Małżeństwo

Wiele rozwiązań małżeńskich jest wzorowanych na prawie kanonicznym.

Są 4 przesłanki istnienia węzła małżeńskiego (pozytywne przesłanki małżeńskie) - wynikają z art. 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:

1) odmienność płci,

2) jednoczesna obecność nupturientów (osób, które chcą zawrzeć małżeństwo),

3) złożenie zgodnych oświadczeń o wstąpienie w związek małżeński,

4) przed kierownikiem Urzędu stanu cywilnego

Wszystkie przesłanki muszą być spełnione aby zaistniało małżeństwo. Jeśli któraś z przesłanek nie została spełniona, wówczas małżeństwo nie istnieje (matrimonium non existens).

Z mocy ustawy kierownikiem USC jest wójt, burmistrz, prezydent miasta, ale w dużych gminach powołuje się specjalne urzędy (USC) (podlegające wójtom, burmistrzom, prezydentom), którymi zarządza kierownik. Taki kierownik i jego zastępcy udzielają ślubów. Małżeństwo zostaje zawarte z chwilą złożenia oświadczenia.

Formą, która jest powszechnie stosowana jest zawarcie małżeństwa w sposób konkordatowy (wyznaniowy). Związek małżeński może być zawarty w formie wyznaniowej ze skutkiem cywilnym od chwili podpisania konkordatu w 1993r. Ta zasada dotyczy nie tylko Kościoła rzymskokatolickiego, ale także innych wyznań. Nie ma przymusu, aby ślub kościelny wywołał skutki prawne, ale wtedy w świetle prawa polskiego taki związek nie ma znaczenia. Osoby takie traktowane są jako konkubenci. Aby małżeństwo w formie wyznaniowej wywołało skutek prawny - w świetle art. 1§2 kierownik USC musi sporządzić akt małżeństwa. Małżeństwo powstaje dopiero wtedy, gdy zostanie sporządzony akt małżeństwa, ale akt ten wywołuje skutki z dniem zawarcia ślubu kościelnego. Art. 8§3 - duchowny ma obowiązek w ciągu 5 dni dostarczyć do USC informację o zawarciu małżeństwa. Jeśli ten termin nie zostanie dochowany, to małżeństwo nie wywołuje skutków prawnych. Ślub cywilny trzeba wziąć osobno.

Przeszkody małżeńskie (negatywne przesłanki małżeńskie):

1) brak przepisanego wieku - żeby zawrzeć związek małżeński co do zasady trzeba być pełnoletnim. Zgodnie z art. 10§1 od tej zasady jest wyjątek. Związek małżeński może zawrzeć kobieta, która ukończyła 16 lat, ale musi uzyskać zezwolenie sądu opiekuńczego. Sąd może wydać zezwolenie z ważnych powodów, i gdy z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny. Sąd może wydać zezwolenie nawet, jeśli rodzice są przeciwni zawarciu małżeństwa. Art. 10KC kobieta, która wyszła za mąż za zgodą sądu przed ukończeniem 18 lat staje się pełnoletnia, pozostaje pełnoletnia nawet po rozwodzie. Dzieje się tak po to, aby kobieta taka mogła wykonywać władzę rodzicielską. Jeśli młodzi rodzice nie są w stanie utrzymać dziecka, to ten obowiązek przechodzi na dziadków tego dziecka. Jeżeli szesnastolatka wyjdzie za mąż bez zgody sądu, to małżeństwo jest ważne, ale może być unieważnione. Z takim wnioskiem może wystąpić każde z małżonków i prokurator. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku, jeżeli małżonek przed wytoczeniem powództwa ten wiek osiągnął. Jeżeli kobieta zaszła w ciążę, jej mąż nie może żądać unieważnienia małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku.

2) ubezwłasnowolnienie całkowite - ma charakter ściśle formalny - art. 11§1. całkowicie ubezwłasnowolnioną może być osoba mająca trwałe zaburzenia psychiczne, chorobę psychiczną, która sama nie może kierować własnym życiem. Ubezwłasnowolnienie następuje w drodze orzeczenia sądu. Osoba ubezwłasnowolniona traktowana jest jak osoba w wieku poniżej 13 lat. Jeżeli fakt ubezwłasnowolnienia nie wyjdzie na jaw i małżeństwo zostanie zawarte - jest ważne, ale może zostać unieważnione. Z żądaniem unieważnienia może wystąpić każde z małżonków i prokurator.

3) choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy - art. 12 - sąd może wyrazić zgodę na zawarcie małżeństwa przez taką osobę

4) pozostawanie w związku małżeńskim (przeszkoda bigamii) - art. 13 ust.1 gdyby osoba pozostająca w związku małżeńskim zawarła drugie małżeństwo, skutkuje to możliwością unieważnienia związku bigamicznego. Nawet jeśli po zawarciu drugiego małżeństwa, pierwsze przestanie istnieć (np. w wyniku rozwodu), to małżeństwo bigamiczne nie może być unieważnione, ale nadal jest przestępstwem.

5) przeszkoda pokrewieństwa - art. 14 nie mogą zawrzeć małżeństwa krewni w linii prostej, rodzeństwo. Między rodzeństwem ciotecznym może być zawarte małżeństwo cywilne

6) przeszkoda powinowactwa - nie mogą zawrzeć małżeństwa powinowaci w linii prostej - jednak z ważnych powodów sąd może wyrazić zgodę na takie małżeństwo.

7) więź wynikająca z przysposobienia - art. 15

8) szczególna sytuacja: wada oświadczenia woli przy zawarciu małżeństwa - art. 15¹

W przypadku zaistnienia wymienionych okoliczności małżeństwo nie może być zawarte, jeśli jednak zostało zawarte to jest ważne, ale może być unieważnione.

Zawarcie związku małżeńskiego

W pewnych wypadkach związek małżeński może być zawarty przez pełnomocnika. Są to przypadki szczególne, zdarzają się bardzo rzadko, art. 6. Sąd może z ważnych powodów zezwolić na takie zawarcie związku małżeńskiego, np. gdy jedno z małżonków przebywa w więzieniu w innym kraju. Pełnomocnictwo musi być poświadczone przez notariusz. W upoważnieniu musi być wskazana osoba, z którą małżeństwo ma zostać zawarte. Obojętna jest płeć pełnomocnika, bo to nie ona zawiera związek małżeński, lecz składa oświadczenie w imieniu innej osoby.

Prawa i obowiązki małżonków o charakterze osobistym

Art. 23 - ma charakter wzniosłej ideowej, moralnej deklaracji, nie wynikają z niego konkretne roszczenia

Małżonkowie nie mogą narzucać sobie nawzajem decyzji dotyczących związku i dzieci, ale w razie braku porozumienia mogą zwrócić się do sądu - art. 24.

Art. 27 nakazuje przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny przez oboje małżonków. Praca w domu = praca zarobkowa. Art. 28 jeżeli jeden z małżonków nie wywiązuje się ze swego zadania, to sąd może nakazać wypłacanie jego pensji do rąk drugiego małżonka.

Art. 25 W ciągu 3 miesięcy od rozwodu można wrócić do swojego poprzedniego nazwiska. Nazwisko może mieć maksymalnie 2 człony.

Prawa i obowiązki majątkowe

Ustawa przewiduje, że w chwili zawarcia małżeństwa między małżonkami powstaje wspólność majątkowa. Nie zawsze musi tak być, bo małżonkowie mogą zawrzeć umowę małżeńską (intercyzę - zawsze w formie aktu notarialnego) i sami mogą uregulować stosunki majątkowe. Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje majątek wspólny. W czasie trwania małżeństwa majątek wspólny narasta, a osobisty się kurczy. Nie ma wyodrębnionych udziałów - majątek jest w całości męża i w całości żony, a nie pół na pół.

Do majątku wspólnego wchodzą wszystkie składniki majątkowe, które małżonkowie nabywają w trakcie trwania małżeństwa - art. 31. oprócz majątku wspólnego, nadal pozostają majątki osobiste - art. 33 - to wyliczenie ma charakter wyczerpujący. Do majątku wspólnego w szczególności należą dochody z majątku wspólnego, jak również dochody z majątków osobistych (art. 31 §2 pkt2)

Do majątku osobistego zalicza się wszystko to, co miało się przed zawarciem małżeństwa. II grupa - wszystko to, co zostało nabyte przez dziedziczenie lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej.

Art. 33 pkt10 - np. jeżeli przed ślubem ktoś ma mieszkanie a po ślubie zamieni je na inne - wtedy to drugie mieszkanie jest jego majątkiem osobistym.

Przedmioty zwykłego urządzenia domowego, np. telewizor otrzymany w prezencie - wchodzą do majątku wspólnego.

Zarządzanie majątkiem wspólnym

Każdy z małżonków ma prawo do podejmowania decyzji dotyczących majątku wspólnego. Jeżeli jedno z małżonków zadecyduje w sposób sprzeczny z zasadami wspólnego zarządu, drugi małżonek może się temu sprzeciwić - art. 36¹. czynności wymagające zgody drugiego małżonka - art. 37.

Odpowiedzialność małżonków za zobowiązania

Jeżeli małżonkowie zaciągnęli zobowiązanie (np. kredyt) wspólnie, to odpowiadają solidarnie z majątków osobistych i z majątku wspólnego. Problemy pojawiają się wtedy, kiedy zobowiązanie jest zaciągnięte przez jednego z małżonków. Wszystko zależy od rodzaju zobowiązania:

1) za niektóre zobowiązania małżonkowie z mocy prawa odpowiadają solidarnie, nawet jeśli zobowiązanie było zaciągnięte przez jednego z nich, nawet jeśli między małżonkami jest rozdzielność majątkowa - art. 30§1 - sprawy związane z zaspokajaniem zwykłych potrzeb rodziny, np. opłaty za prąd.

2) zobowiązania zaciągnięte przez jednego małżonka, ale za zgodą drugiego - art. 41§1 - z majątku osobistego osoby zaciągającej zobowiązanie oraz z majątku wspólnego.

3) zobowiązania zaciągnięte przez małżonka, ale bez formalnej zgody drugiego małżonka - w tym przypadku odpowiada ten małżonek, który zaciągnął zobowiązanie z majątku osobistego i w pewnej części z majątku wspólnego, tj. z wynagrodzenia za pracę - art. 41§2. Podobnie wygląda odpowiedzialność za zobowiązanie jednego z małżonków, które nie wynika z czynności prawnej, np. zobowiązanie odszkodowawcze, alimenty.

Umowne ustroje majątkowe małżeńskie

Małżonkowie mogą między sobą zawrzeć umowę majątkową małżeńską (intercyzę), w której sami uregulują stosunki majątkowe między sobą - art. 47. Intercyza musi być zawarta w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności. Umowę można zawrzeć przy zawarciu małżeństwa, ale także wcześniej, ale wtedy wywołuje ona skutki prawne z chwilą zawarcia małżeństwa.

Wskutek rozdzielności majątkowej nie powstaje majątek wspólny, są dwa majątki osobiste, męża i żony. Powoduje to, że każde z nich oddzielnie odpowiada za swoje zobowiązania z wyjątkiem art. 30§1. Małżonków mających rozdzielność w sprawach majątkowych traktuje się jak osoby obce. Gdy kupią coś razem, to są współwłaścicielami, ale mają udziały w tej rzeczy, nie tak jak w przypadku wspólności, gdzie nie ma udziałów - art. 51, 51¹.

Art. 47¹ - żeby móc powiedzieć wierzycielom, że mąż ma z żoną rozdzielność majątkową, trzeba ich o tym poinformować przy zawieraniu umowy. Jeżeli tego się nie dopełni, to wierzyciel może egzekwować dług z tego majątku, który byłby wspólny, gdyby nie było rozdzielności.

Art. 51²-51⁵ - rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków. Nie powstaje majątek wspólny, powstają dwa majątki osobiste. Przy zawarciu małżeństwa dokonuje się wyceny majątków osobistych męża i żony. Potem każde z nich ma swobodę dysponowania swoim majątkiem. Przy zakończeniu małżeństwa (śmierć jednego z małżonków, lub rozwód), dokonuje się powtórnej wyceny majątków małżonków, albo dla celów spadowych, albo rozliczeniu między małżonkami (przy rozwodzie).

Np.

majątek męża na początku - 100 tys	majątek męża na końcu - 300 tys (+200tys)
majątek żony na początku - 200 tys	majątek żony na końcu - 100 tys (+100tys)
	+300tys
		300:2=150 tys

Każde z małżonków powinno wyjść z tego małżeństwa wzbogacone o 150 tys. W ramach tych rozliczeń mąż powinien zapłacić żonie 50 tys.

Analogicznie w przypadku strat. Takie rozwiązanie jest zasadą w prawie niemieckim

Przymusowy ustrój majątkowy - np. w razie ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków, separacji

Rozwód i separacja

Zawarcie małżeństwa to nie jest zawarcie umowy. Nie można go swobodnie rozwiązać, może to uczynić wyłącznie sąd. Jest także możliwość ustanowienia separacji - wywołuje takie same skutki jak rozwód, ale małżeństwo nadal trwa, jeżeli małżonkowie zdecydują się wrócić do siebie, to wystarczy, że poproszą aby sąd uchylił separację i małżeństwo na nowo „odżywa”. Separacja to stan formalny - sąd wydał wyrok o ustanowieniu separacji.

Rozwód - rozwiązanie małżeństwa na podstawie orzeczenia sądu. Sąd orzeka na żądanie małżonka, nie może z urzędu rozwiązać małżeństwa, o rozwód nie może wystąpić prokurator, ani małżonkowie wspólnie. Sąd orzeka w postępowaniu procesowym - jest powód i pozwany - jedno z małżonków występuje przeciwko drugiemu. Należy pójść do sądu okręgowego (I instancji). Wszystkie inne sprawy rodzinne należą do sądu rejonowego. Sądem odwoławczym II instancji jest sąd apelacyjny. Sąd może skierować sprawę do mediacji przed orzeczeniem rozwodu - nie jest to jednak obligatoryjne. Wyrok orzekający rozwód ma charakter konstytutywny - małżeństwo zostaje rozwiązane z chwilą uprawomocnienia się wyroku.

Art. 56 określa, kiedy rozwód może być orzeczony - pozytywne przesłanki rozwodowe, oraz kiedy rozwód nie może być orzeczony - przesłanki negatywne.

Przesłanki pozytywne: zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego - „zupełny” - małżonkowie nie mają żadnych wspólnych spraw, zarówno natury uczuciowej, jak i ekonomicznej, gdy zerwane są więzi emocjonalne, fizyczne, gospodarcze. Rozkład zupełny wystarcza do separacji, ale nie do rozwodu. „rozkład trwały” - nie można o orzec z całą pewnością, jest to pewna prognoza, trudno o tym przesądzić. Z punktu widzenia orzeczenia rozwodu przyczyna rozkładu pożycia nie jest istotna, jest istotna tylko przy orzekaniu o winie. Jeżeli są spełnione przesłanki negatywne, to sąd orzeka rozwód, o ile nie występują przesłanki negatywne - art. 56 §2,3.

Przesłanki negatywne:

a) jeżeli wskutek rozwodu ucierpiałoby dobro małoletnich dzieci

b) jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego

c) jeżeli rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód, albo że jego odmowa jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Orzekając rozwód (gdy są małoletnie dzieci) trzeba zdecydować o:

1) władzy rodzicielskiej - które z rodziców będzie sprawować władzę rodzicielską. Współcześnie najczęściej sąd pozostawia władzę rodzicielską obojgu rodzicom. W skrajnych przypadkach sąd może pozbawić władzy rodzicielskiej oboje rodziców.

2) kontaktach z dzieckiem - rozstrzygnięcie co do władzy rodzicielskiej nie przesądza o możliwości/niemożliwości utrzymywania kontaktów z dzieckiem - art. 113.

3) obowiązku alimentacyjnym - ciąży na wszystkich rodzicach - ogólne utrzymanie dziecka. W przypadkach, w których dziecko nie mieszka z jednym z rodziców - obowiązek płacenia alimentów. O alimentach sąd zawsze musi orzec, nawet jeśli strona dobrowolnie płaci na rzecz dziecka. Obowiązkowo sąd musi ustalić także sposób korzystania ze wspólnego mieszkania.

Sąd orzeka o winie - jedno lub oboje z małżonków, żadne, sąd może także zaniechać orzekania o winie, gdy obie strony się na to zgodzą. Orzeczenie ma znaczenie honorowe (a nie prawne), nie pociąga to za sobą żadnych negatywnych konsekwencji w sferze podziału majątku.

Składniki fakultatywne wyroku rozwodowego:

1) podział wspólnego majątku - art. 58 §3 jeżeli sąd nie dokona podziału majątku w wyroku rozwodowym, można potem o to wystąpić do sądu rejonowego. Sąd dzieli majątek co do zasady na równe części, nie ma znaczenia to, że jedna strona zarabiała więcej a druga mniej, że jedna osoba pracowała zawodowo, a druga zajmowała się domem. Wyjątkowo można się zwrócić do sądu o nierówny podział majątku, gdy druga strona zachowywała się w sposób naganny i nie przyczyniał się do powiększenia majątku wspólnego. Jest to wyjątek.

2) orzeczenie o alimentach między małżonkami - art. 60. Są dwa rodzaje alimentów:

a) po rozwodzie jedno z małżonków jest w niedostatku (nie starcza mu pieniędzy na zaspokojenie podstawowych potrzeb) może żądać od drugiego małżonka alimentów, ale żądający nie może być wyłącznie winny rozkładu pożycia małżeńskiego. Te alimenty należeć się będą przez 5 lat od orzeczenia sądu, ale w wyjątkowych przypadkach sąd może ten okres przedłużyć.

b) jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego, to drugi może żądać od niego alimentów nie tylko, gdy jest w niedostatku, ale także gdy rozwód pociągnął za sobą istotne pogorszenie jego sytuacji.

W obu przypadkach obowiązek alimentacyjny wygasa, gdy małżonek, który pobiera alimenty zawrze nowy związek małżeński.

Kwestia nazwiska - art. 59 - w ciągu 3 miesięcy od orzeczenia rozwodu małżonek, który w wyniku zawarcia małżeństwa zmienił nazwisko, może powrócić do poprzedniego nazwiska (niekoniecznie panieńskiego) przez oświadczenie przed kierownikiem USC. Nie dotyczy to dzieci.

Separacja - pojawiła się w związku z zawarciem konkordatu - art. 61¹-61⁶. Różnice między rozwodem a separacją. W wyniku separacji nie następuje rozwiązanie małżeństwa, poza tym separacja wywołuje te same skutki co rozwód w sferze władzy rodzicielskiej, majątkowej itd.

Musi być spełniona przesłanka pozytywna - art. 61¹§2 - zupełny rozkład pożycia.

Art. 61¹§2 - przesłanki negatywne - analogicznie jak w przypadku rozwodu.

W sprawie o separację sąd może poprzestać na zgodnym żądaniu małżonków, jeżeli nie mają dzieci - art. 61¹§3.

Separacja ma skutki takie same jak rozwód, ale małżonek pozostający w separacji nie może ponownie zawrzeć nowego małżeństwa. Ustaje wspólność majątkowa, sąd orzeka o władzy rodzicielskiej, kontaktach z dzieckiem itp. - art. 61⁴.

Art. 61⁶ - na zgodne żądanie małżonków sąd orzeka o zniesieniu separacji. Z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki. Znosząc separację, sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małżonków.

Podział majątku wspólnego

Po rozwodzie wspólność ustaje, powstaje współwłasność. Podział majątku może nastąpić w trybie:

1) umownym - gdy byli małżonkowie są w stanie porozumieć się w jaki sposób podzielić majątek. Nie ma żadnych szczególnych reguł, mogą go podzielić jak chcą, nie musi to być podział symetryczny. Może to być jedna umowa lub szereg umów dotyczących różnych składników majątku. Trzeba zachować odpowiednią formę umowy w odniesieniu do określonych składników majątku, np. do nieruchomości - akt notarialny.

2) sądowym - sąd może dokonać podziału majątku wspólnego, wtedy gdy małżonkowie sami nie są w stanie się porozumieć. Każde z małżonków może wystąpić do sądu o podział majątku. Podział może nastąpić w wyroku rozwodowym (art. 58 §3) - zdarza się to raczej rzadko. Po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego trzeba wystąpić do sądu rejonowego o podział majątku w trybie nieprocesowym. Dokonując podziału sąd kieruje się zasadą z art. 43 §1 - oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Niezależnie od tego, w jakim stopniu przyczyniali się do pomnożenia majątku, każde z nich ma jednakowe prawa do majątku. Art. 43 §2 podział niesymetryczny - ze względu na to, że jedno z małżonków w większym stopniu przyczyniło się do powiększenia majątku - art. 43 §3. w praktyce art. 43 §2 ma zastosowanie gdy jedno z małżonków przyczyniało się do powiększenia majątku, a drugie wręcz przeciwnie.

Przy wzajemnych rozliczeniach obowiązuje także zasada uwzględniania wydatków i nakładów uczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty - art. 45 §1. Jeśli dokonane były nakłady z majątku osobistego na wspólny lub ze wspólnego na osobisty - trzeba to wyrównać. Dochód z majątku osobistego wchodzi do majątku wspólnego.

Niezależnie od tego czy podział majątku następuje w trybie umownym czy sądowym, to technicznie może to nastąpić na 3 możliwe sposoby:

1) podział fizyczny - niektóre składniki są przeznaczone dla byłej żony, a inne dla byłego męża. Np. gdy jest wiele składników majątkowych ich wartość można zbilansować, gdy jest duża nieruchomość, którą można podzielić.

2) przyznanie określonych składników jednej osobie z obowiązkiem spłaty na rzecz drugiej osoby - gdy mamy do czynienia z jakimś dobrem, którego nie można fizycznie podzielić i musi ono przypaść jednej osobie. Nie prowadzi do rozdrobnienia majątku.

3) tzw. podział cywilny - polega na sprzedaży rzeczy, następnie na podzieleniu w odpowiednich proporcjach pieniędzy uzyskanych ze sprzedaży. W przypadku małżonków co do zasady po równo. Jeżeli sąd zasądzi ten tryb podziału to następuje sprzedaż w trybie egzekucyjnym przez komornika - na ogół sumy nie są zbyt duże, a sporą część tej kwoty pochłoną koszty komornika.

Jeżeli wspólności nie było, to pozostanie ewentualna kwestia rozliczenia nakładów z jednego majątku na drugi. Dzieli się majątek, a nie długi. Jednak w takiej proporcji, jak został podzielony majątek, to taka jest odpowiedzialność za długi.

Relacje między rodzicami a dziećmi opierają się na więziach faktycznych, biologicznych. Po mężu dziedziczy ostatnia żona.

Pokrewieństwo - relacje wynikające z więzów krwi. Jedna osoba wywodzi się od drugiej lub mają wspólnego przodka. W linii prostej liczymy liczbę urodzeń, żeby określić stopień pokrewieństwa.

W linii bocznej nie ma pokrewieństwa I stopnia. Też lizy się liczbę urodzeń. Kiedy pokrewieństwo nakłada się na małżeństwo, to powstaje powinowactwo. W takim stopniu w jakim dane osoby są krewnymi jednego małżonka, w takim samym stopniu są powinowatymi drugiego małżonka. Spośród krewnych najsilniejsze więzi są między rodzicami a dziećmi. Art. 61⁹. matką dziecka jest kobieta, która je urodziła. Jeżeli nie wiadomo kto jest ojcem dziecka - w akcie urodzenia wpisuje się fikcyjne dane, ale zaznaczenie, że są to dane fikcyjne jest ujawnione w tej części aktu, z której nie wydaje się odpisu. Jeżeli dziecko nie ma rodziców - wtedy sąd wymyśla dane obojga rodziców. W sensie prawnym dziecko ma ojca, jeśli urodziła je mężatka - art. 62 - ojcem dziecka jest mąż. Matka i mąż mogą wystąpić do sądu w terminie 6 miesięcy od urodzenia dziecka do ukończenia przez nie pełnoletniości o zaprzeczenie ojcostwa. Dziecko z takim wnioskiem może wystąpić w ciągu 3 lat od osiągnięcia pełnoletniości. Badania DNA dają potwierdzenie ojcostwa w 99,9% w prawie to wystarcza, by określić, że ojcostwo jest pewne.

Art. 68 - zaprzeczenie ojcostwa nie jest możliwe, gdy nastąpiło zapłodnienie In vitro, na które mąż wyraził zgodę.

Gdy dziecko w sensie prawnym nie ma ojca - kobieta może nie ujawniać kto jest ojcem. Nikt jej nie może do tego zmusić. Gdy matce zależy na tym, by ojciec w sensie prawnym został ustalony, może to zrobić na 2 sposoby:

1) uznanie ojcostwa przez ojca dziecka - pełna dobrowolność, matka i ojciec muszą wyrazić zgodę.

2) wytoczenie powództwa sądowego o ustalenie ojcostwa - kobieta wytacza powództwo, by sąd ustalił ojcostwo określonego mężczyzny - badanie DNA.

Art. 73 - uznać ojcostwo może rzeczywisty ojciec - to nie jest jak adopcja. Mężczyzna przyznaje, że to on jest ojcem dziecka. Jeżeli kierownik USC ma wątpliwości, czy to jest prawdziwy ojciec, to odmówi przyjęcia tego oświadczenia. Jeżeli nie ma wątpliwości, a matka dziecka się zgadza - nikt ojcostwa nie bada.

Art. 75 Można uznać dziecko, które zostało poczęte, ale jeszcze nie urodzone. Art. 76 nie można uznać ojcostwa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletniości. Jeżeli mężczyzna, który chce uznać dziecko jest w nieodpowiednim wieku - kierownik USC może mieć wątpliwości - sądowe ustalenie ojcostwa. Ile można mieć najmniej lat, żeby uznać ojcostwo - 16lat. 16-to latek sam może dokonać uznania, ale przed sądem opiekuńczym, a nie w USC, bo sąd w razie czego może zarządzić badanie DNA. Jeżeli ma mniej niż 16 lat uznać dziecka nie może.

Dziecko uzyskuje takie nazwisko, jakie niszą małżonkowie. Jeżeli małżonkowie mają różne nazwiska, to wtedy przy zawieraniu związku małżeńskiego muszą wskazać, jakie nazwisko będą nosić ich dzieci. Dziecko może mieć podwójne nazwisko. Każde dziecko tych samych małżonków musi mieć takie same nazwiska. Jeżeli matka zawiera małżeństwo z mężczyzną, który nie jest ojcem dziecka, to można wówczas złożyć oświadczenie, że dziecko będzie nosić takie nazwisko, jakby było ich wspólne (art. 90). Jeżeli dziecko ukończyło 13 lat, potrzebna jest jego zgoda. Nie jest to dopuszczalne, gdy dziecko nosi nazwisko biologicznego ojca.

Dziecko małoletnie pozostaje pod władzą rodzicielską, która przysługuje obojgu rodzicom, niezależnie od tego, czy są małżonkami - art. 93. władza rodzicielska nie przysługuje osobie, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnej. Art. 95 §1 - władza rodzicielska obejmuje obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania go z poszanowaniem jego godności i praw - zasada ochrony praw dziecka. Art. 93 §3,4 rodzice powinni uwzględnić zdanie dziecka przy podejmowaniu decyzji. Ustawodawca stawia przed dzieckiem pewne oczekiwania (art. 95§2, art. 91) - dziecko winno rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których samo może decydować, powinno wysłuchać opinii rodziców. Art. 91 dziecko, które ma dochody z własnej pracy, powinno przyczyniać się do pokrycia kosztów utrzymania rodziny, jeżeli mieszka u rodziców. Dziecko, które pozostaje na utrzymaniu rodziców i mieszka u nich jest obowiązane pomagać im we wspólnym gospodarstwie.

Art. 96 - rodzice obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i należycie przygotować je do pracy dla dobra społeczeństwa. Art. 96§2 rodzice, którzy nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych, uczestniczą w sprawowaniu bieżącej pieczy nad dzieckiem i w jego wychowaniu, chyba że sąd opiekuńczy ze względu na dobro dziecka postanowi inaczej. Art. 96¹ - osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnimi zakazuje się stosowania kar cielesnych. Art. 97 każde z rodziców jest uprawnione do wykonywania władzy rodzicielskiej. Zasada wzajemnej reprezentacji - każde z rodziców z osobna może wykonywać władzę rodzicielską. Każde z nich może składać oświadczenia skuteczne wobec dziecka. W razie braku porozumienia między rodzicami w istotnej sprawie dziecka, rodzice mogą zgasić się do sądu opiekuńczego, by ten zadecydował. Przy czynnościach prawnych wystarczy zgoda jednego z rodziców (art. 98 §1). Art. 101 §1 - rodzice powinni z należytą starannością zarządzać majątkiem dziecka. Art. 101§3 - rodzice nie mogą wykonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu bez zgody sądu opiekuńczego. Art. 101§2 - zarząd rodziców nie obejmuje zarobków dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku. Art. 103 - dochód z majątku dziecka np. z wynajętego mieszkania dziecka idzie na utrzymanie dziecka i jego rodzeństwa, a nadwyżka na pozostałe potrzeby rodziny. Zarządzanie majątkiem dziecka przez rodziców podlega kontroli ze strony sądu opiekuńczego. Władza rodzicielska przysługuje co do zasady w sposób nieograniczony obojgu rodzicom. Jej naturalnym kresem jest osiągnięcie przez dziecko pełnoletniości. Może dojść do zawieszenia, ograniczenia lub pozbawienia władzy rodzicielskiej. Art. 113§1 - niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice i ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów (nawet, jeśli rodzice nie mają władzy rodzicielskiej), chyba że sąd postanowi inaczej. Kodeks rodzinny zaczyna działać wtedy, gdy przestaje działać rodzina.

Art. 92-94 władza rodzicielska przysługuje wyłącznie tym osobom, które mają pełną zdolność do czynności prawnych, nie przysługuje osobom małoletnim. W takim przypadku trzeba dla dziecka ustanowić opiekuna, który będzie jego przedstawicielem ustawowym. Taka sytuacja ma miejsce dopóki rodzice nie uzyskają pełnoletniości.

Władza to nie tylko uprawnienia, ale i obowiązki względem dziecka. Reprezentacja dziecka - osoby, które sprawują władzę rodzicielską reprezentują dziecko, są bowiem jego przedstawicielami ustawowymi. Każde z rodziców jest przedstawicielem ustawowym. Reprezentacja obejmuje w szczególności zawieranie umów w imieniu dziecka, zawarcie umowy przez dziecko - art. 98. Rodzice sprawują także zarząd majątkiem dziecka, które pozostaje pod ich władzą rodzicielską. W pewnych sytuacjach władza rodzicielska podlega modyfikacjom. Może być zawieszona, ograniczona, odebrana. Ograniczenie władzy rodzicielskiej - jeżeli rodzice żyją w rozłączeniu i wówczas władza rodzicielska jednego z rodziców, które nie mieszka z dzieckiem może być ograniczona tylko do pewnych uprawnień względem dziecka, np. wybór szkoły. Rodzice, którzy nie mieszkają razem mogą zawrzeć między sobą porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej - art. 107§2 - sąd może to przyjąć jako wiążące. W pewnych sytuacjach ograniczenie władzy rodzicielskiej może nastąpić poprzez wydanie przez sąd odpowiednich zarządzeń - art. 109. Jeżeli jest przemijająca przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej, to sąd może ją zawiesić - art. 110 - np. rodzic siedzi w wiezieniu, choroba psychiczna. Odebranie władzy rodzicielskiej - (w skrajnych przypadkach) poprzez orzeczenie o pozbawieniu władzy rodzicielskiej. Okoliczności wskazane w art. 111 - trwała przeszkoda (np. skazanie na dożywocie, rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w rażący sposób zaniedbują dziecko. Pozbawić władzy rodzicielskiej można jednego lub oboje rodziców. Władzę rodzicielską można przywrócić jeśli ustaną przyczyny dla których została odebrana. Art. 112 - ograniczenie, odebranie, zawieszenie władzy rodzicielskiej może być orzeczone w wyroku rozwodowym.

Kontakty z dzieckiem - art. 113- kontakty z dzieckiem obejmują (przebywanie z nim (odwiedziny, spotkania, zabieranie go poz miejsce stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej. Art. 113¹. Jeżeli sąd uzna, że utrzymywanie kontaktów jest niekorzystne dla dziecka, może je ograniczyć - art. 113², 113³ - zakaz utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Orzeczenia o ograniczeniu bądź zawieszeniu kontaktów mogą zostać zmienione. Naczelnym dobrem jest dobro dziecka. Rodzice mają równe prawa i równe obowiązki w stosunku do dziecka.

Obowiązek alimentacyjny - obowiązek utrzymania i wychowania (art. 128). Ciąży on na wszystkich rodzicach odkąd się dziecko urodziło. Płacenie alimentów w postaci pieniężnej to jedna z możliwych form wykonywania tego obowiązku. Jest to forma zastępcza wykonywania obowiązku alimentacyjnego przez rodzica, który nie mieszka z dzieckiem. Obowiązek alimentacyjny istnieje nie tylko między rodzicami a dziećmi. W pierwszej kolejności mają obowiązek rodzice w stosunku do dzieci, oprócz tego obowiązek ten obciąża także zstępnych i wstępnych, tzn. dziadków do wnuka, i wnuka do dziadków, krewnych w linii prostej, a także na rodzeństwo, w pewnych wypadkach mogą być zarządzone świadczenia alimentacyjne między małżonkami i między byłymi małżonkami. Obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka jest najszerszy, wynika z art. 133. Obowiązek ten istnieje tak długo, jak długo dziecko nie jest w stanie samodzielnie się utrzymać, nie ma względu to, czy dziecko jest małoletnie, czy pełnoletnie, nie ma sztywnego kryterium wieku. Art. 133§3 - obowiązuje taka reguła, że w odniesieniu do zakresu obowiązku alimentacyjnego rodziców obowiązuje zasada równej stopy życiowej. Rodzice mają obowiązek zapewnić dzieciom taki poziom życia, z jakiego samo korzystają. Art. 133§2. Art. 135 - ustalanie wysokości alimentów - zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb upoważnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Roszczenia o świadczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem 3 lat - art. 137. Art. 144¹ - zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie dotyczy to obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka. Art. 27 - alimenty małżonków względem siebie w czasie trwania małżeństwa.

Konkubinat

Prawo polskie nie reguluje konkubinatu, nie ma obowiązującej definicji konkubinatu. Jednak w wielu przepisach ustawodawca w sposób opisowy odwołuje się do rozwiązań charakterystycznych dla konkubinatu. Na ogół używa się wówczas w przepisach określeń „osoba pozostająca we wspólnym pożyciu” lub zbliżonych, np. art. 691KC - dotyczy możliwości wstąpienia w stosunek najmu lokalu po śmierci najemcy. Osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. Art. 182 KPK - konkubent może odmówić składania zeznań (w roli świadka). Uprawnienia po stronie konkubentów są bardzo wyjątkowe. Konkubenci nie mogą dokonać wspólnej adopcji, występować o alimenty.

Co to jest konkubinat? Konkubinat oznacza sytuację, w której dwie osoby pozostają w takich relacjach jak małżonkowie formalnie nie będąc małżeństwem. Konkubinat jest wspólnotą osobisto-majątkową analogiczną dla małżeństwa. Aby mówić o konkubinacie, to związek musi charakteryzować się trwałością i istnieniem takich więzi, które są analogiczne dla więzi małżeńskich (fizyczna, ekonomiczna, uczuciowa). Za konkubinat nie uznaje się związków pozamałżeńskich. To wszystko nie wynika jednak z żadnego konkretnego przepisu, lecz z przyjętej linii orzecznictwa. Odmienność płci konkubentów jako jedna z jego cech istotnych. O konkubinacie można mówić tylko wtedy, jeśli partnerzy są tej samej płci. Niektóre sądy orzekają inaczej niż Sąd Najwyższy, twierdzą, że przy konkubinacie płeć nie ma znaczenia.

Stosunki majątkowe miedzy konkubentami. Między konkubentami nie powstaje ustawowa wspólność. Koncepcje co do ustalenia powiązań majątkowych między konkubentami:

1) współwłasność - jeśli dwie osoby wspólnie dokonują pewnych inwestycji (nabywają określone mienie) stają się współwłaścicielami w takich proporcjach, w jakich łożyły na nabycie tego mienia.

2) spółka cywilna - jeżeli konkubenci prowadzą wspólnie działalności gospodarczą albo gospodarstwo rolne, to należy przyjąć, że miedzy nimi doszło do zawarcia co najmniej w sposób dorozumiany umowy spółki

3) umowa o pracę - stosowana głównie gdy przedsiębiorstw lub gospodarstwo rolne stanowi własność tylko jednego z konkubentów.

Konkubenci nie mogą ułożyć swoich stosunków osobistych w formie umowy konkubenckiej, bo jest to nie egzekwowalne. Jeśli umowa konkubencka to umowa, która dotyczy stosunków majątkowych miedzy konkubentami, to może zostać zawarta.

Sformalizowane związki partnerskie

Zjawisko sformalizowanych związków partnerskich występuję stosunkowo krótko. Pierwszy akt prawny, który legalizuje związki partnerskie wszedł w życie 1.10.1998r. w Danii - ustawa o rejestrowanych związkach partnerskich. Według tej ustawy dwie osoby tej samej płci mogą zawrzeć związek partnerski.

Model niemiecki - ustawa o życiowych związkach partnerskich z 16.02.2001r. - związek partnerski może być zawarty tylko przez pary homoseksualne

Model francuski - ustawa z 15.11.1999r. o umowie solidarności życiowej (PACS) - związek partnerski dostępny dla wszystkich obywateli.

Przyjęcie obu z tych modeli jednocześnie to wyraz koncepcji regulacji tych związków w sposób kontraktowy - podstawą jest ukształtowanie związku jako pewnego rodzaju umowy między dwiema osobami.

Trzeci model - wprowadzenie możliwości zawarcia małżeństwa par homoseksualnych, a więc instytucjonalizowanie tych relacji. Dopuszczenie małżeństw miedzy osobami tej samej płci, jest to dopuszczalne, np. w Holandii, Belgii, Hiszpanii. W Holandii jest możliwa adopcja dziecka przez małżonków tej samej płci. Osoby homoseksualne mogą zawrzeć związek małżeński lub partnerski. Na podstawie oświadczenia można przekształcić małżeństwo w związek partnerski i odwrotnie.

Prawne aspekty małżeństwa i innych trwałych związków partnerskich - wykład, dr Wojciech Robaczyński

7

---