DYREKTORIUM W SPRAWIE REALIZACJI

ZASAD I NORM DOTYCZĄCYCH EKUMENIZMU

z 25 marca 1993 r.

Powody nowego opracowania

Powodem opublikowania nowego Dyrektorium jest wydanie kilku ważnych dokumentów /Kodeks Prawa Kanonicznego, Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, Katechizm Kościoła Katolickiego/ stwarzających nową sytuację w dziedzinie ekumenizmu. Ponadto wzrost dialogu między Kościołem Katolickim a innymi kościołami. Pragnienie by wierni włączyli się w dzieło ekumenizmu

Adresaci Dyrektorium

Są nimi Pasterze Kościoła katolickiego ale i wszyscy wierni powołani do pracy i modlitwy na rzecz jedności. Skierowane jest również do członków Kościołów i Wspólnot eklezjalnych nie pozostających w pełnej jedności z Kościołem katolickim, by mogli się zapoznać z kierunkiem prac ekumenicznych w tymże Kościele.

Cel Dyrektorium

Pragnie uzasadnić i wyjaśnić działalność ekumeniczną, a także podać obowiązujące zasady w tej materii. Chce również zespolić wszystkie normy w tej dziedzinie wydane. Wzmacnia także struktury już powołane do takiej działalności i zarazem przypomina, że stosowanie podanych w nim wskazań ma zapobiec indyferentyzmowi doktrynalnemu i wypaczeniom w dziedzinie ekumenizmu.

Układ Dyrektorium

1. Poszukiwanie jedności chrześcijan - zasady doktrynalne

2. Struktury organizacyjne Kościoła katolickiego służące jedności chrześcijan

3. Formacja ekumeniczna w Kościele katolickim

4. Komunia życia i wspólne praktyki duchowe ochrzczonych

5. Współpraca ekumeniczna - dialog i wspólne świadectwo

I. Poszukiwanie jedności chrześcijan

1. Kościół i jego jedność w planach Bożych

Ruch ekumeniczny jest odpowiedzią na łaskę Boga, który wzywa wszystkich wierzących do jedności. Kościół, jako Lud Boży powołany został przez Boga, by jednoczył w sobie ludzi różnych kultur i języków i by stawał się komunią. Duch Święty kieruje Ludem Bożym i jest sprawca jedności Kościoła, darząc ochrzczonych różnorakimi darami.

2. Kościół jako komunia

Kościół jest jednością z Ojcem przez Chrystusa w Duchu Świętym. Ta jedność czyli komunia, realizuje się najpierw na płaszczyźnie kościołów partykularnych jednoczących się wokół swego biskupa. W takim kościele jest obecny i działa jeden, święty, powszechny i apostolski Kościół Chrystusa /DB 11/. Jedność między kościołami partykularnymi wyraża się w jedności między biskupami, tworzącymi kolegium mające za głowę biskupa Rzymu. Każdy kościół partykularny jest posłany by nieść Ewangelię Chrystusa światu. Ci którzy przyjmują tę Ewangelię biorą udział w komunii z tymi, którzy już do tego kościoła przynależą.

3. Podziały miedzy chrześcijanami a przywrócenie jedności

Przyczynami podziału są przede wszystkim ludzki grzech i bezmyślność. Dochodziło do sporów na tle dyscyplinarnym i doktrynalnym, ale komunia nie została nigdy unicestwiona. Trwa ona w Kościele katolickim, ale i pozostałe kościoły zachowują jakąś jedność. Te jednak niedoskonałe formy jedności są przeciwne woli Bożej i osłabiają misję Kościoła. Stąd wielu ludzi natchnionych przez Ducha Świętego podejmuje trud przezwyciężenia podziałów odziedziczonych po przeszłości. Kościół katolicki w dekrecie Unitatis redintegratio stwierdza, że jedność, której Chrystus pragnął dla swego Kościoła wyraża się w:

• wspólnym wyznawaniu jednej wiary

• wspólnym spełnianiu kultu Bożego

• braterskiej zgodzie rodziny Bożej

Ta jedność nie wymaga wyrzeczenia się bogatej różnorodności duchowej i obrzędów liturgicznych dopracowywanych przez wieki o ile są one wierne tradycji apostolskiej.

4. Ekumenizm w życiu chrześcijan

Ekumenizm jest łaską Boga udzieloną nam w odpowiedzi na modlitwę Chrystusa o jedność jego uczniów. Z chrztu płynie powołanie wierzących do szukania komunii z Chrystusem i między chrześcijanami. Ma być to działalność ostrożna i stopniowa by odsunąć niebezpieczeństwo indyferentyzmu religijnego i prozelityzmu. Stąd konieczność współdziałania wierzących ze swymi biskupami i konieczność pogłębionej znajomości tego czym jest Kościół katolicki i jakie są zasady ekumenizmu, a także znajomość innych kościołów chrześcijańskich dla prowadzenia z nimi skutecznego dialogu. Ekumenizm domaga się w pierwszym jednak rzędzie nawrócenia i świętości życia, a także wytrwałej modlitwy o wzajemne przebaczenie i pojednanie czyli tzw. ekumenizmu duchowego, który jest duszą całego ruchu ekumenicznego.

5. Różnorodne płaszczyzny działalności ekumenicznej

Działania ekumeniczne mogą się odbywać na różnych płaszczyznach np. parafialnej, diecezjalnej lub regionalnej. Ważnej jest jednak by zachować na tych różnych płaszczyznach właściwą dyscyplinę. Na płaszczyźnie regionalnej czy narodowej działają Synody katolickich Kościołów wschodnich i Konferencje biskupie, które są zdolne do tworzenia i koordynowania działanie organizacji ekumenicznych podtrzymujących działalność Kościołów partykularnych. Na najwyższej zaś płaszczyźnie znajduje się Kolegium biskupów i Stolica Apostolska, którym przysługuje prawo oceniania sposobu w jaki winno się dokonywać działanie ekumeniczne. One gromadzą i oceniają doświadczenia wszystkich Kościołów partykularnych w tym względzie. Na tej płaszczyźnie podejmowane są też decyzje o przywróceniu komunii między Kościołem katolickim a innymi kościołami chrześcijańskimi.

6. Złożoność i różnorodność sytuacji ekumenicznych

Ruch ekumeniczny chce być posłuszny Słowu Bożemu i natchnieniom Ducha Świętego oraz władzy tych, którzy czuwają nad zachowaniem tradycji apostolskiej w Kościele. Ponieważ jednak działanie sytuacje ekumeniczne zmieniają się w zależności od miejsca i czasu, konieczne jest stałe i uważne rozróżnienie kompetencji poszczególnych organów zaangażowanych w działania ekumeniczne. One są odpowiedzialne by czuwać nad prowadzeniem dialogu wg katolickich zasad ekumenizmu. Takim organem jest choćby Papieska Rada Jedności Chrześcijan w kompetencji której jest wydawanie stosownych dyrektyw i sugestii dotyczących ekumenizmu. Natura działalności ekumenicznej będzie jednak zawsze miała też swój charakter zależny od sytuacji lokalnej. W tych przypadkach wielka odpowiedzialność spoczywa na biskupach diecezjalnych.

Przy różnorodności sytuacji ekumenicznych ważne jest by katolicy na całym świecie wspierali siebie nawzajem w tej sferze. Inna będzie bowiem sytuacja ekumeniczna w krajach gdzie katolicy stanowią większość, inna zaś tam gdzie dominują wspólnoty kościołów prawosławnych lub wyrosłych z reformacji, a jeszcze inna tam gdzie większość stanowią niechrześcijanie.

7. Sekty i nowe ruchy religijne

Nowe ruchy religijne nie mają najczęściej pragnienia do utrzymania pokojowych relacji z Kościołem katolickim. Sekty i nowe ruchy religijne mogą wywodzić się z różnych tradycji, tak chrześcijańskich jak i pozachrześcijańskich. W każdym konkretnym przypadku do biskupa diecezjalnego, Konferencji biskupów czy Synodu katolickich Kościołów wschodnich należy rzeczowa ocena sytuacji i możliwości dialogu ekumenicznego, a także odpowiedź na wezwania jakie przed Kościołem stawiają te ruchy. Niniejsze Dyrektorium nie odnosi się jednak do sekt i nowych ruchów religijnych.

II. Struktury organizacyjne Kościoła katolickiego służące jedności chrześcijan

Sobór Watykański II powierzył zadanie ekumeniczne szczególnie biskupom na całym świecie, by je odpowiednio popierali i roztropni nim kierowali. Kodeks Prawa Kanonicznego stwierdza, że zadanie to należy przede wszystkim do Kolegium Biskupów i Stolicy Apostolskiej, ale też do biskupów i Konferencji Episkopatu, które mogą wydawać praktyczne normy uwzględniające prawo powszechne /KPK kan. 755/. Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich przypisuje to zadanie wszystkim wierzącym a szczególnie pasterzom. Katolickie Kościoły wschodnie mają szczególne zadanie by dążyć do jedności między Kościołami wschodnimi. Stolica Apostolska ma kierować ruchem ekumenicznym w całym Kościele, a w każdym Kościele partykularnym te działania winne być wsparte przez odpowiednie dyspozycje prawne. /CCEO, kan. 902-904/

1. Diecezjalny delegat do spraw ekumenizmu

Jest to osoba mianowana przez biskupa mająca za zadanie ożywianie działania diecezjalnej komisji ekumenicznej i koordynowania jej prac, bądź tez prowadzenie takich prac jeśli komisja ta nie istnieje. Ma popierać szczególnie modlitwy o jedność chrześcijan, reprezentować diecezję w kontaktach z innymi kościołami. Jest również doradcą biskupa w sprawach ekumenizmu i troszczy się o podtrzymywanie kontaktów z delegatami innych diecezji.

2. Komisja lub sekretariat ekumeniczny diecezji

Biskup winien powołać te organy, by wprowadzały w życie jego dyrektywy lub wskazania oraz wspierały działalność ekumeniczną danej diecezji. Winne one wspierać także działania delegata diecezjalnego ale też stowarzyszeń i ruchów działających w diecezji. ponadto winne one:

• wypełniać decyzje biskupa diecezjalnego odnośnie ekumenizmu

• podtrzymywać relacje z terytorialna komisją ekumeniczna

• ofiarować swą pomoc przy formacji duchowieństwa i świeckich w sprawach ekumenizmu

• popierać życzliwość i miłość między chrześcijanami

• popierać wspólne świadectwo wiary w takich dziedzinach jak wychowanie, moralność publiczna i prywatna, sprawiedliwość społeczna

• mobilizować parafie do działań ekumenicznych i powoływać grupy mogące tę działalność urzeczywistnić

3. Komisja ekumeniczna Synodów wschodnich Kościołów katolickich i Konferencji biskupów

Każdy Synod i każda Konferencja biskupów powołuje własną komisje biskupia do spraw ekumenizmu zgodne z własną procedurą i z odpowiednimi ekspertami. Komisje te winien wspierać stały sekretariat. Komisje te winne spełniać zadania przypisane komisjom diecezjalnym a ponadto:

• wcielać w życie normy instrukcji Stolicy Apostolskiej

• doradzać i asystować biskupom w sprawach ekumenizmu, a także wspierać w diecezji osoby odpowiedzialne za tę sferę

• wspierać współpracę między chrześcijanami np. w sprawach wzajemnej pomocy duchowej i materialnej

• prowadzić dialog z komisjami innych Kościołów istniejących na płaszczyźnie narodowej lub terytorialnej

• współpracować ze strukturami ekumenicznymi prowadzonymi przez instytuty życia konsekrowanego i stowarzyszenia życia apostolskiego lub inne organizacje katolickie istniejące na danym terenie

• informowanie biskupów danej Konferencji i Synodu o rozwoju dialogu ekumenicznego i przekazywanie tych informacji do Papieskiej Rady do spraw jedności chrześcijan

4. Struktury ekumeniczne w innych kontekstach kościelnych

Inne organizmy ponadnarodowe winne mieć także takie struktury, które pozwalają nadać charakter ekumeniczny ich pracy. W Kościele katolickim ważne zadanie w tej dziedzinie pełnią organizacje o charakterze apostolskim a także instytuty życia konsekrowanego.

5. Instytuty życia konsekrowanego i stowarzyszenia życia apostolskiego

Mają one ze swej natury popierać myśl i działania ekumeniczne zgodnie ze swymi charyzmatami i konstytucjami tj.:

• uświadamiać sobie ekumeniczną wagę swych własnych form życia , jako że nawrócenie, świętość życia, służba Kościołowi i światu oraz modlitwa są sercem ruchu ekumenicznego,

• pogłębiać zrozumienie ekumenicznego powołania wszystkich chrześcijan

• organizować wespół z innymi chrześcijanami wspólne modlitwy, ćwiczenia duchowe

• podtrzymywać relacje z klasztorami i wspólnotami życia wspólnego innych Kościołów chrześcijańskich celem wymiany swych doświadczeń i bogactwa duchowego

• współpracować z innymi chrześcijanami na rzecz sprawiedliwości społecznej, polepszenia zdrowia i wychowania, pokoju, pojednania

• dawać z innymi chrześcijanami świadectwo swej wiary wobec świata

• powołać na swym szczeblu delegata lub komisję zobowiązaną do popierania działań ekumenicznych

6. Organizacje wiernych

Szczególnie stowarzyszenia katolików i organizacje międzynarodowe mające na celu wzrost duchowy, popieranie sprawiedliwości społecznej, pokoju i pojednania, winne rozwijać działalność ekumeniczną. Zawsze jednak w ścisłej relacji z komisjami ekumenicznymi danego terytorium i z Papieską Rada do spraw jedności chrześcijan.

7. Papieska Rada dla popierania jedności chrześcijan

Działa ona na płaszczyźnie Kościoła powszechnego i jest jedną z dykasterii Kurii rzymskiej i ma pełne kompetencje dla popierania ducha i działalności ekumenicznej w Kościele katolickim i w podtrzymywaniu relacji z innymi Kościołami i Wspólnotami kościelnymi /Pastor Bonus nr 6/. Jej zadania:

• interpretacja zasad ekumenizmu i środków wprowadzenia ich w życie

• popiera i towarzyszy grupom narodowym i międzynarodowym, pracującym na rzecz jedności

• organizuje oficjalne dialogi z innymi Kościołami i Wspólnotami kościelnymi na płaszczyźnie międzynarodowej

• deleguje swych obserwatorów i podejmuje obserwatorów innych Kościołów na zebraniach międzynarodowych w sprawie ekumenizmu

• publikuje dyrektywy odnoszące się do całego Kościoła katolickiego

• działa w łączności z Konferencjami biskupów i Synodami katolickich Kościołów wschodnich, a także przyjmuje od nich sprawozdania z działalności ekumenicznej na danym terytorium

III. Formacja ekumeniczna w Kościele katolickim

1. Konieczność i cel formacji ekumenicznej

O jedność winien się troszczyć cały Kościół, wszyscy jego członkowie, dlatego wszyscy wierni winni popierać i angażować się w budowanie komunii z innymi chrześcijanami. Ta troska winna spoczywać przede wszystkim duszpasterze i wyświęceni szafarze, a do biskupów, Konferencji Episkopatów i Synodów katolickich Kościołów wschodnich należy wydawanie norm dotyczących formacji ekumenicznej.

2. Dostosowanie formacji do konkretnych sytuacji danych osób

Formacja ekumeniczna wymaga pedagogii dostosowanej do konkretnej sytuacji życiowych danych osób i grup. Ci którzy zajmują się nauczaniem i duszpasterstwem winni otrzymać formacje uwzględniającą:

• znajomość Pisma św. i doktryny, a także historii i sytuacji ekumenicznej danego kraju

• znajomość historii i stanowisk doktrynalnych innych Kościołów, a także tego co się da, a czego się nie da pogodzić z wiara katolicką

• troskę o jedność chrześcijan i pogłębienie relacji z innymi Wspólnotami eklezjalnymi

• formacja wszystkich wiernych

Formacja ta ma ożywić wszystkich wiernych duchem ekumenicznym. Środkami formacji są:

• słuchanie i studiowanie Słowa Bożego - będącego wraz z Tradycja pokarmem i źródłem duchowego życia, a dla członków innych Kościołów przedmiotem szacunku i miłości

• przepowiadanie - zmierzające do ukazania tajemnicy jedności Kościoła i jej popierania

• katecheza - jako nauczanie i wprowadzenie w pełnię chrześcijańskiego życia ale też budzenie postaw ekumenicznych. Wobec tego winna ona:

• podawać w sposób zwarty naukę Kościoła katolickiego i hierarchie prawd

• ukazywać poprawnie naukę innych Kościołów i pobudzać do szacunku wobec nich

• ożywiać dążenie do jedności, a zarazem do samooczyszczenia i usunięcia przeszkód na tej drodze

• liturgia - jest pierwszym i niezastąpionym źródłem życia prawdziwie chrześcijańskiego

• Eucharystia - jest sakramentem oznaczającym i sprawiającym jedność Kościoła i jednoczącym wiernych z Bogiem i między sobą

• sprawowanie mszy wotywnych o jedność chrześcijan

• wprowadzanie tygodnia modlitw o jedność chrześcijan

• życie duchowe - w ekumenizmie istotne jest nawrócenie serca i świętość życia stąd:

• chrześcijanie winni dowartościować te czynniki w innych Kościołach, które są źródłem życia duchowego: Pismo św., sakramenty i inne czynności święte a także dary Ducha Św.

• udział w tych czynnościach zgodnie z istniejącymi normami ma wartość formacyjną

• inne inicjatywy - np. wspólna działalność charytatywne i społeczna w szkołach, szpitalach, więzieniach, walka o prawa człowieka i pokój w świecie

Środowiskami sprzyjającymi formacji ekumenicznej wiernych są miejsca gdzie rozwija się dojrzałość ludzka i chrześcijańska. Należą do nich:

• rodzina - Kościół domowy, gdzie człowiek uczy się budowania jedności i komunii z innymi w miłości. Rodzina winna być szkołą otwartości na innych, zaangażowania społecznego. Rodziny powstające z małżeństw mieszanych mają zaś szczególne zadanie w dziedzinie budowania jedności wiary i miłości.

• parafia - jako wspólnota zgromadzona wokół Eucharystii ma za zadanie formację ekumeniczną. Dokonuje się to przez przepowiadanie, katechezy, wdrażanie odpowiedniego programu duszpasterskiego ale też przez współprace z parafiami innych Wspólnot eklezjalnych

• szkoła - winna zmierzać do formacji serc i umysłów także w duchu ekumenizmu. Szczególnie szkoły katolickie są do tego wezwane. Zalecane jest by owa formacja dokonywała się we współpracy z nauczycielami innych przedmiotów np. historii, sztuki,

• grupy, zrzeszenia, ruchy kościelne - które są owocem działania Ducha Św. w Kościele i są wezwane by realizować swe zobowiązania chrzcielne. Formacja dokonuje się przez podejmowanie współpracy między nimi wewnątrz Kościoła, ale też przez współdziałanie z grupami z innych Kościołów

• Formacja tych, którzy pracują w posłudze duszpasterskiej

1. szafarze wyświęceni

Każdy szafarz ma tak ukształtować swa osobowość by mógł innym pomagać w spotkaniu z Chrystusem. Winien więc rozwijać zdolności ludzkie /kultury, dialogu/ które pomogą w pełnieniu funkcji nauczyciela i pasterza jak w przypadku biskupa, lub duszpasterza jak w przypadku każdego kapłana lub diakona.

• formacja doktrynalna - ma obejmować ekumenizm, a mają o to zadbać Konferencje Episkopatu. Przy zachowaniu wiernie prawdy otrzymanej od Apostołów, studenci winni się nauczyć odróżniać prawdy objawione od pewnych koncepcji teologicznych właściwych dla danej epoki, odróżnić prawdy od sposobu ich głoszenia i przyjmowania. Należy przy tym szanować hierarchię prawd doktryny katolickiej, gdyż choć wszystkie prawdy należy przyjąć nie zajmują one wszystkie tego samego centralnego miejsca w tajemnicy objawienia, lecz wiążą się w różny sposób z fundamentem wiary chrześcijańskiej. Naukę teologii należy oprzeć na ideach ekumenizmu uwzględniając nauczanie interdyscyplinarne dotyczące:

• elementów dziedzictwa chrześcijańskiego na płaszczyźnie prawdy i świętości wspólnych wielu Kościołom chrześcijańskim

• bogactwa liturgii, duchowości i doktryny poszczególnych Kościołów

• zagadnień wiary i moralności w aspekcie zgodności jak i sprzeczności jakie występują między nauczaniem poszczególnych Kościołów

W studiach teologii winno się dążyć do wpojenia wychowankom wierności Tradycji, a zarazem przez studia porównawcze w zakresie różnych dyscyplin teologicznych ukazać pełnię Bożego objawienia. Zalecany jest również specjalny kurs ekumeniczny obejmujący zagadnienia:

• pojęcia katolickości, jedności Kościoła, ekumenizmu z uwzględnieniem ich początków i historii

• doktrynalne podstawy działalności ekumenicznej

• historia ekumenizmu z historią podziałów i dążeń do jedności, a także aktualny stan tych dążeń

• cel i metoda działań ekumenicznych i różne ich formy

• specyficzne problemy np. współudział w kulcie liturgicznym i sakramentach

• ekumenizm duchowy - modlitwy o jedność chrześcijan

• doświadczenie ekumeniczne - formacja nie może zostać oderwana od życia, stąd konieczność organizowania spotkań i dyskusji z innymi chrześcijanami, przy zachowaniu norm Kościoła katolickiego

2. Szafarze i współpracownicy niewyświęceni

• formacja doktrynalna - ma obejmować też inne osoby - nauczycieli, katechetów, świeckich animatorów. Powoływane są dla nich instytuty pastoralne w których obowiązują te same normy co w instytutach teologicznych. Dotyczy to szczególnie instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego, w których od nowicjatu winno formować się w duchu ekumenizmu

• doświadczenie ekumeniczne - dotyczy przede wszystkim ożywiania kontaktów między instytutami Kościoła katolickiego a podobnymi wspólnotami innych Kościołów

• formacja specjalistyczna

Wydziały kościelne i wyższe instytuty naukowe mają ważna rolę do spełnienia w przygotowaniu do dialogu ekumenicznego i w postępie jedności chrześcijan. Pedagogiczne przygotowanie winno zawierać:

• zaangażowane osobiste i szczere, przeżywane w wierze, ekumenizm nie jest tylko ćwiczeniami

• poszukiwanie nowych metod i środków przywrócenia jedności opartych na autentycznej wierze i miłości

• świadomość, że ekumenizm jest dziełem całego Kościoła stąd konieczność przestrzegania jego prawa

• uznanie, że członkowie innych Wspólnot mogą nam pomóc lepiej zrozumieć swą doktrynę i życie

• szacunek wobec sumienia i przekonań innych ludzi

• uznanie, że nie wszyscy są w jednakowym stopniu przygotowani do dialogu

1. wydziały kościelne

Konstytucja Sapientia Christiana określa, że od początku powinno się studiować teologię fundamentalną wraz z elementami ekumenizmu. Ponadto wskazane jest wprowadzenie kurów specjalizacji ekumenicznej. W jego ramach omówić:

• aktualny stan relacji miedzy Kościołem katolickim a innymi Kościołami

• dziedzictwo i tradycje innych chrześcijan Wschodu i Zachodu

• znaczenie Ekumenicznej Rady Kościołów dla ekumenizmu

• rola Kościołów narodowych i ponadnarodowych w ekumenizmie

2. uniwersytety katolickie

Są również powołane do dawania solidnej formacji ekumenicznej, stąd mają:

• popierać ekumeniczny wymiar w metodach nauczania i badań

• przewidywać kolokwia i dni studiów poświęcone ekumenizmowi

• podejmować współprace z innymi uniwersytetami chrześcijańskimi przez organizowanie konferencji, prac społecznych, badań

• akcentować konieczność utrzymywania dobrych relacji studentów z innymi chrześcijanami

• zaangażowanie studentów różnych wydziałów w prace społeczną lub dobroczynną

• nad formacja ekumeniczna winni czuwać także kapelani i duszpasterze akademiccy

3. Specjalistyczne instytuty ekumeniczne

Ponieważ Kościół potrzebuje ekspertów w dziedzinie ekumenizmu, tak duchownych jak i świeckich, stąd konieczność istnienie odpowiednio wyposażonych instytutów mających:

• zgromadzoną potrzebna dokumenytację na temat ekumenizmu

• kadrę naukowa właściwe przygotowaną w zakresie doktryny katolickiej jak i ekumenizmu

• nastawienie na podejmowanie badań nad ekumenizmem, organizowanie spotkań, konferencji, kongresów

• pozostających w stałym kontakcie z narodowymi komisjami ekumenicznymi i Papieska Radą do spraw jedności chrześcijan

• Formacja permanentna

Formacja szafarzy i osób pracujących w duszpasterstwie musi być stała i ciągle aktualizowana, gdyż ekumenizm ciągle się rozwija. Stąd konieczność udziału w kongresach, konferencjach, rekolekcjach poświęconych ekumenizmowi. Ma to także pomóc włączyć problematykę ekumenizmu w przepowiadanie i katechizację. Zalecany jest też za zgoda biskupa diecezjalnego udział katolików w zjazdach organizowanych przez inne Kościoły celem polepszenia wzajemnych relacji. Szczególnie wydziały, instytuty czy uniwersytety katolickie winne podjąć formacje permanentną osób pracujących w duszpasterstwie w postaci wykładów, kursów. Zalecane jest też wykorzystanie do tego celu lokalnych mediów kościelnych, a także współpraca z osobami pracującymi w mediach należących do innych Kościołów. Istotne jest również organizowanie spotkań duchownych różnych Kościołów dla wspólnej modlitwy o jedność a także dla wymiany doświadczeń. Konieczne jest również okresowe podsumowywanie dokonań ekumenicznych.

IV. Komunia życia i wspólne praktyki duchowe ochrzczonych

SAKRAMENT CHRZTU

Ustanowiony przez Chrystusa wciela człowieka w Chrystusa i w Kościół. Ważne jest jednak by udzielać go zawsze zgodnie z zaleceniem Chrystusa i z użyciem właściwej formuły. W dialogu z innymi Kościołami trzeba mieć na uwadze:

• chrzest przez zanurzenie lub polanie woda z formuła trynitarną jest sam w sobie ważny, stąd należy go uznać, chyba że zachodzi wątpliwość czy szafarz zachował reguły swej Wspólnoty,

• niewystarczająca wiara szafarza co do chrztu nie powoduje jego nieważności, chyba że istniej wątpliwość co do intencji, czy chciał czynić to, co czyni Kościół

• przy wątpliwości co do sposobu posłużenia się wodą należy sprawę zbadać przed orzeczeniem ważności

• jeśli nadarzy się okazja, katolicy mogą, razem z innymi chrześcijanami odnowić przyrzeczenia chrzcielne

• chrztu nie powinni udzielać razem dwaj szafarze należący do różnych Kościołów /97/

• rodzice chrzestni winni być członkami Kościoła w której chrzest jest sprawowany. Można jednak trzymając się koncepcji wspólnego chrzty i więzi rodzinnych dopuścić osobę z innej Wspólnoty eklezjalnej jako świadka chrztu, ale tylko z wiernym katolickim, a katolik może te funkcję pełnić w innej Wspólnocie /98a/. Natomiast wierny Kościoła prawosławnego może pełnić funkcję rodzica chrzestnego w Kościele katolickim, pod warunkiem, że będzie zabezpieczona właściwa edukacja religijna ochrzczonego i że istnieje przekonanie o tym iż dany chrzestny nadaje się do tej roli /98b/. Katolik może pełnić rolę rodzica chrzestnego w Kościele prawosławnym.

• każdy ma prawo zostać przyłączony do Kościoła katolickiego i wejść z nim w komunię. Nie jest jednak to działalność ekumeniczna. Trzeba jednak przeprowadzić badanie co do ważności chrztu zachowując następujące ustalenia:

• ważność chrztu w Kościołach wschodnich nie podlega wątpliwości, podobnie jak bierzmowanie udzielane przez kapłana w tuż po chrzcie

• w innych Kościołach i Wspólnotach należy zbadać, czy chrztu udzielono zgodnie z ustaleniami między Konferencją biskupów, Synodami katolickich Kościołów wschodnich a tymiż Wspólnotami. Nawet brak takiego uzgodnienia nie prowadzi automatycznie do nieważności chrztu /99b/. Wątpliwość może rodzić się wówczas, gdy nie zastosowano właściwej formy, materii sakramentu lub gdy wątpliwa jest intencja dorosłego przyjmującego chrzest lub szafarza

• gdyby po badaniu nadal istniała wątpliwość - należy udzielić chrztu warunkowego, a szafarz katolicki winien osobie zainteresowanej wyjaśnić dlaczego. Obrzęd ma być sprawowany prywatnie.

• osoby przechodzące do Kościoła katolickiego a ochrzczone w Kościołach protestanckich, winne przyjąć sakrament bierzmowania przed przystąpieniem do komunii eucharystycznej, gdyż Kościołami tymi nie ma zgody co do istoty i znaczenia bierzmowania /101/

UDZIAŁ W DZIAŁALNOŚCI I ZASOBACH DUCHOWYCH

Ów udział zawiera w sobie: wspólną modlitwę, kult liturgiczny, wspólne używanie miejsc kultu lub przedmiotów liturgicznych. Winno się przestrzegać zasad:

• ochrzczeni chrześcijanie mają wspólny udział w wielu elementach życia duchowego, stąd ta komunia, choć niedoskonała może być wyrażona poprzez udział we wspólnych modlitwach i kulcie liturgicznym

• Kościół katolicki został wyposażony w całą prawdę objawiona i we wszystkie środki zbawienia, ale wiele z nich istnieje także poza jego widzialnymi granicami, stąd Wspólnoty eklezjalne nie są pozbawione wartości w tajemnicy zbawienia

• konieczne jest ustalenie stosownych norm by wierzący umieli cenić własne bogactwo duchowe ale też być wyczuleni na konieczność przezwyciężania podziałów i dążenie do jedności

• nie jest dozwolone koncelebrowanie Eucharystii z szafarzami innych Kościołów niekatolickich, gdyż Eucharystia zakłada pełnię komunii i wiary a także wspólnego życia

• katolicy winni okazywać szacunek wobec innych tradycji duchowych czy liturgicznych

• konieczne są konsultacje między władzami Kościołów odnośnie udziału w dobrach duchowych

1. Wspólna modlitwa

• są zalecane jako środek do wybłagania łaski jedności

• ta modlitwa winna obejmować także wspólne problemy i trudności jakimi żyją chrześcijanie np. pokój, sprawiedliwość społeczna, pojednanie, sprawy rodziny, oddalenia klęsk żywiołowych, sprawy ojczyzny

• zalecana jest szczególnie podczas "Tygodnia modlitw o jedność chrześcijan"

• modlitwa ta winna być przygotowana przez przedstawicieli poszczególnych Kościołów i rozdysponowane winne być także funkcje jakie mają oni w jej trakcie pełnić. Ponadto:

• celebracja winna uwzględniać czytania, hymny, modlitwy wyrażające wspólną wiarę i dziedzictwo

• korzystać z przekładów Pisma św. Do przyjęcia przez wszystkich

• korzystać z form modlitw innych Kościołów

• miejscem takiej modlitwy może być świątynia katolicka lub inny miejsce odpowiadające wszystkim

• pełniący funkcje liturgiczne mogą wystąpić w szatach odpowiadających ich funkcji kościelnej

• nie jest wskazane by organizować te modlitwy w niedzielę lub święta, gdy katolicy są zobowiązani do udziału w Eucharystii. A jeśli nawet uczestniczą w takim nabożeństwie w niedzielę są zobowiązani nadal do uczestnictwa w Eucharystii /115/

2. Liturgia niesakramentalna

• Jest to kult sprawowany wg ksiąg, zarządzeń i zwyczajów Kościołów lub Wspólnot eklezjalnych, któremu przewodniczy szafarz tegoż Kościoła. Takimi wskazanymi celebracjami są Liturgia Godzin u katolików lub nabożeństwa słowa w innych Kościołach. Zaproszeni katolicy mogą odczytać odpowiednie teksty jeśli zostaną poproszeni, lub wygłosić homilię. Szafarze innych Kościołów uczestniczący w celebracji w Kościele katolickim mogą odbierać honory liturgiczne przysługujące im z racji ich urzędu, a także nosić jego insygnia.

• Pogrzeb katolicki może zostać odprawiony dla osoby nie będącej katolikiem pod warunkiem, że szafarz katolicki został o to poproszony, nie sprzeciwiają się temu inni członkowie Kościoła, własny szafarz nie może być obecny i nie sprzeciwiają się temu ogólne przepisy prawa.

• Błogosławieństwo można udzielać także niekatolikom na ich prośbę zgodne z naturą danego błogosławieństwa.

• W anaforze eucharystycznej można jednak wymienić tylko imiona osób pozostający w pełnej jedności z danym Kościołem.

3. Udział w życiu sakramentalnym, zwłaszcza Eucharystii

• Udział w życiu sakramentalnym z członkami Kościołów wschodnich

• Kościoły te na mocy sukcesji apostolskiej posiadają prawdziwe sakramenty - zwłaszcza kapłaństwo i Eucharystię. Można więc w pewnych warunkach dopuścić, a nawet zachęcić do współudziału członków tego kościoła w kulcie liturgicznym, a nawet w Eucharystii. Dopuszcza się więc sytuację, że:

• Każdy katolik może od szafarza tegoż Kościoła przyjąć sakrament pokuty, namaszczenia chorych i Eucharystii jeśli/123/:

• Domaga się tego prawdziwe dobro duchowe,

• Nie ma niebezpieczeństwa błędu lub indyferentyzmu,

• Nie jest on w stanie fizycznie lub moralnie dotrzeć do swego szafarz.

• Przy przyjmowaniu tych sakramentów należy zachować dyscyplinę danego Kościoła /np. post/.

• Szafarz katolicki może udzielić tych sakramentów członkowi Kościołów wschodnich gdy:

• Sami o to proszą,

• Mają odpowiednią dyspozycję,

• Tak by uniknąć nawet pozoru prozelityzmu.

• Szafarz katolicki może uczestniczyć w ceremonii małżeńskiej w Kościele wschodnim, jeśli zostanie zaproszony przez kompetentną władzę.

• Osoba należąca do Kościoła wschodniego może być świadkiem sakramentu małżeństwa w Kościele katolickim, podobnie jak katolik może być świadkiem małżeństwa w Kościele wschodnim.

• Udział katolików w życiu sakramentalnym z członkami innych Kościołów i Wspólnot eklezjalnych

• udział w sakramentach: pokuty, namaszczenia chorych, Eucharystii udzielanych w Kościele katolickim mogą mieć tylko ci, którzy pozostają z nim w jedności wiary, kultu i życia duchowego. Stąd udział niekatolików w tych sakramentach jest dopuszczony tylko w wyjątkowych sytuacjach.

• W niebezpieczeństwie śmierci katoliccy szafarze mogą tych sakramentów udzielić gdy /nr 131/:

• osoba prosi o ten sakrament dobrowolnie,

• nie ma możliwości udania się po ten sakrament do swego szafarza,

• przejawia katolicką wiarę odnośnie tego sakramentu,

• jest właściwie dysponowana.

• Katolik w niebezpieczeństwie śmierci ważnie te sakramenty może otrzymać tylko od szafarza katolickiego, lub od szafarza, który zgodnie z katolicką nauką o święceniach, uznany jest za ważnie wyświęconego.

• Podczas sprawowania Eucharystii:

• biskup dla słusznej przyczyny może dopuścić do funkcji lektora niekatolika,

• homilia jest zawsze zarezerwowana tylko szafarzowi katolickiemu,

• Udział w innych zasobach życia i działalności duchowej.

• biskup może zezwolić na korzystanie ze świątyni katolickiej i ze sprzętu liturgicznego szafarzom ze Wspólnot nie pozostających w pełnej jedności z Kościołem katolickim. Biskup ma zadbać jednak o godne przechowywanie Najświętszego Sakramentu w takich świątyniach,

• podobnie jeśli chodzi o pogrzeby odprawiane na cmentarzach katolickich,

• w szkołach i instytutach katolickich starać się o szacunek dla wiary i sumienia uczniów i profesorów należących do innych Kościołów,

• w szpitalach i domach dla osób starszych kierowanych przez katolickie organizacje, winna być zapewniona możliwość posług szafarzy niekatolickich wobec wiernych z ich wspólnot.

MAŁŻEŃSTWA MIESZANE

Dyrektorium nie omawia szczegółowo spraw związanych z małżeństwem mieszanym, pozostawiając to do uregulowania biskupom i Konferencjom biskupów. Małżeństwo mieszane jest rozumiane jako zawierane między stroną katolicką a ochrzczoną niekatolicką. Doświadczenie pokazuje, że takie małżeństwa niosą ze sobą trudność w zachowaniu własnej wiary tak przez małżonków jak i przez dzieci, a także w odnośnie harmonii życia rodzinnego. Stąd zachęca się by małżeństwa były zawierane między członkami tego samego Kościoła. W przypadku jednak takich małżeństw, duszpasterze strony katolickiej winni jej pomóc w zachowaniu jej wiary, nie naruszając przy tym wolności sumienia współmałżonka. Na nich też spoczywa obowiązek odpowiedniego przygotowania nupturientów do małżeństwa wg zaleceń biskupa lub Konferencji biskupów.

Celem podtrzymania harmonii życia rodzinnego małżonkowie winni być zachęcani do lepszego poznania przekonań religijnych drugiej strony, odsuwając od siebie jednak niebezpieczeństwo indyferentyzmu religijnego. Wymaga się ponadto aby przed zawarciem małżeństwa:

• obie strony były pouczone o celach i przymiotach małżeństwa,

• by strona katolicka ma złożyć oświadczenie odsunięcia od siebie niebezpieczeństwa utraty wiary,

• że dołoży starań, aby dzieci były ochrzczone i wychowane w wierze katolickiej.

Drugą stronę należy powiadomić o tych zobowiązaniach strony katolickiej, nawet jeśli nie będzie chciała ich uznać. Do pobłogosławienia związku małżeńskiego konieczna jest zgoda ordynariusza, który winien uwzględnić także odmowę strony niekatolickiej. Gdyby pomimo zapewnień, strona niekatolicka nie pozwoliła wychować dzieci w duchu katolickim, strona katolicka nie podpada pod kary kościelne /1366/, ale spoczywa na niej nadal obowiązek by dzielić się wiarą katolicką z dziećmi.

Do ważności sakramentu małżeństwa miedzy strona katolicka a członkiem Kościoła wschodniego wymaga się, by celebrował go wyświęcony szafarz zgodnie z określonym obrzędem religijnym, przy zachowaniu przepisów co do ważności. W tym przypadku forma kanoniczna jest wymagana do godziwości. W przypadku małżeństwa strony katolickiej z członkiem innego Kościoła chrześcijańskiego, do ważności wymagana jest forma kanoniczna. Ordynariusz może jednak dyspensować stronę katolicką od zachowania strony kanonicznej. Wymogi niektórych Kościołów by zachować ich formę zawierania małżeństwa nie stanowi dostatecznej podstawy do udzielania dyspensy. Może ona być natomiast udzielona dla: zachowania harmonii rodzinnej, uzyskania zgody rodziców na małżeństwo, pokrewieństwa strony niekatolickiej z szafarzem innego Kościoła.

Nie jest dopuszczona możliwość sprawowania dwóch odrębnych obrzędów liturgicznych dla dwukrotnego wyrażenia zgody małżeńskiej.

Ordynariusz może wyrazić zgodę by oprócz szafarza katolickiego, przy zawieraniu małżeństwa mieszanego, był obecny szafarz strony niekatolickiej.

Zaleca się by obrzęd ten był sprawowany poza mszą św., chyba że za zgodą biskupa można sprawować Eucharystię, stosując się do obowiązujących norm odnośnie dopuszczenia strony niekatolickiej do przyjęcia Komunii św. Podobnie przystąpienie strony katolickiej do eucharystycznej, gdy małżeństwo jest zawierane w innym Kościele, winno być wyjątkowy i tylko wg norm.

V. Współpraca ekumeniczna. Dialog i wspólne świadectwo

1. Formy i struktury współpracy ekumenicznej

Współpraca ekumeniczna może przyjąć formę udziału różnych Kościołów w programach już ustalonych bądź formę wspólnych inicjatyw dopiero tworzonych. Zaleca się też tworzenie rad i komitetów ułatwiających kontakt między Kościołami i wspólne świadectwo.

2. Rady Kościołów i Rady chrześcijan

Są to najbardziej stałe struktury wprowadzone celem popierania jedności i współpracy ekumenicznej. Rada Kościołów składa się z samych Kościołów i jest odpowiedzialna wobec Kościołów, które ją tworzą. Rada chrześcijan składa się najczęściej z innych organizacji lub grup chrześcijan. Obie te instytucje nie tworzą jakiegoś nowego Kościoła, mają zaś taką władzę, jaką przyznają im członkowie je tworzący. O przynależności Kościoła katolickiego do danej Rady decydują biskupi regionu, który ta Rada obsługuje. Jeśli chodzi o Rady narodowe, wówczas decydują Konferencje Episkopatu i Synody katolickich Kościołów wschodnich. Przynależność do takich Rad jest jednak czymś innym niż współpraca z Ekumeniczną Radą Kościołów, która może zrzeszać poszczególne Rady regionu.

3. Dialog ekumeniczny

Jest on w centrum działań ekumenicznych, a wzajemność i obustronność zaangażowania są istotnymi elementami dialogu, który zakłada też równość stron podejmujących rozmowy. Pomaga on we wzajemnym poznaniu się oraz zrozumieniu wzajemnych podobieństw i różnic. Kościół katolicki może taki dialog prowadzić na płaszczyźnie diecezji, Konferencji Episkopatu, Synodu katolickich Kościołów wschodnich lub na płaszczyźnie Kościoła powszechnego. Dialog mogą prowadzić grupy osób świeckich, przedstawiciele duchowieństwa, teolodzy, zawsze jednak w świetle nauczania Kościoła. Czasami w dialogu uczestniczą osoby posiadające specjalny mandat nadany przez biskupa, Konferencję biskupów, Synod katolickich Kościołów wschodnich bądź przez Stolicę Apostolską. Nie mogą przy tym zapomnieć o konieczności zachowania czystości swej wiary i o istnieniu tzw. hierarchii prawd. Przedmiotem dialogu może być jakaś kwestia doktrynalna lub problem duszpasterski lub misyjny. Efektem może być wydanie deklaracji, ukazującej osiągnięte porozumienie i określającej dalsze drogi dialogu. Takie deklaracje nie angażują całego Kościoła katolickiego póki nie zostaną zaaprobowane przez kompetentną władzę.

4. Wspólna praca dotycząca Biblii

Szacunek dla Biblii stanowi fundamentalną więź jedności między chrześcijanami, nawet jeśli ich Kościoły nie są ze sobą w pełnej komunii. Kościół katolicki współpracuje z innymi szczególnie w dziedzinie przekładu, wydawania i rozpowszechniania Pisma św. Katolicka Federacja Biblijna powołana w 1969r. wydała szczegółowe normy odnośnie współpracy w przekładzie Biblii. Zachęca się katolików do studiowania Biblii wraz z innymi chrześcijanami tak w grupach parafialnych czy sąsiedzkich, jak i w kręgach naukowych. Zawsze jednak przy zachowaniu swej tradycji i czystej wiary.

5. Liturgiczne teksty wspólne

Kościoły, których członkowie żyją w jednorodnym środowisku kulturowym winne dążyć do opracowania wspólnego zbioru najważniejszych tekstów chrześcijańskich /Ojcze nasz, Credo, Doksologia trynitarna/. Może on być używany przy wspólnych nabożeństwach i modlitwach. Zaleca się wspólny przekład Psałterza na użytek liturgiczny, jak również wspólny śpiewnik.

6. Współpraca w dziedzinie katechezy

Mówi o tym adhortacja apostolska Catechesi Tradendae, przypominając że dzieci z rodzin katolickich winne mieć zapewnioną formację czysto katolicką. Nie sprzeciwia się to temu, by w szkołach gdzie uczą religii przedstawiciele różnych Kościołów, w porozumieniu z nimi w katechezie uwypuklić jedność wiary, przy równoczesnym omówieniu różnic i działań by przezwyciężyć podziały.

7. Współpraca w instytutach nauczania wyższego

Studia teologiczne dostarczają wiele możliwości współpracy ekumenicznej. Powiększa ona jakość nauczania teologicznego, pomaga wspólnie rozwiązać pewne problemy naukowe i intelektualne, poszerzając mądrość i doświadczenie chrześcijańskie.

Podstawowym warunkiem jest jednak to, by uczestnicy takiej współpracy, szczególnie studenci teologii czy też alumni seminariów duchownych, zostali dobrze pouczeni i uformowani w swej wierze. Wymagane jest by wprowadzenie w zagadnienia ekumenizmu dokonało się przez profesorów katolickich. Kiedy osiągnie się założenia początkowej formacji teologicznej można zając się współpracą ekumeniczną. Szczegóły formacji ekumenicznej ustala Konferencja biskupów i Synody katolickich Kościołów wschodnich. Należy przy tym zachować wskazania Dekretu o formacji kapłańskiej Optatam totius. Uczestnictwo w kursach z zakresu ekumenizmu winno być dodatkowo rozważone w punku widzenia pożytku duchowego studentów katolickich.

Na drugim czy trzecim cyklu wydziałów teologicznych i seminariów duchownych możliwe jest zapraszanie profesorów z innych Kościołów, aby tą drogą uzupełnić formację ekumeniczną. Mogą oni też podjąć wykłady z innych dziedzin pomocniczych w zakresie kształcenia językowego lub technicznego. Na podobnych warunkach profesorowie katoliccy mogą być zapraszani z wykładami do innych Kościołów.

Zalecane jest by w instytutach wyższych istniały grupy ekspertów różnych dziedzin, którzy będą mogli dzielić się swymi badaniami z podobnymi ekspertami z innych Kościołów. Odnosi się to szczególnie do teologii. Zalecane jest też tworzenie instytutów ekumenicznych na uczelniach wyższych i dopuszczenie możliwości udziału w nich profesorów z innych Kościołów. Zachęca się też by same instytuty katolickie stawały się członkami stowarzyszeń ekumenicznych.

8. Współpraca duszpasterska w szczególnych przypadkach

Istnieją sytuacje gdy potrzebom religijnym można zaradzić skuteczniej przez współpracę szafarzy z różnych Kościołów np. w szpitalu, wojsku, na uniwersytetach. Wskazana jest współpraca w dziedzinie komunikacji społecznej. Posługa sakramentalna musi być jednak sprawowana ściśle wg norm.

9. Współpraca w działalności misyjnej

Jej podstawą winny być: przyjęty chrzest i wspólne dziedzictwo wiary. Katolicy mogą podjęć tę współpracę z tymi Kościołami w których nie ma sekciarskiego i antykatolickiego nastawienia ewangelizacyjnego. Współpraca misyjna jest dzisiaj konieczna wobec zdechrystianizowanych mas naszego świata. Stąd konieczność wspólnych studiów nad przyczynami ateizmu i materializmu i nad metodami ewangelizacji. Dla skuteczności przekazu Ewangelii konieczna jest też jedności w głoszeniu orędzia zbawienia.

10. Współpraca ekumeniczna w dialogu z innymi religiami.

Dialog z innymi religiami staje się dzisiaj poważnym wyzwaniem. Odnosi się to przede wszystkim do relacji z wyznawcami judaizmu. W Kościele katolickim zajmuje się tym Papieska Rada do spraw dialogu międzyreligijnego. Współpraca ekumeniczna z innymi Kościołami i wyznawcami innych religii pozwala skutecznie zabezpieczać takie wartości jak: sprawiedliwość, pokój, dobro rodziny, szacunek dla wspólnot mniejszościowych.

11. Współpraca ekumeniczna w życiu społecznym i kulturalnym

Musi być ona związana ściśle z innymi formami ekumenizmu, by nie stała się celem sama w sobie i nie zmieszała się z interesami ideologicznymi czy politycznymi. Takimi zalecanymi dziedzinami współpracy są:

• wspólne badanie kwestii społecznych i etycznych - celem jest promocja kultury chrześcijańskiej, humanizmu chrześcijańskiego i "cywilizacji miłości". Ważne jest wspólne określenie wartości konstytuujących życie społeczne /życie, praca, sprawiedliwość, pokój, wolność, prawa człowieka/

• współpraca w dziedzinie rozwoju potrzeb ludzkich i ochrony stworzenia - obejmuje ochronę godności stworzenia oraz rozpoznawanie i przeciwdziałanie zagrożeniom współczesnej cywilizacji i niekontrolowanej technologii. Konieczne jest nauczenie ludzi właściwego korzystania z zasobów naturalnych, właściwego rozdziału dóbr, zapewnienie pomocy potrzebującym i biednym, rozwiązanie kwestii emigrantów, pomocy ofiarom kataklizmów i.t.p.

• współpraca w dziedzinie medycyny - dotyczy całej dziedziny zdrowia ale też etyki lekarskiej

• współpraca w środkach masowego przekazu - dotyczy tworzenia wspólnych programów, ale też wprowadzania w tę dziedzinę wartości chrześcijańskich.

Opracował: Ks. Tadeusz Żurek

1

12

---