy mieli wybrać sobie takiego lub innego biskupa pomocniczego ze swej prowincji, a ponadto z Zachodu zaproszono przedstawicieli Rzymu i Kartaginy. Biskup Rzymu Celestyn, udzielił swoim wysłannikom wskazówki, by we wszystkim trzymali się Cyryla (przewodniczący obradom patriarcha aleksandryjski). Sobór rozpoczął się 22 czerwca z udziałem 150 (do 160) biskupów, przede wszystkim egipskich, azjatyckich i palestyńskich, wśród których poza Cyrylem wiodącymi postaciami byli metropolici Memnon z Efezu i Juwenal z Jerozolimy. Ponadto przybyli liczni mnisi egipscy. Nestoriusz, również obecny w Efezie, choć oczywiście nie na soborze, otrzymał policyjną ochronę od cesarza, chcącego zapewnić mu bezpieczeństwo. Zaraz na początku wybuchł konflikt między cesarzem, a raczej jego przedstawicielem, i Cyrylem, którzy mieli zupełnie przeciwstawne wyobrażenia o soborze. O ile cesarz pragnął porozumienia obu kierunków i dlatego domagał się, by soborowi przewodził jego przedstawiciel, komes Kandydian, to Cyryl, w pełni popierany przez Rzym, czuł się rzeczywistym panem soboru. Gdy biskupi antiocheńscy pod wodzą Jana z Antiochii opóźniali swe przybycie, nie czekał na nich, ale natychmiast otworzył sobór. Nie czekał zresztą również na przybycie rzymskich legatów. Nestoriusz wzbraniał się przed przybyciem na sobór, dopóki nie będą obecni wszyscy biskupi. Gdy biskupi przybyli do jego domu, policja zabroniła im wstępu. Ogłoszono dogmat o Bożym macierzyństwie Marii. Nauki Nestoriusza zostały potępione, potem złożono go urzędu, a w liście skierowanym do niego jako do "nowego Judasza" powiadomiono go, że z powodu swych "bezbożnych nauk" zostaje pozbawiony wszelkich kościelnych godności. 26 czerwca zjawili się antiocheńczycy. Pod przewodem Jana z Antiochii odbyli oni również w Efezie antysobór z udziałem mniej więcej 50 biskupów (wobec 150 pod wodzą Cyryla). Sobór ten ze swej strony zdjął z urzędu Cyryla. Tak więc gdy w tym samym mieście obradowały dwa sobory, które na dodatek wzajemnie się ekskomunikowały. Cesarz uznał sobór za niebyły i nieważny. Zakazał biskupom opuszczania Efezu i ogłosił, że konieczne jest zbadanie sprawy przez wyższego urzędnika. Na początku lipca przybyli również legaci rzymscy. Sobór został na nowo otwarty i uznano decyzje synodu rzymskiego. Legaci ze swej strony zgodzili się na zdjęcie z urzędu Nestoriusza, a tym samym wyrazili przyłączenie się Zachodu do wyroku wydanego na Nestoriusza. Następnie wraz z 30 biskupami został ekskomunikowany także Jan z Antiochii. Urzędnik cesarski, złożył z urzędu zarówno Nestoriusza, jak i Cyryla, osadził obu w areszcie domowym i rozwiązał sobór. Cyryl jednak uciekł i w Aleksandrii został triumfalnie przyjęty przez całe miasto, natomiast Nestoriusz musiał usunąć się do klasztoru w Antiochii. Ostatecznie w 433 cesarz potwierdził postanowienia soboru otwartego przez Cyryla i uznał go za powszechny.

Sobór Chalcedoński (451). Jest to czwarty sobór powszechny biskupów chrześcijańskich. Odbywał się mieście Chalcedon (dziś Kadi-Koy) w Turcji w dniach od 8 października do 1 listopada 451 roku. Zwołał go cesarz Marcjan, zaś biskup rzymski Leon I Wielki zatwierdził. Cesarz Marcjan chciał zwołania nowego soboru, który anulowałby Sobór Efeski II (sobór zbójecki, który uznał prawowierność Eutychesowskiego monofizytyzmu) , papież Leon odnosił się do tego najpierw sceptycznie. Jego prawdziwym życzeniem był sobór nie na Wschodzie, ale w Italii, albo przynajmniej taki sobór, na którym biskupi Zachodu mogliby uczestniczyć w większej liczbie. Jednakże z uwagi na perturbacje na arenie politycznej (panowanie Wandalów w Afryce Północnej i napaść Hunów na Galię) sobór na Zachodzie lub z udziałem Zachodu był niemożliwy. Leon pragnął odczekać, aż sytuacja uczyni taki sobór możliwym do przeprowadzenia. Jednak cesarz Marcjan zwołał sobór do Chalcedonu , a ponieważ Leon nie mógł temu przeszkodzić, usiłował mu przynajmniej narzucić przebieg po swojej myśli. Sobór zebrał się 8 października, trwał niecałe trzy tygodnie (do 1 listopada). Z liczbą około 350 uczestników był to najliczniejszy z uznanych synodów ekumenicznych starożytnego Kościoła. Dioskur (kierownik soboru w Efezie) został potępiony i zdjęty z urzędu, podobnie Eutyches, twórca monofizytyzmu. Następnie nakazano odczytanie listu Cyryla do Nestoriusza, który został już przyjęty na Soborze Efeskim: został on uznany za wyraz prawdziwej wiary nicejskiej. Cesarscy komisarze naciskali, by opracować nowy symbol wiary, który usunie wszelkie niejasności. Początkowo większość biskupów stała na stanowisku, że sama Nicea wystarczy po wsze czasy i nie potrzeba żadnej nowej definicji. Rzymscy legaci naciskali, ażeby list Leona (Tomus ad Flavianum: Jezus Chrystus jest jedną osobą, działającą w dwóch naturach połączonych ze sobą bez pomieszania. Jedność osoby implikuje współorzekanie przymiotów czyli mówienie o cechach ludzkich, które ma Chrystus jako Bóg o cechach Boskich, które ma Chrystus jako człowiek) został potwierdzony jako powszechnie obowiązujący wyraz wiary nicejskiej. Większość zdawała się być do tego gotowa, ale mniejszość z Palestyny i Illirii miała wątpliwości. Wobec tego sobór utworzył komisję, która wypracowała własny zarys dokumentu. Projekt komisji jednak doprowadził do sytuacji patowej, ponieważ w swej formule dawał możliwość obrony nauk monofizyzmu, czego chciano uniknąć. Cesarz Marcjan zarządził utworzenie dwudziestotrzyosobowej komisji, w skład której wchodzili przedstawiciele wszystkich części cesarstwa wschodniego poza Egiptem, ale z udziałem rzymskich legatów. Miała ona wypracować nową formułę, gdyby zawiodła sobór miałby być przeniesiony na Zachód. Zgodnie z życzeniem cesarza sobór w końcu ugiął się i utworzył dwudziestotrzyosobową komisję. Wypracowała ona, zaledwie w ciągu trzech dni, chrystologiczną formułę, którą potem w dniu 25 października, w 17 dni od chwili otwarcia, sobór przyjął jednogłośnie. Składa się ona z trzech części: 1) potwierdzenia konstantynopolitańskiego i nicejskiego symbolu wiary, 2) przyjęcia za obowiązujące dwóch listów Cyryla Aleksandryjskiego (przeciw nestorianom) i Tomus ad Flavianum Leona I (potępiający monofizytyzm i podkreślający prawdziwą wiarę), 3) przyjęcia formułę chrystologicznej (Idąc za świętymi Ojcami wszyscy jednogłośnie uczymy wyznawać, że jest jeden i ten sam Syn, Pan nasz Jezus Chrystus, doskonały w Bóstwie i doskonały w człowieczeństwie, prawdziwy Bóg i prawdziwy człowiek, złożony z rozumnej duszy i ciała, współistotny Ojcu co do Bóstwa, współistotny nam co do człowieczeństwa, "we wszystkim nam podobny oprócz grzechu" (Hbr 4, 15). Przed wiekami z Ojca zrodzony jako Bóg, w ostatnich zaś czasach dla nas i dla naszego zbawienia narodził się jako człowiek z Maryi Dziewicy, Bożej Rodzicielki; jednego i tego samego Chrystusa Pana, Syna Jednorodzonego należy wyznawać w dwóch naturach, bez zmieszania, bez zmiany, bez rozdzielania i rozłączania. Nigdy nie zanikły różnice natur przez ich zjednoczenie, ale została zachowana właściwość obu, tworzących jedną osobę i jedną hipostazę. Nie można Go dzielić na dwie osoby ani ich w Nim rozróżniać, ponieważ jest jeden i ten sam Syn jednorodzony, Słowo Boże, Pan Jezus Chrystus, jak przedtem prorocy nauczali o Nim, jak sam Jezus Chrystus o tym nas pouczył i jak nam przekazał Symbol Ojców). Poza definicją chrystologiczną sobór wydał także 28 kanonów prawnych. Większość z nich zajmuje się wzajemną więzią duchownych, również mnichów z biskupem. Wydano orzeczenia przeciw mnichom wałęsającym się samemu po prowincjach i prowadzących nierzadko polityczną agitację, podporządkowano ich biskupowi i zakazano udzielania święceń bez związania z określonym Kościołem. Zakony stanowiące dotąd charyzmatyczny ruch pozbawiony formalnego statusu kościelno-prawnego otrzymały teraz instytucjonalne miejsce w Kościele. Z jednej strony zostały one podporządkowane biskupom, a z drugiej włączone do kościelnego stanu, którego samowolne porzucenie pociąga za sobą ekskomunikę. Orzeczenia te nie miały jednak większego oddźwięku, zwłaszcza na Zachodzie. Sobór wydał także słynny kanon 28, prowadzący do konfliktu z Rzymem. Sobór Chalcedoński przyznał biskupowi Konstantynopola drugie miejsce w Kościele, a poza tym wyznaczył mu jasny obszar jurysdykcyjny- trzy "eparchie" tzn. Pont, Azję i Trację. Nie to było dla Rzymu niebezpieczne, ale polityczno-kościelna zasada obowiązująca w Cesarstwie, którą uzasadniono tę decyzję: ponieważ starożytny Rzym jako pierwsze miasto Cesarstwa ma pierwsze miejsce w Kościele, to Konstantynopol jako nowy Rzym i jako drugie miasto Cesarstwa musi zająć drugie miejsce w Kościele.

Sobór Nicejski II (787). Sobór obradował w dniach 28 IX - 23 X 787, został zainaugurowany w Konstantynopolu, ale obrady zostały przeniesione do Nicei (Iznika). Sobór ten miał miejsce za panowania cesarzowej Ireny (pierwszej kobiety na tronie Bizancjum, wcześniej regentki przy małoletnim synu Konstantynie VI). Przybyłym na obrady ok. 330 ( w tym 14 z Zachodu ) biskupom oficjalnie przewodniczyli legaci papiescy, jednak faktyczne kierownictwo sprawował patriarcha Konstantynopola Terazjasz; uchwalono 22 kanony. Na soborze nie stawili się reprezentanci kościołów z Jerozolimy , Aleksandrii i Antiochii, gdyż miasta te znajdowały się wówczas pod panowaniem Arabów. Celem zwołania soboru powszechnego było rozwiązanie kwestii ikonoklazmu. Potępiono go, a biskupów opowiadającym się za nim złożono z urzędów. Przy podkreśleniu, że kult obrazów dotyczy przedstawionych na nich postaci, a nie samych malowideł, uznano ikony za prawowierne. Zapadła także zgoda na wyznawanie kultu relikwii. Ustalono reguły dotyczące pisania ikon: postaci na ikonach winny mieć duże i szerokie oczy, zaś ciało osłonięte szatami - jedynie odsłonięte twarze i czasem dłonie, figury miał okalać czarny kontur, karnacja postaci - ciemna, święci z długimi brodami, schematycznie oddane odzienie nie powinno ukazywać kośćca, powinien być stosowany umowny światłocień. Zmieniono układ przykazań w dekalogu, usuwając przykazanie drugie (zakaz kultu obrazów i posągów), zaś dziesiąte rozdzielone na dwa osobne (9. i 10.), celem zachowania formy dekalogu

Sobory Laterańskie: Odbywały się w Pałacu na Lateranie. \

• Laterański I (1123): Jest pierwszy sobór bez udziału reprezentantów Wschodu. Dla katolików to dziewiąty w kolejności sobór powszechny, nie uznają go kościoły wschodnie. Został zwołany przez papieża Kaliksta II, obradowało na nim ok. 300 biskupów, przełożonych zakonów i innych przedstawicieli kleru katolickiego w dniach 18 III - 6 IV 1123. Sobór ten potwierdził zapisy traktatu z Wormacji (zrzeczenie się prawa do inwestytury duchowieństwa przez cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego Henryka V Salickiego na rzecz kapituł katedralnych). Ponadto sobór uchwalił 22 kanony w kwestiach reformy Kościoła (nt. symonii, konkubinatu duchownych, podporządkowania zakonników opiece biskupów lokalnych, wyboru biskupów). Wprowadzano zakaz małżeństw wśród księży, mnichów, diakonów i subdiakonów.

• Laterański II (1139). Jest to dziesiąty sobór powszechny według rachuby rzymskokatolickiej. Sobór został zwołany w kwietniu 1139 przez papież Innocentego II. Głównym celem tego soboru było usunięcie skutków schizmy jaka zaistniała za sprawą antypapieża Anakleta II (Pietro Pierleoni tzw. Judaeo pontifex - żydowski papież). Anaklet II, potomek ochrzczonej rodziny żydowskiej, był kardynałem wywodzącym się z zakonu benedyktynów. Został wybrany na papieża w 1130, po śmierci Honoriusza II, przez tą cześć biskupów, którzy nie uznali wyboru Innocentego II. Anaklet II, popularny wśród ludu rzymskiego, znalazł poparcie u Rogera II , władcy Sycylii i koronował go na króla („Król Roger” z opery Szymanowskiego i Iwaszkiewicza to ten jegomość jakby kto pytał), popierał go też Lotar III, król Niemiec. Innocenty znalazł poparcie u króla Francji Ludwika VI, poparł go też Bernard z Clairvaux (podczas synodu w Etampes potępił Anakleta), a później także i Lotar. Wybuchła wojna, Innocenty ekskomunikował Anakleta, który w międzyczasie zginął i doczekał się następcy - Wiktora IV (ten jednak podporządkował się Innocentemu II, tenże zaś odzyskał tron piotrowy). Na soborze ekskomunikowano króla Rogera II, gdyż został koronowany przez antypapieża, potępiono Arnolda z Brescii (wzywał kościół katolicki, który w owym czasie zdobył już olbrzymi majątek, do wyrzeknięcia się dóbr doczesnych). Podczas obrad soboru zakazano użycia kuszy w wojnach między katolikami.

• Laterański III (1179). Sobór zwołał papież Aleksander III, obrady toczyły się w trzech sesjach (5,14,19 III) i brało w nich udział 302 biskupów. Dla rzymskich katolików jest to jedenasty sobór powszechny. Zwołany został po zwycięstwie papieża w sporze z Fryderykiem I Barbarossą. Konflikt ten wybuchł, gdy Roland Bandellini (późniejszy Aleksander III), legat papieski, podczas sejmu Rzeszy w Besancon w 1157 stwierdził, że cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego jest lennikiem papiestwa, czego Fryderyk nie uznawał. Ostatecznie sprawa zakończyła się ukorzeniem się Fryderyka I przez papieżem w Wenecji dwadzieścia lat później. Podczas soboru ekskomunikowano katarów (dualistyczny ruch religijny aktywny na terenach Francji i Włoch w XI-XIII w.) i osoby im sprzyjające. Przyjęto też nowe zasady wyboru papieża, polegające na tym, iż za legalnego następcę św. Piotra można uznać tego, kto zbierze 2/3 ważnych głosów kardynalskim. Dzięki temu wybór biskupa rzymskiego był uniezależniony od woli cesarzy, niższych warstw duchownych i mieszkańców Wiecznego Miasta. Ponadto decyzja ta miała na celu uniknięcia wyboru antypapieży (ale to jeszcze nie konklawe).

• Laterański IV (1215). Zwołany przez Innocentego III w listopadzie 1215 roku (zapowiedź soboru ogłoszono dwa lata wcześniej). Uroczystego otwarcia obrad dokonano 1 XI, zaś sobór odbył się w trybie 3 posiedzeń (11, 20, 30 XI). Sobór uchwalił 70 dekretów z czego blisko 60 weszło do prawa kościelnego. Podczas obrad uchwalono obowiązek zwołania krucjaty (chodzi o V wyprawę krzyżową z lat 1217 -1221), potępiono waldensów i katarów, zobowiązano władzę świecką do udziału w walce z heretykami, nakazano głoszenie zapowiedzi przedślubnych co wiązało się z zakazem tajnych małżeństw. Sobór ustalił, że spowiednik za złamanie tajemnicy spowiedzi miał być odsuwany od pełnienia tej funkcji i pokutować do śmierci w klasztorze, zobowiązano wiernych do spowiedzi raz w roku na Wielkanoc. Podczas obrad przyjęto termin transsubstancja, podjęto decyzje o stworzeniu brewiarza w oparciu o oficjum kaplicy papieskiej. Na soborze ustalono też, że to kościół ma decydować jakiego typu i czyim relikwiom należy się kult, określono obowiązki biskupów (wizytowanie diecezji, zwoływanie synodów, nadawanie beneficjów kościelnych, kaznodziejstwo, kształcenie księży).Wreszcie ustalono, że Żydzi i muzułmanie mieszkający wśród katolików muszą nosić odznaczające się odzienie (żółte naszywki i takiegoż koloru czapki).

Źródło: ; Klaus Schatz Sobory powszechne - momenty przełomowe w dziejach Kościoła

13.Święta rzymsko-katolickie (Boże Narodzenie, Wielkanoc, Boże Ciało, Wniebowstąpienie, Wniebowzięcie, Zesłanie Ducha św., Ofiarowanie Pańskie, Objawienie Pańskie). (Naczelny archeolog RP).

(źródło: wiedza własna) :P

Kilka uwag o charakterze ogólnym: po pierwsze święta chrześcijańskie są zgodnie z tradycją judaistyczną obchodzone w ten sposób, że dzień się liczy od zachodu słońca. Stąd integralną częścią najważniejszych świąt są ich wigilie (łac. vigilia - czuwanie), czyli dzień, a szczególnie wieczór je poprzedzający, wypełniony często nocnymi obchodami liturgicznymi. Po drugie, najważniejsze święta, czyli paschalne i bożonarodzeniowe są świętowane przez osiem dni, tzw. oktawę. Dlatego też określenie „drugi dzień świąt” ma raczej charakter państwowo-organizacyjny niż stricte liturgiczny, bo każdy kolejny z tych ośmiu dni jest „równoprawny” i nie niesie chrześcijanom obowiązku uczestnictwa we mszy.

Układ chronologiczny wg biegu rzymskokatolickiego roku liturgicznego:

Boże Narodzenie - obchodzone jest 25 grudnia. Jest to pamiątka Narodzenia Jezusa, jego wcielenia (żłobek, wołek i osiołek, hej kolęda!). Data narodzenia Jezusa jest oczywiście nieznana, 25 grudnia to czas około przesilenia zimowego - czyli powrotu, wzejścia słońca - taka sprytna adaptacja, nadanie nowego znaczenia wcześniejszym obchodom, zwłaszcza że chrześcijanie odczytują czasem słońce jako znak Chrystusa . W cesarstwie rzymskim był to czas Saturnaliów, radosnego święta - stąd się wzięło dawanie prezentów. Z wigilią święta, 24 grudnia, jest związany zwyczaj uroczystej nocnej mszy, tzw. pasterki oraz perwersyjnej (bo bezmięsnej) wieczerzy. Święto poprzedzone jest adwentem, czasem radosnego oczekiwania zarówno w wymiarze czekania na święto jak i ogólnego oczekiwania na powtórne przyjście Chrystusa na końcu czasów (paruzję). Z okresie tym odprawia się wcześnie rano msze tzw. roratnie.

Objawienie Pańskie vel Trzech Króli vel Epifania - 6 stycznia (czasem niektóre święta w różnych krajach przenosi się z praktycznych przyczyn na najbliższą niedzielę, podaję termin obowiązujący w Polsce). Jest to bardzo ważne, już starozytne święto, którego ideą jest objawienie, ukazanie bóstwa Chrystusa ludziom i światu, uosobionych wg tradycji przez trzech (lub więcej) mędrców-magów przynoszących małemu Jezuskowi mirrę, kadzidło i złoto, znaki godności kapłańskiej i królewskiej oraz męczeństwa Chrystusa. U nas mamy zwyczaj pisania poświęconą kredą na drzwiach. (btw, przypomniało mi się: lata 70, Kraków. Do sklepu wchodzi turysta ze Szwecji: 20 dkg szynki poproszę. - Porąbało pana? - odpowiada sklepowa Jadzia - Nic takiego nie ma. - Jak to nie ma? Przecież pisze "Mięso i wędliny" - Panie, a mało to różnych rzeczy pisze? Na mojej komórce pisze "CHUJ" a w środku jest węgiel.)

Ofiarowanie Pańskie - 2 lutego - upamiętnia ofiarowanie Jezusa w świątyni jerozolimskiej zgodnie z wymogami prawa żydowskiego, 40 dni po jego narodzinach (wymagany prawem czas oczyszczenia Marii). Czasem nazywane świętem Matki Bożej Gromnicznej, ludowym znakiem jest świeca - gromnica.

Święta Paschalne vel wielkanocne - najstarsze i najważniejsze święto chrześcijańskie. Upamiętnia mękę, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa, jego zwycięstwo nad śmiercią i zbawienie ludzkości. Jest to de facto przedłużenie paschy żydowskiej, uzupełnionej o nowy wymiar przejścia Chrystusa przez śmierć do życia. Obchodzi się je więc z grubsze wtedy kiedy paschę żydowską, czyli w niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca. Jest to więc święto ruchome (pomiędzy 25.03 a 22.04) Obchód Triduum Paschalnego rozpoczyna się w wielki czwartek wieczorem mszą Wieczerzy Pańskiej, wspomina się ostatnią wieczerzę i ustanowienie Eucharystii i Kapłaństwa. W wielki piątek sprawuje się nabożeństwo śmierć Jezusa. W nocy z soboty na niedzielę odprawiana jest wielce uroczyście najważniejsza msza Wigilii Paschalnej, świętowanie zmartwychwstania, w nocy lub rano odbywa się procesja rezurekcyjna. Triduum Paschalne kończy się w niedzielę wielkanocną wieczorem (kalendarzowo wchodzi na 4 dni ale wg dynamiki żydowsko-chrześcijańskiej z dniem od wieczora (wieczoru?) to trzy dni). Z detali: wielki piątek i sobota to jedyne dni w roku bez odprawiania eucharystii. Zwyczajowo buduje się okazałe „groby pańskie” i urządza przy nich czuwania, w warstwie symbolicznej wszystko co się wiąże z nowym życiem (np. jajka). Święto poprzedzone jest okresem 40-dniowego wielkiego postu, czasu oczekiwania o charakterze pokutnym.

Wniebowstąpienie Pańskie - obchodzone zasadniczo w czwartek 40 dni po Wielkanocy a u nas przeniesiono na niedzielę po tym dniu (czyli tzw. szóstą niedzielę wielkanocną) upamiętnia wstąpienie Jezusa do nieba po zmartwychwstaniu.

Zesłanie Ducha Świętego vel Zielone Święta vel Pięćdziesiątnica - w niedzielę siedem tygodni po Wielkanocy. Jest to pamiątka zesłania Ducha Świętego na apostołów i spółkę którzy od tego czasu pełni mocy, werwy i zapału ruszyli głosić dobrą nowinę o Jezusie. Termin stąd, że miało się to stać w żydowskie święto Szawuot (o charakterze rolniczym, stąd tradycja i nazwa zielonych światek) 50 dni po święcie Paschy. Znakiem charakterystycznym są języki ognia jakie miały wtedy spocząć na apostołach.

Uroczystość Trójcy Przenajświętszej - niedziela po Zesłaniu Ducha Świętego (a więc też termin ruchomy). Święto upamiętnia/przypomina/celebruje prawdę o Trójcy Świętej. Znaków szczególnych brak.

Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Pańskiej vel Boże Ciało - obchodzone jest w czwartek po święcie Trójcy Świętej. Chodzi w nim o uczczenie Najświętszego Sakramentu, czyli Eucharystii. Ustanowiono je po rzekomym cudzie eucharystycznym w XIII wieku. Charakterystyczną cechą jest procesja eucharystyczna do czterech ołtarzy w oprawie najczęściej ludowo-dziadowskiej. Zwyczajowo te ołtarze przystraja się brzozowymi gałązkami na które pobożny lud rzuca się później niczym na przysłowiowe mięso.

MAŁE ZŁOZENIE DO KUPY:

Wielkanoc = niedziela po 1. wiosennej pełni księżyca + 6 tygodni Wniebowstąpienie Pańskie +tydzień Zesłanie Ducha Świętego + tydzień Trójcy Świętej następny czwartek Boże Ciało

Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny - 15 sierpnia - upamiętnia wzięcie NMP z duszą i ciałem do nieba (treść dogmatu z 1950). W polskiej dzikiej ludowej tradycji jest to dzień Matki Bożej Zielnej i do zwyczaju należy świecenie traw i ziół i krzaków wszelakich…

14, Inkwizycja. (Alyn):

Inkwizycja- (łac. Inquisitio- badanie, dochodzenie), Święte Oficjum, instytucja kościoła katolickiego, utworzona w XII wieku, stojąca na straży religijnej ortodoksji zagrożonej licznymi herezjami szerzącymi się w owym czasie, jej zadaniem było wyszukiwanie i sądzenie heretyków, których następnie przekazywano władzy świeckiej w celu wykonania wyroku.

• Do wytoczenia procesu wystarczyło podejrzenie lub denuncjacja szpiegów, w śledztwie stosowano tortury, oskarżony w praktyce pozbawiony był obrońcy, jeśli przyznawał się do winy i wykazywał skruchę, wymierzano mu karę kościelną- post, pielgrzymki, w cięższych przypadkach karano publiczną chłostą, więzieniem lub śmiercią oraz konfiskatą dóbr.

• Początkiem inkwizycji jako instytucji było wydanie przez papieża Lucjusza III na synodzie w Weronie w 1184 roku dekretu Ad aboleandam haeresim, zawierającego szczegółowe przepisy prawne dotyczące inkwizycji a kierowanie nią powierzono biskupom (inkwizycja biskupia).

• Dla usprawnienia jej działalności oraz zapobieżenia nadużyciom władzy papież Grzegorz IX ustanowił w 1232 r. urząd inkwizytorów papieskich dla poszczególnych krajów i diecezji (inkwizycja papieska), urząd ten powierzano najczęściej dominikanom i franciszkanom.

• W 1542 roku papież Paweł III zreformował ją tworząc Kongregację Kardynalską Świętej Rzymskiej i powszechnej Inkwizycji, której zadaniem była walka z reformacją. W XVI i XVII w. wypierano ją z krajów w których ugruntował się protestantyzm.

• W większości państw europejskich zniesiono ją w XVIII wieku, ostatecznie zlikwidował ją papież Pius IX w 1859 roku.

• Szczególną postać przybrała w Hiszpanii (inkwizycja hiszpańska) gdzie w 1478 roku władcy hiszpańscy król Ferdynand II Katolicki i jego żona Izabela I Katolicka uzyskali od papieża Sykstusa IV prawo mianowania inkwizytorów, stała się tam narzędziem władzy świeckiej, posługiwano się nią w celach polityczno- religijnych do ścigania i wydalania ochrzczonych Maurów i Żydów, oskarżanych o potajemne praktykowanie dawnej wiary. Działanie inkwizycji spowodowało znaczną liczbę ofiar, wprowadzono zwyczaj publicznego i uroczystego palenia na stosie skazanych na śmierć.

• W 1536 roku przeniosła się do Portugalii.

15. Znaczenie i symbolika chrztu w kościele rzymsko-katolickim. (dyżurny achreolog kraju)

Źródło: Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 1994

Chrzest jest pierwszym sakramentem, otwierającym dostęp do innych. Już biblia szczegółowo mówi o jego znaczeniu. Z greckiego oryginału - baptizein - oznacza zanurzenie, symbol pogrzebania delikwenta w śmierci Chrystusa, z której powstaje jako „nowe stworzenie”. Zanurzenie, bo dawniej (w starożytności) udzielano chrztu przez zanurzenie trzykrotne w wodzie, dziś zazwyczaj przez trzykrotne polanie wodą. W starożytności też chrzciło się dorosłych, dzisiaj głównie dzieci, co ma podkreślać darmowość łaski i brak jakiejkolwiek ludzkiej zasługi. Zasadniczo szafarzem chrztu jest osoba duchowna (biskup, prezbiter, diakon), ale w razie konieczności (np. zagrożenia życia) może być nim każdy, nawet nieochrzczony, jeśli będzie miał odpowiednią intencję i zachowa formułę trynitarną (ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna i Ducha). Kościół uczy, że chrzest jest niezbędny do zbawienia, ale nie jest konieczny obrzęd polania wodą, bo dla niemających takiej możliwości może zachodzić tak zwany chrzest krwi albo chrzest pragnienia (whatever). Skutkiem chrztu jest oczyszczenie z grzechu pierworodnego i wszelkich grzechów osobistych. Czyni także nowym stworzeniem, uczestnikiem boskiej natury, przybranym synem Ojca i świątynią Ducha Świętego i daje różne inne łaski. Włącza też w kościół - królewską, kapłańską i prorocką misję Chrystusa. Jest podstawą wspólnoty wszystkich wierzących. Wywiera na człowieku duchowe znamię, które jest nieusuwalne i niepodważalne. Chrzest jest więc absolutnie jednorazowy. Super hardcore dodatek: „uczciwy” obrzęd chrztu w kościele katolickim składa się z głoszenia Słowa Bożego, egzorcyzmu, polania wodą święconą, namaszczenia olejem świętym i nałożenia białej szaty.

16. Znaczenie i symbolika eucharystii  w kościele rzymsko-katolickim. (dyżurny achreolog kraju)

Źródło: Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 1994

Kościół katolicki traktuje eucharystię jako źródło i szczyt swojego życia oraz „całe duchowe dobro kościoła”. Opiera się na biblijnych przekazach dotyczących ostatniej wieczerzy jaką Jezus miał spożyć ze swoją załogą tuż przed śmiercią. Greckie eucharistein znaczy dziękować, przypominać i odwołuje się do żydowskich dziękczynień czynionych w czasie wieczerzy paschalnej, której eucharystia jest twórczym rozwinięciem. Termin ten należy rozumieć dwojako - po pierwsze jako sam pokarm, najświętszy sakrament, przemienione chleb (pszenny najlepiej smakuje z jogurtem) i wino (tylko gronowe, siarkofrut odpada). Chleb i wino są zapożyczone prosto ze zwyczajów żydowskich. Po drugie jako akt kultu, liturgię, w czasie której dokonuje się to przemienienie. Czyli po prostu mszę, vel najświętszą ofiarę, vel łamanie chleba, którą Chrystus polecił „czynić na swoją pamiątkę”. Odbywa się ona koniecznie pod przewodnictwem biskupa lub prezbitera, który to czyni „w imieniu Chrystusa” i składa się z liturgii słowa i liturgii eucharystycznej. Eucharystię (mszę) pojmuje się jako a) dziękczynienie Ojcu, b) pamiątkę ofiary Chrystusa c) jako obecność Chrystusa. Generalnie sprowadza się to do tego, że ofiarę Chrystusa się nie tylko wspomina ale i uobecnia. Kościół katolicki zakłada wyjątkowy sposób obecności Jezusa w eucharystii (pokarmie) - „prawdziwy, rzeczywisty i substancjonalny” - transsubstancjację. Chleb i wino pozostają przemienione raz na zawsze, stąd pozamszalny kult w postaci adoracji czy procesji (charakterystyczny tylko dla katolików). Obrzęd komunii oznacza pożeranie przemienionego chleba i wina (najświętszego sakramentu, czyli samego, obecnego prawdziwie i substancjonalnie Chrystusa „bierzcie i jedzcie, oto ciało moje”), zazwyczaj w czasie mszy świętej. Skutkiem jest wejście w komunię (łac. communio - wspólnota), czyli duchowe zjednoczenie z Bogiem, co odnawia i podtrzymuje życie łaską, oczyszcza z grzechów powszednich vel lekkich (jeśli ma się grzech ciężki to należy wg nauki katolickiej skorzystać przed przyjęciem komunii z sakramentu pokuty), rozpala miłość, przemienia człowieka, buduje mistyczną jedność kościoła, a także jest „zadatkiem przyszłej chwały”. Eucharystię określa się jako „pokarm życia duchowego”.

17. Znaczenie i symbolika kapłaństwa  w kościele rzymsko-katolickim. (dyżurny achreolog kraju)

Źródło: Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 1994

Kwestie kapłaństwa też szczegółowo roztrząsane są już w Nowym Testamencie. Generalnie wszyscy wierni przez chrzest uczestniczą już w kapłaństwie Chrystusa - tzw. „kapłaństwo powszechne”. Drugim rozumieniem kapłaństwa jest tzw. kapłaństwo urzędowe, czyli hierarchiczne, natomiast jego źródłem są świecenia (ordynacja), udzielające „świętej władzy w służbie wiernym”. Działalność taka składa się z trzech elementów: nauczania, sprawowania kultu i „rządów pasterskich” i tacy delikwenci działają „w osobie Chrystusa”. Tu pojawia się też tzw. sukcesja apostolska, oznaczająca nieprzerwaną linię święceń biskupich od samych apostołów, taka legitymizacja święceń. Posługi udzielane na mocy święceń są niezastąpione w strukturze kościoła, ojcowie kościoła mówili już w starożytności że bez biskupa trudno mówić o kościele. Dla kapłaństwa hierarchicznego, pochodzącego ze święceń, zarezerwowane jest sprawowanie sakramentów. Od samego początku święcenia udzielane były na trzech poziomach: święceń episkopatu, prezbiteratu i diakonatu. Episkopat - to jak wiadomo po prostu biskupi (tzw. pączki), mają oni pełnię święceń - pełną zdolność udzielania wszystkich sakramentów (tylko dla nich zarezerwowane jest bierzmowanie i kapłaństwo - w sensie urządzania święceń innym) i są widzialną głową powierzonych im kościołów lokalnych (czyli swoich diecezji). Razem tworzą kolegium biskupów sprawujące pod przewodnictwem papieża najwyższą władzę w kościele (poprzez sobór). Prezbiter - taki zwykły ksiądz z parafii. Diakon - najczęściej rok przed świeceniami prezbiteratu taki etap przechodzi delikwent (tak, dyżur w szafie), ale może być stały też. Nie otrzymują oni kapłaństwa posługi, w sensie że nie mogą mszy odprawiać ale wykonują rozmaite czynności pomocnicze. Sakrament udzielany jest przez włożenie rąk biskupa, któremu towarzyszy modlitwa. Święcenia wyciskają niezatarty charakter (tak jak chrzest i bierzmowanie), nie mogą być powtarzane ani czasowe, nawet jak ktoś rezygnuje z kapłaństwa albo dostaje zakaz to znamię pozostaje. Ponieważ przez delikwentów działa sam Chrystus, to ich niegodność (Sławoj Leszek Flaszka się kłania) nie jest przeszkodą dla działania Chrystusa. Oczywiście zarezerwowane dla mężczyzn, w obrządku rzymskim obowiązuje celibat. Jeszcze w kwestii biskupów: Do księdza w pewnej parafii miał przyjechać biskup. Ksiądz postanowił pójść na ryby i własnoręcznie coś złowić na obiad. Siedzi nad rzeką wśród innych wędkarzy, nagle trach! ... Coś potężnego sie złapało. Ciągnie, ciągnie, ale nie może dać rady. Widzi to inny wędkarz, podbiega do księdza i mówi:- Niech ksiądz da mi wędkę, wyciągnę sukinsyna! Wyciągnęli rybę. Ksiądz patrzy i mówi:- Ale duża ryba. Dziękuję za pomoc, ale to słownictwo trochę nie na miejscu...- Ale proszę księdza, sukinsyn to nazwa tej ryby. Jedne się nazywają śledzie, inne pstrągi, a ten sukinsyn.- Aha, no to w takim razie biorę tego sukinsyna do domu na obiad! Biskup przyjeżdża dzisiaj, będzie zadowolony. Ksiądz wrócił do kościoła. Wychodzi do niego zakonnica:- O, jaka duża ryba!- Niezłego sukinsyna złapałem, nie?- Oj, proszę księdza, ryba duża, ale to słownictwo...- Proszę się nie przejmować, sukinsyn to nazwa tej ryby. Jedne się nazywają śledzie, inne pstrągi, a ten sukinsyn.- Aha, no to ja wezmę tego sukinsyna i go oczyszczę, później gosposia go przyrządzi, biskup dzisiaj przyjeżdża, będzie zadowolony...Zakonnica oczyściła rybę i idzie do gosposi, ta widząc rybę mówi:- O, jaka duża ryba!- Niezłego sukinsyna złapał ksiądz, prawda?- No, ryba duża, ale to słownictwo...- Oj, proszę się nie przejmować, sukinsyn to nazwa tej ryby. Jedne się nazywają śledzie, inne pstrągi, a ten sukinsyn.- Aha, no to ja wezmę tego sukinsyna i go przyrządzę, biskup przecież dzisiaj przyjeżdża...Późne popołudnie. Ksiądz, zakonnica i biskup siedzą przy stole, rozmawiają. Wchodzi gosposia z rybą. Biskup mówi:- O, jaka duża ryba! Ksiadz:- Tak, niezłego sukinsyna złapałem! Zakonnica:- A ja tego sukinsyna wyczyściłam! Gosposia:- A ja sukinsyna przyrządziłam! Biskup popatrzył uśmiechnął się szeroko, wyjął flaszkę z torby i mówi: -A chuj, sami swoi!!

18. Sakrament małżeństwa (Patu)

• Jest znakiem związku Chrystusa i Kościoła

• Przymierze małżeńskie, przez które mężczyzna i kobieta tworzą ze sobą wspólnotę całego życia, skierowaną ze swej natury na dobro małżonków oraz do zrodzenia i wychowania potomstwa, zostało między ochrzczonymi podniesione przez Chrystusa Pana do godności sakramentu"

• Sam Bóg stworzył ten sakrament, gdyż powołanie do małżeństwa jest wpisane w naturę mężczyzny i kobiety

• Mężczyzna i kobieta zostali stworzeni wzajemnie dla siebie: "Nie jest dobrze, żeby mężczyzna był sam".

• Po upadku (z raju) małżeństwo pomaga przezwyciężyć zamknięcie się w sobie, egoizm, szukanie własnych przyjemności, pomaga otworzyć się na drugiego człowieka, na wzajemną pomoc i dar z siebie.

• Pod wpływem pedagogii starego Prawa rozwinęła się moralna świadomość dotycząca jedności i nierozerwalności małżeństwa

CELEBRACJA SAKRAMENTU MAŁŻEŃSTWA

• W obrządku łacińskim małżeństwo między dwojgiem wierzących katolików jest zazwyczaj zawierane podczas Mszy świętej, ze względu na związek wszystkich sakramentów z Misterium Paschalnym Chrystusa

• Przyszli małżonkowie powinni, więc przygotować się do celebracji swych zaślubin przez przyjęcie sakramentu pokuty.

• Według tradycji łacińskiej sami małżonkowie jako szafarze łaski Chrystusa udzielają sobie nawzajem sakramentu małżeństwa, wypowiadając wobec Kościoła swoją zgodę

• W tradycjach Kościołów wschodnich kapłani lub biskupi, którzy przewodniczą ceremonii, są świadkami wzajemnej zgody małżonków, ale ich błogosławieństwo jest konieczne także dla ważności sakramentu.

• Osoby chcący zawrzeć sakrament małżeństwa muszą być ochrzczeni, nie mogą być w innym związku małżeńskim, muszą dobrowolnie wyrazić zgodę na zawarcie małżeństwa

• Bez owej zgody, która jest aktem osobowym, aktem woli każdej ze stron, wolnym od przymusu małżeństwo jest nieważne.

• Kościół wymaga od swoich wiernych kościelnej formy zawierania małżeństwa, ponieważ:

- małżeństwo sakramentalne jest aktem liturgicznym; wypada, zatem, by było celebrowane podczas publicznej liturgii Kościoła;
- małżeństwo wprowadza do określonego stanu kościelnego, daje prawa i nakłada obowiązki w Kościele, między małżonkami i wobec dzieci; - skoro małżeństwo jest stanem życia w Kościele, trzeba, by była pewność odnośnie do jego zawarcia (stąd obowiązek obecności świadków);

SKUTKI SAKRAMENTU MAŁŻEŃSTWA

1. Węzeł małżeński

• Został ustanowiony przez samego Boga, gdyż przypieczętuje On {Bóg} zgodę, którą małżonkowie sobie wzajemnie oddają i przyjmują

2. łaska sakramentu małżeństwa

• Właściwa łaska sakramentu małżeństwa jest przeznaczona dla udoskonalenia miłości małżonków i dla umocnienia ich nierozerwalnej jedności.

• Źródłem tej łaski jest Chrystus.

DOBRA I WYMAGANIA MIŁOŚCI MAŁŻEŃSKIEJ

1. Jedność i nierozerwalność małżeństwa

• "A tak już nie są dwoje, lecz jedno ciało" (Mt 19, 6)

• Kościół katolicki zabrania poligamii gdyż jest ona przeciwna różnej godności osobistej kobiety i mężczyzny

2. Wierność miłości małżeńskiej

• Miłość małżeńska ze swej natury wymaga od małżonków nienaruszalnej wierności. Wypływa to z wzajemnego daru, jaki składają sobie małżonkowie

• Kościół dopuszcza fizyczną separację, gdy wspólne życie małżeńskie z różnych powodów staje się niemożliwe. Jednak osoby będące w separacji są nadal dla siebie mężem i żoną (nie mogą zawrzeć innego związku).

• Gdy doszło do rozwodu cywilnego i osoba zawarła następny cywilny związek jest uznawana za osobę, która popełnia grzech cudzołóstwa.

3. Otwartość na płodność

• "Z samej zaś natury swojej instytucja małżeńska oraz miłość małżeńska nastawione są na rodzenie i wychowywanie potomstwa, co stanowi jej jakoby szczytowe uwieńczenie"

• Dzieci uważane są za największy dar małżeństwa

• Płodność miłości małżeńskiej obejmuje także owoce życia moralnego, duchowego i nadprzyrodzonego, jakie przez wychowanie rodzice przekazują swoim dzieciom.

Sobór Watykański II nazywa rodzinę „Kościołem domowym”

• To rodzice i dom rodzinny jest pierwszą szkołą, gdzie dziecko poznaje (uczy się) wiary

• To rodzice uczą dzieci poprzez swój przykład

Istnieje jeszcze w Katechizmie pojęcie DZIEWICTWA DLA KRÓLESTWA BOŻEGO - to określenie odnosi się do postawy ludzi, którzy nie zawierają sakramentu małżeństwa po to by służyć Bogu (tutaj chodzi zapewne o osoby takie jak mnisi, zakonnice itp.)

MAŁŻEŃSTWA MIESZANE

• Wymaga wyraźnego zezwolenia władzy kościelnej

• Zezwolenie lub dyspensa zakłada, że obie strony znają cele oraz istotne właściwości małżeństwa. Oraz że strona katolicka potwierdza swoje zobowiązanie, znane również wyraźnie stronie niekatolickiej, iż zachowa swoją wiarę i zapewni chrzest oraz wychowanie dzieci w Kościele katolickim.

Bibliografia:

Katechizm Kościoła Katolickiego

19. Sakrament bierzmowania (Patu)

• Jest to sakrament wtajemniczenia chrześcijańskiego (jak chrzest i Eucharystia)

• Jego przyjęcie jest konieczne jako dopełnienie łaski chrztu

• Przez sakrament bierzmowania ochrzczeni ściślej wiążą się z Kościołem

• Podczas tego sakramentu wierni otrzymują szczególną moc Ducha Świętego - to zobowiązuje ich do szerzenia wiary słowem i uczynkiem

• W Starym Testamencie prorocy zapowiadali,że Duch Św. Zstąpi na mesjasza. Kiedy więc podczas chrztu w Jordanie Duch Święty zstąpił na Jezusa było to potwierdzenie tego, że Jezus jest Mesjaszem

• Jednak Duch Święty zstąpi także na cały lud.

• Apostołowie zostali napełnieni Duchem Świętym w dzień Pięćdziesiątnicy

• Potem Apostołowie przez wkładanie rąk udzielali daru Ducha Świętego, który uzupełniał łaskę chrztu - to wkładanie rąk uznaje się za początek sakramentu bierzmowania

• Potem do gestu wkładania rąk dodano namaszczenie wonna oliwą (krzyżmem). To namaszczenie wyjaśnia imię „chrześcijanin”, co oznacza namaszczony

ZNAKI I OBRZĘDY BIERZMOWANIA

• Znakami są namaszczenie i pieczęć duchowa

• Oliwa jest znakiem obfitości oraz radości - oczyszcza, czyni elastycznym, jest znakiem uzdrowienia, udziela zdrowia, piękna i siły

• Namaszczenie sprawia, że wierny uczestniczy głębiej w posłaniu Jezusa Chrystusa i w pełni Ducha Świętego

• Przez namaszczenie wierny otrzymuje pieczęć Ducha Świętego - jest to znak całkowitej przynależności do Chrystusa i trwałego oddania się na Jego służbę, a także znakiem obietnicy opieki Bożej podczas próby eschatologicznej

CELEBROWANIE BIERZMOWANIA

• Wydarzeniem poprzedzającym bierzmowanie jest poświęcenie krzyżma świętego (to, czym udziela się namaszczenia ). Dokonuje tego dla swej diecezji biskup w Wielki Czwartek podczas Mszy krzyżma świętego

• Jeśli bierzmowanie nie jest celebrowane razem z sakramentem chrztu, jego więź z chrztem zostaje wyrażona między innymi przez odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych. Celebracja bierzmowania podczas Eucharystii sprzyja podkreśleniu jedności sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego

• Podczas bierzmowania biskup wyciąga ręce nad bierzmowanymi i modli się o wylanie Ducha świętego

• Istotny obrzęd sakramentu następuje, gdy biskup namaszcza krzyżmem czoło jednocześnie nakłada ręce i wypowiada słowa przyjmij znamię daru Ducha Świętego

• Sakrament kończy się pocałunkiem pokoju, który oznacza i ukazuje kościelną komunię z biskupem i wszystkimi wiernymi

SKUTKI I ZNACZENIE BIERZMOWANIA:

• Specjalne wylanie Ducha Świętego

• Bierzmowanie przynosi wzrost i pogłębienie łaski chrzcielnej:

• Zakorzenia nas głębiej w Bożym synostwie, (dzięki czemu możemy zwracać się do Boga słowami Abba Ojcze)

• Ściślej jednoczy nas z Chrystusem

• Pomnaża w nas dary Ducha Świętego

• Udoskonala naszą więź z Kościołem

• Udziela nam specjalnej mocy Ducha Świętego do szerzenia i obrony wiary słowem i czynem

• Sakrament bierzmowania jest dopełnieniem sakramentu chrztu

• Udziela się go tylko RAZ, gdyż wyciska w duszy duchowe znamię

• Jednoczy silniej z Kościołem

• Udoskonala łaskę chrztu

• Stanowi jedność z sakramentem chrztu i Eucharystii

• Bez tego sakramentu wtajemniczenie chrześcijańskie pozostaje nie dopełnione

KTO MOŻE OTRZYMAĆ SAKRAMENT BIERZMOWANIA

• Każdy ochrzczony jeszcze nie bierzmowany

• Powinno się przyjąć sakrament bierzmowania w „wieku używania rozumu”„, (choć w niebezpieczeństwie śmierci można zrezygnować z tego warunku)

• Trzeba być w stanie łaski uświęcającej i mieć intencję przyjęcia tego sakramentu

• Kandydaci powinni wybrać sobie świadka bierzmowania ( zaleca się, choć nie jest to konieczne, by był to jeden z rodziców chrzestnych by zaznaczyć jedność sakramentu chrztu i bierzmowania).

SZAFARZ BIERZMOWANIA

• Pierwotnym szafarzem jest biskup, gdyż jest on następcą Apostołów, który otrzymał pełnię sakramentu święceń.

• Chociaż biskup może dać pozwolenie na udzielenie tego sakramentu kapłanowi.

• Jeśli chrześcijanin znajduje się w niebezpieczeństwie śmierci każdy kapłan może udzielić mu bierzmowania

Bibliografia:

• Katechizm Kościoła Katolickiego

20. Znaczenie i symbolika namaszczenia w kościele rzymsko-katolickim. (dyżurny achreolog kraju)

Źródło: Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 1994

Sakrament namaszczenia chorych (żadne „ostatnie namaszczenie”) wywodzi się z biblijnego Listu Jakuba: „Choruje ktoś wśród was? Niech sprowadzi kapłanów kościoła by modlili się nad nim i namaścili go olejem w imię Pana a modlitwa pełna wiary będzie dla chorego ratunkiem”. Sakramentu tego udziela się osobom doświadczonym stanem ciężkiej choroby lub starości. Można je otrzymać za każdym razem gdy delikwent zostaje dotknięty ciężką chorobą, może być udzielany wiele razy. Udzielają go kapłani (prezbiterzy lub biskupi). Polega on na nasmarowaniu poświęconym olejem czoła i rąk chorego (w obrządku rzymskim, „lub innych części ciała - w obrządkach wschodnich”). Towarzyszy temu odpowiednia modlitwa. Sakrament ten udzielać ma specjalnej łaski na rzeczony stan choroby poprzez zjednoczenie chorego z męką Chrystusa, umocnienie, pokój i odwagę by przyjmować cierpienia, przebaczenie grzechów jeśli chory nie mógł go otrzymać przez sakrament pokuty, powrót do zdrowia o ile służy to dobru duchowemu i przygotowanie na przejście do życia wiecznego. A propos starych ludzi: Do samotnie mieszkającego małżeństwa przyjechał dziennikarz, który miał napisać artykuł z okazji zbliżającego się złotego jubileuszu małżeństwa. Rozmawia z panem domu: - Proszę mi opowiedzieć jak wygląda przeciętny dzień waszej rodziny. - Hmmmm… - Dziadek zastanowił się chwilę i mówi: - Budzimy się około siódmej, aktywność seksualna, idziemy do kuchni na śniadanie, aktywność seksualna, ja czytam gazetę, a żona sprząta. Przed obiadem aktywność seksualna i wychodzimy na zakupy.  Po powrocie aktywność seksualna i ja oglądam telewizję, a żona przygotowuje lekkostrawny obiad.  Później zasiadamy do obiadu, kieliszek czerwonego wina, aktywność seksualna i robimy małą poobiednią drzemkę.  Po godzinie idziemy do ogrodu na świeże powietrze, aktywność seksualna, coś tam robimy z krzewami i kwiatami i wracamy zanim zrobi się chłodno. Przed kolacją aktywność seksualna i siadamy do stołu. Po kolacji, która czasem trochę się przeciąga, aktywność seksualna i kładziemy się do łóżka. - Podziwiam pana muszę przyznać!  Jak Państwo dają radę cały czas dają radę utrzymywać taką aktywność seksualną?- E tam, normalnie! Żona mi bez przerwy dupę zawraca!

I odsłona druga: Dziadek z babcia postanowili sie rozerwać na 60-ta rocznice i kupić komplet smakowych prezerwatyw. Babcia miała zgadywać jaki to smak. Pierwsze podejscie: -<mlask, mlask> Truskawkowe! - Super! - cieszy się dziadek i zakłada następną. - Mmmmm.. Bananowe? - rozochociła się babcia. - Tak, znowu dobrze! I trzecie podejście: - Serowo-cebulowe - stwierdza babcia. - Oj głupia, jeszcze nie założyłem!

21. Sakrament pokuty i pojednania (Patu)

• Jest sakramentem uzdrowienia

INNE NAZWY TEGO SAKRAMENTU

• Sakrament nawrócenia - urzeczywistnia wezwanie Jezusa do nawrócenia

• Sakrament pokuty - ukazuje osobistą i eklezjalną (tłumaczy się to jako kościelny)drogę do nawrócenia, skruchy i zadośćuczynienia ze strony grzesznika

• Sakrament spowiedzi - spowiedź z grzechów przed kapłanem jest istotnym elementem tego sakramentu

• Sakrament przebaczenia - dlatego że przez sakramentalne rozgrzeszenie wypowiedziane słowami kapłana Bóg udziela „przebaczenia i pokoju”

• Sakrament pojednania - udziela grzesznikowi miłości Boga przynoszącej pojednanie.

DLACZEGO ISTNIEJE SAKRAMENT SPOWIEDZI PO CHRZCIE ŚWIĘTYM

• Nowe życie, jakie otrzymaliśmy w sakramentach wtajemniczenia (chrzest, bierzmowanie, Eucharystia) nie wyeliminowało słabości natury ludzkiej i jej skłonności do grzechu (nazywa się to pożądliwością)

• Pożądliwość pozostaje w ochrzczonych, aby mogli podjąć z nią walkę z pomocą Łaski Chrystusa

NAWRÓCENIE OCHRZCZONYCH

• Do nawrócenia wzywa nas sam Jezus,

• Nawrócenie najpierw zostaje skierowane do osób, które nie znają Chrystusa.

• „Drugie nawrócenie” jest skierowane do chrześcijan i jest zadaniem całego Kościoła (w Kościele, bowiem znajdują się zarówno grzesznicy jak i święci, więc Kościół potrzebuje oczyszczenia by pozostać święty)

POKUTA WEWNĘTRZNA

• Jest ona radykalną przemianą całego życia, zerwaniem z grzechem, odwróceniem od zła.

• Zawiera w sobie także pragnienie i postanowienie zmiany życia oraz nadzieję na miłosierdzie Boże i ufność w pomoc Jego łaski

• Temu nawróceniu serca towarzyszy zbawienny ból i smutek, który Ojcowie Kościoła nazwali smutkiem duszy (animi cruciatus) i skruchą serca (compunctio cordis)

• Nawrócenie jest najpierw dziełem łaski Boga, który sprawia (daje nam silę zaczynania od nowa), że nasze serca wracają do Niego.

• Pokuta wewnętrzna może wyrażać się w bardzo zróżnicowanych formach - post, modlitwa, jałmużna (na te Pismo Święte i Ojcowie Kościoła kładą szczególny nacisk)

RÓŻNE FORMY POKUTY W ŻYCIU CHRZEŚCIJAŃSKIM

• Nawrócenie dokonuje się w życiu codziennym przez czyny pojednania, troskę o ubogich, praktykowanie i obronę sprawiedliwości i prawa, wyznanie win braciom, upomnienie braterskie, rewizję życia, rachunek sumienia, kierownictwo duchowe, przyjmowanie cierpień, znoszenie prześladowania dla sprawiedliwości.

• Źródłem i pokarmem codziennego nawrócenia i pokuty jest Eucharystia, ponieważ w niej uobecnia się ofiara Chrystusa, która pojednała nas z Bogiem.

• Do przebaczenia grzechów i ożywienia w nas ducha nawrócenia prowadzi czytanie Pisma Świętego, modlitwa "Ojcze nasz", każdy szczery akt kultu lub pobożności

• Okres Wielkiego Postu oraz każdy piątek (jako wspomnienie śmierci Pana) są w Kościele specjalnym czasem praktyki pokutnej

• Droga nawrócenia i pokuty została ukazana przez Jezusa w przypowieści o synu marnotrawnym, w której centralne miejsce zajmuje "miłosierny ojciec" (Łk 15, 11-24).

GRZECH

• Jest przede wszystkim obrazą Boga, zerwaniem jedności z Nim.

• Narusza on równocześnie komunię z Kościołem. Dlatego też nawrócenie przynosi przebaczenie ze strony Boga, a także pojednanie z Kościołem, co wyraża i urzeczywistnia w sposób liturgiczny sakrament pokuty i pojednania

• Tylko Bóg przebacza grzechy -Jezus przebaczał grzechy na ziemi gdyż Syn Człowieczy ma na ziemi władze odpuszczania grzechów. Z mocy swego autorytetu Jezus daje tę władzę ludziom, by ją wykonywali w Jego imieniu

• Udzielając Apostołom swojej mocy przebaczania grzechów, Pan daje im również władzę jednania grzeszników z Kościołem.

SAKRAMENT PRZEBACZENIA

• Chrystus ustanowił sakrament pokuty dla wszystkich grzeszników w Kościele, a przede wszystkim dla tych, którzy po chrzcie popełnili grzech ciężki i w ten sposób utracili łaskę chrztu oraz zadali ranę komunii kościelnej.

• Sakrament pokuty daje im nową możliwość nawrócenia się i odzyskania łaski usprawiedliwienia.

Rys historyczny

• W pierwszych wiekach pojednanie chrześcijan, którzy popełnili po chrzcie szczególnie ciężkie grzechy (na przykład bałwochwalstwo, zabójstwo czy cudzołóstwo), było związane z bardzo surową dyscypliną, wymagającą od penitentów odbycia publicznej pokuty za grzechy, często trwającej przez długie lata, zanim otrzymali dar pojednania.

• W VII wieku, pod wpływem tradycji monastycznej Wschodu, misjonarze irlandzcy przynieśli do Europy kontynentalnej "prywatną" praktykę pokuty, która nie wymagała publicznego ani długotrwałego pełnienia dzieł pokutnych przed uzyskaniem pojednania z Kościołem. Od tego czasu sakrament urzeczywistnia się w sposób bardziej dyskretny między penitentem a kapłanem.

• Nowa praktyka przewidywała możliwość powtarzania sakramentu pokuty i otwierała w ten sposób drogę do regularnego przystępowania do tego sakramentu. Umożliwiała - w tej samej celebracji sakramentalnej otrzymanie przebaczenia grzechów ciężkich i powszednich.

AKTY PENITENTA (OSOBY PRZYSTEPUJĄCEJ DO SAKRAMENTU POKUTY) :-

1. Żal w sercu

• Gdy żal wypływa z miłości do Boga miłowanego nade wszystko, jest nazywany "żalem doskonałym" lub "żalem z miłości" (contritio). Taki żal odpuszcza grzechy powszednie. Przynosi on także przebaczenie grzechów śmiertelnych, jeśli zawiera mocne postanowienie przystąpienia do spowiedzi sakramentalnej, gdy tylko będzie to możliwe

• Istnieje także „żal niedoskonały”, który rodzi się z lęku przed wiecznym potępieniem lub rozważaniem brzydoty grzechu. Nie przynosi jednak przebaczenia

2. Wyznanie grzechów

• Wyznanie grzechów wobec kapłana stanowi istotną część sakramentu pokuty: "Na spowiedzi penitenci powinni wyznać wszystkie grzechy śmiertelne, których są świadomi po dokładnym rachunku sumienia

• Zgodnie z przykazaniem kościelnym: "Każdy wierny, po osiągnięciu wieku rozeznania, obowiązany jest przynajmniej raz w roku wyznać wiernie wszystkie swoje grzechy ciężkie"

• Ten, kto ma świadomość popełnienia grzechu śmiertelnego, nie powinien przyjmować Komunii świętej, nawet, jeśli przeżywa wielką skruchę, bez uzyskania wcześniej rozgrzeszenia sakramentalnego (chyba, że ma ważny motyw przyjęcia Komunii, a nie ma możliwości przystąpienia do spowiedzi)

3. Zadośćuczynienie inaczej pokuta

• Rozgrzeszenie usuwa grzech, ale nie usuwa wszelkiego nieporządku, jaki wprowadził grzech - dlatego też grzesznik powinien uczynić wszystko by naprawić wyrządzone krzywdy (np. oddać ukradzioną rzecz).

• Pokuta powinna odpowiadać ciężarowi i naturze popełnionych grzechów. Może nią być modlitwa, jakaś ofiara, dzieło miłosierdzia, służba bliźniemu, dobrowolne wyrzeczenie, cierpienie

• Zadośćuczynienie dokonujemy dzięki Jezusowi Chrystusowi, gdyż „on nas umacnia”

SZAFARZ SAKRAMENTU POKUTY

• Tylko kapłani, którzy zostali upoważnieni przez władzę kościelną do spowiadania, mogą przebaczać grzechy w imieniu Chrystusa.

• Niektóre grzechy, szczególnie ciężkie, objęte są ekskomuniką (najsurowszą karą kościelną, która nie pozwala na przyjmowanie sakramentów i wykonywanie pewnych aktów kościelnych). Według prawa kanonicznego rozgrzeszenia z tych grzechów może udzielić tylko papież, miejscowy biskup lub upoważnieni przez nich prezbiterzy. W przypadku niebezpieczeństwa śmierci każdy kapłan, nawet pozbawiony prawa spowiadania, może rozgrzeszyć z każdego grzechu i z każdej ekskomuniki.

• Kapłanów obowiązuje tajemnica spowiedzi, która polega na zachowaniu absolutnej tajemnicy odnoście grzechów i kapłan nie może wykorzystywać wiadomości o życiu petentów, które uzyskał podczas sakramentu pokuty

SKUTKI SAKRAMENTU POKUTY

• Pojednanie z Bogiem, przez które penitent odzyskuje łaskę;

• Pojednanie z Kościołem;

• Darowanie kary wiecznej spowodowanej przez grzechy śmiertelne;

• Darowanie, przynajmniej częściowe, kar doczesnych, będących skutkiem grzechu;

• Pokój i pogoda sumienia oraz pociecha duchowa;

• Wzrost sił duchowych do walki, jaką musi prowadzić chrześcijanin.

ODPUSTY

• "Odpust jest to darowanie przed Bogiem kary doczesnej za grzechy, zgładzone już, co do winy. Dostępuje go chrześcijanin odpowiednio usposobiony i pod pewnymi, określonymi warunkami, za pośrednictwem Kościoła, który jako szafarz owoców odkupienia rozdaje i prawomocnie przydziela zadośćuczynienie ze skarbca zasług Chrystusa i świętych.
  Odpust jest cząstkowy albo zupełny zależnie od tego, czy od kary doczesnej należnej za grzechy uwalnia w części czy w całości”

• Odpust można ofiarować za zmarłych lub uzyskać go dla siebie

KARY ZA GRZECH

• Grzech ciężki pozbawia nas komunii z Bogiem, a przez to zamyka nam dostęp do życia wiecznego, którego pozbawienie nazywa się "karą wieczną" za grzech.

• Każdy grzech, nawet powszedni, powoduje ponadto nieuporządkowane przywiązanie do stworzeń, które wymaga oczyszczenia, albo na ziemi, albo po śmierci, w stanie nazywanym czyśćcem. Takie oczyszczenie uwalnia od tego, co nazywamy "karą doczesną" za grzech.

• Przebaczenie grzechu i przywrócenie komunii z Bogiem pociągają za sobą odpuszczenie wiecznej kary za grzech. Pozostają jednak kary doczesne.

SPRAWOWANIE SAKRAMENTU POKUTY

• Pokuta, jak wszystkie sakramenty, jest czynnością liturgiczną. Składają się na nią zazwyczaj następujące elementy: pozdrowienie i błogosławieństwo kapłana, czytanie słowa Bożego, by oświecić sumienie i pobudzić do skruchy, wezwanie do żalu, spowiedź, która jest uznaniem grzechów i wyznaniem ich wobec kapłana, nałożenie i przyjęcie pokuty, rozgrzeszenie przez kapłana, modlitwa dziękczynna, odesłanie z błogosławieństwem kapłana.

• Sakrament pokuty może być także udzielony w ramach celebracji wspólnotowej, podczas której uczestnicy wspólnie przygotowują się do spowiedzi i wspólnie dziękują za otrzymane przebaczenie grzechów.

• W przypadku szczególnych okoliczności można zastosować wspólnotową celebrację pojednania z ogólną spowiedzią i ogólnym rozgrzeszeniem. Taka szczególna konieczność może zaistnieć, gdy zachodzi bliskie niebezpieczeństwo śmierci, a kapłan lub kapłani nie mieliby czasu wysłuchać spowiedzi każdego penitenta

Bibliografia:

Katechizm Kościoła Katolickiego

BONUS (Alyn):

1. Krzyżmo- mieszanina oliwy z oliwek i balsamu, używana do namaszczania przy udzielaniu chrztu, bierzmowania i święceń kapłańskich, poświęcane przez biskupa podczas Mszy Krzyżma Św. W Wielki Czwartek.

2. Autokefalia- niezależność krajowych kościołów, zwłaszcza w prawosławiu oraz innych o episkopalnym ustroju. Dotyczy form organizacji kościoła, hierarchii duchowieństwa, zwyczajów religijnych, sprawowanej liturgii, sądownictwa, prawodawstwa kościelnego.

3. Ex cathedra- „z katedry”, łaciński zwrot, wskazuje na sytuację gdy papież zgodnie z katolicką doktryną wypowiada się w sposób nieomylny, dogmat objawiony przez Boga.

4. Epiklezja- (gr. Wezwanie)- każde wezwanie skierowane do Boga, aby pobłogosławił lub uświęcił rzecz stworzoną, modlitwa błagalna..w liturgii chrześcijańskiej modlitwa do Boga Ojca o zesłanie Ducha Świętego na dary ofiarne podczas Mszy św. W celu ich przeistoczenia oraz na uczestników liturgii celem ich zjednoczenia i uświęcenia. Jest też centralnym elementem wszystkich sakramentów w katolickich kościołach wschodnich, w kościele prawosławnym same słowa epiklezja stanowią istotę przeistoczenia.

22.Znaczenie i symbolika chrztu w kościele prawosławnym. (Magda Cz.)

• Porównanie wyznań: rzymskokatolickiego, prawosławnego, ewangelicko- augsburskiego i ewangelicko- reformowanego. Konsystorz Kościoła Ewangelicko- Reformowanego, Warszawa 2002.

• Tytułem wstępu: Sakramenty uświęcają życie wierzącego i wnoszą w dziedzinę życia duchownego harmonię oraz prawo. „Sakrament- według prawosławia- jest to działanie święte, w którym pod znakiem widzialnym udzielana jest wierzącemu niewidzialna łaska Ducha Świętego”. Związek widzialnego z niewidzialnym jest wyrazem natury człowieka przyjmującego sakrament jak i Kościoła. Przystąpienie do sakramentów nie jest celem samym w sobie, ale „środkiem ku zdobywaniu Ducha Świętego”. Aby otrzymać łaskę przez przystąpienie do sakramentu, musimy przystępować do niego godnie i z wiarą, gdyż łaska nie działa zniewalająco. Bóg udziela łaski, człowiek zaś może ją przyjąć lub odrzucić. W dziele zbawienia musi istnieć synergizm- współdziałanie człowieka z Bogiem.

• CHRZEST jest on sakramentem ustanowionym przez Jezusa Chrystusa, w którym umiera „stary człowiek” dla życia grzesznego i cielesnego, a rodzi się „nowy” dla życia duchowego i świętego. Chrzest to „kąpiel wieczności”, wejście do Królestwa- Kościoła i odnowienie obrazu Boga. Jest to obraz przyszłego zmartwychwstania i obietnicą większych i doskonalszych darów. Dokonuje się go przez trzykrotne zanurzenie w wodzie- dla podkreślenia uczestnictwa w śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa. Wypowiada się słowa: Chrzci się sługa Boży (imię) w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. Od przystępującego do chrztu wymaga się upamiętania i wiary. Chrzest jest niezbędny do zbawienia dlatego w Kościele prawosławnym chrzci się dzieci na słowa Pana: „Dopuście dziatkom przychodzić do mnie”. Wiarę w imieniu dzieci wyznają rodzice chrzestni i duchowa rodzina Kościoła, którzy są zobowiązani nauczyć je wiary i w niej wychowywać. Obecnie w niektórych kościołach sprawuje się ten sakrament przez polewanie. Chrzest jest jedynym sakramentem, którego w przypadku konieczności może udzielić laik na mocy kapłaństwa królewskiego ale musi on być chrześcijaninem- członkiem Kościoła, gdyż sakrament może być sprawowany tylko w Kościele.

23.Znaczenie i symbolika  eucharystii w kościele prawosławnym. (Magda Cz.)

• Porównanie wyznań: rzymskokatolickiego, prawosławnego, ewangelicko- augsburskiego i ewangelicko- reformowanego. Konsystorz Kościoła Ewangelicko- Reformowanego, Warszawa 2002.

• Eucharystia jak podaje prawosławne wyznanie wiary jest sakramentem w którym chrześcijanin przyjmuje prawdziwą Krew i Prawdziwe Ciało Jezusa Chrystusa, jednoczy się z nim, na odpuszczenie grzechów i życie wieczne. Sakrament ustanowił sam Chrystus na Ostatniej Wieczerzy, i czyniony jest teraz na Jego pamiątkę. Może być sprawowany przez biskupa lub prezbitera w modlitewnej wspólnocie całego Kościoła. Jest to istota liturgii. W sakramencie tym otrzymujemy uświęcenie, oczyszczenie, przemienienie i zbawienie. Mając na uwadze wielkie znaczenie sakramentu jednoczącego ze Zbawicielem udziela się go także dzieciom. Eucharystia jest komunia ku zbawieniu ale jest też ofiarą przynoszoną za ludzi. Jest to ofiara prawdziwa, której realizm ukazuje proskomidia. W Eucharystii przyjmujemy prawdziwe Ciało i Krew Chrystusa. Kościół prawosławny nie przyjmuje nauki o przeistoczeniu i konsubstancjacji. Zgromadzenie modli się o zesłanie (epiklesis) Ducha Świętego, którzy przemienia (metabole) chleb i wino w Ciało i Krew. Jest to przemiana zarówno substancji jak i przypadłości, której nie możemy oglądać fizycznymi. Jest to tajemnica wiary i przez wiarę przyjmujemy ten cud. Eucharystia może być sprawowana tylko w Kościele. Jest to sakrament miłości jednoczący cały Kościół z Chrystusem. Dla podkreślenia jedności i wspólnoty wymagane jest, aby w jednym dniu, na jednym ołtarzu była sprawowana jedna Eucharystia. Również kapłan może sprawować tylko jedną Eucharystię w ciągu dnia.
  z ćwiczeń: zawsze jest to wino czerwone (jak to ujęto na ćwiczeniach: dlatego że „dłużej pracuje”. Chleb natomiast jest to chleb na zakwasie.

24. Znaczenie i symbolika bierzmowania w kościele prawosławnym. (Alyn)

• Bezpośrednio po Chrzcie prawosławne dziecko jest „bierzmowane” lub „konfirmowane”. Używając specjalnie przygotowanej maści zwanej świętym krzyżmem (gr. myron) kapłan namaszcza nim różne część ciała dziecka, czyniąc przy tym znak Krzyża: najpierw czoło, później oczy, nozdrza, usta, uszy, piersi, dłonie i stopy. Za każdym razem powtarza słowa: „Pieczęć daru Ducha Świętego”. Dziecko, które przez Chrzest zostało wcielone w Chrystusa, teraz w Bierzmowaniu otrzymuje dar Ducha, stając się przez to laikiem (gr. laikos), pełnoprawnym członkiem ludu (gr. laos) Bożego. Bierzmowanie jest przedłużeniem Pięćdziesiątnicy - ten sam Duch Święty, który widzialnie zstąpił na apostołów w postaci ognistych języków, teraz niewidzialnie, nie mniej realnie i z nie mniejszą mocą zstępuje na nowo ochrzczonego. Poprzez Bierzmowanie każdy członek Kościoła staje się prorokiem i dostępuje udziału w królewskim kapłaństwie Chrystusa - poprzez bierzmowanie wszyscy chrześcijanie powoływani są do działania jako świadomi świadkowie Prawdy. „Macie namaszczenie (gr. charisma) od Świętego i wszyscy posiadacie wiedzę” (1 J 2,20).

• Na Zachodzie konfirmacji osobiście udziela zazwyczaj biskup; na Wschodzie Bierzmowanie sprawuje kapłan, ale krzyżmo, którego używa, musi być uprzednio poświęcone przez biskupa. (We współczesnej prawosławnej praktyce możliwością przygotowania i poświęcenia świętego krzyżma dysponują jedynie zwierzchnicy lokalnych Kościołów prawosławnych.) Tak wiec zarówno na Zachodzie, jak i na Wschodzie z drugim sakramentem chrześcijańskiej inicjacji związany jest biskup: na Zachodzie bezpośrednio, a na Wschodzie pośrednio.

• Bierzmowanie stosowane jest również jako sakrament pojednania. Gdy prawosławny odstępuje od chrześcijaństwa i staje się muzułmaninem, a później powraca do Kościoła, przyjmowany jest ponownie poprzez Bierzmowanie. Podobnie dzieje się w przypadku, gdy rzymscy katolicy przystępują do prawosławia - patriarchat Konstantynopola i Kościół w Grecji przyjmują ich zwykle przez Bierzmowanie, podczas gdy Kościół rosyjski czyni to zazwyczaj poprzez zwykłe wyznanie wiary, bez namaszczania krzyżmem. Niektórzy konwertyci przyjmowani są poprzez Chrzest.

• Po bierzmowaniu, prawosławne dziecko najszybciej jak to możliwe przynoszone jest do Komunii Świętej. Najwcześniejsze dziecięce wspomnienia Kościoła będą skupiały się wówczas na przyjmowaniu Najświętszych Darów Ciała i Krwi Chrystusa. Prawosławne dzieci nie przystępują do Komunii Świętej dopiero w wieku sześciu czy siedmiu lat (jak w Kościele rzymskokatolickim) lub jako nastolatki (jak w anglikanizmie), bowiem nigdy nie są od niej odsuwane.

Bibliografia:

Książka biskupa Kallistosa Ware „Kościół prawosławny”, w polskim przekładzie ks. Włodzimierza Misijuka, wydana przez Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce, w grudniu 2002.

25.Znaczenie i symbolika kapłaństwa w kościele prawosławnym. (Magda Cz.)

• Porównanie wyznań: rzymskokatolickiego, prawosławnego, ewangelicko- augsburskiego i ewangelicko- reformowanego. Konsystorz Kościoła Ewangelicko- Reformowanego, Warszawa 2002.

• Wszyscy chrześcijanie, członkowie Kościoła, poświęcony Bogu „naród święty”, „królewskie kapłaństwo” są kałanami, ponieważ życie chrześcijanina jest służeniem Bogu. Różnorodne są służby, gdyś, „Bóg ustanowił w Kościele najpierw apostołów, potem proroków, po trzecie nauczycieli, następnie tych, co mają moc czynienia cudów, uzdrawiania, niesienia pomocy, kierowania oraz przemawiania różnymi językami”. Między kapłaństwem królewskim a kapłaństwem hierarchicznym zachodzi funkcjonalna różnica oparta na odmienności charyzmatów i porządku służenia. Kapłaństwo hierarchiczne jest sakramentem w którym Duch Święty przez modlitwę i nałożenie rąk biskupa podczas s. Liturgii udziela łaski prawidłowo wybranemu na sprawowanie sakramentów i kierowanie Owczarnią Chrystusa. Istnieją trzy hierarchiczne stopnie kapłaństwa: Biskup, prezbiter i diakon. Biskup, posiadający pełnię władzy kapłańskiej, ma prawo sprawować wszystkie sakramenty, święcić święte krzyże, udzielać innym łaski na sprawowanie sakramentów. Biskup w Kościele lokalnym (diecezji) jest najwyższym nauczycielem wiary i pobożności. Prezbiter natomiast może sprawować sakramenty (oprócz kapłaństwa) i duchowo kierować owczarnią na podstawie pełnomocnictwa biskupa. Diakon służy pomocą biskupom i prezbiterom podczas sprawowania sakramentów i nabożeństw.

26. znaczenie i symbolika małżeństwa w kościele prawosławnym. (Alyn)

• Ludzie stworzeni są na obraz Trójcy Świętej i zamiarem Boga jest, aby z wyjątkiem szczególnych przypadków żyli nie w samotności, lecz w rodzinie. Jak Bóg pobłogosławił pierwszej rodzinie przykazując Adamowi i Ewie, aby byli płodni i mnożyli się (Rdz 1,28), tak Kościół udziela dzisiaj swego błogosławieństwa na związek kobiety i mężczyzny. Małżeństwo nie jest jedynie stanem natury, ale stanem łaski. Życie w małżeństwie, w nie mniejszym stopniu niż życie monastyczne, jest specjalnym powołaniem, wymagającym określonego daru czy też charyzmatu Ducha Świętego i ten właśnie dar udzielany jest w sakramencie małżeństwa.

• Ceremonia zaślubin składa się z dwóch części, które niegdyś sprawowane były oddzielnie, ale teraz następują jedna bezpośrednio po drugiej. Są to wstępny obrzęd zaręczyn i obrzęd ukoronowania, który stanowi właściwy sakrament. Głównym elementem obrzędu zaręczyn jest błogosławieństwo i wymiana ślubnych obrączek - to zewnętrzny znak tego, że dwoje partnerów łączy się ze sobą w małżeństwie za obopólną zgodą i z własnej woli. Bez tej dobrowolnej zgody obu stron nie może dojść do sakramentu chrześcijańskiego małżeństwa. Kulminacyjnym momentem drugiej część tego nabożeństwa jest ceremonia ukoronowania - na głowy narzeczonego i narzeczonej kapłan wkłada korony, pośród Greków splatane z gałązek liści i kwiatów, a w rosyjskiej praktyce wykonywane zwykle ze srebra lub złota. Ten zewnętrzny i widzialny znak tego sakramentu oznacza szczególną łaskę, którą młoda para otrzymuje od Ducha Świętego zanim jeszcze rozpocznie tworzyć nową rodzinę i domowy Kościół. Korony te są wieńcami radości, ale jednocześnie są również koronami męczeństwa, bowiem każde prawdziwe małżeństwo dla obu jego stron oznacza ciągłe poświęcanie się sobie nawzajem. Przy końcu tego obrzędu nowo poślubieni wypijają wspólnie czarkę wina, które przypomina o cudzie na przyjęciu weselnym w Kanie Galilejskiej - ten wspólny kielich symbolizuje fakt, że od tej pory będą dzielić ze sobą wspólne życie.

• Kościół prawosławny dopuszcza rozwód w przypadku stosunków pozamałżeńskich jednego z małżonków, gdyż materią sakramentu jest miłość. Powołując się na autorytet tekstu Ewangelii Mateusza 19,9, gdzie Pan nasz stwierdza: „Każdy, kto rozwodzi się z żoną z wyjątkiem przypadku rozpusty, a żeni się z inną, cudzołoży”, Kościół prawosławny dopuszcza możliwość rozwodu i powtórnego małżeństwa. Skoro Chrystus, zgodnie z relacją Mateusza, dopuścił wyjątek od Swego ogólnego orzeczenia o nierozerwalności małżeństwa, Kościół prawosławny również gotów jest dopuszczać odstępstwa od tej zasady.

• Związek małżeński prawosławie uważa oczywiście za dozgonny i nierozerwalny. Jego zerwanie postrzega jako tragedię spowodowaną przez ludzką słabość i grzech. Potępiając ten grzech, Kościół ciągle jednak pragnie okazać pomoc cierpiącym z jego powodu ludziom i umożliwić im powtórną szansę. Tak więc w przypadku, gdy małżeństwo całkowicie przestało być rzeczywistością, Kościół prawosławny nie nalega na zachowanie formalnej fikcji. Rozwód postrzegany jest jako wyjątkowe, ale nieuniknione ustępstwo wobec naszej ludzkiej słabości spowodowanej życiem w upadłym świecie. Jednakże pomagając mężczyznom i kobietom podnieść się z upadku, Kościół prawosławny zdaje sobie sprawę z tego, że powtórne małżeństwo nie może już mieć takiego samego charakteru jak pierwsze. Z tego też względu w nabożeństwie powtórnych zaślubin niektóre radosne ceremonie są całkowicie pomijane i zastępowane modlitwami pokutnymi. W praktyce jednak ten obrzęd powtórnego związku małżeńskiego prawie nigdy nie jest stosowany. [Dzieje się tak dlatego, że sprawowany jest jedynie w przypadku, gdy dochodzi do powtórnego małżeństwa obojga narzeczonych. Gdy dla jednej ze stron jest to pierwszy związek małżeński, przez wzgląd na nią właśnie całe nabożeństwo sprawowane jest bez żadnych zmian (przyp. tłum.).]

• Dopuszczając możliwość zawarcia drugiego, a nawet trzeciego związku małżeńskiego, prawosławne prawo kanoniczne zdecydowanie przeciwstawia się czwartemu. W teorii kanony dopuszczają rozwód jedynie w przypadku cudzołóstwa, ale w praktyce dopuszczalne są również inne przyczyny. Z punktu widzenia teologii prawosławnej rozwód udzielony przez sądy cywilne nie jest wystarczający i powtórny kościelny związek małżeński możliwy jest jedynie po rozpatrzeniu danej sprawy przez władze Kościoła.
  

Bibliografia:

Książka biskupa Kallistosa Ware „Kościół prawosławny”, w polskim przekładzie ks. Włodzimierza Misijuka, wydana przez Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce, w grudniu 2002.

27. Znaczenie i symbolika namaszczenia chorych w kościele prawosławnym. (Alyn)

• Sakrament ten - znany w Grecji jako evchelaion, „olej modlitwy” - opisany został przez św. Jakuba: „Choruje ktoś pośród was? Niech wzywa prezbiterów Kościoła i niech się nad nim modlą, namaszczając go olejem w imię Pana! A modlitwa płynąca z wiary zbawi dotkniętego słabością i Pan mu ulży, a jeśliby popełnił grzechy, będą mu odpuszczone”. (Jkb 5,14-15). Jak wskazuje powyższy fragment Pisma Świętego, sakrament ten ma podwójny cel - chodzi tu nie tylko o cielesne uzdrowienie, ale również o przebaczenie grzechów. Te dwa zagadnienia idą ze sobą w parze, bowiem istota ludzka jest jednością ciała i duszy, i z tego względu pomiędzy dolegliwościami ciała i duszy nie można dokonać wyraźnego i zdecydowanego rozgraniczenia. Prawosławie nie twierdzi oczywiście, że po namaszczeniu niewątpliwie nastąpi powrót do zdrowia - sakramenty nie są magią. Niekiedy rzeczywiście zdarza się, iż evchelaion wspomaga fizyczne wyzdrowienie pacjenta, ale w innych przypadkach stanowi przygotowanie do śmierci. „Wynika stąd” - stwierdza Sergiusz Bułgakow - „dwojakie ukierunkowanie tego sakramentu: ku uleczeniu z choroby przez wyzdrowienie, bądź też przez śmierć

• Sakrament namaszczenia chorych nigdy nie był przez Kościół prawosławny uważany za przeznaczone jedynie dla umierających „ostatnie namaszczenie” i jest dostępny dla wszystkich, którzy cierpią z powodu cielesnej lub umysłowej choroby. W wielu prawosławnych parafiach i monasterach pojawił się zwyczaj sprawowania tego sakramentu w Wielką Środę wieczorem lub Wielki Czwartek rano. Do namaszczenia przystępują wówczas wszyscy obecni na tym nabożeństwie, bez względu na to czy są fizycznie chorzy, czy też nie, bowiem nawet jeśli nie potrzebujemy uzdrowienia ciała, każdy z nas potrzebuje uzdrowienia dla swej duszy. Nazbyt często namaszczenie chorych okazuje się w prawosławiu sakramentem zapomnianym i pomijanym - powinniśmy dołożyć starań, aby sprawowany był częściej i bardziej powszechnie.

Bibliografia:

Książka biskupa Kallistosa Ware „Kościół prawosławny”, w polskim przekładzie ks. Włodzimierza Misijuka, wydana przez Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce, w grudniu 2002.

28.Znaczenie i symbolika pokuty w kościele prawosławnym. (Magda Cz.)

• Porównanie wyznań: rzymskokatolickiego, prawosławnego, ewangelicko- augsburskiego i ewangelicko- reformowanego. Konsystorz Kościoła Ewangelicko- Reformowanego, Warszawa 2002.

• W tym sakramencie chrześcijanin otrzymuje odpuszczenie grzechów uczynionych po chrzcie. Wszelki grzech jest grzechem przeciwko miłości i prowadzi do oddzielenia się od Boga i ludzi, dlatego jest grzechem przeciwko Kościołowi. Spowiadający się wyznaje swoje grzechy Panu i Kośiołowi w osobie biskupa lub prezbitera. Słuchający spowiedzi czyta modlitwę w której prosi Pana o odpuszczenie grzechów i przyłączenie do Kościoła. W sakramencie pokuty można zatem wyróżnić dwa momenty: 1) upamiętanie się z wyznaniem grzechów oraz 2) absolucję i powrót do społeczności Kościoła. Grzech jest chorobą i dlatego spowiednik jest przede wszystkim lekarzem. Duchowy opiekun pomaga i radzi jak uzdrowić duszę, może też zalecić środek ku uzdrowieniu- epitymię, „ćwiczenie pokutne”. Nie jest to kara czy też zadośćuczynienie, ale swoiste lekarstwo. Na mocy prawa nadanego przez Chrystusa, spowiednik udziela absolucji. Od przystępującego do spowiedzi wymaga się uświadomienia sobie swoich grzechów, żalu i skruchy oraz zdecydowanej chęci poprawy.

35. Islam- geneza, formy ustrojowe ludów arabskich przed Mahometem. Mahomet- rola polityczno-społeczna i kulturowa. (Marta)

Bibliografia: Islam Pierwotny, w: Zarys dziejów religii, p.red. J. Kellera; oraz G.L. Seidler, Przedmarksowska myśl polityczna - Islam

Mówiąc o kulturach Półwyspu Arabskiego zazwyczaj przywołuje się 3 główne regiony:

1. Arabię środkową - południowy Hidżaz oraz nadmorski pas Morza Czerwonego aż po Jemen.

2. Arabię północną - płn Hidżaz i terytoria koczowniczych szczepów aż po granicę z Syrią

3. Arabię południową - Jemen i Hadramaut

[Hidżaz (także Hedżaz, arab. الحجاز = Al-Hidżaz) - region historyczny w Arabii. Stolicą regionu jest Dżudda, jednak rolę głównego miasta pełni Mekka. Jest to ziemia święta dla muzułmanów, gdyż znajdują się tutaj Mekka i Medyna.]

Stosunkowo dużo wiadomo na temat wierzeń ludów pd i pn Arabii, niewiele - jeśli chodzi o Arabię Środkową. Jej główne miasta - Mekka i Medyna.

• Przedmuzułmańskie bóstwa i ich kulty zanikły pod naporem nowej wiary (islamu). Jedynym źródłem pozostał Koran, który polemizując z politeizmem daje świadectwo o istnieniu wielu bóstw. Pewne praktyki religijne, jak np. pielgrzymka do Mekki przyjęte zostały przez islam od pogaństwa arabskiego.

• Podstawowa komórką organizacyjną społeczeństwa arabskiego - szczep. Każdy szczep, nawet koczowniczy, miał w zasadzie swoje główne bóstwo, które znajdowało się w stałym sanktuarium (czasami był nim np. zwykły kamień)

• Czczono drzewa, kamienie, niewykluczone, że istniały bóstwa astralne; duża liczba bóstw rodzaju żeńskiego, bóstwa nie łączone w pary małżeńskie <jak u Greków>, stałą siedzibą bogów - niebo. Wierni oddawali im hołd i składali ofiary, niektóre bożki posiadały własne wielbłądy, przed innymi rozsypywana mąkę <Al.'Uqajsira> lub na pobliskich drzewach rozwieszano dary.

• W wierzeniach przedmuzułmańskich - ważna pielgrzymka do miejsc świętych

• Większość ludności Arabii środkowej prowadziła życie pasterskie, mieszkańcy miast pozostawali pod wpływem wierzeń beduińskich

• Dżiny <zwane też demonami> - bogowie na ogół przyjaźni, dżiny - nieprzyjazne człowiekowi. Do dżinów należały niezamieszkałe przez ludzi obszary pustynne. Obłąkany był człowiekiem, którego opanował dżin. Wraz z pojawieniem się islamu wzrosła liczba dżinów, ponieważ zaczęto do nich zaliczać zdegradowane pogasnkie bóstwa

• 3 główne ludy Arabii środkowej - Lihjanici, Tamudyci, Safaici.

• Dżahilija - czas „nieświadomości, niewiedzy, ciemnoty” - dni Arabów ekspansja Beduinów, najazdy, grabieże, dokonana jednak bez rozlewu krwi. W rzeczywistości oznacza okres, w którym Arabia nie maiła żadnego systemu religijnego

• „Piękno człowieka tkwi w wymowie jego języka” - istotna rola języka arabskiego <wzniosła poezja> Beduini posiadali zalążek religii - choć wypełnianie praktyk kultowych podyktowane było konserwatywnym poszanowaniem tradycji

• Religia beduińska - animistyczna

• Wśród Beduinów - powstawały miejskie ośrodki pełniące rolę handlową, kulturową i religijną. Jednym z takich ośrodków była Mekka, która była centrum kultu na długo przed narodzinami Muhammada

Mahomet.

• - ur. Ok. 571 r. n.e., pochodził z rodu Kurajszytów

• Okres jego młodzieńczego życia mało znany, pierwsze wzmianki o Muhammadzie pojawiają się w końcu VII wieku pojawiają się u jednego z autorów syryjskich

• Jako 12+latek podróżował karawanami, w wieku 20 lat przeszedł na służbę bogatej wdowy Hadidży, mając 25 lat poślubia ją. - od tej pory ma czas na medytację

• Noc Siły, 610 r., jaskinia górska w pobliżu Mekki - Muhammad doznaje pierwszego objawienia <przez Archanioła Gabriela> - Bóg jest jeden, jest panem i stwórca wszechświata. Wszystkich czeka sądny dzień, tych, którzy wykonują rozkazy Boga czeka nagród w raju, a kara tych, który rozkazy te lekceważą

• Pierwsi wyznawcy nowej religii - żona Muhammada i jej rodzina, później pierwsze szeregi wyznawców, głównie spośród niższych warstw społecznych i niewolników; kpiny i drwiny pod adresem Mahometa i jego wyznawców emigracja z Mekki do Abisynii jedenastu rodzin

• Jerozolima - staje się miastem kultu po tym, jak wg legendy Mahomet zostaje w cudowny sposób tam przeniesiony z Mekki - na krótko przed opuszczeniem Ka'by- a następnie wzniósł się do siódmego nieba

• Ok. 620 - na targ w Ukazie przybywają Medyńczycy <Jatrib>, wysłuchują przemawiającego Mahometa i po dwóch latach zapraszają go do siebie, w nadziei, że pomoże doprowadzić do pojednania zwaśnionych szczepów Aws i Hazradż. Żydzi medyńscy także przyjaźnie nastawieni do proroka.

• Hidżra - 622 - ucieczka w wyznawców islamu z Mekki do Medyny

• Okres medyński w życiu Muhammada - działalność religijna schodzi na drugi plan, staje się politykiem i mężem stanu, atak na pozycje arystokracji mekkańskiej; Medyńczycy zagrażają militarnie i ekonomicznie Mekkańczykom

• 627 oblężenie Medyny przez Mekkańczykow, po przerwaniu oblężenia, Muhammad rozpoczyna kampanię antyżydowską za to, że współpracowali z napastnikami. wygnanie Żydów - zerwanie współpracy z judaizmem i chrześcijaństwem Muhammad zastępuje sobotę piątkiem, zamiast gongów i trąb wprowadza adan <nawoływania do modlitwy z minaretu>, uznaje ramadan za miesiąc postu, kierunek, w którym ma być zwrócona twarz zmienia z Jerozolimy na Mekkę. Ka'ba, pogańskie sanktuarium oficjalnie zostaje uznane za przedmiot kultu muzułmańskiego.

• 9 rok hidżry - Muhammad lokuje swoje garnizony wojskowe w pobliżu Syrii i zawiera układy z chrześcijańskimi i żydowskimi szczepami (muzułmanie za opłaty mieli zapewnić miejscowej ludności bezpieczeństwo) - w literaturze arabskiej ten rok zwany „rokiem delegacji” - prosty i surowy tryb życia proroka, polityczny rozum, wzniosłość i siła moralna islamu, demokratyzm (jednakowe traktowanie wszystkich współwyznawców), zasada powszechnego braterstwa muzułmanów - magnes przyciągający.

• 10 rok hidżry - „pielgrzymka pożegnalna” Mahometa do Mekki - 632 r. - 3 miesiące po powrocie umiera.

• Z gminy Medyny - powstaje późniejsze państwo islamu, nowa społeczność założona na bazie więzów religii, a nie więzów krwi - jak w szczepach.

• Dopóki żył prorok - był prawowitym zastępcą i najwyższym władcą na ziemi

• Meczet - był nie tylko miejscem modlitwy, ale także publicznym forum oraz terenem ćwiczeń wojskowych

• Za życia spełniał funkcje proroka, przywódce religijnego, najwyższego sędziego, dowódcy armii i głowy państwa. Spór o to, kto ma zostać jego następcą. - nie miał męskiego potomka <ale to tak nieistotne, bo wtedy nie znano dziedziczenia tytułów>; miał tylko córkę Fatimę, która go przeżyła, żona Alego. Nie wyznaczył też swojego następcy wzajemnie zwalczające się stronnictwa kalifem zostaje Abu Bakr - teść proroka

• Wzrost roli politycznej i ekonomicznej Medyny sprzyja wojnom - buntują się przeciw temu szczepy podporządkowane Medynie, ale islam opanowuje Arabię.

• Ekspansja islamu - przez długie lata tłumaczona wyłącznie względami religijnymi, ale istotne także kwestie ekonomiczne - np. chęć zdobycia bogatych łupów na Grekach.

• Twierdził, że Bóg zsyła ludzkości proroków, ale choć byli opatrzeni łaską Opatrzności, mądrością i potęgą - nie zdobyli ludzkiego uznania. Dlatego Mahomet jest prorokiem zesłanym, by mieczem złamać opór niewiernych. Medyńczycy rozbijają mekkanskie karawany, niszczą żydowskie kolonie, łamią odwieczne prawa pustyni w walce o sprawę Boga. interesy rodowe splatają się z tradycyjnymi wierzeniami.

• Konieczność poddania się boskiej opatrzności zespolony z ideą monoteizmu stał się istotnym sensem islamu już w kresie mekkańskim, jednak dopiero w MEDYNIE islam staje się instytucją, organizacją wojujących

• W zasadach religijnych islamu tkwią wyraźne idee polityczne - Mahomet musiał staczać realną wojnę, by wywalczyć uznanie swego posłannictwa. Walka i zwycięstwo staja się środkiem i celem jego działalności religijnej. Bóg Mahometa - pełen miłości, ale zarazem okrutny i chytry bóg wojny.

• Surowy nakaz bezwzględnej walki z niewiernymi nie kłóci się z zasadą tolerancji i liberalizmu wobec nich, jeśli podbici lojalnie uznawali władzę wyznawców islamu oraz płacili trybuty.

• Bóg Mahometa - żądał jedności Arabów, ale równocześnie uznawał nierówności społeczne i majątkowe wśród wiernych <ale żebraków u muzułmanów nie ma - bo zaka>

36. Powstanie i charakterystyka Koranu- z czego się składa. Hadisy. Istota szariatu.

37. Podstawy nauki prawa muzułmańskiego: sunna (jej dwa znaczenia), idźma, qijas.

KORAN

- początkowo Koran nie istnieje w formie pisanej, dop. W 633 r, po śmierci Mahometa kalif Abu bakr poleca byłemu sekretarzowi proroka zebrać i zestawić rozproszone teksty <pracę podjęto, gdyż liczba ludzi znających na pamięć teksty Koranu zaczęła szybko maleć, a fragmenty świętej księgi zapisane na liściach palmowych, tabliczkach z białego kamienia i na piersiach ludzi nie mogły stanowić gwarancji przetrwania tekstu w niezmienionej postaci

- wiele pisanych tekstów Koranu różniło się między sobą komitet dla zatwierdzenia wzorcowego tekstu, oryginalny egzemplarz złożony w Medynie, trzy odpisy do Damaszku, Kufy i Basry

- składa się ze 114 rozdziałów <suwar, sur> liczących od 2 do 286 wersów <ajatów>. Rozdziały uporządkowane mechanicznie <tj. wg długości> sury mekkańskie - 90 - powstawały w okresie trudnym dla proroka bardzo trudnym, w atmosferze walki, są krótkie, cięte, namiętne, ulubionym tematem - Allach jako Bóg jedyny, jego przymioty etyczne, obowiązki człowieka wobec niego oraz sprawy życia pozagrobowego. Sury medyńskie - 24 - „zesłane” w okresie zwycięstwa, przeważnie długie, rozwlekłe, bogate w materiał prawodawczy, sformułowane są tu teologiczne dogmaty oraz przepisy dotyczące postu, modlitwy, pielgrzymki, itp.

- religijne obowiązki (ibadat), czyli 5 filarów islamu, nie są jedynymi zasadami ustanowionymi przez Koran. Takie samo znaczenie ma także dobry uczynek. Wola Allacha określa, co jest słuszne (dozwolone), a co złe (zabronione)

- Koran ustala podstawowe obowiązki muzułmanina, ale także zasady postępowania ludzkiego - teologiczne dogmaty i przepisy ceremonialne odnoszące się do instytucji publicznych, prohibicji wina, zakazu jadania wieprzowiny oraz uprawiania hazardu. Zawiera także przepisy karne w wypadku zabójstwa, zemsty, kradzieży, lichwy, małżeństwa i rozwodu, spadkobrania i uwalniania niewolników.

- prawie wszystkie opowieści historyczne Koranu maja swoje odpowiedniki biblijne. Wiele postaci znanych ze ST występuje także w Koranie. Jezus uważany za jednego z największych proroków w dziejach. Koran uznaje jego niezwykłe pochodzenie - Maryja, jako naczynie, w którym Bóg go stworzył.

- wpływ idei chrześcijańskich i judaistycznych - np. profetyzm - Bóg przemawia przez proroków.

- nazwa KORAN po arabsku znaczy: czytanie, recytacja - księga ta przeznaczona do recytacji, rytmiczna, melodyjna, rym, retoryka

- podstawa i ostateczny autorytet w sprawach religijnych, podręcznik w szkole służący nie tylko do nauki czytania i pisania, ale także do zdobycia wykształcenia ogólnego. - pewnego rodzaju konstytucja Arabów

- Koran przywiązuje duże znaczenie o samej wiary, na drugim miejscu stawia postępowanie, uczynki.

- termin islam może być użyty w 3 znaczeniach: religia, państwo, kultura

SZARIAT

- religia, moralność i prawo tak mocno splecione ze sobą, że klasyczni autorzy muzułmańscy nie robili rozróżnienia między tymi dziedzinami

- Koran - odbicie „praksięgi”, zmaterializowanie prawa powszechnego, czyli prawa natury. Celem prawa boskiego objawionego w ten sposób było wprowadzenie porządku w świat chaosu. Prawo muzułmańskie <szari'at (prawa droga)> daje muzułmaninowi możliwość wyboru między tym co nakazane, czyli tym, co jest obowiązkiem, i tym, co jest zabronione

- prawnicy muzułmańscy twierdzą, że jedną z najważn zasad prawa jest wolność - należy ją jednak ograniczać ze względu na słabość natury ludzkiej - stąd prawo przekazane przez Mah jest zbiorem zasad autorytatywnych

- religia i moralność w islamie są nierozerwalnie związane z przepisami prawa. Islam ma charakter porządku prawnego, który reguluje życie i postępowanie muzułm wg zasad zawartych w Koranie i sunnie proroka.

- Prawo muzułmańskie (fikh) jest oparte na tym, co zostało „objawione” (mankul- Koran i hadith - tradycja) oraz na tym, co zostało zbudowane przez ludzkie rozumowanie - (idżma - zgodność opinii jurystów oraz quijas - dedukcja analogiczna)

- Na pierwszym miejscu Koran, później sunna - hadith;

- sunna, gł. Sunna proroka odegrała ogromną rolę szczególnie w pierwszych wiekach społeczności muzułmańskiej. Sunna - „droga, utarta ścieżka”, jako termin religijno-prawniczy oznacza przede wszystkim sposób postępowania proroków, w szerszym znaczeniu może oznaczać także sposób postępowania towarzyszy proroka, a nawet zislamizowany zwyczaj miejscowy.

- Arabowie nie mieli sposobu organizacji społeczności państwowej, odpowiedniego porządku prawnego ani ustroju państwowego - przepisy zawarte w Koranie i przeznaczone dla małej gminy już nie wystarczały, dlatego poszukiwanie odpowiednich źródeł prawa - sięganie także do przedmuzułmańskich zasad prawa zwyczajowego Arabii, obejmujące zasady moralne i prawne, również znane pod nazwą sunny. Pierwotne prawo zwyczajowe arabskie, sunna, swojego rodzaju common law, rozwijało się w bardzo luźnej organizacji politycznej, było regulatorem władzy szejka, pewne instytucje powstały dla złagodzenia surowego życia na pustyni i pomocy bliźniemu. Prymitywne wierzenia stały się częścią religii <jak np. pielgrzymka do mekki> często dawne zwyczaje jako sunna proroka ujawniały się w tradycji - hadith. Ogromne znacz tradycji jedno z pierwotnych źródeł prawa

- w Medynie ciągle żywa była tradycja proroka i pierwszych kalifów, dlatego tutaj pierwsi fakihowie (uczeni w prawie) zebrali i zbudowali zasady i system prawodawstwa muzułm.oparty najpierw na koncepcji, że żywa tradycja Medyny była najbardziej pewnym wskaźnikiem poprawnej interpretacji nakazów Boga. System ten zbudowany przez imama Malika ibn Anasa <szkoła malikicka> przyjmował do pomocy obok Koranu, miejscową tradycję Medyny, usankcjonowaną przez ogólną zgodność opinii fakihów tego miasta, czyli idżmę.

-szkoła hanaficka - rozwinięta w Kufie - stosowano w tej szkole na szeroką skalę rozumowanie przez analogię, czyli kijas. Jest to zrozumiałe, gdyż Abu Hanifa nie miał w swoim środowisku zywej tradycji Medyny, tradycji proroka i jego towarzyszy, musiał zatem w sposób bardziej dedukcyjny opierać się na Koranie, wypracować swój system za pomocą rozumnej opinii.

[więcej o szkołach nie pisze, bo do kolokwium ponoć to nie obowiązuje ]

- wiek X- ostatni okres klasycznego prawodawstwa muzułm. - w tym czasie ostatecznie usankcjonowano czwartą zasadę prawa muzułm - zgodność opinii doktorów prawa <idżma>. Wysiłek indywidualny systematycznego rozumowania i interpretacji Koranu i hadithów był uznawany za zann, czyli za mniemanie za coś niepewnego, co wymagało ogólnej aprobaty, czyli idżmy, aby zyskać walor prawa.

- czyli: 4 główne zasady prawa muzułm. - Koran. Sunna. Idżma. Kijas.

- nauki moralne zawarte w Koranie i tradycji <hadith> propagują zasady etyczne, na których powinny być oparte normy postępowania społeczności muzułmańskiej. Podobnie jak inne wymogi religii tak i te normy postępowania zostały sprowadzone przez prawodawstwo muzułmańskie <fikh> do serii praktycznych reguł i stanowią niejako objaśnienia do przepisów prawa religijnego zawartego w Koranie, czyli szariatu. Te praktyczne reguły są zawarte w każdym dziele prawnym <fikh> i stosownie do nich czyny dzielone są na klasy i należą do jednej z następujących kategorii:

1) istotne obowiązki, których wypełniani jest wynagradzane, a zaniedbanie - karane

2) obowiązki zalecane, lecz nieistotne , których wypełnianie jest nagradzane, lecz zaniedbanie nie jest karane

3) czynności prawnie i moralnie obojętne

4) czyny ganione, lecz nie zakazane

5) czyny zabronione i karane

Największa zbrodnia w islamie, to odstępstwo od wiary. Następnie - morderstwo, nierząd, sodomia, picie wina, kradzież, fałszywe świadectwo, oszczerstwo, odmawianie jałmużny. <Jak widać, etyka islamu była silnie związana z prawodawstwem muzułmańskim, stała się systemem nakazów i zakazów>

(Fikh. Islam jest religią normującą zachowanie się jednostki i społeczeństwa. Normatywność islamu wyraża termin szariat, który tłumaczy się na języki europejskie jako prawo muzułmańskie. Nie jest to tłumaczenie adekwatne, gdyż szariat obejmuje swym zakresem dziedziny pozaprawne, np. dogmatykę. Termin szariat wyraża to, co w islamie zostało objawione i pozostaje niezmienne. Obok tego terminu funkcjonuje termin 'fikh'. Słownikowo oznacza on 'zrozumienie', natomiast w dziedzinie religii islamu wskazuje na dorobek wykładni szariatu. Wykładnia ta zmierzała i zmierza do wskazania ocen zachowań ludzkich (patrz rysunek), zaliczeniu zachowań do jednej z pięciu kategorii (ahkam chams):
konieczne (farz);
zalecane (sunna);
indyferentne (dżaiz); 
potępiane (makruh);
zakazane (haram)

Od zarania islamu wykładnią szariatu zajmowały się liczne rzesze jurystów (fukaha). W świadomości  potocznej muzułmanów sunnitów, funkcjonuje najczęściej czterech jurystów: 1.Abu Hanifa (zm. 767); 2.Malik Ibn Anas (zm. 795); 3.Muhammad Ibn Idris asz-Szafi (zm. 819); 4.Ahmad Ibn Hanbal (zm. 855). Uważa się ich za założycieli czterech szkół prawa muzułmańskiego.

- prawo islamu dało jedność społeczności muzułmańskiej

Z Seidlera

- na straży wszystkich reguł świętego prawa, normujących sprawy rel.,publ.i prywatne stali w państwie arabskim sędziowie <qadi> . z czasem w zakresie ich kompetencji pozostają tylko kontrola przestrzegania norm sakralnych, rodzinnych i spadkowych. W Medynie rozwijały się spekulatywne teorie na temat świętego prawa. Uczeni, prawnicy teolodzy interpretowali powiedzenia Koranu i tradycji wprowadzając niezliczoną ilość zakazów, nakazów niemożliwych do realizacji dla wiernych. Nauka prawa w oderwaniu od praktyki w okresie Omajjadów tworzy system norm idealnych, przepojonych duchem religijnym, oderwanych od życia. Te abstrakcyjne rozważania dały początek różnym szkołom w islamie.

- laicko usposobiona dynastia Omajjadów lekceważąco podchodziła do niezrozumiałych teologiczno-prawnych spekulacji, które mimo wszystko zapoczątkowały wielki rozwój nauk prawniczych.

- w poł. VIII w. władzę obejmuje dynastia Abbasydów, do głosu dochodzą prawnicy-teolodzy, tworzą się szkoły prawnicze z badan tych rozwija się jurysprudencja islamu,

- teoretyczne badania nad świętym prawem, nazywane fiqk <jurysprudencja> były przeprowadzane przez uczonych znawców doktryny, którzy tworzyli zbiory reguł <szaria>, a następnie je systematyzowali. Zasadniczo normy dzieliły się na 2 grupy - przepisy czysto sakralne oraz normy prawa publicznego i prywatnego. Poza tym istniały inne podziały reguł szari'a: np. normy określające obowiązki kultowe, normy praw prywatnego oraz prawo karne.

- normy szari'a pochodziły z czterech źródeł : Koranu, Zwyczajów <Sunna - reguły tworzone na podstawie wypowiedzi decyzji przypisywanych prorokowi, lecz nie zawartych w Koranie>, Analogii <qijas - decyzje urzędników, którzy szukając analogii w Koranie i sunnie w sposób nowy regulowali stosunki społeczne. Normy tworzone przez orzeczenia na drodze analogii odegrały poważną rolę w rozwoju prawa, zarówno Koran jak tradycja nie wystarczała państwu, które było mocarstwem światowym>, ZGODY <idżma - reguły wytwarzane w praktyce, które przez zgodne uznanie uzyskiwały moc prawną. Z czasem zaczęto przez idżmę rozumieć zgodę uczonych znawców doktryny>

I jeszcze WIKIPEDIA skrót o hadisach <hatidh - tradycja, zwyczaje postępowania proroka>

Hadis - opowieść o życiu proroka Mahometa lub jego wypowiedź. Każdy hadis składa się z tekstu (matn) i łańcucha przekazicieli (isnad). Hadisy tworzą sunnę (Tradycję) - najważniejsze po Koranie źródło muzułmańskiego prawa szarii. Początkowo były one przekazywane ustnie poprzez łańcuch przekazicieli. Przyczyniło się to do powstania wielu fałszywych hadisów, które miały wspierać interesy poszczególnych grup i w 300 lat po śmierci proroka było ich już około 200 tys. Uczeni arabscy przystąpili więc do wnikliwego badania tych przekazów, sprawdzając łańcuch przekazicieli każdego hadisu. Na podstawie owych badań stworzyli zbiory hadisów uznawanych za autentyczne. Jeden z najbardziej popularnych zbiorów, autorstwa Al-Buchariego, zawiera 1762 przekazy.

Podział hadisów:

1. ze względu na zawartość:

• kudsi - objawienia od Allaha wyrażone słowami Mahometa (w przeciwieństwie do Koranu, który jest uznawany za własne słowa Allaha)

• kaul- słowa Mahometa

• fi'l - czyny Mahometa

• takrir- rzeczy zaaprobowane przez Mahometa i inne

2. ze względu na autentyczność

• sahih - prawdziwy - przekazany przez wiele osób godnych zaufania w tej samej postaci

• hasan - dobry - przekazany przez osoby nie budzące zastrzeżeń pod względem religijnym

• da'if - słaby - pochodzi z niepewnych źródeł

• maudu' - sfałszowany - przeczy innym wypowiedziom Proroka, lub przekazany przez osobę uznawaną za kłamcę.

Istnieją też hadisy odwołujące się do towarzyszy Proroka - mają one jednak mniejsze znaczenie i poważanie we wspólnocie.

38.Znaczenie i symbolika: wyznania wiary, modlitwy, postu, jałmużny, pielgrzymki w  islamie. filary islamu szyickie (7) i sunnickie (5). (Filips)

5 filarów islamu:

1. wyznanie wiary (szahada)

2. modlitwa (salat)

3. jałmużna (zaka/zakat)

4. post (saum)

5. pielgrzymka (hadżdż/badżdż)

Wyznanie wiary to pierwsze słowa jakie muzułmanin słyszy w życiu, są również odprawiane nad jego grobem po śmierci. Słowa „Nie ma Boga, prócz Allacha, a Muhammad jest jego prorokiem” („la ilaha illa'llah Muhammadun rasulu'llah” :D) są ponoć najczęściej powtarzanymi w islamie. No i wypowiedzenie tych słów sprawia, że jesteśmy w kręgu wiary muzułmańskiej.

Modlitwa - wiadomo. 5 razy dziennie mordką w stronę Mekki. Allach żądał od Mahometa 50 modlitw dziennie, ale widocznie ten ostatni miał szkolenie u Dybczyńskiego i wynegocjował tylko 5. Tak więc pozostały modlitwy o świcie, w południe, po południu, o zachodzie słońca i gdy zapadnie noc. Oczywiście łapki, nóżki i twarz (ta, co w stronę Mekki patrzy) muszą czyste, obmyte, przykładowy muzułmanin też powinien być na miejscu czystym, stąd ten dywanik. Modlimy się na stojąco i po arabsku. Modlitwa nie jest błaganiem, prośbą, ale raczej wymienianiem imienia Allacha, jej trzon stanowi fatiha, czyli pierwsza sura Koranu. Jedyną modlitwą publiczną jest piątkowa w południe i ona jest obowiązkowa dla wszystkich pełnoletnich mężczyzn.

Jałmużna - początkowo była wymyślona przez Mahometa jak dobrowolny datek, jednak z czasem pojawiła się jałmużna dobrowolna i obowiązkowa; co do pierwszej - jak sama nazwa wskazuje, można ją było wedle własnego uznania dawać ubogim; druga zaś była obowiązkowym datkiem na rzecz państwa, wynoszącym „2,5% podatku od majątku ruchomego i nieruchomego każdego muzułmanina”. Właśnie TEN rodzaj jałmużny to ZAKAT, więc sobie to wklepcie w te Wasze banie. Przeznaczona owa jałmużna była na tak szczytne cele jak: utrzymanie biednych, wynagrodzenia dla walczących za wiarę, czy też budowa świątyń.

Post jest nakazywany w miesiąciu ramadan. Nie pijemy i nie jemy od świtu aż do zachodu słońca. Tradycja bierze się stąd, że pogańscy jeszcze Arabowie mieli zwyczaj spędzać miesiąc na górze Hira obywając pokutę. Wcześniej Mahomet w Medynie obchodził dzień dziesiątego muharrama (aszura) jako dzień postu, co przyjęło się od żydów (zupełnie nie rozumiem dlaczego Keller się uparł, żeby napisać „Żydów” z wielkiej).

Pielgrzymkę zaś obowiązek odbyć każdy muzułmanin (pci dowolnej) do Mekki. Idea wywodzi się od semitów jeszcze, a pamięta czasy pogańskie u Arabów, związane z kultem słońca i gromowładnego boga Quzaha. Potem w czasach przedmuzułmańskich pielgrzymki podążały do Ka'by w miesiąciu Zu-l-hidżdża. Ten właśnie zwyczaj Mahomet włączył do praktyk muzułmańskich w 7 roku swojego wygnania.

7 filarów wiary u Ismailitów (siedmiowców, nomen omen, ale to od tego, że 7 imamów uznają). Żeby było najprościej: odpada wyznanie wiary, a dochodzą: dżihad, walaja i i tahara.

Walaja to miłość, posłuszeństwo i polecenie wobec imama, tahara zaś zdaniem Kellera mieści się w słowie „czystość”, albowiem tylko tyle wysiłku kosztowało go streszczenie tegoż pojęcia. Jednakowoż dodaje, że dwa dogmaty szyizmu to właśnie walaja i isma, która z kolei mówi o bezgrzeszności i nieomylności imama.

42. Rola i znaczenie kalifa(sunnizm i szyizm- dwa znaczenia) oraz rola i znaczenie imama. (Filips)

Imam - najwyższy zwierzchnik świecki i duchowny w jednej osobie, przy czym wolą Boga ta godność może przypadać jedynie osobom najbliżej spokrewnionym z prorokiem.

Kalif - tytuł następcy Mahometa, przywódca religijny i duchowy

Teraz zaczynamy jazdę. Mahomet umiera nie wyznaczając swojego następcy. I tu pojawia się pierwszy problem, albowiem pewne źródła podają, że czterej pierwsi kalifowie byli prawowici, natomiast zdaniem innych źródeł, trzej pierwsi mieli zbyt niski poziom pokrewieństwa z Mahometem (pan Seidler nie definiuje jaki), zaś jedyny właściwie wysoki posiadał Ali, który za żonę wziął córkę Mahometa - Fatimę. Pozostali z tej czwórki to: Abu Bekra, Omar i Osman. Ten ostatni popierał jako dalszych kandydatów na kalifa swoich potomków, reprezentujących dynastię Omajjadów. To prowadzi do konfliktu ze zwolennikami Alego. Jak to w życiu bywa - Osman zostaje zamordowany. Zastępuje go jegomość zwany Muawija, który doprowadza do sądu polubownego, który to ma rozstrzygnąć spór ostatecznie. Na to obrażają się zwolennicy Alego, którzy uważali, że decyzja o następstwie proroka należy do Boga, który swoją wolę może objawić jedynie w wyniku walki - czyli ci co przeżyli wygrywają. Jednomandatowy okręg wyborczy w wydaniu arabskim. Ci odchodzący (oczywiście bez walki, po prostu wyszli) zwolennicy Alego zostali nazwani chadżiritami. Żeby było śmieszniej, oni uważali, że kalifa powinno się... wyłonić w drodze wyborów. Uważali oni, że błędem jest wybór jedynie spośród arystokracji, albowiem kalif musi się cechować wysokimi właściwościami moralnymi i zupełnym oddaniem się sprawom boskim (tu cytat: „nawet etiopskiemu niewolnikowi”, co właśnie przerabiamy w USA).

Tyle jeżeli chodzi o tło historyczne. Niezależnie od niej tworzą się teorie szyicka i sunnicka. Szyici uważają, że przywódcą winien być imam, z czego godność tę może sprawować ktoś najbliżej spokrewniony z prorokiem. Głosili teorię o bezgrzeszności, nieomylności i świętości imama, uważali, że jedynie Ali i jego potomkowie dysponowali boską mocą. Nic w życiu nie jest łatwe i szyici dzielą się na trzy grupy jeżeli idzie o wizję imama:

1. zaidici - Bóg kieruje imamem, nie ma boskich cech

2. imamici - połączenie cech ludzkich i boskich, śmierć imama to radosne wyzwolenie elementów boskich od ludzkich

3. gulat („ci, którzy przekraczają wszelkie granice”) - Bóg wciela się w osobę imama, nadając mu nadprzyrodzoną moc

Szyici wierzą, że dwunasty z kolei imam wywodzący się od Alego ok. 874 roku zniknął, by powrócić na ziemię w przyszłości, celem stworzenia drugiej IrlanKRÓLESTWA POKOJU. Imam ten to rzecz jasna Mahdi - autor bez owijania w bawełnę podaje, że wierzenie to wywodzi się z wierzeń judeo-chrześcijańskich.

Sunnici zaś podporządkowywali się kalifowi, jak despotyczny by on nie był, byleby zapewniał porządek i możliwość sprawowania kultu. Uważali to za swój religijny obowiązek, kalifa nazywając przy tym „cieniem Boga na ziemi”. Wg al.-Mawardiego (arabski politolog, taki muzułmański Rysiek) władca Arabów winien: pochodzić z plemienia Kurajszytów, płci być męskiej, w wieku być dojrzałym, szlachetny mieć charakter, być wolny od ułomności fizycznych i psychicznych, znać teologię i prawo, posiadać zdolności organizacyjne, być odwiażnym i ofiarnym (nie traktujcie tych cech jakoś restrykcyjnie, ot taki bełkot, służący zobrazowaniu jakimś tam wyobrażeniom). W każdym razie: sunnici uważali kalifa za osobę sprawującą władzę świecką, jednak broniący islamu. Był on wybierany, wyznaczany przez poprzednika stawał się „głową wyznawców islamu”, dostając jednocześnie władzę sędziowską, administracyjną i wojskową.

Zgwałceni autorzy:

Keller „Zarys dziejów religii”, rozdziały „Islam pierwotny” i „Islam”

Seidler „Przedmarskowska myśl polityczna”, rozdział „Islam”

Mojżesz nadał Bogu Abrahama, Izaaka i Jakuba imię Jahwe, które wywodzi się od protosemickiego rdzenia hawa, od którego pochodzi czasownik „wiać” (wiatr) oraz rzeczownik „burza” a zatem nazwa ta niejako wskazywałaby, że bóg ten był „bogiem wiatru i burzy”. Imię to można wywodzić też od podobnego rdzenia o znaczeniu „być, istnieć” i wtedy wyjaśnia się że był on „bogiem istniejącym lub sprawiającym istnienie” czyli Stwórcą

Rozważali też każdą zawartą w Misznie Halachę i wyjaśniali je tworząc halachiczną egzegezę (midrasze halacha), inni tworzyli dalsze zbiory ustnego prawa, znane jako dodatki (tosafot) stosunku do tego co znalazło się w Misznie. Tworzyli w języku aramejskim.

„opowieść, saga, legenda”, obejmuje historyczne, moralne i religijne pouczenia zawarte nauce rabinicznej, zawiera treści homilii wygłaszanych uczelniach i synagogach. Jej celem było pouczenie i oddziaływanie moralne, wywieranie budującego pływu oraz budzenie zainteresowania ludzi świeckich przez barwne, malownicze opowieści ilustrujące znaczenie prawd moralnych i religijnych. Zawiera liczne opowiadania historyczne o sławnych mężach i różnych wydarzeniach z żydowskiej historii, barwne opowieści o nagrodzie i karze w tym i w przyszłym życiu oraz treściwe komentarze prawd biblijnych, będące dziełem wielu pokoleń rabinów i uczonych

Halacha- niepisane prawo, zasady postępowania. Prawo to przekazywano ustnie, w opiniach i interpretacjach, komentarzach (midrasz) uczonych mędrców zwanych tannaitami, jak też określano rabinów. Doprowadziło to do powstania obszernego zbioru przepisów i opinii, które wybrano z przekazywanych ustnie nauk i poglądów. Zasady te jako pierwszy ustalił rabbi Akiba.

Religia a Polityka- skrypt cz. I 2008

55

---