PREKAMBR

• skały prekambryjskie - Platforma Wschodnioeuropejska, płytko zalega pod pow.(ok. 200m); występuje w pn-wsch Polsce, w Sudetach i pod płaszczowinami karpackimi. W pozostałej części Polski zalega głęboko pod ziemią - nawet do 10 tyś.km.

• skały proterozoiczne - łupki radzimowickie

• występują w cz. Przedgórza Sudeckiego - skały te płytko zalegaja pod powierzchnia ziemi;

• w G. Sowich - są to różnie wykształcone gnejsy na powierzchni;

• w Masywie Śnieżnika - granitognejsy;

• w G. Bystrzyckich i Orlickich - krystalinik orlicko-bystrzycki, zbud. z granitognejsów i amfibolitów.

• skały prekambryjskie - Wyniesienie Podlaskie i Obniżenie Nadbużańskie - skały zalegają na głębokości ok. 4000-500m.

PALEOZOIK

• KAMBR

• Garb Suwalsko - Mazurski

• Wyniesienie Podlaskie

• Karpaty

• wsch. cz. Sudetów

Są to jedyne obszary lądowe. Pozostała część Polski zalana jest morzem, w części jest szelf a na nim sedymentacja piaskowcowa i węglanowa. Ma miejsce wulkanizm podmorski i fałdowanie I faza

fałdowania kaledońskiego w G. Świętokrzyskich i w G. Kaczawskich.

• ORDOWIK

• zmienia się głębokość mórz (obszar szelfowy w Polsce pn-wsch);

• ma miejsce sedym. ilasta i mułowcowa;

• powstają skały zlepieńcowe o bardzo dużej frakcji (G. Bardzkie).

• SYLUR

• zachodzi II faza fałdowania kaledońskiego - osadzają się utwory ilaste i mułowcowe;

• zmienia się układ lądów i mórz w Polsce (w środkowej cz. rów morski);

• zachodzi wulkanizm podmorski.

• DEWON

• dol. dewon - klimat b. gorący i pustynny;

• sedymentacja lądowa i morska;

• wytrącają się piaskowce z domieszką żelaza (czerwone).

• KARBON

• występują utwory grubookruchowe (zlepieńce i szarogłazy);

• zakończyły się fałdowania hercyńskie;

• wytworzyły się utwory powierzchniowe G.Bardzkich i Wałbrzyskich.

• PERM

• po zakończonej orog. hercyńskiej maja miejsce nieciągłe odkształcenia ;

• dol. perm to okres lądowy w całej Polsce;

• występują duże deniwelacje terenu; zachodzi wulkanizm powierzchniowy w Sudetach i regionie krakowskim - powstają porfiry i melafiry. W Sudetach efekty wulkanizmu widoczne we współczesnym krajobrazie;

• w górnym permie miał miejsce ostatni zalew paleozoiczny;

• Pojawiają się ponadto rudy miedzi (Przedpole Sudetów) i złoża soli (Niż Polski).

W efekcie ruchów tektonicznych w paleozoiku wykształciły się w Sudetach różnej wielkości jednostki tektoniczne i zróżnicowane pod wzgl. wielkości i rodzaju osady sedymentacyjne.

W Strefie Kieleckiej i Łysogórskiej wytworzyły się podobne utwory jak w Sudetach - piaskowce, mułowce, iłowce, wapienie.

MEZOZOIK

Kompleks osadów dzieli się na III obszary występowania:

• Polska NE - obszar silnie denudowany, miąższość osadów zróżnicowana 300-1500m, osady permsko-mezozoiczne, liczne luki stratygraficzne.

• Polska NW-Śr-SE - pełny profil osadów.

• Polska SW - miąższość osadów do 3000m, występują liczne luki stratygraficzne.

Na S Polski pojawia się M. Tetydy.

Polska SE i S - sedymentacja brakiczna i terygeniczna - wytrącają się utwory ilaste z gipsem, anhydrytem i wapieniem.

• TRIAS

• dolny - jedyne obszary lądowe to Karpaty, Sudety, Polska N i E.

• Utwory - piaskowce, anhydryty, wapienie.

• Górny - pojawiają się ruchy solipermskie (dały początek strukturom solnym

• Tatry zalane morzem w triasie śr. teraz są wyspą w płytkim morzu.

• Powstały II baseny sedymentacyjne z osadami budującymi płaszczowiny wierchowe w Tatrach.

• JURA

• dolna - na S Tatry wyłaniają się z M. Tetydy,

• występują zróżnicowane osady sedymentacyjne.

• Środkowa - niemal cała Polska zalana jest M. Tetydy (poza Sudetami i Bieszczadami).

• W Sudetach zupełny brak osadów jurajskich.

• Sedymentacja - łupki ilaste, wapienie, margle, dolomity, wapienie płytowe i skaliste.

• Górna - ruchy młodokimeryjskie kończą zasięg M. Tetydy.

• KREDA

• dolna - jest lądowa, bo morze cofa się - występuje tylko w cz. NE i Śr. Środkowa - max. zalew morzem, jedyne wyspy to Sudety i dolina Sanu(wał).

• Górna - sedymentacja węglanowa - różnowykształcone wapienie i margle krzemionkowe.

• Sedymentacja w Sudetach - margle i piaskowce ciosowe G. Stołowych, zlepieńce w G. Bystrzyckich i Orlickich oraz w rowie górnej Nysy. Mają nawet do 400m miąższości.

• Pojawiają się tu ruchy laramejskie (I faza orog. alpejskiej), które silnie przemodelowały Polskę Środkową i W.

• Kształtują się też Karpaty Wewnętrzne - Tatry (trzon krystaliczny granitowy z karbonu, płaszczowiny wierchowe z triasu, płaszczowiny reglowe.

KENOZOIK

• TRZECIORZĘD

• okresu długotrwałego spokoju przeplatają się z okresami aktywności orogenicznej.

• Zachodzi odgrzebywanie starszej rzeźby spod warstw młodszych - jest to istotne w przyp. Niżu Polskiego.

• Silne zmiany klimatyczne, które dały osady zwietrzelinowe. Klimat wpływał na zrównania powierzchni - na pocz. klimat tropialny (silne wietrzenie chemiczne), potem umiarkowany.

• PALEOCEN/EOCEN

• istnieje M.Tetydy;

• istnieje już wyspa tatrzańska, ale bez odsłoniętego trzonu krystalicznego;

• Sudety i wyspa tatrzańska są silnie niszczone;

• rzeki spływają do M.Tetydy i Północnego;

• zachodzi b. intensywne wietrzenie chemiczne - powstały mogoty krasowe i powierzchnie zrównań - paleogeńska powierzchnia zrównań (jest nią np.; Równia pod Śnieżka, rejon Śnieżnika, w G. Izerskich - nie ma tu zwietrzelin III- rzędowych);

• podszczytowe powierzchnie zrównań wyst. w Masywie Ślęży, i w obrębie Wzgórz Strzegomskich;

• ragm. paleogeńskiej powierzchni zrównań wyst. w Niecce Nidziańskiej, na Wyżynie Śląskiej, na Wyżynie Lubelskiej, w G. Świętokrzyskich.

• OLIGOCEN

• zachodzi transgresja morza, która przerwała tworzenie paleogeńskiej powierzchni zrównań;

• kolejna faza orog. alpejskiej, która wydźwignęła pas wyżyn, zaczęły się tworzyć Karpaty Zewnętrzne;

• powstał Sudecki Uskok Brzeżny - wydźwignięte zostały Sudety i Przedgórze Sudeckie;

• zachodziła silna erozja rzeczna i zmiana sieci rzecznej (wody oligoceńskie) - cz. zach. Sudetów odwadniana na N, a cz. śr. Sudetów na S i SE, sieć rzeczna Kotliny Kłodzkiej podobna do dzisiejszej. Jest to kotlina tektoniczna - podczas ruchów nie została ruszona ze swego miejsca.

• MIOCEN

• zachodzi wulkanizm powierzchniowy - lawy bazaltowe (Niecka Turoszowska, Złotoryja, Leśna, wzdłuż Sud. usk. brzeż.).

• Formy tego wulkanizmu: 1)neki wulkaniczne (Przedgórze Sudeckie), 2)wyniesienia płaskowyżowe, 3)żyły bazaltowe (we wnętrzu Sudetów - Mały Kocioł Śnieżny, okol. Lądka Zdroju);

• złoża sudeckich wód mineralnych z tego okresu to szczawy, radoczynne w Okręgu Karkonoskim i Wałbrzyskim oraz Kłodzkim;

• brak zalewów morskich; Polska SW - górzysta, reszta położona niżej i porośnięta bujną roślinnością;

• zmiany klimatyczne w skali roku (mokro/bardzo sucho);

• powstaje II poziom zrównania tektonicznego na wys. 600-800m (G. Stołowe);

• zachodzi kol. faza fałdowania alpejskiego - wydźwignięcie Sudetów i odmłodzenie Sud. Uskoku Brzeż, Przedgórze nienaruszone;

• dobrze widoczne formy rzeźby krawędziowej (Wyż. Śląska i Krak - Częstoch)

• PLIOCEN

• Niż Polski został obniżony wskutek ruchów mioceńskich - w Niecce Warszawskiej stworzyła się tzw. depresja centralna;

• Powstał zb. wodny (Niecka Warzsawska = Niecka Wielkopolska), przedzielony Wałem Kujawsko-Pomorskim. Zbiornik był stopniowo zasypywany materiałem z Sudetów, Karpat i wyżyn;

• w Sudetach powstał poziom przydolinny (widoczny na wys. 400m na obszarach pogórzy);

• Górny pliocen to ostatnia faza fałdowań alpejskich - Sudety wydźwignięte ciut wyżej niż obecnie;

• Powstały przełomy rzeczne w Sudetach - epigenetyczny (Bóbr przez Rudawy Jnowickie) i antecedentny (Nysa Kłodzka przez G. Bardzkie);

• TRZECIORZĘD W KARPATACH

• OLIGOCEN/MIOCEN

• od tego przełomu liczy się tektonikę Karpat Zewnętrznych;

• pocz. to Faza Sawska - fałdowanie utworów sedymentacyjnych w M. Tetydy, najstarsza jest Płaszczowina Magurska, a najrozleglejsza powierzchniowo jest Płaszczowina Śląska, inne -Płaszczowina Skolska, Fałdy Dukielskie;

• intensywna denudacja - powstały w Karpatach IV poziomy zrównań: 1)najwyższy - besidzki w W. Karpatach w formie cząstkowej, 2)śródgórski - wys. wzrastała od peryferiów (490m) do centrum(700-1000m), 3)podgórski - od peryferiów (360-420m) do centrum (600-800m), 4)przydolinny wys. wzrasta z W na E -80-100m. Wiek poziomów 1,2 - górny miocen, 3,4 - górny pliocen;

• Kotliny Podkarpackie - rzeźba to efekt proc. zachodzących w neogenie(tektonika III-rzędowa karpacka).

• Sedymentacja mioceńska tak silna że zasypała rysy tektoniczne i widać je tylko w S cz. Jury Krakowsko - Częstochowskiej;

• 5 zalewów w miocenie - najmłodszy SARMACKI był zarazem najgłębszy, w morzu tym zalew odbywał się od E, wpływały do niego rzeki z Karpat i Wału Metakarpackiego.

• Rzeźba kotlin podkarpackich jest erozyjno - denudacyjna.

• CZWARTORZĘD - PLEISTOCEN

• Zlodowacenie Narwi

- objęło tylko N cz. Polski, ale do końca tego nie wiadomo

Intreglacjał Pszasnycki

• Zlodowacenie Staropolskie (Sanu)

• sięgnęło njdalej na S;

• loby sandomierski i nidziański opłynęły G. świętokrzyskie i połączyły się w Kotlinie Sandomierskiej wciskając się w Karpaty;

• Jura Krakowsko - Częstochowska była nunatakiem wklęsłym, krawędzie lądolodu sterczały ponad nieobjętą zlodowaceniem centralną cz. Jury K-CZ, nie ma tu żadnych śladów wygładzania lądolodem;

• w cz. karpackiej lądolód dotarł do 420 mnpm

• wkroczył w większe doliny rzeczne - w Bramę Morawską, w Kotlinę Jeleniogórską, Kamiennogórską, Kłodzką - tu największa wys. to ok. 600mnpm.

• charakterystyczna dwudzielność zlodowacenia - mamay dwa poziomy glin morenowych przedzielonych gliną zwałową, np.;Płaskowyż Kolbuszowski;

• sieć rzeczna przypominała już sieć dzisiejszą, a gdy nasunął się lądolód i zaczął wytapiać się to odpływ na N już nie istniał, był tylko odpływ na SE

Interglacjał Ferdynandzki

• Zlodowacenie Wilgi - ślady znaleziono na Polesiu;

Interglacjał Mazowiecki (Wielki) - to intensywna erozja i denudacja, zostały zniszczone dowody starszych zlodowaceń na Nizinie Śląskiej, Pojezierzu Pomorskim i Mazurskim oraz w pasie wyżyn.

• Zlodowacenie Odry

• dzieli się na stadiały: przedmaxymalny, maxymalny i Warty; albo na stadiały Odry - Radomki, Warty, Wkry, Mławy.

• Stadiał Odry - Radomki - na odcinku sudeckim max. przebieg jak podczas zlodowacenia Sanu, pozostałość to liczne terasy kemowe (dol. Bobru, na przełęczach kłodzkich)

• zlodowacenie sięgnęło do N krawędzi pasa wyżyn, lobem śląskim w Wyżynę Śląską, na N cz. Jury K-CZ, lob radomski wkroczył w dol. Wisły,

• w pasie wyżyn powstały stopnie kemowe

• G. Świętokrzyskie nie objęte zlodowaceniem.

• Stadiał Warty - granica przebiega tak, jak Wał Trzebnicki i Wyżyna Łódzka, Polesie.Mniej czytelny na Nizinie Mazowieckiej i dalej na E.

• Polska W odwadniana na W pradoliną Wrocławsko - Magdeburską

• Nizina Mazowiecka ma wszystkie formy związane ze zlodowaceniem Odry - wszystkie odpływy na W i ponadto wykształcił się hydrograficzny węzeł warszawski.

• Stadiał Wkry - objął N cz. Kotliny Warszawskiej, pozostały ślady moren czołowych tylko na Nizinie Mazowieckiej.

• Stadiał Mławy - objął swym zasięgiem tylko Nizinę Mazowiecką.

Interglacjał Emski

• Zlodowacenie Wisły

• intensywne procesy eoliczne,

• powstał less i krajobrazy lessowe,

• dochodzi do znacznego rozwoju niecki Bałtyku.

• dzieli się na fazy: leszczyńską, poznańską, pomorską, gardziejską.

• Faza leszczyńska - lądolód w tej fazie sięgnął najdalej (Leszno, Płock, N skrawki Poj. Mazurskiego)

• Faza poznańska - oparł się na linii Poznań - Włocławek - Suwałki. Po tej fazie pozostało szereg sandrów (lepiej rozwin. niż leszczyńskie), moren akumulacyjnych. Tu recesja lądolodu odbywała się wieloetapowo.

• Faza pomorska - wzdłuż najwyższych wysokości garbu pojeziernego - pozostały moreny czołowe spiętrzone z zaburzeniami glacytektonicznymi (Wzgórza Szymborskie na Poj. Pomorskim), liczne rozległe sandry (Pomorski, Augustowski), dużo form recesyjnych (na Poj. Pomorskim i Suwalskim).

• Faza gardziejska - pozostały formy czołowomorenowe, gł. na wyspie Wolin i na S od J. Gardno.

• PRADOLINY

• Pradolina Pomorska - cały zesp. pradolin, ma 2 kierunki przebiegu: równoleżnikowy Redy - Łeby i południkowy Meander Kaszubski;

• wytworzyły się 2 zastoiska: gdańskie i szczecińskie;

• rzeki płynęły od szczecińskiego do gdańskiego;

• SIEĆ RZECZNA

• pojezierza to obszar młodoglacjalny;

• bardzo dużo małych jezior wytopiskowych na Poj. Kaszubskim.

• w Polsce jest ok. 1460 jezior statystycznych (pow. 1ha powierzchni);

• wraz z nieklasyfikowanymi jest ich 8400;

• sandry Poj. Kaszubskiego i Pomorskiego są przekształcone przez procesy wytopiskowe;

• największa miąższość osadów wyst. na Pojezierzu Suwalskim (do 200m) - wyst. tu odwrócenie rzeźby wskutek spiętrzającej działalności lądolodu.

• LESSY

• wiążą się z Polska S (Przedpole Sudetów, Kotliny Podkarpackie, pas wyżyn),

• ich miąższość wzrasta w kier. E;

• rejony lessowe:

• Lubelski - miąż. do 40m i bardzo dobrze rozwinięta rzeźba lessowa, kilka km wąwozów na 10km² powierzchni;

• Sandomierski - E część podobna do Lubelskiego, W część o mniejszej miąż., brak form lessowych

• Krakowski - na Niecce Nidziańskiej i w S części Jury K-CZ, miąż. na tyle mała że less dostosowuje się i łagodzi starszą rzeźbę. Lelowska wyspa lessowa - powierzchnia urozmaicona poprzez istnienie większych i mniejszych zagłębień - są to formy krasu zakrytego, gdzie less dostosowuje się do rzeźby

• Podsudecki - Płaskowyż Głubczycki, dol. Henrykowa;

• Karpacki - less tworzy wąskie listwy, w S cz. Kotliny Sandomierskiej.

• WYDMY

• tworzyły się w całym pleistocenie,

• te widoczne dziś pochodzą z ostatniego zlodowacenia;

• warunki powstania: piasek,klimat suchy, wiatr z określ. kierunku.

• Wydmy śródlądowe wiążą się z obsz. piaszczystymi - sandrowymi (w pradolinach rzecznych, na S od pradoliny Noteci).

• Wydmy na pobrzeżu Bałtyku związane są z tworzeniem się mierzei (okres ocieplenia), występują one w formie wałowej.

• Pierwotną formą są barchany, a ostateczna wydmy łukowe. Barchany poruszają się najszybciej i są najwyższe.

• Wydmy szybkie poruszają się z V= 5m/rok, a powolne średnio < 2m/rok.

• ZLODOWACENIA GÓRSKIE - Tatry

• wystąpiły trzykrotnie równolegle ze zlodowaceniami kontynentalnymi.

• W Tatrach wyst. szereg stożków napływowych(pozwalają ustalić liczbę lodowców). Zostały one złożone przez rzeki wypływające spod lodowca.

• Powstały z nich 3 poziomy zasypania: 1)Antałówka - zw. z najstarszym zlodowaceniem, 2)Bystre - zw. ze zlodowaceniem Odry i Stadiałem Warty; 3)Zakopane - najlepiej zachowany, zw. ze zlodowaceniem Wisły na Niżu Polskim;

• rozmiary zlodowaceń: największe jężory: Suchej Wody, Roztoki (Tatry Wysokie)

• formy glacjalne - cyrki lodowcowe (Morskie Oko, Czarny Staw) - piętrowe

cyrki lodowcowe (Dolina 5 stawów) - złożone

cyrki lodowcowe (przegłębione i odcięte ryglem skalnym)

suche kotły lodowcowe (Kocioł Mięguszowicki)

doliny U - kształtne

doliny zawieszone

• ZLODOWACENIA GÓRSKIE

• Karkonosze - były zlodowacone wielokrotnie;

• 3 etapy badań:

• I) po I woj. świat - badacze niemieccy, pojawiła się teoria zlodowaceń;

• II) polscy badacze, którzy twierdzą, że Karkonosze zlodowacone były tylko raz w trakcie zlodowacenia Wisły. Przyczyną takiego myślenia jest brak wiedzy o dalszej historii;

• III) wrocławscy geomorfolodzy - teoria o wielokrotności zlodowacenie (na podstawie artowania geomorf. wałów morenowych oraz na podst. badań C₁₄ osadów między tymi wałami;

• ślady wskazujące na lodowiec: Kocioł Jagniątkowski, Kocioł Małego Stawu, Kocioł Łomniczki;

• na przedpolu kotłów - szereg form morenowych

• datowania obiema metodami jednocześnie dały pogląd że:

• zlodowacenie Karkonoszy zw. jest ze zlodowaceniem Odry - wykształciły się wtedy cyrki lodowcowe

• przed zlodowaceniem Odry (nizinnym) miały miejsce starsze zlodowacenia, które nie stworzyły jednak żadnych form

• zlod. Wisły podzielono na 4 epizody glacjalne (strefa młodych moren i max. rozmiary zlodowacenia przypadające na Stadiał Wisły)

• zlodowacenia górskie nie występowały równocześnie ze zlodowaceniem niżowym (nieco opóźnione)

• ZLODOWACENIA GÓRSKIE

• Babia Góra - występują formy mogące sugerować, iż w czasie okresów zimna tam się coś działo.

• Najnowsza teoria mówi, iż są to obszary niwalne.

• CZWATORZĘD - HOLOCEN

• pojawienie się lasów i odbudowa roślinności ;

• zachodzą procesy glebowe - powstały współ. gleby;

• pojawił się człowiek i narosła antropopresja;

• zachodziły procesy zwietrzelinowe;

• tworzyły się pokrywy grawitacyjne w górach i na krawędziach dolin (skutek osuwisk i obrywów);

• pojawiły się zmywy dające pocz. deluwiom o miąż. do 5m i aluwiom o miąż. do 50m;

• pojawiły się jeziora a wraz z nimi osady jeziorne, bo holocen to okres wytopiskowy;

• pojawiły się osady morskie i eoliczne;

• nastąpił zasadniczy rozwój Bałtyku - fazy rozw. zw. z przechodzeniem ze stadium jeziornego do morskiego (ciągłe);

• miało miejsce gwałtowne ocieplenie - dowodem są badania fauny w rynnie norweskiej;

• ETAPY ROZWOJU BAŁTYKU - nazwy poch. od ślimaków i małż.

1. Bałtyckie Jezioro Lodowe sprzed ok. 9tyś. lat pne

• niecka Bałtyku miała połączenie na N z Morzem Białym.

• Tworzyło je szereg jezior zastoiskowych na przedpolu lądolodu;

2. Morze Yoldiowe

• lądolód cofnął i odkrył w Szwecji jeziora Wenner i Wetter.

• Doszło do połączenia niecki Bałtyku i M. Północnego.

• Ocielił się klimat i w Bałtyku pojawiły się żywe organizmy.

• Niska baza erozyjna (ok.80km) na N w stosunku do dzisiejszej linii brzegu, bo silna erozja wgłębna w dolinach rzecznych.

3. Morze Echineis

• zaczyna być utrudnione połączenie między M. Północnym a niecką Bałtyku

• coraz więcej zwierząt pojawia się w Bałtyku;

• Morze Ancylusowe

• pojawiają się zwierzęta prawie słodkolubne, bo niemal zanikło połączenie niecki Bałtyku z M. Północnym;

• brzegi jeziora znajdowały się o 31 m niżej niż obecnie;

• Morze Litorynowe

• etap przypada na okres atlantycki (b. ciepło - najcieplejszy okres w holocenie);

• zanikają procesy wytopiskowe

• brzegi jeziora były o 12m niżej niż obecnie, ale nie wszędzie;

• morze na terenie Polski wkraczało we wszystkie depresje, dając początek jezoirom przybrzeżnym;

• Morze Linnea

• Morze Mya

• INGRSJE BAŁTYKU

1. Ingresja Holoceńska - na przeł. okresu borealnego i atlantyckiego, jest to ingresja wczesnoatlantycka (8200-7800lat pne), osady organogeniczne i torf;

2. Ingresja Późnoatlantycka - okres wy. poziomu morza, (6400-6000lat pne);

3. Ingresja Młodoholoceńska - poziom wód niższy niż dzisiaj

Te III etapy podzielone były okresami niskiego poziomu, gdzie morze obniżało swój poziom o 2,5-3m.

• LINIA BRZEGOWA

- od Morza Litorynowego zaczyna się wyrównywanie linii brzegowej;

• podczas ingresji zachodziły zmiany układów rzecznych;

• po podniesieniu poziomu morza zachodziła intensywna akumulacja;

• wszędzie tam gdzie linia brzegowa jest zw. z obszarem wysoczyznowym - mamy do czynienia z klifem;

• martwy klif - wzniesienia elbląskie, okol. Sopotu, Kępa Swarzewska, okol. Ustki, Trzęsacz, Jastrzębia Góra, Wolin;

• typy klifów:

1. osuwiskowy - wycinany w materiale plastycznym(Ustka),

2. obrywowy - wycinany w mat. gliniasym,

3. zsuwiskowo-spływowy - przy zróżnicowanej budowie geologicznej;

• cofanie się klifów: 2-2,3m/rok - Ustka, 2,9m/rok - Jastrzębia Góra, 0,3-0,6m/rok - Trzęsacz;

• obecnie jest wzrost tępa cofania się klifów;

• pocz. tworzenia się wydm przypadaja na Morze Ancylusowe i Litorynowe.

• KLIMAT

• regiony klimatyczne:

• wg Romera - 49 klimatów wydzielonych metodą izogradientu

• wg Okołowicza i Martyn - 32 regiony, brał pod uwagę kontynentalizm i oceanizm, budzi pewne zastrzeżenia, jest szczegółowa dla obszarów niżowych;

• wg Ptaszyńskiego - oparta na strukturze bilansu cieplnego;

• wg Gumińskiego - podział oparty o średnie temperatury w różnych porach roku, o dł. trwania okresu wegetacyjnego, wydzielił dzielnice rolniczo - klimatyczne, wydzielił obszary, które są zgiodne z przebiegiem rzeźby, a w nich podobszary (rozbicie na W i E - cieplejsza i zimniejsza Polska);

• piętra klimatyczne i typy klimatu wg Hessa w Tatrach

• w Tatrach wydzielił 5 pięter klimatycznych - pomiędzy piętrem chłodnym(4-6⁰C) i bardzo chłodnym(-2--4⁰C) występuje górna granica lasu;

• klimat niwalny (zimny) - ponad 300 dni zalegania śniegu, przewaga opadu śniegu

• klimat niweopluwialny (umiarkowanie zimny, chłodny i b. chłodny) - przewaga opadów śniegu nad deszczem. do 210 dni z pokrywą śnieżną;

• pluwioniwalny - z przewaga opadów deszczu;

• GLEBY - na W przewaga gleb brunatnych malejąca ku E na rzecz gleb bielicowych; gleby służą w wydzieleniu małych jednostek regionalizacyjnych.

• gleby strefowe;

• gleby pozastrefowe - skoncentrowane w danych obszarach (są to czarnoziemy zw. z lessami);

• gleby śródstrefowe - są opdowiedzialne za dużą mozaikę gleb, są zw. dolinami rzecznymi, lub są to gleby hydromorficzne (czarnoziemy, słonice, rędziny);

• gleby antropogeniczne;

• RZEKI - stanowią granice mniejszych jednostek regionalnych, np.; dopływy Odry na wys. Niziny Śląskiej są osiami poszczególnych równin - Niemodlińskiej i Kąckiej.

• ROŚLINNOŚĆ - w epoce lodowcowej większość roślin poczwartorzędowych została zniszczona. Takie jednakże zachowały się tylko w Tatrach - skalnica i ostróżka tatrzańska.

• W pleistocenie dominowała roślinność zimnolubna - tundry, lasostep z płatami tundry.

• W holocenie:

1. okres preborealny - lasy sosnowe i sosnowo - brzozowe;

2. okres borealny - las leszczynowy;

3. okres atlantycko/subborealny - mieszane lasy dębowe;

4. okres subborealny/subatlantycki - mieszane lasy bukowe i dębowe;

5. okres subatlantycki - las bukowy;

6. okres subatlantycki - wpływy człowieka na lasy;

Na skutek położenia Polski roślinność nosi pewne charakterystyczne cechy:

• duży kontrast między szatą roślinna gór a szatą niżu;

• typowość w stosunku do szaty roślinnej Europy - 57% gat. nie ma na terenie Polski zasięgów zamkniętych, 58% gat. jest typowych dla całej Europy, mało jest gat. endemicznych (ich zagęszczenie rośnie ku S);

• przejściowość w stosunku do obszarów przyległych (zróżnicowanie gatunkowe w rozciągłości południkowej i równoleżnikowej);

• TYPY ROŚLINNOŚCI I OBSZARY ICH WYSTĘPOWANIA

• bory sosnowe - mało rozwinięty podszyt, ubogie runo, obficie wyst. mchy i porosty - cała Polska;

• bory świerkowe i jodłowe - góry;

• grądy - lubią rosnąć na obszarach, gdzie w podłożu jest CaCO₃, wymagają dobrej gleby, odp. nasłonecznienia (S stoki), dominują: grab, dąb, lipa - Puszcza Białowieska i Kampinoska;

• lasy łęgowe - należą do rzadkości - w ich miejscu - łąki i pastwiska. Niewielkie obszary są zw. z brzegami jezior i rzek, porastają na madach, dominują jesion i czeremcha;

• bory mieszane - cała Polska z wyj. gór, na glebach brunatnych, kwaśnych i zdegradowanych;

• ols typowy - cała Polska na pobrzeżach dolin rzecznych, jezior, bagien;

• murawy i zarośla ksenotroficzne - zbiorowiska bogate florystycznie - dolina dolnej Wisły.

Podział geobotaniczny wg Szafera - brał pod uwagę ilościową dominację gatunków; regionalizacja wg Matuszkiewicza - brał pod uwagę wyj. specyfikę danej rośliny.

• KRAJOBRAZ - całość przyrody wraz z elementami wprowadzonymi przez człowieka na naturalnie ograniczonym odcinku Ziemi, jako układ warunków przyrodniczych reprezentujący określone zewnętrzne cechy estetyczno - widokowe. Nurty w badaniach krajobrazu:

• globalny - krajobraz na tle ogólnego zróznicowania przyrody;

• geokompleksowy - `kompleks przyrody' rozumiany jako sys. wzajemnie powiązanych geokompleksów;

• strukturalno - funkcjonalny - zróżnicowanie krajobrazu i sposoby jego funkcjonowania;

• ekosystemowy - ujmujący krajobraz jako przestrzenny wyraz realnie funkcjonującego sys. krajobrazowego.

• KLASYFIKACJA KRAJOBRAZU WG KONDRACKIEGO - w skali globalnej istotnym kryterium jest klimat. Krajobraz podzielił na klasy, obrębie klas wydzielił kilka rodzajów, a potem jeszcze podzielił je na gatunki. Badał różne kryteria w obrębie każdej klasy. Typy krajobrazów:

• dla nizin - kryterium genezy:

1. nadmorski -gatunki - wydmowy, lagunowy, deltowy. Krajobraz ten pokrywa się dokładnie z kraj. nizin nadmorskich;

2. młodoglacjalny -gatunki - równin morenowych, pagórkowaty pojeziorny, sandrowy pojeziorny. W przyp. gatunków wszędzie występują jeziora;

3. staroglacjalny - gatunki - równin denudacyjnych, wzgórz ostańcowych, . Silnie porzekształcony przez procesy preyglacjalne, wyst. między pasem gór a zasięgiem zlod. Wisły;

4. dolin i równin akumulacji wodnej - gatunki - terasowo / wydmowy, zalewowy, rzeczno/jeziorny - wyst. jeziora krasowe i torfowiska - zabagnione Polesie Lubelskie.

• dla gór - kryterium wys. n.p.m. - wpływa na klimat, szatę rośl., proc. geomorfologiczne:

1. równin śródgórskich (b. dobrze widoczne w Sudetach);

2. regla dolnego;

3. regla górnego;

4. piętro subalpejskie

5. piętro alpejskie.

• dla wyżyn - kryterium litologiczne - duże zróżnicowanie jeśli chodzi o gleby i stos. wilgotnościowe.

1. lessowy;

2. węglanowy;

3. krzemianowy.

• KLASYFIKACJA KRAJOBRAZU WG RICHLINGA - przyjmuje inne kryteria : na poziomie klas tym kryterium jest morfologia, dodał krajobraz dolin i obniżeń, krajobraz antropogeniczny (kraj. zwartej zabudowy miejskiej i eksploatacji przemysłowej).

• dla nizin - kryterium morfometryczne:

1. równinny i falisty - gatunki - pagórkowaty, glacjalny, peryglacjalny;

2. pagórkowaty - gatunki - eoliczny, glacjalny i fluwioglacjalny;

3. wzgórzowy - gatunki - j. w.

• dla wyżyn - kryterium litologiczne:

1. lessowy - gatunki - wysoczyzn słabo/silnie rozwiniętych;

2. węglanowy i gipsowy - gatunki - zwartych masywów ze skałkami, izolowanych wzniesień;

3. krzemianowy i glinokrzemianowy - gatunki - pogolrzy i niskich gór, pojedyńczych wzniesień;

• dla gór - kryterium wys. n.p.m.:

1. średniogórski - gatunki - regla dolnego i górnego;

2. wysokogórski - gatunki - kosodrzewiny, hal, turni;

• dla dolin i obniżeń :

1. zalewowych den dolinnych - gatunki - równin zalewowych na nizinach i wyżynach, równin zalewowych w dol. górskich;

2. teras nadzalewowych - gatunki - równin terasowych w dol. nizin i wyżyn, równin terasowych w dol. gorskich;

3. obniżeń denudacyjnych i kotlin w terenach wyżynnych i górskich

4. równin bagiennych

• antropogeniczny

1. ze wzgl. na zabudowę miejską

2. ze wzgl. na eksploatację przemysłową.

• REGIONALIZACJA FIZYCZNO - GEOGRAFICZNA

podobszar fizyczno - geograficzny	obszar fizyczno - geograficzny
1. Fennoskandia, Islandia, wyspy na N Atlantyku.	EUROPA PÓŁNOCNA
2. Wyspy Brytyjskie, Francja. 3. Pozaalpejska Europa Środkowa 4. Alpy wraz z obniżeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi. 5. Karpaty, Podkarpacie, Kotliny.	EUROPA ZACHODNIA
6. Półwyspy i wyspy śródziemnomorskie	EUROPA POŁUDNIOWA
7. Krym i Kaukaz. 8. Niż Wschodnioeuropejski. 9. Ural.	EUROPA WSCHODNIA

Polska wchodzi w skład Europy Wschodniej i Środkowej - 314.6/7

3 - podobszar

1 - prowincja

4 - podprowincja

6/7 - makroregion.

---