Ekonomia - nauka badająca w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym co, jak i dla kogo wytwarzać, czyli zajmująca się procesami alokacji rzadkich zasobów między różne konkurencyjne zastosowania. Dobro rzadkie - dobro, na które przy cenie równej zeru popyt na nie przewyższa dostępna podaż. Gospodarka - to pewnego rodzaju system, czyli zbiór powiązanych ze sobą elementów oddziałujących na siebie i wzajemnie uzależnionych. Najważniejsze podmioty gospodarujące; gospodarstwa domowe przedsiębiorstwa instytucje państwowe Koszt alternatywny (koszt utraconych możliwości) - to suma dochodów utraconych w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszym z istniejących alternatywnych zastosowań. Mikroekonomia - szczegółowe badanie indywidualnych decyzji dotyczących pojedynczych towarów. Makroekonomia - kładzie nacisk na wzajemne związki zachodzące w gospodarce jako całości (upraszczając przy tym celowo pewne elementy). krzywa możliwości produkcyjnych Prawo malejących przychodów - W miarę zwiększania zatrudnienia w danej gałęzi, każdy następny pracownik przyczynia się do wzrostu łącznej produkcji w stopniu mniejszym niż poprzedni. Linia budżetowa Krzywe obojętności (łączy wszystkie punkty, które sprawiają mi jednakową przyjemność, użyteczność) Rynek - proces prowadzący do tego, że: decyzje gospodarstw domowych dotyczące konsumpcji alternatywnych dóbr, decyzje przedsiębiorstw o tym co i jak wytwarzać, decyzje pracowników dotyczące tego jak wiele i dla kogo pracować - zostają wzajemnie uzgodnione dzięki odpowiednim dostosowaniem cen. Inaczej: Rynek to zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu między kupującymi i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług. Krzywa popytu i podaży Popyt - ilość dobra jaką nabywcy są gotowi zakupić przy różnym poziomie ceny. Podaż- ilość dobra jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny. Dobra x i y określamy jako substytucyjne, gdy wzrost ceny dobra x powoduje przy innych warunkach nie zmienionych, wzrost zapotrzebowania na dobro y (np. węgiel, olej opałowy). Dobra x i y określamy jako dobra komplementarne, gdy wzrost ceny dobra x powoduje, przy innych warunkach nie zmienionych, spadek zapotrzebowania na dobro y (np. samochody, benzyna) Czynniki, które kształtują krzywą popytu: ceny dóbr powiązanych z danym dobrem (substytucyjnych, komplementarnych) dochody nabywców (konsumentów) gusty i preferencje nabywców nadzoruje kraje należące do IMF udziela kredytów udziela konsultacji Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju ( Bank Światowy) - jest stowarzyszeniem, które zapewnia krajom długoterminowe pożyczki dla najbardziej potrzebujących krajów członkowskich. Światowa Organizacja Handlu (WTO) - organizacja, której celem jest liberalizacja międzynarodowego handlu dobrami i usługami, prowadzenie polityki inwestycyjnej, wspierającej handel, rozstrzyganie sporów dot. wymiany handlowej, przestrzeganie praw własności intelektualnej. Organizacje Sprawiedliwy Handel - ruch konsumentów, organizacji pozarządowych, firm, spółdzielni w krajach Trzeciego Świata. ATTAC - Obywatelska Inicjatywa Opodatkowania Obrotu Kapitałowego - międzynarodowy ruch społeczny. Na początku wprowadzenie podatku Tobina. Później: likwidacja rajów podatkowych zmiana zasad kredytowania państw Trzeciego Świata likwidacja tanich bander w transporcie morskim likwidacja nieuzasadnionych ulg dla podmiotów zagranicznych ochrona przed GMO (żywnością modyfikowaną genetycznie)

Czynniki kształtujące krzywa podaży; dostępna dla wytwórców technika koszty produkcji interwencja państwa, np. przepisy Dobro niższego rzędu - dobro na które popyt spada, gdy rośnie dochód nabywcy (przy innych czynnikach stałych) - elastyczność dochodowa ujemna. Dobro normalne (zwykłe) - dobro, na które popyt rośnie ze wzrostem dochodu nabywcy - elastyczność dochodowa dodatnia. Dobro luksusowe - gdy wzrost jest więcej iż proporcjonalny (elastyczność dochodowa większa od 1). Popyt elastyczny nie dotyczy dóbr niższego rzędu (podstawowych). Elastyczność popytu (prosta cenowa) względna zmiana zapotrzebowania względna zmiana ceny Elastyczność popytu prawie zawsze jest ujemna, ponieważ wzrost ceny powoduje spadek popytu. Jeśli jest mniejsza od -1 to popyt jest elastyczny. Jeśli jest z przedziału od 0 do -1 popyt jest nieelastyczny. Przy popycie równym -1 utag sprzedawcy jest największy. Mieszana elastyczność cenowa popytu. względna zmiana zapotrzebowania na dobro A względna zmiana ceny dobra B Elastyczność mieszana popytu na dobra komplementarne na ogół jest ujemna, natomiast na dobra substytucyjne na ogół jest dodatnia. Elastyczność mieszana na ogół przyjmuje wartości mniejsze niż elastyczność prosta. Rynek doskonale konkurencyjny - zarówno sprzedający jak i kupujący uznają, że ich decyzje o kupnie i sprzedaży nie wpływają na poziom ceny rynkowej. Monopolista - jedyny sprzedawca lub jedyny potencjalny nabywca dobra w danej gałęzi. Konkurencja niedoskonała - działa opadająca krzywa popytu. Oligopol - ilość mocnych, którzy opanowali rynek. Przedsiębiorstwo: Utarg (przychód) - ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży w jakimś okresie, na ogół w ciągu roku. Koszty - wydatki poniesione na wytworzenie dóbr i usług w jakimś okresie. Zyski - nadwyżka przychodów nad kosztami. Przepływ pieniężny netto (saldo pieniężne) - ilość pieniędzy netto faktycznie uzyskana w danym okresie. Koszt alternatywny (inaczej koszt utraconych możliwości) - jest to suma dochodów utraconych w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszym z istniejących alternatywnych zastosowań. T. Państwo - rola państwa w gospodarce Dobro publiczne - dobro, które będąc konsumowane przez jedna osobę może być jednocześnie konsumowane przez innych ludzi. Dobro prywatne - dobro, które będąc konsumowane przez jedna osobę nie może być jednocześnie - bez uszczerbku dla tej osoby - konsumowane przez innych ludzi. Efekty zewnętrzne - sytuacje, w których czyjeś działania gospodarcze oznaczają konsekwencje dla innych, podczas gdy sam sprawca - nie ponosi kosztów (negatywne efekty zewnętrzne) lub - nie otrzymuje rekompensaty ( pozytywne efekty zewnętrzne). Jak państwo wpływa na alokację zasobów w gospodarce? ustanawia prawa i przepisy szczegółowe kupuje i sprzedaje dobra i usługi niezdolne do żadnej pracy lub chwilowo jej pozbawione, np. ze względu na zmianę zawodu bezrobocie strukturalne - wynika z rozbieżności ludzkich kwalifikacji i rodzaju oferowanej pracy bezrobocie wynikające z niedostatku popytu bezrobocie klasyczne - wynika z rozmyślnego utrzymania płacy powyżej punktu równowagi Ludzie w większym stopniu są skłonni podejmować pracę gdyż: bardziej cenią sobie korzyści z pracy ( w tym pieniądze) niż z czasu wolnego niższy jest ich dochód ze źródeł nie związanych z pracą niższe są koszty stałe wynikające z zatrudnienia wyższa jest stawka płacy realnej Pułapka ubóstwa - niewykwalifikowani robotnicy o niższych płacach mogą nawet stracić finansowo podejmując pracę. Wzrost gospodarczy - to zwiększenie się rocznej produkcji dóbr i usług w kraju. Miarą wielkości wykorzystaną do pomiaru wzrostu gospodarczego są: PNB, PKB, DN. Korzyścią ze wzrostu gospodarczego i rozwoju gospodarczego jest podwyższenie standardu życia, zwiększenie produkcji, lepsza sytuacja socjalna, większe bezpieczeństwo publiczne. HDI - wskaźnik używany przez ONZ, określa poziom życia. Wzrost gospodarczy można osiągnąć poprzez: Zwiększenie nakładów czynników wytwórczych Zwiększenie efektywności ich wykorzystania Postęp techniczny Koszty wzrostu gospodarczego: Degradacja środowiska Nadmierne zagęszczenie przemysłu i budownictwa Zużycie zasobów nieodnawialnych Obniżenie jakości życia Jeśli eksport > import = nadwyżka handlowa Jeśli eksport < import = deficyt handlowy Najwięksi eksporterzy: Niemcy USA Japonia Chiny Najwięksi importerzy: USA Niemcy Chiny Japonia Cło- jest opłatą pobieraną przez państwo na granicy przy imporcie pewnych towarów (sporadycznie zdarzało się także cło eksportowe). Cło może być pobierane w celu: zwiększenia wpływów do budżetu państwa ochrony rynku wewnętrznego i rodzimych producentów przed towarami wyprodukowanymi za granicą Embargo - zakaz importu. Unia celna - to obszar, wewnątrz którego zniesiono cła i opłaty na pewne towary np. UE i ustalono wspólną zewnętrzną taryfę celną na te towary. Strefa wolnego handlu - obszar, wewnątrz którego zniesiono cła i inne opłaty na wszystkie lub niektóre towary. Nie pociąga za sobą określenia wspólnej zewnętrznej taryfy celnej, wymaga więc kontroli. Unia ekonomiczna - wyższa forma wspólnego rynku, w którym kraje członkowskie dokonały także harmonizacji wszystkich rodzajów polityki, mających wpływ na warunki konkurencji na rynkach narodowych, (np. polityka podatkowa, monetarna, społeczna) Unia Gospodarczo Walutowa (UGW) - instytucja UE do spraw funduszów walutowych. Kryteria konwencji: inflacja stopa procentowa stabilny kurs walutowy deficyt budżetowy dług publiczny niezależność banku centralnego Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF) - niezależna międzynarodowa organizacja w ramach ONZ zajmująca się kwestiami stabilizacji ekonomicznej na świecie Funkcje IMF:

dokonuje płatności transferowych (pieniądz za nic, np. zasiłek na dziecko) nakłada podatki próbuje stabilizować gospodarkę wpływa na alokację zasobów (subsydiując np. produkcję mleka czy opodatkowując papierosy) Argumenty na rzecz ingerencji państwa: pojawiają się cykle koniunkturalne dobra publiczne na ogół nie bywają dostarczane przez producentów prywatnych ze względu na „gapowiczów” ceny rynkowe nie odzwierciedlają całości kosztów i korzyści związanych z produkcją danego dobra, pomijając „efekty zewnętrzne”, np. toksyczne odpady prywatne rynki nie dostarczają pełnej informacji o konsekwencjach decyzji rynkowych (np. ukrywa się wady produktów) zapobieganie wykorzystaniu siły rynkowej przez monopole redystrybucja dochodów ( np. podatki dla jednych i płatności dla innych ) zwiększanie konsumpcji dóbr społecznie pożądanych ( jak oświata, ochrona zdrowia, mieszkania, żywność) Wartość dodana - przyrost wartości dóbr w wyniku określonego (danego) procesu produkcji. Oblicza się ją odejmując od wartości dóbr wyprodukowanych, sumę kosztów rzeczowych czynników wytwórczych zużytych do produkcji. Podatki: bezpośrednie, nakładane na dochody i majątek (płace, czynsze, odsetki, zyski) - głównie podatek dochodowy i składki na fundusz ubezpieczeń społecznych pośrednie (podatki od wydatków) np. VAT, akcyza Produkt krajowy brutto ( PKB, ang. GDP) miara wielkości wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest jego właścicielem. PKB + dochody netto z tytułu własności za granicą = PNB (produkt narodowy brutto) Dochód narodowy (czyli produkt narodowy netto wytworzony w gospodarce) = PNB w cenach czynników produkcji - amortyzacja. Jest o ilość pieniędzy jaką dysponuje gospodarka na wydatki, na dobra i usługi, po odłożeniu odpowiedniej ilości pieniędzy wystarczającej do sfinansowania amortyzacji i utrzymania istniejącego kapitału na dotychczasowym poziomie. Polityka fiskalna (budżetowa) - to decyzje państwa dotyczące wydatków i podatków. Deficyt budżetowy - to nadwyżka wydatków państwa nad dochodami. Dług publiczny (narodowy) - to suma pozostałych do spłacenia pożyczek państwowych. Budżet - zapis planu wydatków i sposobów ich finansowania. T. Pieniądze Wymiana barterowa - towar za towar. Pieniądz - materialny lub niematerialny powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za otrzymane dobra lub wywiązujemy się z zobowiązań, czyli środek wymiany. Pieniądz symboliczny - środek płatniczy, którego wartość (siła nabywcza) znacznie przewyższa koszt jego wytworzenia lub wartość jako towaru w innych zastosowaniach. Funkcje pieniądza: środek wymiany (np. zapłata za dobro) jednostka rozrachunkowa (standartowo jednostka miary) środek tezauryzacji (przechowywanie wartości) miernik odroczonych płatności (do obliczania przyszłych spłat długu) T. Banki Bank (ławka) - przedsiębiorstwo wykonujące działalność polegającą na przyjmowaniu depozytów, udzielaniu kredytów, wydawaniu instrumentów pieniądza elektronicznego oraz innych czynności określonych przepisami prawa i wymienionych w statucie banku. Rodzaje banków: bank centralny banki operacyjne (komercyjne) banki uniwersalne banki wyspecjalizowane np. hipoteczne Podział banków ze względu na prawną formę działalności: państwowe spółdzielcze w formie spółek akcyjnych Bankami nie są SKOK -i. Bank centralny - instytucja odpowiedzialna za funkcjonowanie systemu bankowego. Zazwyczaj działa jako jednostka państwowa lub podporządkowana państwu - w Polsce NBP. Funkcje banku centralnego: bank baków bank państwa (kontrolowanie ilości pieniądza w obiegu) emituje pieniądze formułuje cele polityki pieniężnej zarządza rezerwami dewizowymi kraju nadzoruje działalność banków komercyjnych NBP - organy: Prezes NBP Rada Polityki Pieniężnej zarząd NBP Prezes powoływany jest przez Sejm na 6 lat. Rynek finansowy (płynność aktywów- malejąco, i ryzyko - rosnąco) Gotówka Weksle (krótkoterminowe, poniżej roku, aktywa finansowe z terminem wykupu) Obligacje (długoterminowe aktywa finansowe) Akcje przedsiębiorstw Papiery wartościowe dzielimy: wg. rodzaju inkorporowanego prawa wierzycielskie (inkorporujące wierzytelności pieniężne) - weksel, czek, obligacja, list zastawny, list hipoteczny, świadectwo udziałowe NFI udziałowe (inkorporujące prawa udziałowe) - akcja towarowe (inkorporowane prawo własności) - konosament /morski list przewozowy/, dowód składowy Giełda - to organizowane w ustalonym miejscu i czasie spotkania handlowe, na których są sprzedawane ściśle określone towary po cenach ogłoszonych w codziennych notowaniach. Transakcje na giełdach zawierane są zgodnie z obowiązującym regulaminem. Akcja - papier wartościowy stwierdzający prawo udziału w spółce akcyjnej. Publiczna emisja akcji: sporządzenie prospektu emisyjnego zatwierdzenie prospektu przez Komisję Papierów Wartościowych sprzedaż akcji inwestorom na rynku pierwotnym Obrót akcjami na rynku wtórnym - giełdzie Weksel - rodzaj papieru wartościowego. Weksel zawiera w sobie prawo majątkowe polegające na zobowiązaniu wystawcy weksla do wypłacenia ściśle określonej kwoty pieniężnej osobie wskazanej na wekslu. Obligacja - papier wartościowy, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem obligatoriusza i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia. Cykl koniunkturalny - w gospodarce kapitalistycznej występujące nieregularnie i powtarzające się wahania poziomu ogólnej działalności gospodarczej w ramach długookresowego trendu wzrostu gospodarczego. Cztery fazy cyklu: kryzys stan depresji ożywienie rozkwit Wyróżnia się cykle koniunkturalne: krótkie ~ 3 lata średnie ~ 7 lat długie ~ 15 lat Inflacja - stały wzrost przeciętnego poziomu cen w gospodarce Bezrobocie - bezrobotni / rynek pracy bezrobocie frykcyjne - osoby

---