klis praca2, Studia Peadagogika, dysleksja itp


humanista akcentował rolę oświaty oraz wychowania w organizacji, zarządzaniu państwem jak i we wzroście sprawiedliwości stosunków społecznych. Jednak najbardziej reprezentatywna dla tego okresu była pedagogika Jana Amosa Komeńskiego XVII wieku. Pedagog ten jako pierwszy starał się stawiać naukowe pytania na temat skuteczności edukacji w aspekcie natury człowieka oraz rozwoju społecznego. Kultura pedagogiczna Europy XVIII wieku to moment powstawania wielkich filozoficznych systemów pedagogicznych:

W Polsce w XVIII wieku nastąpiła reforma szkolnictwa pijarskiego zapoczątkowana przez Stanisława Konarskiego, natomiast największym osiągnięciem reformatorskich dążeń na polu wychowania było powołanie w 1773 roku Komisji Edukacji Narodowej, która stanowiła pierwszą na świecie szkolną magistraturę publiczną. Ustawy KEN-u odzwierciedlały światłe myśli pedagogiczne, co było wynikiem współpracy z takimi ówczesnymi pedagogami i myślicielami jak:

W wieku romantyzmu powstały wielkie systemy pedagogiczne związane z filozofią "czynu narodowego", autorstwa Bronisława Trentowskiego i Kazimierza Libelta, który zapoczątkował przekształcanie romantycznego czynu narodowego w czyn realnej pracy organicznej. W drugiej połowie XIX wieku nastała fala pozytywistycznych idei "urealnienia" oraz "unaukowienia" pedagogiki, gdzie szczególną role odegrała pedagogika H. Spencera (utylitaryzm), natomiast na terenie polski dzieła takich twórców jak Aleksander Świętochowski, Eliza Orzeszkowa czy Bolesław Prus).

Przełom XIX i XX wieku (i później) to okres pedagogiki empirycznej, eksperymentalnej, która opierała się na naukach biomedycznych, psychologicznych i na empirycznej socjologii. W Polsce, najbardziej znanym przedstawicielem tego prądu był J. W. Dawid. W dalszej części tego stulecia mamy do czynienia z wielkimi, często przeciwstawnymi nurtami pedagogicznymi:

Myśl pedagogiczna ostatnich dziesięcioleci XX wieku wiązała się z hermeneutyką filozoficzną (szukanie "nowej racjonalności", nowej interpretacji świata) oraz z myślą filozoficzną nawiązującą do kontrkultury i kontestacji. W pedagogice hermeneutycznej mamy do czynienia z akcentowaniem kategorii "dialogu bezarbitralnego" (idea dialogiczności), która miała stanowić jedną z podstawowych kategorii myślenia pedagogicznego (Stanisław Ruciński). Alternatywne koncepcje współczesnego humanizmu pedagogicznego postulują wolność oraz prawo dzieci i młodzieży do swobodnego rozwoju (Bogdan Śliwerski, Maria Łopatkowa).

Postmodernistyczne założenia odnajdujemy również w pedagogice krytycznej oraz socjologii oświaty (Lech Witkowski, Zdzisław Kwieciński, Teresa Szkudlarek). Prowadzone są dyskusje dotyczące nowych strategii oświatowych, gdzie w międzynarodowej skali (jak i na terenie poszczególnych krajów) tworzone są raporty oświaty (np. raport Etgara Faure'a "Uczyć się aby żyć", raport Klubu Rzymskiego - "Uczyć się - bez granic", Polska - "Raport o stanie oświaty w PRL", "Edukacja narodowym priorytetem"

Po tych kilku słowach wstępu na temat rozwoju myśli pedagogicznej, można przejść do sedna niniejszej pracy, a więc do samego wychowania. Na gruncie pedagogiki, termin wychowanie jest różnie definiowany - pojęcie to podlega ciągłej analizie, czego celem jest osiągnięcie jego większej precyzji przy uwzględnieniu korelacji zachodzących pomiędzy wychowaniem a postępem społecznym, naukowym i technicznym. Wyróżnić można dwa odrębne stanowiska w sprawie uściślania pojęcia "wychowania". Z jednej strony przypisuje się mu szerokie znaczenie, podczas gdy inni pedagodzy optują za zawężeniem jego zakresu. Jedne określenia mają charakter definicji wiodących, a inne nadają wychowaniu mniej ogólnego znaczenia. Bogdan Suchodolski jest zdania, iż najważniejszą rzeczą we współczesnym wychowania jest takie kształtowanie ludzi:

Zatem, wychowanie to przygotowanie człowieka do zadań powstających w toku rozwoju cywilizacji, a więc przysposobienie go do życia. Jak twierdzi Suchodolski, wychowanie człowieka na miarę cywilizacji nowoczesnej znaczy tyle, co wychowanie go na miarę zadań, które muszą być przez ludzi podejmowane i rozwiązywane, by dalszy rozwój cywilizacji coraz lepiej spełniał postulaty humanizmu.

W innych definicjach wychowania stykamy się z jego określeniem jako całokształtu procesów, w których toku jednostka rozwija swoje postawy i zdolności oraz kształtuje takie formy zachowania, które mają wartość w danym społeczeństwie. Wychowanie określa się również jako proces społeczny, w trakcie którego wychowanka poddaje się świadomym oraz celowym wpływom zorganizowanego środowiska w celu przygotowania go do życia i osiągania pełnego rozwoju osobowości.

Z kolei definicyjne ujęcie wychowania Heliodora Muszyńskiego akcentuje rozwój osobowości; wychowanie jest tutaj pojmowane jako szczególny rodzaj ludzkiej działalności polegający na zamierzonym wywołaniu określonych zmian w osobowości człowieka. Pedagog ten dalej precyzuje, do jakich cech osobowości powinno się odnosić wychowanie - w wąskim ujęciu, wychowanie oznacza zamierzone kształtowanie u wychowanka zespołu cech składających się na uczuciowo - wolicjonalną stronę jego osobowości. Jest to zatem kształtowanie jego postaw, przekonań, wartości, celów i ideałów. Cechy te określa się mianem kierunkowych, obok których wyróżnia się cechy instrumentalne, takie jak inteligencja, wiedza, doświadczenie, umiejętności czy nawyki. Formowanie cech instrumentalnych wychowanka to nauczanie.

Przeciwstawne ujmowanie wychowania znajdujemy w jego szerokim ujęciu, gdzie termin ten oznacza celowe kształtowanie fizycznych oraz psychicznych sił człowieka, światopoglądu i oblicza moralnego, które obejmuje również kształcenie i nauczanie. Definicją godzącą różne, odmienne ujęcia wychowania jest następująca: jest to przygotowanie człowieka do życia oraz kształtowanie jego osobowości, które to dwa zadania stanowią podstawę tego procesu. Zatem reasumując, przez wychowanie rozumie się całokształt wpływów oraz oddziaływań, kształtujących rozwój jednostki i przygotowujących ją do życia w społeczeństwie. W tym sformułowaniu, wychowanie ukazuje się nam jako złożony proces obejmujący różne formy oddziaływania, warunkujące rozwój człowieka na poszczególnych etapach jego życia. Do najważniejszych czynników kształtujących człowieka zalicza się jego rodzinę, otoczenie i rówieśników.

Prawidłowe ujęcie genezy procesu wychowania (jak i samej jego istoty) wymaga również opisu rozwoju społeczeństwa wraz z panującymi w nim prawami, kierującymi powstawaniem oraz rozwojem ludzkości.

Opierając się na podstawowym założeniu nauki marksistowskiej mówiącym, iż to praca stanowi o człowieku jako istocie społecznej, założyć można również, iż również wychowanie ma swoje korzenie w pracy. Materiałów umożliwiających stworzenie naukowej genezy wychowania dostarczają wyniki badań prowadzonych na współczesnych ludach pierwotnych żyjących poza cywilizacją, badania odkryć i wykopalisk po wymarłych ludach, jak również relacje kronikarzy i historyków, takich jak Herod, Tacyt czy Cezar. Informacje z powyższych źródeł przedstawiają się w sposób następujący: w czasach pierwotnych społeczeństw doświadczenia dorosłych były tak proste, iż młodsze pokolenia bez trudu przejmowały je w drodze naśladownictwa. Na tym etapie rozwoju człowieka trudno jeszcze mówić o wychowaniu w dzisiejszym ujęciu, co pojawia się w chwili potrzeby wytwarzania narzędzi - dzieci otrzymywały od dorosłych odpowiednie wskazówki w tym zakresie. Faktem oczywistym jest, iż długo jeszcze nie było mowy o wypracowanych metodach wychowawczych - starsi w celu nauki młodych używali swojego przykładu, wyjaśnień, nagród za zręczność (lepsze kąski), pochwał, szyderstw, kpiny czy nawet bicia (kara za brak zręczności czy tchórzostwo). Zatem mamy tu do czynienia z przekazywaniem młodemu pokoleniu niezbędnych doświadczeń, gdzie wychowanie polegało głównie na wdrażaniu do wykonywania określonej pracy.

Z chwilą, gdy człowiek osiągnął już taki poziom, iż wytwarzał on coraz więcej dóbr (więcej, niż było to niezbędne dla utrzymania się przy życiu), rozwinęła się idea handlu wymiennego a później również opartego na środkach obiegowych - pierwotna wspólnota uległa rozpadowi ustępując miejsca innych formom społecznym. Pojawienie się grupy panującej, wzrost wiadomości oraz sprawności w zakresie produkcji, większy zasób wiedzy i inne, stanowiły źródło wielkich zmian zarówno w treści jak i w organizacji wychowania. Krystalizacja procesu wychowania umysłowego oddzieliła go od nauki pracy fizycznej stając się stopniowo monopolem klasy wyzyskującej. W tym czasie zanika także równość wychowania, gdzie potomkowie kapłanów, starszyzny, otrzymywali głównie wychowanie umysłowe, podczas gdy pozostałe dzieci uczono jedynie pewnych sprawności fizycznych, przygotowania do walki oraz pracy. Jest to początek wychowania klasowego.

W tym czasie powstają instytucje, których celem jest organizacja procesu wychowania dla młodego pokolenia. Jest to okres rozważań na temat człowieka jako twórcy wartości kulturalnych, gdzie prym wiedli w tym zakresie sofiści (V wiek p.n.e.). Poświęcali oni wiele uwagi temu problemowi poważnie zajmując się sprawa wychowania człowieka, przez co stali się pierwszymi twórcami teorii pedagogicznych. Analiza dalszego, historycznego rozwoju wychowania nasuwa wniosek, iż podstawę kształcenia i wychowania stanowiły treści dorobku kulturalnego epoki, jednak określone cele wychowania i zakres kształcenia wyznaczane były przez funkcję społeczną danej klasy społecznej. Zatem ograniczanie bądź rozszerzanie przywilejów społecznych klasy panującej miały decydujący wpływ na treści, metody oraz organizację wychowania całego systemu wychowania narodu.

Wychowanie zatem wiąże się ze społeczną produkcją oraz stanowi pochodną kultury epoki będąc koniecznym warunkiem przygotowywania młodego pokolenia do pracy oraz udziału w życiu społecznym, politycznym i kulturalnym. Z tego powodu należy je rozpatrywać w kategoriach jednej ze stron życia społeczeństwa, społecznej funkcji mającej miejsce na wszystkich etapach rozwoju społecznego.

Termin wychowanie można tłumaczyć na wiele różnych sposobów, czego dokonywali niemal wszyscy znani pedagodzy, filozofowie i inni myśliciele. Nie jest to pojęcie ścisłe, stąd też tak wiele jego ujęć, gdzie niektóre stanowiska w tej sprawie znajdują się poniżej:

Krąg inicjatorów i realizatorów procesu wychowania (w jego szerokim ujęciu) jest znacznie szerszy, niż ma to miejsce w przypadku osób podejmujących celowe oraz świadome działania wychowawcze. Innymi słowami - wychowawca to nie tylko rodzice, nauczyciel, wykładowca, minister edukacji czy twórca danego systemu oświatowego, lecz również takie osoby, jak:

Zatem różnego rodzaju bodźce o wymiarze oddziaływań wychowawczych wzajemnie przenikają się, nakładają, podważają i eliminują. Takie przeciwstawny charakter oddziaływań może rodzić w młodych ludziach uczucie zagubienia (co również przytrafia się dorosłym). Marzeniem wielu pedagogów jest, by proces oddziaływania na wychowanka, którego wynikiem będą względnie trwałe zmiany w jego rozwoju fizycznym, intelektualnym, społecznym, duchowym i kulturowym - opierał się na odpowiednio stabilnych i wspierających się wzajemnie autorytetach, co jednak stanowi pewnego rodzaju utopię w dzisiejszych czasach. Ponadto, takie życzeniowe myślenie może również utrudniać osiąganie rzeczywistych celów pedagogicznych. Zatem, jednym z głównych problemów pedagogicznych jest to, by z jednej strony dostarczyć wychowankowi odpowiednich bodźców i wpływów, które będą kształtować jego osobowość zgodnie z założonym ideałem wychowawczym, z drugiej zaś strony należy chronić go przed wpływem bodźców niepożądanych i przeciwstawnych.

To, iż proces wychowania stanowi zjawisko społeczne jest bardzo powszechnym stwierdzeniem, często spotykanym na gruncie literatury pedagogicznej, jednak biorąc pod uwagę istotne doświadczenia społeczne z przełomu lat 80 i 90, należy spojrzeć na społeczny kontekst wychowania w nieco inny sposób. Wydarzenia z tamtych lat, mające miejsce w Polsce (i innych socjalistycznych krajach) ukazały, iż o losie tych państw decyduje (w większym stopniu niż dotąd sądzono) człowiek ukształtowany przez ogólnospołeczne mechanizmy wychowania, który to model jest efektem różnych zabiegów wychowawczych stosowanych w systemach oświatowo - wychowawczych.

Ten model człowieka kształtowany był w Polsce w latach 1944 - 1989 (Rosja - 1917 -1990) pod wpływem coraz to bardziej odizolowanej w życiu poszczególnych narodów biurokracji. Człowiek, któremu narzucono tą unifikację pozbawiając go możliwości osiągania sukcesów poprzez hamowanie jego indywidualności - nie mógł równać się z obywatelami państw, które brały udział w globalnych zawodach naukowo - technicznych, z obywatelami Ameryki Północnej, Europy Zachodniej oraz Dalekiego Wschodu. Wynikiem tego była sytuacja, w której poza paliwem przeznaczonym dla rakiet kosmicznych oraz częściowo laserem, człowiek socjalistyczny nie wniósł do światowego postępu niczego istotnego.

W czasie zastoju, a wręcz zacofania w krajach ustroju socjalistycznego, kapitalizm i demokracja zbierały swoje żniwa w postaci coraz nowszych wynalazków - komputer, telewizja czy radar znalazły szybko powszechne zastosowanie w produkcji oraz życiu codziennym, ostatecznie dystansując państwa takie jak Rosja czy Polska w zakresie wydajności pracy oraz jakości i kosztów produkcji.

W świetle tych doświadczeń sens wychowania jako zjawiska społecznego wyraża się nie tyle w tym, iż to szersze grupy społeczne wpływają na jego efekty, lecz w tym, iż rezultaty oddziaływania na osobowość człowieka ostatecznie decydują nie tylko o indywidualnym, lecz również zbiorowym sukcesie, przesądzając o losach całych zbiorowości. Wyniki jednostkowego wychowania składają się więc na sukcesy bądź klęski społeczno -ekonomicznych ustrojów, a więc i całych narodów. Uświadomienie sobie tego faktu ukazuje prawdziwą silę sprawczą wychowania w jego szerokim ujęciu.

Właściwe zrozumienie wychowania, jako zjawiska społecznego, wymaga posłużenia się zweryfikowaną i adekwatną dla istotnych doświadczeń historycznych narodu, koncepcją stratyfikacji społecznej. Stratyfikacja społeczna to wizja ważnych podziałów, które mają miejsce we współczesnym społeczeństwie. Na gruncie literatury pedagogicznej oraz ogólnospołecznej, obraz przedstawianej stratyfikacji społecznej w świetle późniejszych wydarzeń okazał się wielce uproszczony, co przede wszystkim przejawiało się w braku właściwej oceny roli, jaką odgrywała biurokracja.

Biurokracja alienowała jednostki ze społeczeństwa; przywłaszczała sobie ich społeczno - polityczną podmiotowość, co skutecznie likwidowało masowe dążenia do nowatorstwa, ponadprzeciętnych sukcesów. Z drugiej strony, ta wszechobecna siła narzuciła społeczeństwu wzór człowieka zunifikowanego, pozbawionego swojej faktycznej indywidualności. Jeśli chodzi o sferę wychowania, biurokracja miała wpływ na kształt tego procesu, gdzie rozwijała sztuczne samozadowolenie z niewielkich jednostkowych i zbiorowych sukcesów (najczęściej ilościowych).

Do innych błędów w obszarze przejętej przez społeczeństwo wizji wychowania, wynikających z przyjęcia niewłaściwego obrazu stratyfikacji społecznej, zaliczyć należy również przecenienie roli robotników, która urastała tutaj do roli samodzielnej siły społeczno - politycznej, która miała możliwość przełamania monopolu władzy. Przerysowywano więc szansę robotników na stworzenie społeczeństwa bez dominacji i wyalienowanej biurokracji, społeczeństwa, gdzie nie było by już możliwości powrotu do grupy społecznej ludzi bogatych, sprawujących władzę nad innymi grupami społecznymi. Tego rodzaju utopijne wizje bazowały zapewne na założeniu, iż polski robotnik w skali światowej należał do najlepiej wykształconej grupy robotniczej. Jednak ocena miejsca polskiego robotnika w strukturze ówczesnego społeczeństwa nie brała pod uwagę tego, iż postępująca rewolucja naukowo - techniczna prowadziła do zmiany dominacji kompleksu paliwowo - energetycznego oraz tradycyjnego przemysłu ciężkiego, których miejsce zajmowały dziedziny zajmujące się rozwojem najnowocześniejszej techniki.

Kolejnym etapem przemian był koniec roli ówczesnego robotnika przemysłowego, stanowiącego jedną z podstawowych sił zdolnych w sposób rzeczywisty (a nie tylko pozorny) wpływać na resztę społeczeństwa. Jak ukazały kolejne wydarzenia, polska klasa robotnicza miała możliwość obalenia władzy i biurokracji, jako społecznie i wychowawczo dominująca siła. Jednak wywalczona władza nie przeszła w jej ręce, bądź ręce jej reprezentantów - władzę tę otrzymały siły polityczne nie postulujące sprawiedliwości społecznej czy eliminacji dysproporcji społecznych, lecz głoszące hasła takie jak równy start wszystkich dzieci i młodzieży, które z jednej strony mobilizowały robotników w walce z biurokracją, a z drugiej - stanowiły inspirację dla społecznego rozwoju Polski po roku 1989.

Społeczny wymiar wychowania wyraża się zatem nie tylko w tym, iż jego efekty mają decydujący wpływ na losy danego społeczeństwa, lecz również w tym, iż zrozumienie przebiegu społecznych oddziaływań na kierunek czynności wychowawczych wymaga uświadomienie sobie wiedzy dotyczącej stratyfikacji społecznej; wiedzy, która będzie wolna od wszelkich uproszczeń czy mitów. Należy tutaj zaznaczyć, iż ten rodzaj wiedzy, o odpowiednich wartościach poznawczych, nastręcza wielu trudności - kiedyś problem stanowiły tutaj interesy dominującej biurokracji, które to miejsce aktualnie zajęły interesy innych grup, dla których powstanie tego rodzaju wiedzy nie jest korzystne.

Zatem odpowiednie zrozumienie procesów wychowania w szerszym kontekście społecznym wymaga od pedagoga uwzględnienia doświadczeń wychowawczych ostatnich dziesięcioleci, co doprowadzi go do słusznej refleksji, iż działa w sferze, gdzie ważą się losy tak jednostek, jak i całych zbiorowości i ustrojów. Pojęcie istoty sił społecznych, które na przełomie wieków wywierały istotny wpływ na wychowanie, wymaga głębszej analizy tego zjawiska - nie można zadowalać się tutaj tak powszechnymi uogólnieniami, gdyż w rzeczywistości są one dla sytuacji wychowawczej bezwartościowe.

W procesie wychowania niezwykle istotna jest działalność specjalistów zajmujących się kształceniem i wychowaniem, jak i niespecjalistyczna działalność prowadzona na tym polu. W przypadku profesjonalistów, ich rola w procesie wychowania ciągle wzrasta, która to sytuacja jest wynikiem następującego procesu: w każdej z dziedzin nauki, szczególnie zaś w tych dziedzinach, gdzie występuje zjawisko nasilania się trudności, rozwiązanie owych problemów powierza się zawodowo wyspecjalizowanym w określonej dziedzinie pracownikom, posiadającym profesjonalną wiedzę oraz profesjonalne umiejętności. Takie działanie zasadza się na założeniu, iż taka kadra rozwiąże zaistniały problemy szybciej i lepiej niż amatorzy. Faktem oczywistym jest, iż wychowanie jest przykładem złożonej, wciąż komplikującej się dziedziny. Drugim powodem popularności specjalistów jest fakt, iż posiadają oni wyspecjalizowany system kształcenia i wychowania.

Nie należy jednak zapominać, iż równy (o ile nie większy) wpływ na kształtowanie się osobowości młodego pokolenia mają nieprofesjonalni wychowawcy - to rodzice i inni opiekunowie dziecka wpajają mu od najmłodszych lat podstawowe wartości kształtując jego osobowość.

Współczesna pedagogika zawiera wiele różnych dziedzin wychowania. Najnowsze wydanie "Słownika Pedagogicznego" wspomina o następujących rodzajach wychowania:

Wychowanie fizyczne łączy się z wychowaniem zdrowotnym, intelektualne z umysłowym, natomiast laickie z wychowaniem świeckim. Obok typowych dziedzin wychowania wymienione zostało dodatkowo wychowanie w rodzinie, wychowanie przedszkolne i wychowanie alternatywne (nie związane z instytucją, lecz określające stosunek do innych form wychowania). Z kolei "Mała Encyklopedia Pedagogiczna" wymienia następujące rodzaje wychowania:

Podręczniki pedagogiczne wydane po 1956 roku do dziedzin wychowania zaliczały najczęściej:

Z kolei B. Suchodolski proponuje w miejsce wychowania umysłowego wstawić wychowanie i kształcenie przez naukę. Ten rodzaj wychowania oprócz swoich tradycyjnych funkcji powinien spełniać również rolę wychowania społeczno - moralnego, kształtującego takie postawy jak umiłowanie prawdy czy zdyscyplinowanie. Reasumując, na gruncie pedagogiki, dziedziny wychowania określane są w różny sposób, co następuje poprzez przyjęcie określonego kryterium tych wyróżnień (jak na przykład właściwości wychowania, dziedziny cywilizacji, praca czy inne zjawiska). Jednak to nie dziedziny wychowania, ich rodzaj czy liczba, stanowią podstawowy problem dla zrozumienia procesów zachodzących w obrębie współczesnego wychowania, lecz sposób ujmowania istoty tego procesu. Niezależnie od ilości wydzielanych przez pedagoga dziedzin wychowania, musi on mieć świadomość, iż proces ten w praktyce ma charakter integralny i niezwykle duże znaczenie dla wszystkich jednostek znajdujących się pod wpływem jego oddziaływań, jak również wszelkich wspólnot ludzkich. Rola wychowania wraz z upływem czasu staje się w dzisiejszym świecie coraz większa.

Wychowanie stanowi rodzaj działalności społecznej charakteryzujący się niezwykłą złożonością i różnorodnością, zatem konieczne jest wyłonienie w praktyce jego różnych rodzajów według założonej zasady. Najwcześniej wykorzystywano zasadę wyszczególniania różnych dziedzin osobowości, jakim przypisać można poszczególne zabiegi wychowawcze. W wyniku takiego podziału uzyskiwano przykładowo następujące rodzaje wychowania:

Klasyfikacji działalności wychowawczej dokonać można również poprzez wyłonienie określonych sfer rzeczywistości, które stanowią ramy dla różnych procesów wychowawczych. Taki podział ma uzasadnienie w tym, iż wychowanie jest współcześnie pojmowane jako wprowadzenie wychowanka w różne dziedziny życia społecznego oraz przygotowanie go do samodzielnego funkcjonowania w poszczególnych sferach rzeczywistości. Istnieje zatem bardzo wiele różnych podziałów dziedzin wychowania, które jednak nie wykluczają się nawzajem, lecz bardziej uzupełniają. W celu bliższego opisu poszczególnych rodzajów działalności wychowawczej, autor niniejszej pracy wybrał dwie klasyfikacje dziedzin wychowania, z których pierwsza wyróżnia następujące:

  1. wychowanie przez kolektyw - podstawową właściwość współczesnego wychowania stanowi to, iż przebiega ono głównie w formie grupowej, zatem wychowawca bardzo rzadko zajmuje się pojedynczym wychowankiem, zawsze natomiast - członkiem pewnego zespołu, który na jednostkę wywiera różne wpływy; należy tutaj zaznaczyć, iż wpływ grupy ma miejsce nawet wtedy, gdy nie jest ona obecna w danej sytuacji, co wynika z faktu psychicznej więzi jednostki ze swoją grupą

  1. wychowanie przez naukę - pojęcie to stanowi pewne rozszerzenie dla pojęcia nauczania, co odzwierciedla ogromne przemiany, jakie miały miejsce w życiu kulturalnym społeczeństw w ciągu kolejnych stuleci; wiedzę o rzeczywistości wraz z rządzącymi nią prawami, w dalekiej przeszłości posiadało niewiele jednostek, które przekazywały ją innym na zasadzie pewnego "wtajemniczania"; w dzisiejszych czasach, w miejscu tych przestarzałych praktyk mamy zupełnie inny system przekazywania wiedzy - nauka nie stanowi już tajemnicy czy tabu, lecz jest ona podstawowym elementem życia społecznego, wiedza naukowa stanowi natomiast przedmiot masowej informacji; zatem w wyniku wielu następujących po sobie przemian, nauka współcześnie wpisuje się w życie każdego człowieka już od najmłodszych lat, podczas gdy wiedza naukowa wraz z jej praktycznym zastosowaniem stały się po prostu wszechogarniającą nas rzeczywistością

  1. wychowanie przez pracę - praca odgrywa w procesie wychowania niezwykle istotną rolę, gdzie efektywność w tym zakresie determinowana jest nie przez sam fakt wykonywania pracy przez wychowanka, lecz przez to, w jaki sposób został on do tej pracy wdrożony oraz jakie warunki spełnia sam proces pracy; rolą wychowania przez pracę jest nie tylko przygotowanie do dorosłego życia, w którym wychowanek będzie samodzielnie się utrzymywał, lecz przede wszystkim chodzi tutaj o ukształtowanie w nim postawy odpowiedzialności i szacunku dla pracy

  1. wychowanie przez sport i wypoczynek - tradycyjnie ten dział wychowania określany jest jako "wychowanie fizyczne", które z kolei coraz częściej zastępuję się szerszym pojęciem - "wychowanie zdrowotne"; ogólnie ujmując, ta dziedzina wychowania dotyczy rozwoju fizycznej sfery wychowanka, lecz także powinna być ona pojmowana jako wychowanie do racjonalnego spędzania czasu wolnego, co jest tak ważnym problem w dzisiejszej rzeczywistości

  1. wychowanie przez sztukę - pojęcie to ma nieco węższe znaczenie, niż wychowanie estetyczne; ta sfera życia jest niezwykle ważna w życiu każdego człowieka, odnosi się ona zarówno do relacji międzyludzkich jak i pełni też swoje funkcje w stosunku do pojedynczych jednostek; wychowanie kształtuje umiejętność konstruktywnego działania w życiu społecznym, harmonijnego współżycia oraz budowania osobistego szczęścia w życiu, gdzie wychowanie przez sztukę największą rolę spełnia w trzeciej funkcji

Wychowanie w rozwoju społeczeństwa pełni funkcję adaptacyjną i twórczą. W procesie wychowania młode pokolenie otrzymuje dziedzictwo swojego narodu w postaci wartości kulturowych, postaw, wzorców zachowań itp. Poprzez adaptację tych wartości społeczeństwo staje się spójne a jednocześnie zachowuje przez swój tradycyjny styl życia. Z drugiej strony, potrzeba jest jednostek twórczych, krytycznych oraz zdolnych do wprowadzania odpowiednich zmian w tym społeczeństwie. Zapewnienie warunków umożliwiających dokonywanie tych zmian stanowi adaptacyjną funkcję wychowania. Zatem obydwie te funkcje wzajemnie się uzupełniają i są równie ważne dla prawidłowego funkcjonowania każdego społeczeństwa.

Podziału dziedzin wychowania dokonywać można także ze względu na przyjmowane cele wychowania, czyli zamierzone i pożądane efekty wychowania, które razem składają się na określony wzór osobowy. Zatem zgodnie z tym kryterium wyróżnia się następujące rodzaje wychowania:

  1. wychowanie umysłowe - jego cel stanowi przekazanie młodemu pokoleniu podstawowej wiedzy w postaci najważniejszych praw, zjawisk i faktów z nauk przyrodniczych, ścisłych oraz z dziedziny życia społecznego i kulturalnego, co umożliwia właściwą orientację w rzeczywistości oraz przygotowuje do funkcjonowania w różnych warunkach; całokształt zdobytej wiedzy wraz z przekonaniami składają się na światopogląd człowieka; wychowanie umysłowe wiąże się nie tylko ze zdobywaniem wiedzy, lecz również z nabywaniem umiejętności i kształtowaniem zdolności poznawczych - uczy ono, jak obserwować różnego rodzaju zjawiska, jak dostrzegać pewne właściwości rzeczy i procesów

  1. wychowanie politechniczne - aktualnie, każdy człowiek spotyka się w swoim codziennym życiu z różnego rodzaju wytworami techniki (jak na przykład sprzęt AGD), jednak dla właściwego użytkowania tych przedmiotów, należy posiadać na ich temat odpowiednią wiedzę, na podstawie której można je wykorzystywać zgodnie z przeznaczeniem; poznawanie różnych wytworów techniki rozwija wyobraźnię, pobudza myślenie, powoduje rozwój i utrwalanie się zainteresowań dziecka

  1. wychowanie moralno - społeczne - istotą tego wychowania jest wdrażanie ludzi do zachowania się zgodnie z przyjętymi w danym społeczeństwie normami i regułami, co umożliwia ich harmonijne współżycie; brak obowiązujących norm regulujących zachowania ludzkie prowadzi do rozpadu danej grupy; przekazywanie młodemu pokoleniu wyznawanych norm i wartości ma znaczenie zarówno dla pojedynczych jednostek, jak i dla całej społeczności, w której jednostki te żyją

  1. wychowanie fizyczne - przebieg oraz efekty nauczania w znacznej mierze regulowane są przez stan zdrowia fizycznego wychowanka oraz jego trybu życia, dlatego też tak ważne jest, by każde dziecko miało zapewnione odpowiednie warunki dla rozwoju i tej sfery swojego życia; ruch wpływa pozytywnie nie tylko na organizm człowieka, lecz również na jego psychikę i umysł, odpowiednio zwiększając jego możliwości intelektualne;

  1. wychowanie estetyczne - jego celem jest rozbudzanie wrażliwości wychowanków na różne formy piękna, mające miejsce w otaczającej rzeczywistości

Najstarszą formę wychowania stanowi wychowanie naturalne, które dawnych czasach zachodziło samorzutnie poprzez udział młodych ludzi w życiu dorosłych. W czasach pierwotnych wspólnot, wychowanie naturalne stanowiło jedyne przygotowanie młodych jednostek do samodzielnego życia. należy tutaj zaznaczyć, iż wychowanie naturalne przetrwało do dzisiejszych czasów, którego idea odzwierciedla się w tym, iż dziecko jako członek rodziny jest również uczestnikiem jej życia, w którym obserwuje zachowanie osób dorosłych w przeróżnych sytuacjach życiowych. Te "podpatrzone" zachowania młody człowiek przejmuje jako własne (dzieje się to na drodze naśladownictwa). Również w toku obserwacji dziecko uczy się mówić, odróżniać dobro od zła, nabywa różne nawyki.

Te najwcześniej nabyte formy zachowania, wykazują niezwykle dużą trwałość w dalszym życiu człowieka - zarówno te pozytywne jak i o negatywnym zabarwieniu. Uczestnictwo w różnych uroczystościach rodzinnych stanowi dla dziecka źródło wiedzy na temat panujących w społeczeństwie (bądź rodzinie) zwyczajów, tradycji, kultury, przez co uczy się ono jak nawiązywać i podtrzymywać kontakty z bliskimi i dalszymi osobami. Kolejnym źródłem tej niezbędnej dla uczestnictwa w życiu społecznym wiedzy, są różnego rodzaju opowiadania, książki, telewizja, radio itd.

Obecnie, czas poświęcony na wychowywanie dzieci uległ skróceniu, czego powodem jest fakt podejmowania pracy zawodowej przez kobiety. Kolejną zmianą, stanowiącą odpowiedź na tę poprzednią, było powstanie instytucji (żłobki, przedszkola), które miały przejąć wychowawczą funkcję rodziny. W dzisiejszym procesie wychowywania młodych pokoleń czynny udział biorą więc nie tylko rodzice dziecka i jego rodzina, lecz również różnego rodzaju instytucje do tego celu powołane jak i społeczna rzeczywistość, z jaką styka się dziecko. Właśnie jednym z celów wychowania jest przystosowanie dziecka do funkcjonowania w otaczającej go rzeczywistości. Działania takie jak systematyczne wprowadzenie wychowanków w dorosły świat, zachęcanie ich do naśladowania określonych sposobów działania pod kontrolą rodziny oraz stopniowe wdrażanie do coraz pełniejszego udziału w prawach i obowiązkach osób dorosłych, prowadzą również do trwałego przyswajania przez młode pokolenie tradycji i obyczajów.

Wychowanie naturalne ma również miejsce w kręgu oddziaływań rówieśniczych, podlegają mu zarówno dzieci, młodzież, jak i osoby dorosłe, na które największy wpływ ma otoczenie społeczne. Do sytuacji, które w znaczący sposób kształtują ludzi w ich dorosłym życiu, zaliczyć można wykonywanie pracy, prowadzenie działalności społecznej, udział w życiu rodziny, różne sposoby spędzania czasu wolnego i inne.

W społeczeństwach posiadających scentralizowaną kontrolę, proces wychowania przybiera często postać zorganizowanego systemu, gdzie określone instytucje koordynują poszczególne działania edukacyjne wzajemnie się uzupełniając i wspierając. Natomiast sytuacja społeczeństw pluralistycznych, zdecentralizowanych, wygląda w ten sposób, iż wielość różnych oddziaływań wychowawczych powoduje powstawanie niespójnych, nierzadko przeciwstawnych wymagań oraz wzorów. Społeczeństwa takie wprawdzie stwarzają wiele możliwości rozwoju, jednocześnie jednak wykazują one osłabioną normatywną kontrolę społeczną.

Niespójność różnych koncepcji wychowania jest wynikiem między innymi różnego pojmowania podstawowych celów wychowania przez orientacje polityczno - społeczne. Konserwatywne ujęcie wychowania koncentruje się przede wszystkim na zapewnieniu kulturowej ciągłości i realizacji tradycyjnych wartości, które są uznawane jako uniwersalne. U podstaw wychowania konserwatywnego leży autorytet i systematyczne wdrażanie wychowanka do jego obowiązków.

W przypadku radykalnych orientacji politycznych mamy do czynienia z przypisywaniem wychowaniu roli czynnika zmian społecznych; wychowanie takie ma prowadzić do poszerzenia wolności i sprawiedliwości. Takie koncepcje wychowania przyjmowane są przez lewicowe ruchy społeczne. Z kolei liberałowie kładą nacisk na indywidualny rozwój człowieka - ich założenie głosi, iż rozwój społeczny stanowi konsekwencję działań wolnych jednostek. Zatem w tym ujęciu wychowanie pojmowane jest jako wspomaganie rozwoju indywidualnych cech oraz możliwości człowieka.

Wymienione orientacje przedstawiają rożne ujęcie wychowania, choć rzeczywistości, proces ten obejmuje te wszystkie elementy jednocześnie - prowadzi do zachowania tradycji kulturowych, zaprowadza zmiany społeczne oraz stanowi o rozwoju poszczególnych jednostek. Współcześnie, ciągłe przeobrażenia kulturowe powodują wiele dyskusji w sprawie istoty i sensu wychowania, gdzie pojawiają się również takie ruchy jak antypedagogika, kwestionujące samo istnienie wychowania. W wątpliwość poddawana jest również możliwość planowania założonych zmian w kulturze oraz osobowości jednostek, sensowność podejmowania takich działań, co podyktowane jest obecnym, zawrotnym wręcz tempem zmian cywilizacyjnych. Odpowiedzią na powyższe wątpliwości jest konserwatywne podejście, w którym proces wychowania opiera się na fundamentalnych wartościach. Jak wynika z powyższego, w dzisiejszych czasach zagadnienie wychowania, jego przebiegu oraz sensu, stanowi temat wielu dyskusji i sporów, stając się tym samym jednym z podstawowych problemów społecznych.

Wychowanie jest nieodłącznym procesem, towarzyszącym każdemu człowiekowi od dnia jego narodzin, aż do późnej starości (postulat wychowania i kształcenia w ciągu całego życia). Różnego rodzaju bodźce o charakterze wychowawczym oddziałują na nas we wszystkich środowiskach - w rodzinie, szkole, grupie rówieśniczej, środowisku pracy itd. Proces wychowania przegotowuje młode pokolenia do samodzielnego życia, w którym podejmuje się odpowiednie role społeczne żyjąc w harmonii z resztą społeczeństwa. Oddziaływania wychowawcze nie tylko kształtują osobowość poszczególnych jednostek, lecz w ujęciu szerszym - wpływają one na kształt całej społeczności, narodu. Odpowiednie przygotowanie jednostek do dorosłego życia stanowi gwarancję bezpieczeństwa innych obywateli oraz spójności grupy, podczas gdy braki w tym zakresie mogą poważnie nadwyrężyć strukturę całej grupy. Zatem, mimo różnych ujęć tego procesu, odmiennych ideologii leżących u jego podstaw, determinujących cele wychowawcze, wychowanie stanowi podstawowe zadanie, przed jakim stoi każde społeczeństwo.


Wyszukiwarka