Międzynarodowe stosunki gospodarcze.
Przedmiotem międzynarodowych stosunków gospodarczych są szeroko rozumiane międzynarodowe powiązania ekonomiczne między przedsiębiorstwami i innymi instytucjami gospodarczymi, krajami i grupami krajów oraz tymi podmiotami a organizacjami międzynarodowymi. Rodzą one stosunki finansowe, wykraczające poza ramy krajowych systemów finansowych.
W badaniach stosujemy analizę pozytywną (gdy badamy zjawisko lub proces ekonomiczny bez formułowania rekomendacji) i normatywną (wyrażamy opinię wartościującą i formułujemy zalecenia).
Do problemów badawczych stojących obecnie przed teorią zaliczyć należy: kwestię globalnej stabilności finansowej, podział globalnego PKB i procesy integracyjne o zasięgu regionalnym i globalnym.
Nauka obejmuje teorię i politykę. Teoria zajmuje Się odkrywaniem praw ekonomicznych rządzących procesami w gospodarce światowej, natomiast polityka ekonomiczna (zagraniczna lub międzynarodowa) określa metody i środki osiągania przez państwo lub grupę państw celów gospodarczych związanych z wymianą mdzn., rynkiem i gospodarką światową oraz międzynarodowym systemem finansowy.
GOSPODARKA ŚWIATOWA
Jest kategorią historyczną tzn. że jej powstanie związane było z określonym etapem rozwoju gospodarczego i powiązań ekonomicznych między krajami. Wówczas dopiero mógł ukształtować się międzynarodowy podział pracy o takiej skali i natężeniu, że doprowadził do powstania systemu trwałych powiązań i współzależności między podmiotami gospodarki światowej.
Międzynarodowy podział pracy oznacza rozszerzenie społecznego podziału pracy poza granice gospodarek narodowych. Występuje gdy w społecznym podziale pracy uczestniczą podmioty gospodarcze z różnych krajów i uwzględniają w swych decyzjach uwarunkowania wynikające z otoczenia międzynarodowego. Głównymi podmiotami MPP są dziś przedsiębiorstwa rozumiane jako zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych. Aktywnymi podmiotami gospodarki światowej są też państwa, które realizując politykę ekonomiczną o wymiarach wewnętrznym i zagranicznym oddziałują na przedsiębiorstwa i pozostałe podmioty gospodarki światowej.
Gospodarka światowa to z funkcjonalnego punktu widzenia ukształtowane historycznie i zmieniający się z upływem czasu system powiązań ekonomicznych (produkcyjnych, towarowych, usługowych i kapitałowych) między różnymi krajami. Instytucjonalnie zaś gospodarka światowa to zbiorowość różnorodnych organizmów, instytucji funkcjonujących na poziomach narodowym i międzynarodowym i bezpośrednio lub pośrednio zajmują się działalnością gospodarczą. Są one z sobą powiązane i tworzą całościowy system zwany systemem gospodarki światowej lub systemem światowego biznesu.
Kategoria biznes międzynarodowy może być także rozumiana jako suma wszystkich transakcji, zawieranych i realizowanych między podmiotami gospodarczymi, tak prywatnymi jak i publicznymi w skali międzynarodowej. Przedmiotem tych transakcji może być przemieszczanie dóbr, usług, kapitału, osób, oraz transfer technologii i informacji.
Podmioty gospodarki światowej
To zbiór następujących elementów:
a) przedsiębiorstwa krajowe i międzynarodowe, prywatne i publiczne, składające się z wewn. jednostek organizacyjnych w postaci filii, oddziałów i wydziałów
b) związki i stowarzyszenia przemysłowe krajowe i międzynarodowe, np. izby przemysłowo handlowe, stowarzyszenia producentów
c) związki zawodowe i inne związki zrzeszające pracowników i konsumentów
Opierając się na kryterium instytucjonalnym wyróżniamy podmioty gospodarki światowej:
1) krajowe systemy biznesu. Podstawowe to przedsiębiorstwa krajowe, które stają się podmiotami gospodarki światowej, gdy w związku ze swą działalnością gospodarczą nawiązują i utrzymują znaczące pod względem zakresu, charakteru bądź znaczenia dla jej funkcjonowania międzynarodowe stosunki ekonomiczne z innymi podmiotami gospodarki światowej.
Drugim elementem są gospodarki narodowe poszczególnych krajów wraz z instytucją państwa. Gospodarka narodowa stanowi pewnego rodzaju strukturę sumującą działalność gospodarczą przedsiębiorstw krajowych i korporacji transnarodowych działających na obszarze i w ramach systemu prawnego danego kraju oraz państwa rozumianego jako instytucje.
2) instytucje ułatwiające współdziałanie krajowych systemów biznesu - to pośrednicy eksportowi i importowi, rynki zorganizowane (targi, giełdy towarowe) i wyspecjalizowane firmy obsługujące handel zagraniczny i związane z nim płatności (spedycja, transport, ubezpieczenia, banki, giełdy finansowe)
3)przedsiębiorstwo międzynarodowe (korporacje transnarodowe) to jednostki prowadzące bezpośrednią działalność gospodarczą ( produkcja, usługi) w więcej niż w jednym kraju
4)porozumienie międzynarodowe zawierane przez rządy mają na celu rozwój wymiany międzynarodowej przez jej częściową liberalizację i ustalenia finansowania i kredytowania zakupów, a także ułatwianie współpracy i specjalizacji przedsiębiorstw i gospodarek. Dwustronne umowy międzynarodowe dotyczą głównie dostaw podstawowych produktów zaopatrzeniowych(rolnospożywczych),surowców niezbędnych do produkcji przemysłowej, źródeł energii i materiałów do produkcji. Międzynarodowe porozumienie towarowe to umowy zawierane przez kraje eksportujące określone produkty z państwami importerami.
5) międzynarodowe organizacje gospodarcze wywierające istotny wpływ na mechanizmy międzynarodowej współpracy gospodarczej oraz na strukturę i charakter stosunków ekonomicznych między pozostałymi podmiotami gospodarki światowej np. Światowa Organizacja Handlu, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Grupa Banku Światowego, Międzynarodowa Organizacja Prac, Światowa Organizacja Zdrowia. Międzynarodowe ugrupowania integracyjne to wyraźnie wyróżniające się na tle otoczenia (gospodarki światowej) względnie jednolite organizmy gospodarcze, obejmujące kilka lub kilkanaście krajów. Realizują uzgodniony program integracji gospodarczej w zakresie swobodnego przepływu dóbr, usług i kapitału, siły roboczej, a w bardziej zaawansowanych formach - dostosowywanie struktur gospodarczych i tworzenie jednolitego systemu gospodarczego.
HANDEL MIĘDZYNARODOWY.
W szczątkowej postaci rozwinął się w czasach staroż. Dynamicznie zaczął si ę rozwijać w w. XVIII i XIX. Wymiana efektów pracy wiązała się z społecznym podziałem pracy. Przewaga konkurencyjna krajów, które jako pierwsze wykorzystały zdobycze rewolucji przemysłowej i korzyści produkcji maszynowej, spowodowała ukształtowanie się międzynarodowego podziału pracy, w ramach którego kraje uprzemysłowione dostarczały na rynek światowy produkty przemysłowe, a większość państw Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej - surowce (mineralne i rolnicze).
Wymiana międzynarodowa jest dziś istotnym elementem systemu ekonomicznego każdej gospodarki narodowej. Obejmuje obroty towarowe i usługowe, a więc eksport (sprzedaż za granicę dóbr i usług wytworzonych w kraju) i import (zakup wyprodukowanych z a granicą dóbr i usług).
Eksport i import towarów i usług określany jest jako handel międzynarodowy. Poza tym przedmiotem wymiany są:
1) Międzynarodowe obroty kapitałowe obejmujące:
- przepływy majątkowe w postaci inwestycji portfelowych, kapitału publicznego w formie bezzwrotnej oraz prywatnych zagranicznych inwestycji bezpośrednich,
- przepływy kredytowe - przybierające postać kredytów prywatnych, rządowych i organizacji międzynarodowych.
2) Obroty niematerialnymi dobrami przemysłowymi to także przepływ usług, ale o specyficznym charakterze (przepływ technologii), usługi doradztwa techniczno-ekonomicznego i menedżerskie, współpraca przemysłowa, obrót wynalazkami oraz znakami towarowymi i wzorami użytkowymi oraz przepływ dóbr chronionych prawem autorskim.
3) Migracje siły roboczej - to zgodnie z definicją ONZ zmiana miejsca pobytu dokonana w celach zarobkowych na okre powyżej 1 roku.
Czynniki determinujące rozwój handlu międzynarodowego.
Podstawowe czynniki określające możliwości udziału kraju w handlu międzynarodowym wiążą się z jego wyposażeniem w zasoby wytwórcze oraz z ukształtowaną strukturą gospodarczą i ogólnie rozumianym dziedzictwem przeszłości. Zasoby wytwórcze to:
- bogactwa naturalne - odgrywały zasadniczą rolę w przeszłości. Podstawowe to: surowce mineralne, ziemie uprawna, lasy i zasoby wodne. Istotne było tak ze położenie geograficzne i klimat.
- zasoby pracy - to liczba i struktura ludności oraz poziom jej kwalifikacji. Obecnie większe znaczenie ma wydajność czynnika pracy oraz zdolność siły roboczej do kreacji czynników wytwórczych, głównie nowoczesnej technologii.
- zasoby kapitałowe - obecnie najważniejsze. Kapitał zaangażowany w procesie wytwórczym przyjmuje postać środków pieniężnych, ale również są to technologie warunkujące poziom wydajności pracy. Kraje obficie wyposażone w kapitał mogą specjalizować się w produkcji nowoczesnej, wysoko przetworzonych produktów przemysłowych, kraje biedniejsze wytwarzaj a produkty prostsze.
Istotne znaczenie dla rozmiaru oraz struktury produktowej i geograficznej handlu międzynarodowego mają czynniki związane ze strukturą gospodarczą i osiągniętym poziomem rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego. Są one określone przez zdolność innowacyjną gospodarki, infrastrukturę gospodarczo-finansową, poziom techniczny majątku oraz rozwiązania systemowe, czyli ustrój polityczny, politykę ekonomiczną i charakter powiązań z zagranicą.
W krótkim okresie na rozwój handlu międzynarodowego wpływają też czynniki koniunkturalne, związane z wahaniami popytu i podaży na rynku międzynarodowym.
Struktura geograficzna i towarowa handlu międzynarodowego.
Odzwierciedla ona międzynarodowy podział pracy, czyli specjalizacje krajów w produkcji i wymianie towarów i usług, dokładniej - pokazuje różnice w poziomach i strukturze produkcji poszczególnych krajów.
MPP to kategoria dynamiczna. Z biegiem czasu ulega zmianie zakres i charakter międzynarodowej specjalizacji, który wyznaczony jest przez udział w niej poszczególnych krajów. Decyduje to znacząco w zmianach struktury geograficznej i towarowej powiązań międzynarodowych.
Tradycyjny międzynarodowy podział pracy ukształtował się na przełomie w. XVIII i XIX. Jego podstawową cechą były 2 rodzaje specjalizacji: przemysłowa (realizowana przez kraje wyspecjalizowane w produkcji przemysłowej) i surowcowo-rolnicza (Afryka, Azja i Ameryka Łacińska). Istniejący wtedy system kolonialny utrwalał ten kształt MPP.
Po zakończeniu II Wojny Światowej uległy zmianie rola polityczna i gospodarcza USA później Japonii i Europy Srodk.-Wsch. W wyniku upadku systemu kolonialnego powstały kraje słabo rozwinięte lub rozwijające się z pośród nich w 2.połowie lat 80 XX wieku wyłoniły się tak zwane tygrysy azjatyckie, wzrosła też rola Brazylii Argentyny i Chile. Na początku lat 90. w MPP wyodrębniła się nowa grupa-państw byłego bloku radzieckiego, gdzie wcześniej gospodarka była centralnie planowana z państwowym monopolem handlu zagranicznego. Obecnie są to gospodarki regulowane przez mechanizmy rynkowe a interwencja państwa ogranicza się do korekt regulacji rynkowej.
Pod koniec XX wieku wysoką dynamikę eksportu światowego, głównie produktów przetworzonych było charakterystyczne dla krajów, które stworzyły nowoczesny przemysł przetwórczy a więc rozwiniętych gospodarczo oraz z Azji Poł.-Wsch. Udział tych produktów szybko rósł by w 1997 roku stanowić 77 % całości obrotów. W tym czasie malało znaczenie produktów rolnych (7%) oraz górniczych (9%).
Rosnący udział w wymianie międzynarodowej przemysłowych produktów przetworzonych wiąże się z rozwojem handlu wewnątrzgałęziowego (w USA i UE ok. 85%, średnia dla krajów uprzemysłowionych ok. 77%).
Czynniki wpływające na rozwój handlu wewnątrzgałęziowego (2 grupy)
I. czynniki związane z cechami krajów -
1) różnica w poziomie PKB per capita- im mniejsza między krajami tym większy handel wewnątrzgałęziowy
2) poziom dochodu per capita - im wyższy tym handel większy
3) rozmiary gospodarek uczestniczących w wymianie (mierzonych w poziomie PKB kraju- im większe tych większy handel wewnątrzgałęziowy.
4) bariery w handlu - im niższe tym większy handel.
II. czynniki związane z cechami gałęzi -
1) zróżnicowanie produktów gałęzi - im większe tym większy handel
2) korzyści skali - niezbędny jest określony ich pozom aby handel mógł się rozwijać
3) zagraniczne inwestycje bezpośrednie
POLITYKA HANDLOWA
(w rozumieniu polityki odnoszącej się do handlu zagranicznego) obejmuje zespół działań których celem jest wpływanie na rozmiary, kierunki oraz strukturę obrotów handlowych z zagranicą. Najczęściej jest elementem szerszej zagranicznej polityki zagranicznej, w ramach której państwa oddziałują na ogół stosunków gospodarczych z zagranicą, a więc poza sferą handlu dotyczy też przepływu czynników produkcji - zasobów pracy, kapitału i niematerialnych dóbr przemysłowych.
Cele polityki handlowej :
-kształtowanie pożądanych rozmiarów eksportu i importu oraz salda bilansu handlowego
-poprawa terms of trade (warunków wymiany) m.in. poprzez oddziaływanie na strukturę eksportu i importu oraz na konkurencyjność przedsiębiorstw krajowych
- stabilne w długim czasie zaopatrzenie gospodarki w niezbędne surowce i materiały
-stymulowanie zmian strukturalnych w gospodarce
-zapewnienie równowagi na rynku pracy, a przynajmniej zmniejszenie bezrobocia
Powinna mieć charakter strategiczny (2 do 5 lat). Ustalona powinna być hierarchia celów wobec tego, że niektóre mogą być wobec siebie sprzeczne.
Rodzaje polityki handlowej
Autonomiczna - gdy państwo samo, bez porozumienia z partnerami zagranicznymi wyznacza jej cele i środki do realizacji
Umowna - jest wynikiem konsultacji, negocjacji i porozumień międzynarodowych.
W przeszłości dominowały porozumienia dwustronne lub wielostronne o zasięgu regionalnym. Obecnie podstawowym forum dla kształtowania międzynarodowej polityki handlowej jest Światowa Organizacja Handlu - WTO.
Polityka handlowa uległa w swym historycznym rozwoju zmianom wraz z ewolucją poglądów na gospodarcze funkcje państw. Ogólnie rzecz ujmując można wyodrębnić jej skrajne 2. odmiany:
Polityka wolnego handlu oznacza brak bezpośredniego oddziaływania państwa na rozmiary, strukturę i kierunki handlu zagranicznego
Polityka protekcyjna oznacza stosowanie działań które ograniczają napływ produktów importowanych na rynek wewn. z drugiej strony aktywnie wspierając eksport kraju. Poza skrajnym przypadkiem polityki autarkicznej która zakłada ograniczenie importu tylko do nielicznych produktów nie mogących być wytworzonymi w kraju a będących absolutnie niezbędnymi do normalnego funkcjonowania gospodarki, współczesny protekcjonizm ma zwykle charakter selektywny. Znaczy to, ze państwa chronią tylko określone rynki i wspierają niektóre dziedziny eksportowe jednocześnie liberalizując inne sfery obrotów z zagranicą.
Instrumenty polityki handlowej
Najstarszymi są cła. Poza nimi stosuje się instrumenty nowsze jak: kwoty importowe, opłaty wyrównawcze, dobrowolne ograniczenie eksportu i porozumienia o uporządkowanym marketingu oraz działania promocyjne wśród których największe znaczenie mają subsydia eksportowe. Można też oddziaływać na rozmiary, strukturę i kierunki handlu zagranicznego wykorzystując wewn. normy przemysłowe dot. Ochrony zdrowia i bezp. Oraz środowiska naturalnego, również system zakupów rządowych.
Realizując protekcyjną politykę handlową państwa posługują się narzędziami stanowiącymi barierę dla .wolnego handlu Można tu wyróżnić 2 grupy działań: Ochronne i promocyjne i prowadząc działania ochronne państwo może posłużyć się:
Środkami taryfowymi -są głównie cła.
Z punktu widzenia kierunku obrotu towarowego wyróżniamy:
a) cła przewozowe (importowe)
b) cła wywozowe (eksportowe)
c) cła tranzytowe (obecnie prawie nie stosowanie i niezgodne z porozumieniami międzynarodowymi).
Z punktu widzenia sposobu obliczenia:
a) cła od wartości (ad valorem)
b) cła specyficzne - od ilości wyrażonych w jednostkach fizycznych bądź wagi
c) cła mieszane
Z punktu widzenia polityki handlowej
a) cła prohibicyjne - w celu ograniczenia towarów nie pożądanych na rynku
b) cła ochronne - w celu ograniczenia importu towarów konkurencyjnych wobec krajowych
c) cła odwetowe (retorsyjne) - odpowiedź na dyskryminacyjne decyzje innego kraju
d) cła antydumpingowe - przeciwdziałające dumpingowi czyli nieuczciwej praktyce zniekształcającej konkurencję na rynku importera
e) cła fiskalne - w celu zapewnienia państwu odpowiednich lub dodatkowych dochodów budżetowych
Stosowane są też cła preferencyjne oraz dyskryminacyjne.
Dopuszczalne są też taryfy wielokolumnowe przewidujące dla większości towarów 2. lub więcej stawek celnych.
Bariery parataryfowe - podobnie jak cła podwyższają cenę towaru importowanego. Należą do nich opłaty administracyjne i statystyczne pobierane przy przewozie towarów z zagranicy oraz specjalne podatki nakładane na niektóre produkty importowane (zabronione przez WTO). Najważniejsze to opłaty wyrównawcze. Stosuje się je gdy cena na rynku światowym jest niższe na wewnętrznym importera. Obecnie szeroko stosuje je UE w odniesieniu do surowców rolnych i przetworzonych art. Rolniczych importowanych z krajów trzecich.
Instrumenty pozataryfowe
1) ograniczenie ilościowe - mają charakter zakazowo-pozwoleniowy oznacza to, ze generalnemu zakazowi przywozu produktu towarzyszy system indywidualnych pozwoleń w formie licencji lub koncesji. Wyróżniamy kontyngent globalny lub kontyngent indywidualny. Jest niezgodne z zasadami WTO. Aby to „ominąć”, wymyślono:
2) Dobrowolne ograniczenia eksportu - VER lub porozumienia o uporządkowanym marketingu - OMA) - skutki obydwu rodzajów porozumień są takie same i wiążą się ogólnie rzecz ujmując Z „dobrowolnym” zobowiązaniem się kraju eksportera do ograniczenia eksportu określonych produktów w nim wytworzonych na rynek kraju importera do pewnych, ustalonych w porozumieniu kwot ilościowych lub wartościowych. Stosują je głównie UE i USA względem siebie Japonii).
3) Wewnętrzne regulacje krajów, stanowione przez instytucje normalizujące i standaryzujące. Najważniejsze to: bariery techniczne, sanitarne i dotyczące ochrony środowiska. Stają się barierą wówczas, gdy ma miejsce ich zróżnicowanie między poszczególnymi krajami albo gdy kraj importera zmienia je i podwyższa wymogi, jakim muszą odpowiadać produkty, przy czym zmiany te dotykają najbardziej towarów importowanych.
Strumienie handlu międzynarodowego mogą być też ograniczone lub zniekształcone różnicami między przepisami prawnymi lub administracyjnymi dotyczącymi procedur, jakim musi poddać się eksporter w celu uzyskania akceptacji jego wyrobów na rynku zagranicznym (bariery administracyjne).
4) Zakupy rządowe - odzwierciedlają popyt państwa, niezbędny dla zrealizowania jego funkcji ekonomicznych i społecznych.. Jest zaspokajany głównie przez dostawców krajowych, a preferencje dla nich wynikają z mocy prawa (np. USA), lub z powodu nacisków politycznych (np. związków zawodowych), albo też z woli samych rządów chcących z różnych powodów zapewnić zbyt produktom krajowym.
5) Procedury antydumpingowe. Mają za zadanie zapobiegać dumpingowi, będącemu przejawem nieuczciwej konkurencji.
Działania promocyjne:
Dotyczą przede wszystkim eksportu i wiążą się z jego subwencjonowaniem. Z subsydium (inaczej subwencja eksportowa) mamy do czynienia wówczas, gdy rząd lub inna instytucja publiczna dostarcza środków finansowych albo wsparcia dochodowego lub cenowego eksporterowi lub producentowi wyrobów eksportowanych oraz gry beneficjent uzyskuje z tego tytułu korzyści.
Subsydia mogą mieć charakter bezpośredni i polegają głównie na wypłacaniu eksporterowi premii w związku z rozmiarami zrealizowanego przez eksportu, a także na zwrocie eksporterowi różnicy między wyższą krajową, a niższą światową. Mogą to też być wypłaty na sfinansowanie badań rynków zagranicznych i działań marketingowych prowadzonych za granicą.
Subwencje pośrednie - ulgi i ułatwienia obniżające koszty lub umożliwiające osiąganie zysków w innej niż eksportowa dziedzinie (tym samym pozwalają producentowi na obniżenie cen produktów eksportowanych). Wiążą się z:
- ulgami fiskalnymi - obniżenie podatku od zysku, zmniejszenie dochodu do opodatkowania lub zwrot ceł za import surowców i komponentów do produkcji,
- ulgami kredytowymi - obniżenie oprocentowania kredytów udzielanych eksporterowi przez państwo lub bank komercyjny (spłata części lub całości odsetek przez państwo) albo wydłużenie okresu ich spłaty bądź karencji.
- korzyściami z pokrywania przez państwo wydatków marketingowych eksportera, których źródła tkwią w organizowaniu i finansowaniu przez rząd biur handlowych, zajmujących się gromadzeniem i udostępnianiem informacji dot. rynków eksportowych.
Stosowanie przez państwa subwencji eksportowych jest przejawem protekcjonizmu o podobnym charakterze jak cła importowe czy inne bariery z działań ochronnych. Ich celem jest bowiem również ochrona produktów krajowych przed konkurencją zagraniczną. Różnica polega na tym, że cła importowe chronią produkty krajowe przed konkurencją na rynku wewnętrznym, a subwencje eksportowe - na rynkach zagranicznych.
Innym rodzajem działania promocyjnego stymulującego sprzedaż za granicą jest dumping. Rodzi to skutki podobne do subsydiowania eksportu. Różnica polega stosowaniu dumpingu przez producentów-eksporterów, a subwencji przez instytucje rządowe.
KURS WALUTOWY I RYZYKO KURSOWE.
Wymienialność pieniądza na inny (również złoto) oznacza zagwarantowaną przez władze pieniężne i faktycznie istniejącą możliwość wymiany pieniądza krajowego na pieniądze zagraniczne oraz możliwość wykorzystania wymienionych środków pieniężnych (w istniej alej infrastrukturze - bankach, itp.). Jest warunkiem efektywnej wymiany międzynarodowej.
Wymienialność może być (rodzaje):
- pełna - oznaczająca nieograniczoną możliwość wymiany pieniądza krajowego na inną walutę.
- ograniczona - co do podmiotu lub tytułu wymiany. W związku z tym można wyróżnić wymienialność wewnętrzną, w ramach której prawo do wymiany mają rezydenci krajowi (osoby fizyczne i prawne zwane krajowcami dewizowymi). Wymienialność zewnętrzna natomiast oznacza, że prawo do wymiany mają nierezydenci, czyli cudzoziemcy dewizowi.
Ograniczenie wymienialności co do tytułu wymiany może polegać np. na możliwości wymiany tylko w związku z potrzebami importowymi przedsiębiorstwa, z obrotem turystycznym zorganizowanym lub z innymi tytułami.
Pojęcie i rodzaje kursu walutowego.
Kurs walutowy to cena określonej waluty wyrażona w innej walucie. Odzwierciedla to stosunek wymienny dwóch walut.
Kursy walutowe ogłaszane w tabelach kursów przez banki centralne krajów oraz ustalane są i podawane do wiadomości przez banki komercyjne dokonujące obrotów dewizowych, a także przez inne instytucje wymieniające krajowe środki pieniężne na zagraniczne i odwrotnie (również przez giełdy dokonujące wymiany).
Kursy walutowe ogłaszane są jako kursy kupna i sprzedaży. Kurs kupna jest niższy od kursu sprzedaży o marżę. Przy operacji inkasowania należności i regulowania zobowiązań z wykorzystaniem rachunków bankowych (operacje dewizowe) marża jest z reguły niższa niż w przypadku operacji skupu lub sprzedaży pieniądza gotówkowego (operacje pieniężne).
Kursy mogą być ogłaszane w formach:
- bezpośredniej - cena jednostki waluty zagranicznej wyrażona w walucie krajowej (np. 1$=4,00 PLN)
- pośredniej - cena jednostki waluty krajowej wyrażona jest w walucie zagranicznej (np. 1 PLN=0,25$).
W zależności od wpływu władzy monetarnej kraju na kształtowanie się kursu walutowego wyróżnić można:
- kurs sztywny - ustalany jest arbitralnie przez bank centralny i pozostaje niezmienny w długim okresie.
- kurs stały - występuje, gdy bank centralny aktywnie uczestniczy w jego ustalaniu, ale dopuszcza określony margines wahań kursu rynkowego wobec kursu centralnego, np. +/-6%.
- kurs płynny - kształtuje się na rynku walutowym (krajowym bądź światowym) pod wpływem wahań popytu i podaży na waluty obce względem waluty krajowej.
Kurs walutowy, głównie płynny pełni funkcje:
- zawiera informację, która jest istotnym parametrem decyzji gospodarczych dla podmiotów gospodarczych
- cenotwórczą - wahania kursu waluty względem innych walut, w których importer dokonuje płatności, wpływają na ich ceny na rynku krajowym.
- jest instrumentem polityki gospodarczej państwa.
Celem polityki kursu walutowego jest dążenie do ustalenia optymalnego poziomu kursu z punktu widzenia potrzeb bilansu płatniczego i gospodarki wewnętrznej.
Czynniki wpływające na poziom kursu walutowego.
Na poziom kursu wpływa głównie popyt i podaż walut zagranicznych względem waluty krajowej. Czynniki:
- ekonomiczne - to przede wszystkim sytuacja w bilansie obrotów bieżących, głównie w bilansie handlowym (eksport i import) i bilansie usług. Jeśli rośnie deficyt, waluta krajowa zniżkuje, jeśli nadwyżka - zwyżkuje.
Istotne znaczenie ma też saldo obrotów kapitałowych. Napływ kapitału zagranicznego skutkuje wzrostem kursu waluty krajowej, a odpływ jego spadkiem względem walut zagranicznych.
Poza tym znaczenie mają różnice w stopach procentowych między krajami, które skutkują napływem bądź odpływem kapitału zagranicznego w formie inwestycji portfelowych. Stopa wyższa zwiększa napływ kapitału zagranicznego.
Na poziom kursu walutowego wpływa też zróżnicowanie poziomu cen na rynku krajowym i rynkach zagranicznych, przede wszystkim zaś zmiany różnic cen, różnic w inflacji oraz zmiany poziomu PKB. Wzrost cen krajowych skutkuje spadkiem kursu waluty danego kraju. Zwiększenie wzrostu PKB skutkuje obniżeniem kursu i odwrotnie.
- instytucjonalne - największe ma stopień liberalizacji rynków towarowych i usługowych, w szczególności finansowych. Jego wzrostowi towarzyszy zwiększanie się przepływów międzynarodowych, co powoduje wzrost operacji wymiany walut i zmiany w popycie na poszczególne waluty oraz ich podaży.
Ponadto na kształtowanie się kursu walutowego oddziaływać może państwo przez politykę monetarną banku centralnego, która może być realizowana przez dewaluację (potanienie waluty) bądź rewaluację (podrożenie waluty) względem walut zagranicznych, albo przez operacje bezpośrednie banku centralnego na rynku walutowym.
Dewaluacja i rewaluacja to zmiany kursu jednorazowe. Zmiany rozłożone w czasie to deprecjacja (obniżenie kursu) i aprecjacja (umocnienie waluty).
- polityczne - związane ze stabilnością sytuacji międzynarodowej. Ważne znaczenie mają okresowe napięcia polityczne.
- psychologiczne - związane z przewidywaniami rozwoju koniunktury i dostosowanymi do nich zachowaniami inwestorów. Prognozy dobre skutkują zwiększonymi inwestycjami i napływ kapitału zagranicznego, wzrost popytu na walutę i w konsekwencji jej kursu.
- spekulacyjne - gra na zwyżkę bądź na zniżkę kursu danej waluty na rynkach walutowych świata.
BILANS PŁATNICZY PAŃSTWA.
To usystematyzowane, syntetyczne zestawienie wszystkich transakcji ekonomicznych zrealizowanych w określonym czasie między rezydentami krajowymi a nierezydentami czyli zagranicznymi podmiotami gospodarczymi. Obrazuje sytuację płatniczą kraju w stosunku do ujętych jako jeden zbiór innych państw, w którymi utrzymuje on stosunki ekonomiczne, kulturalne i polityczne.
W zależności od źródeł informacji do bilansu wyróżniamy:
- bilans płatniczy na bazie płatności - syntetyczne zestawienie rozliczonych przez system bankowy płatności , który w sposób usystematyzowany prezentuje, w odniesieniu do określonego czasu, transakcje zrealizowane przez dany kraj z resztą świata.
- bilans płatniczy na bazie transakcji - obejmuje bezpośrednie inwestycje zagraniczne, udzielone i otrzymane za granicą kredyty, działalność usługową oraz pomoc zagraniczną.
Źródłem danych do polskiego bilansu płatniczego sporządzanego na bazie płatności są sprawozdania polskich banków, posiadających upoważnienia do dokonywania czynności obrotu dewizowego i związanych z nim i obliczeń.
Na kształt bilansu płatniczego wpływ ma również ustrój gospodarczy, rozumiany najczęściej jako zespół reguł prawnych, które określają system własności oraz uprawnienia do wykonywania czynności gospodarczych. Ze względu na zakres i sposób regulacji procesów gospodarczych i rodzaj podejmowanych środków wyróżniamy:
- ustrój gospodarki rynkowej - państwo nie ingeruje w gospodarkę krajową i sferę stosunków gospodarczych z zagranicą, bilans płatniczy kraju ukazuje bezpośrednio rozmiary powiązań międzynarodowych podmiotów prywatnych.
- ustrój gospodarki regulowanej administracyjnie - stopień ingerencji państwa w życie gospodarcze kraju jest duży lub jest to gospodarka centralnie regulowana z minimalnym udziałem własności prywatnej. W bilansie płatniczym oprócz obrotów handlowych sektora prywatnego z zagranicą znajduje się również wpływ państwa na te obroty, będący skutkiem polityki gospodarczej państwa.
Struktura bilansu płatniczego.
Można w nim wyodrębnić 2 podstawowe części:
I. Bilans obrotów bieżących złożony z 5 części:
1) bilans handlowy - należności z tytułu eksportu i zobowiązania z tytułu importu towarów. To także wartość netto procesu uszlachetniania towarów, wartość towarów zaopatrzeniowych nabywanych przez przewoźników w portach oraz eksport i import złota niemonetarnego.
2) bilans usług - zestawienie płatności wynikłych z obrotów usługowych jak: transport, spedycja, finanse, turystyka oraz niematerialnych dóbr przemysłowych.
3) bilans procentów i dywidend - należności i zobowiązania związane z bieżącą obsługą kapitału zagranicznego ulokowanego w kraju w zagranicznych inwestycjach bezpośrednich i portfelowych oraz z tytułu kredytów i kapitału krajowego zainwestowanego w takich formach za granicą.
4) bilans bieżących transferów nieodpłatnych - ujęte są tam transakcje jednostronne, a więc albo wartości przekazane nieodpłatnie za granicę, albo nieodpłatnie z zagranicy do kraju i niezwiązane ze świadczeniem usług lub nabywaniem aktywów (transfery rządowe, składki na organizacje, itp.).
5) bilans bieżących obrotów niesklasyfikowanych - mieści się tam wartość skupu i sprzedaży walut obcych netto, dokonanych w kasach walutowych banków nieopatrzonych klasyfikacją statystyczną bilansu płatniczego.
II. Bilans obrotów kapitałowych i finansowych - obrazuje transakcje i rozliczenia dokonywane pomiędzy rezydentami i nierezydentami danego kraju z zagranicą, związane z przepływami kapitałowymi we wszystkich formach.
Transakcje kapitałowe - to dary i środki z pomocy bezzwrotnej przeznaczone na finansowanie środków trwałych, dodatkowo wartość umorzeń płatności odsetkowych oraz konwersji płatności odsetkowych i kapitałowych na walutę krajową.
Transakcje finansowe obejmują przepływy kapitału w formie inwestycji bezpośrednich, portfelowych i innych.
Od 2001r. w rachunku obrotów finansowych wprowadzono pozycję „pochodne instrumenty finansowe” obejmująca wszelkie transakcje instrumentami finansowymi, których cena uzależniona jest od ceny innych instrumentów finansowych, towarów lub wartości wskaźników ekonomicznych albo indeksów rynkowych.
Są tu jeszcze pozycje, które określa się mianem bilansu obrotów finansujących złożone z:
- oficjalnych aktywów rezerwowych,
- kredytów z MFW,
- rachunek transakcji finansowania wyjątkowego tzw. Exceptional financing.
Istota deficytu i nadwyżki w BP.
W sensie rachunkowym bilans płatniczy każdego kraju jest zawsze formalnie zrównoważony.
Dla sprecyzowania pojęcia deficytu oraz nadwyżki bilansu płatniczego przydatne jest dokonanie podziału wszystkich transakcji ujętych w bilansie płatniczym na:
- autonomiczne (podstawowe) - złożone ze wszystkich obrotów bieżących (towarowych, usługowych, przepływów procentów i dywidend oraz transferów nieodpłatnych), a także ruchów kapitału długoterminowego (inwestycji bezpośrednich i portfelowych oraz kredytów długoterminowych). Są to więc transakcje, których wystąpienie nie zależy od bilansu płatniczego.
- wyrównawcze - ich celem jest zrównoważenie deficytu lub nadwyżki powstałej w wyniku zrealizowania transakcji podstawowych. Do transakcji wyrównawczych zalicza się ruch kapitału krótkoterminowego, a więc zmiany stanu zagranicznych rachunków bankowych, stanu innych kredytów któtkoterminiowych (łącznie z saldem błędów i opuszczeń) oraz ruch złota monetarnego i dewiz.
Ujemne saldo obrotów podstawowych stanowi deficyt bilansu płatniczego, który musi zostać pokryty przez odpowiednie obroty wyrównawcze, natomiast saldo dodatnie oznacza nadwyżkę, dzięki której następują korzystne zmiany stanu pozycji wyrównawczych.
Uwzględniając ustrój gospodarczy oraz typ polityki ekonomicznej, można mówić o:
- równowadze rzeczywistej - gdy należności i zobowiązania związane z działalnością gospodarczą są podejmowane bez ograniczeń i nie towarzyszą im utrzymujące się przez dłuższy czas nadwyżka ani deficyt należności i zobowiązań.
- równowadze pozornej - kiedy zrównoważone saldo transakcji autonomicznych osiągane jest w wyniku restrykcyjnej polityki ekonomicznej.
Przyczyny nierównowagi BP:
Bilas płatniczy jest zrównoważony, gdy w pewnym okresie nie występuje w nim ani deficyt, ani nadwyżka, czyli gdy nie występują w nim transakcje wyrównawcze.
Na brak równowagi bilansu płatniczego mogą wpływać następujące przyczyny:
1) Zmiany wielkości PKB. Jedna z najważniejszych przyczyn krótkookresowej nierównowagi bilansu płatniczego. Wzrost PKB powoduje z reguły pogorszenie sald bilansu handlowego i sald bilansu obrotów bieżących, a jego obniżka poprawę.
PKB jest sumą towarów i usług wytworzonych w gospodarce. Ulega on podziałowi na:
-konsumpcję indywidualną (C),
-wydatki rządowe na dobra i usługi (G),
- inwestycje przedsiębiorstw (I),
-nadwyżkę eksportu nad importem (E-M).
Jego składniki możemy zapisać w postaci następującej formuły:
PKB=C+G+I+(E-M)
Różnica między wartością eksportu i importu, odzwierciedlająca zagraniczny popyt netto na dobra krajowe określana jest jako eksport netto. Jeśli suma popytu krajowego jest wyższa od poziomu PKB (kraj wydaje na spożycie i inwestycje więcej niż wytwarza), różnica ta jest wynikiem ujemnej wartości eksportu netto i stanowi deficyt bilansu handlowego i bilansu obrotów bieżących. Analogicznie, obniżenie poziomu PKB powoduje poprawę poziomu tych sald.
Podobnie negatywny wpływ na bilans płatniczy ma przyrost PKB z powodów zwiększenia inwestycji i wydatków rządowych.
2) Zmiany kursu waluty krajowej w stosunku do tendencji finansowych w świecie. Operacje międzynarodowe podmiotów gospodarczych, skutkujące wpływami finansowymi tworzą podaż walut zagranicznych. Wydatki na import i pozostałe rozliczenia - popyt. Wahania popytu i podaży wpływają na kursy walutowe, zaś to z kolei określa konkurencyjność cenową eksportu i importu. Zmianie ulega więc saldo bilansu handlowego i w ślad za nim saldo bilansu obrotów bieżących.
3) Zmiany terms of trade (warunków wymiany).Jeśli wskaźnik cenowy ToT>1, to oznacza, że tempo wzrostu cen w eksporcie jest wyższe od tempa wzrostu cen dóbr importowanych. Jeśli taki stan utrzymuje się przez dłuższy czas, tzn. że siła nabywcza tego kraju rośnie. Gdy zaś ToT<0 (ceny towarów importowanych rosną szybciej niż eksportowanych), wtedy do pokrycia wartości importu potrzebna jest większa ilość eksportu (spadek siły nabywczej wolumenu eksportu).
Korzystne zmiany tych wskaźników zwiększają wartość dodatniego salda lub zmniejszają ujemnego, niekorzystne zaś zmniejszenie wartości dodatniego salda lub powiększenie ujemnego salda handlu zagranicznego.
Zmiany ToT są determinowane przez 2 podstawowe czynniki, tj. uwarunkowania zewnętrzne, które uwidaczniają się w tendencjach zmian cen na rynku światowym oraz w strukturze towarowej eksportu.
Państwa chcące utrzymywać wskaźnik na dodatnim poziomie powinny umiejętnie przystosowywać się do zmian cenowych oraz bieżącego zapotrzebowania towarów atrakcyjnych na rynku.
4) Stopa wzrostu gospodarczego i stopa oszczędzania. Ma istotne znaczenie dla kształtowania się długookresowej sytuacji w bilansie płatniczym. Stopa wzrostu gospodarczego określa rozmiary i dynamikę wzrostu dochodów społeczeństwa, a pośrednio także zmiany struktury popytu globalnego (w tym popytu na produkty importowane. Z kolei stopa oszczędzania wiąże się z tym, że determinuje ona wielkość i dynamikę popytu oraz stopień absorpcji podaży eksportowej na popyt wewnętrzny. Od jej wielkości zależy również wartość inwestycji.