System budżetowy
1. Charakterystyka gospodarki budżetowej. System budżetowy - jest to całokształt struktura organizacyjnych, norm prawnych i urządzeń planistycznych regulujących funkcjonowanie budżetu państwa. Budżet państwa - używamy w 4 znaczeniach: 1.) Budżet jako plan finansowy państwa. Plan budżetowy jest bilansowym zestawieniem dochodów i wydatków państwa. 2.) Budżet jako zasób środków pieniężnych rozdzielanych przez państwo. Można, zatem określić jako scentralizowany fundusz pieniężny. 3.) Budżet jako akt normatywny uchwalony przez sejm w formie ustawy dający państwu prawo do gromadzenia i rozliczania środków pieniężnych według zasad planu. 4.) Budżet jako narzędzie, metoda realizacji określonej polityki społeczno-ekonomicznej państwa. Ewolucja: 1.) Skarbiec 2.) Skarb państwa. (rozdzielanie skarbu).
3.) Budżet państwa (w związku z powstaniem własności publicznej i oddzielenie jej od majątku panującego.
Ewolucja budżetu ( w Polsce I budżet pojawił się w 1768r.) I etap: Ustanowienie dochodów i wydatków publicznych II etap: Uchwalenie w parlamencie aktu prawnego wymagającego rozliczenia Pojęcie Klasyfikacja Budżetowa A) Cele klasyfikacji budżetowej 1) Cele poznawcze - stwarzają konieczność ustalenia pochodzenia środków stanowiących dochody budżetowe oraz sposób wydatkowania tych środków. 2) Cele informacyjne - ustalenia wielkości struktury dochodów i wydatków w języku, który jest jasny dla wykonawców budżetu jak i dla organów kontrolnych. 3) Cele operatywne - wynikają z konieczności zaplanowania budżetu oraz jego realizacji nie tylko w kwotach globalnych, ale cząstkowych. 4) Cele prawne - wynikają z potrzeby ustalenia praw i obowiązków dotyczących wykonawców budżetu. B) Wewnętrzne i zewnętrzne funkcje klasyfikacji budżetowej 1) Funkcje zewnętrzne. a) funkcja programowa - pozwala na podstawie określonego podziału i struktury zadań określić działalność rządu b) funkcja koordynacyjna - oznacza możliwość powiązania gospodarki publicznej z całością gospodarki i wmontowaniem w ogół zadań gospodarczych tych, które zostały powierzone budżetowi 2) Funkcje wewnętrzne a) funkcja prawna - określa uprawnienia właściwych organów do gromadzenia i wydatkowania dochodów budżetowych b) funkcja regulacyjna - pozwala na przesuwanie środków pomiędzy poszczególnymi podmiotami, określając w ten sposób np. poziom funduszu nabywczego. c) funkcja porównawcza - wskazuje na konieczność stworzenia warunków formalnych do przeprowadzenia zestawień dochodów i wydatków w czasie. d) funkcja kalkulacyjna - polega na określeniu poziomu kosztów stanowiących podstawę dla ustalenia zapotrzebowania na środki budżetowe poszczególnych podmiotów e) funkcja ewidencyjna - polega na ujednoliceniu zasad ewidencji i sprawozdań umożliwiających tym samym rzetelną kalkulację kosztów
f) funkcja kontrolna - związana jest z oceną gospodarki budżetowej, wyciąganiem wniosków ważnych dla przyszłych okresów C) Kryteria klasyfikacji budżetowej w/g międzynarodowego funduszu walutowego Klasyfikacja opracowana przez międzynarodowy fundusz walutowy operuje trzema kryteriami: 1) W/g - kryterium ekonomicznego ma miejsce podział na dwie części: Sektor gospodarki; państwo administracja centralna przedsiębiorstwa publiczne, prywatne spółki kapitałowe, pozostałe przedsiębiorstwa prywatne gospodarstwa domowe, instytucje niedochodowe, zagranica Typ operacji pieniężnych: wydatki bieżące wydatki bieżące w formie świadczeń rzeczy i usług, odsetki, subwencje, świadczenia zabezpieczenia społecznego, inne przelewy, przelewy na rzecz zagranicy. wydatki kapitałowe transfery kapitałowe, pożyczki ? w kraju, na rzecz zagranicy. 2) Z kolei zgodnie z kryterium funkcjonalnym występuje podział wydatków na: usługi o charakterze ogólnym zarząd ogólny, obrona, wymiar sprawiedliwości i porządek publiczny usługi o charakterze kolektywnym drogi kołowe i wodne, walka z pożarami i zanieczyszczeniami wód, i inne usługi społeczne usługi o charakterze gospodarczym rolnictwo i zasoby niemateriałowe, paliwo i energia, transport i komunikacja, i inne. 3) W układzie funkcjonalno-ekonomicznym występuje powiązanie obu przedstawionych schematów. Np. w usługach o charakterze społecznym w części oświata wydziela się: - bieżące wydatki administracyjne - wydatki kapitałowe - przelewy na rzecz osób w formie stypendiów - przelewy kapitałowe i pożyczki na rzecz instytucji niepaństwowych
Klasyfikacja budżetowa musi uwzględniać wiele przekrojów bowiem każdy z nich pełni inne zadania i do innych służy celów. Aby klasyfikacja była najlepsza musi posiadać wiele cech pozwalających uznać ją za klasyfikację idealną:
Funkcja Budżetu - rozdzielna - polega na rozdzielaniu części dochodu narodowego. Zewnętrznym wyrazem tej funkcji jest gromadzenie i dzielenie przez budżet określonych zasobów pieniężnych. Skutkiem działalności jest przesuwanie siły nabywczej pieniędzy równymi podmiotami gosp. narodowej. Budżet państwa jest podstawowym narzędziem redystrybucji dochodu narodowego. - kontrolna - polega na wykorzystaniu informacji o gromadzeniu i podziale zasobów budżetowych do kontroli procesów gospodarczych. - bodźcowa- polega na wykorzystaniu stosunków ekonomicznych budżetu z różnymi podmiotami gospodarczymi zwłaszcza - przedsiębiorstw do wywołania u nich określonych zachowań. Znaczenie tej funkcji rośnie w przypadku stosowania parametrycznego system zarządzania. - fiskalna - funkcja budżetu polega na przejmowaniu dochodów podmiotów działających poza państwem na rzecz budżetu. Cechy charakterystyczne gospodarki budżetowej. Budżet został ściśle powiązany z trzema sferami życia społeczeństwa: gospodarczą, społeczną i polityczną. Ponad to istotną cechą budżetu jest to, że nie jest on biernym narzędziem polityki społeczno- gospodarczej i finansowej, ale aktywnym podmiotem, którego rola polega na kształtowaniu, umocowaniu lub osłabianiu tempa rozwoju różnorodnych zjawisk społ. i ekonomicznych. Tym celom służy zarówno redystrybucyjna jak i kontrolna funkcja budżetu. Budżet ze wzgl. na swoje specyficzne cechy może być wykorzystywany dwojako:
Pozytywne odniesienie charakteryzujące gosp. budżetową. 1) Budżet stanowi pewne i stabilne źródło zasilania. Państwo posiadając przymus egzekucyjny zapewnia sobie bezwzględny dopływ środków. 2) Gromadzenie środków budżetowych oparte jest w przeważającej mierze o metodę gromadzenia środków. 3) Środki zgromadzone w budżecie umożliwiają prowadzenie określonej polityki finansowej. 4) Środki budżetowe są oparciem dla redystrybucji, której cele są zarówno ekonomiczne jak i społeczne. 5) Budżet jako “kasa” państwa podlega kontroli parlamentu, zarówno na etapie jego tworzenia jak i wykonania. Wady gospodarki budżetowej.
Klasyfikacja dochodów i wydatków budżetu państwa. Ze względu na kryterium rodzajowe dochody budżetowe dzieli się na dwie zasadnicze grupy.
2) Dochody zwrotne:
Cła- są to przymusowe świadczenia pieniężne ponoszone na rzecz budżetu w związku z przewozem i wywozem towarów do kraju albo z kraju. Pobieranie ceł ma dwa zadania: fiskalne i ochronne. Fiskalne polega na dostarczeniu budżetowi określonych kwot środków pieniężnych. Natomiast ochronne wynikają z określonej polityki państwa, które zabezpiecza je przed niepożądanym wywozem, czy wwozem towarów. Podstawę ustalenia poziomu opłaty celnej są stawki celne. Stawki celne mają dwojakiego rodzaju postać: - od wartości ustala się % wartości faktury - od jednostki miary np. kilogramy, sztuki. Opłaty - są to świadczenia przymusowe i odpłatne pobierane przez państwo za czynności urzędowe i usługi jednostek państwowych. Opłaty różnią się tym od podatków, że są odpłatne. Opłaty dzielą się na: - opłaty za usługi świadczone przez jednostki państwowe, są to główne świadczenia komunalne - opłaty za czynności urzędowe np.: sądowe. Pożyczki zagraniczne - są udzielane przez urzędy obcych państw lub banki tych państw na podstawie odpowiednich porozumień. Te ostatnie mogą być poręczone przez sądy, co zobowiązuje je w przypadku, kiedy będą nie uregulowane zobowiązanie do spłaty ze środków państwowych. Większość pożyczek zagranicznych jest oprocentowana. Pożyczki wewnętrzne - są to zaciągane przez państwo u osób fizycznych lub prawnych. Pożyczki wew. najczęściej powstają w drodze emisji obligacji lub bonów skarbowych. Przy czym obligacje to są pożyczki długoterminowe, a bony krótkoterminowe. Pożyczki te mogą być:
W stosunku do pożyczek można zastosować: - konsolidację, tj. połączenie w jedną, zobowiązanie z różnych pożyczek z reguły towarzyszy temu postępowaniu zamiana w druki umowy. - konwersja, która polega tylko na zmianie warunków. Lokaty budżetowe - są to środki umieszczone w budżecie na zasadach dobrowolnych lub przymusowych różnych instytucji finansowych. Wkłady te są bezterminowe i tym różnią się od pożyczek, że mogą być wycofane w przypadku wystąpienia konieczności związanej z określonymi potrzebami w instytucji lokującej. Dochodami w niniejszym znaczeniu są także dochody z gier liczbowych. loterii państwowych, kar i grzywien, itp. Podatek - jest to pieniężne świadczenie przymusowe i nieodpłatne, bez zwrotne i ogólnie pobierane na podstawie przepisów prawa, przez państwo bądź związki publicznoprawne. Ogół podatków obowiązujących w danym państwie stanowi system podatkowy. System podatkowy powinien charakteryzować się cechami:
Zasady, którymi może kierować się państwo ustalając wymiar podatków: - zasada ekwiwalentności lub korzyści zgodnie z nią twierdzi się, że społeczeństwo powinno w takim samym stopniu finansować działalność państwową, w jakim z niej korzysta. - zasada sprawności oznacza zdolność do płacenia podatków. Sprawni w tym samym stopniu płatnicy powinny płacić podatki w różnej wysokości.
Elementy podatku:
Stawki podatkowe mogą być: a) stałe - (proporcjonalne) co oznacza, że zmienna podstawy opodatkowania nie towarzyszy zmienna stawki, która jest zawsze taka sama. b) zmienne - stawki zmienne mogą być: progresywne, degresywne i regresywne. Podatki można podzielić na 4 grupy: 1) Podatki przychodowe - są pobierane od sprzedaży, np. podatek obrotowy. 2) Podatki dochodowe - obciążają różnicę powstałą między przychodami i kosztami ich uzyskania, inaczej mówiąc obciążają czystą nadwyżkę. 3) Podatki majątkowe - obciążają zarówno sam majątek jak i prawo majątkowe, np.: podatki od nieruchomości 4) Podatki konsumpcyjne - obciążają wydatki konsumpcyjne, np.: akcyzy, VAT Klasyfikacja wydatków budżetowych Generalnie biorąc wydatki budżetowe można podzielić na dwie kategorie: 1) Wydatki finalne - przeznaczone są na zakup dóbr, usług i dokonywanie się przez instytucję, którym głównym źródłem finansowania jest budżet. 2) Wydatki transferowe - są to wszystkie wydatki związane ze świadczeniami społecznymi w pieniądzu, np.: renty.
Opierając się na kryterium przeznaczenia wydatki możemy podzielić na te, które są przeznaczone na: 1) Obronę narodową - są one koniecznością związane z systemem międzynarodową. 2) Cele socjalne - obejmują wydatki na ochronę zdrowia i opiekę społeczną, ubezpieczenia społeczne, oświatę i wychowanie, szkolnictwo wyższe, kulturę oraz sport. 3) Administrację - obejmuje ściśle wydatki przeznaczone na finansowanie administracji państwowej, oprócz tego do tej grupy zalicza się: wydatki na wymiar sprawiedliwości, bezpieczeństwo publiczne. 4) Gospodarkę - są przeznaczone na inwestycje oraz uzupełnienie środków bieżących wykorzystywane na cele gospodarcze. 5) Inne - w tej grupie mieszczą się te wydatki, które przeznacz się na spłatę pożyczek wew. i zagranicznych wraz z odsetkami, oprocentowanie lokat budżetowych itp. Budżety lokalne Finanse lokalne pojawiają się wtedy, kiedy dokonuje się podziału administracji na państwową i samorządową. W 1990r. ustawą sejmową powołano władze samorządową, w Polsce nadając jej postać demokratycznej władzy lokalnej. Z mocy ustawy z 1990r. gminy tworzą wspólnotę samorządową. Do zadań gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym. Dzielą się one na:
2) Zadania zlecone - są to zadania z zakresu administracji rządowej. Zadania te mogą być trwałe albo okazjonalne.
Dochodami własnymi budżetu gminy są: 1) podatki - w tym podatki od nieruchomości, podatek drogowy, rolny, od spadków i darowizn, podatki od działalności gospodarczej od osób fizycznych. 2) opłata skarbowa. 3) wpływy z likwidacji funduszy celowych. Ponadto dochodami gminy są: 1) dochody samorządowych jednostek budżetowych 2) odsetki od środków na rachunkach bankowych 3) odsetki od nieterminowych wpłat i opłat 4) odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę 5) dotacje z państwowych funduszy celowych Dochody stanowią również udziały: 5% do wpływów z podatku dochodowego osób fizycznych zamieszkałych na terenie na gminy. Gminy mogą otrzymać dochody z budżetu państwa w postaci:
Ponadto gminy mogą zaciągać kredyty i pożyczki. Organem kontrolującym gospodarkę finansową gmin są regionalne izby obrachunkowe.
|