Opracowano na podstawie „Stymulacja od podstaw” Andreas Fröhlich
1. PIELĘGNACJA PODSTAWOWA
Pielęgnacja ciała
- uaktywnianie osób głęboko niepełnosprawnych, aby mogły się one lepiej orientować
w otoczeniu i przebiegu codziennych zdarzeń
- codzienne zabiegi: w trakcie kąpieli, brania prysznica, suszenia czy wycierania
dochodzi do intensywnego kontaktu , ciało przyjmuje różne pozycje, doznaje wielu
bodźców dostarczających zróżnicowanych wrażeń zmysłowych.
- trudności w samodzielnym zaspokajaniu potrzeb fizjologicznych
- pobudzanie pęcherza,
- spowolnienie pracy jelit
- odpowiednia dieta, bogata w błonnik
- masaż
Toaleta i kąpiel
- niezbędne czynności wykonywać zawsze w ten sam sposób
- czynności winny być wykonywane bez zbędnego pośpiechu
- kąpiel dostarcza wrażeń
- dodatkowych wrażeń mogą dostarczyć czynności po: wycieranie, , suszenie włosów,
smarowanie kremem
Ubieranie - rozbieranie
- może być bardzo uciążliwe,
- wzmożone napięcie mięśni
- nie ubierać w pozycji całkowicie leżącej
- warto poruszyć każdy staw: stopy, kolana, biodrowy, kręgosłup, ramiona, łokcie,
nadgarstki.
Zmiana pozycji i ruch
- osoby niepełnosprawne często samodzielnie nie mogą zmieniać pozycji
- zawsze lepsza jest pozycja zgięta niż wyprostowana
- osoba niepełnosprawna powinna mieć świadomość ruchów
2. Pielęgnacja specyficzna
- może wpłynąć na poprawę ogólnej sytuacji zdrowotnej
Silne odwodnienie
- przestrzeganie podawania dużej ilości płynów
- podczas terapii zaleca się picie soków owocowych, jedzeniu dość słonych zup
- specyficzna - perfuzja (wlewki, kroplówki)
Odleżyny
- gimnastyka lecznicza
- nacieranie preparatami z wody i oliwy
- masaż z poklepywaniem
- częste zmiany ułożenia ciała
- poduszki napełnione wodą, powietrzem lub żelem
- krążki z gumy, gąbki, bawełny
- pocieranie obrzeży ran kostką lodu
- osuszanie ran suszarką do włosów
Próchnica, paradontoza, pleśniawki i zapalenie ślinianek
- systematyczna pielęgnacja jamy ustnej, zębów
- płukanie jamy ustnej wodą morską lub wodą z dodatkiem soli morskiej
- napary z szałwi, rumianku
- smarowanie specjalnym preparatem
- regularne natłuszczanie warg
Obstrukcje
- spowodowane brakiem ruchu, stałą spastycznością, nieodpowiednim odżywianiem,
częstym przyjmowaniem środków przeczyszczających
- gimnastyka lecznicza
- masaże okrężnicy
- częste i regularne zmiany pozycji
- ciepłe kąpiele
- lżejsze posiłki
Lewatywy i środki przeczyszczające)
Zapalenie pęcherza moczowego i miedniczek nerkowych
- niewystarczająca higiena związana z funkcjonowaniem układu moczowo - płciowego
( osoby cewnikowane i nie kontrolujące swoich potrzeb fizjologicznych)
- wypijanie dużych ilości płynów
- regularne kontrole urologiczne
- oklepywanie pęcherza spastycznego
- cewnikowanie
Zapaść
- chroniczny brak ruchu
- regularne i prawidłowe zmiany pozycji
- podnoszenie się
- podtrzymujące pończochy
- wentylacja pomieszczenia
- lekkie posiłki
- hartowanie
Zapalenie dróg oddechowych, zapalenie płuc
- brak ruchu
- oddychanie płytkie
- zmiany pozycji, świeże powietrze, odpowiednia wilgotność
- oklepywanie pleców
- inhalacje
3. Pomoce do przyjmowania różnych pozycji
-Układnie w określonej pozycji zmienia i nadaje ciału położenie w przestrzeni. Od nich
zależą doznania, np. poczucie stabilności, zbliżanie się do przedmiotów. Pozycje
powinny umożliwić pewną autonomię, pomagać utrzymać równowagę i ograniczać
skutki patologicznych schematów ruchowych. Przeważają patologiczne odruchy
wyprostne (rys. 3 i 4) . Powinno się prowadzić do zginania stawów. Na początek
niezbyt długo.
- nadawanie pozycji zapobiega deformacjom kośćca, utrudnia to min. oddychanie,
przemieszczanie organów, pielęgnację.
- zapobieganie odleżynom
Ważne jest aby pozycja ciała umożliwiała aktywność i nie sprawiała bólu i była
możliwość relaksu.
Pomoce:
-Wózki inwalidzkie,
- siedziska
- sześciany z gąbki
- siedzenia - worki
- poduszki pneumatyczne
- worki z piaskiem
- kliny rehabilitacyjne
- wałki
- materace wodne
- blaty z płyt drewnianych
- wanny do napełniania różnymi elementami
- huśtawka
- pomoce do przyjmowania pozycji na boku
- formy do układania w pozycji na boku (rys.12)
- platforma do przyjmowania pozycji na boku (rys.13)
4. Problemy hospitalizacji
Wiele osób cierpi nierzadko na różnego rodzaju poważne lub przewlekłe choroby co wymaga niejednokrotnie dłuższego pobytu w szpitalu. Z kolei ze szpitalem wiążą się negatywne wspomnienia. Rodzic często musi przebywać z dzieckiem w szpitalu, bo pełni rolę „tłumacza” dziecka, a także przyjąć większą część opieki i pielęgnacji co jest z korzyścią dla dziecka, ale może mieć też negatywne skutki.
- bliska osoba powinna w sposób szczegółowy , jasny opisać personelowi lekarskiemu
Zachowanie osoby niepełnosprawnej (czy mówi, jak reaguje na słowa, że potrzebuje
delikatnego podejścia itp.
- ważne jest znalezienie właściwego ułożenia ciała i zapobieganie odleżynom
- karmienie stwarza problemy, gdyż mają one swoje przyzwyczajenia i wymagania
i trwają zbyt długo, czyli są męczące
- pobyt w szpitalu jest monotonny
5. Karmienie i pojenie
Karmienie często sprawia olbrzymi problem - jest to często nieprzyjemne, a czasem nawet niebezpieczne. Należy w ogóle nauczyć przyjmować pożywienie. Tak więc znaleźć taką formę karmienia, aby była możliwa do przyjęcia i nie powodowała urazów.
Należy osobie niepełnosprawnej wielorako dostawczych odpowiednią ilość pokarmu przy jak najmniejszym wysiłku, Jednym z problemów jest zachłystywanie się, czyli dostawanie się cząstek pokarmu do tchawicy, oskrzeli, a nawet do płuc. U tych osób w płucach jest wiele ciemnych plam, więc zachłyśnięcie może spowodować zagrożenie życia , a czasem nawet śmierć. Osoby głęboko wielorako niepełnosprawne „ ze strachu przed zakrztuszeniem się” odmawiają przyjęcia „zagrażającego jedzenia”
Niepełna kontrola głowy i tułowia - zdarza się, że głowa osoby karmionej znajduje się w stanie nadmiernego wyprostowania, co pociąga za sobą szerokie otwarcie ust, Zamknięcie ust w tym położeniu jest niemożliwe.. Aby tego uniknąć , pomocna jest postawa siedząca lub wpół leżąca, z wyraźnym zgięciem stawów biodrowych i kolanowych. Gdy głowa jest nadmiernie pochylona lub zgięta więc płyny i pokarm może wypadać z ust.
Z kolei dyskineza - częste nieskoordynowane ruchy głowy w różnych kierunkach - powodują trudności z trafieniem do źródła pokarmu.
Nieumiejętność połykania -zdarza się, że odruch połykania nie jest wystarczająco rozwinięty. Karmienie jest utrudnione lub wręcz niemożliwe.
Zaburzenia koordynacji żucia - możliwe są proste ruchy zawiasowe. Często więc jedzenie nie jest w ogóle rozdrabniane lub źle. Przełykane są duże kawałki co może grozić zadławieniem.
Odruchowe ruchy języka- w czasie nadmiernego wyprostowania ciała widać wysuwanie się języka, a tym samym wypadanie jedzenia z ust.
Podstawowe pozycje przy karmieniu - problemy z jedzeniem mogą często występować
ponieważ jest nieprawidłowe ułożenie ciała. Wskazane jest symetryczna postawa ciała,
a szczególnie centralne położenie głowy. Ważne jest również unikanie nadmiernego jaki
i zbytniego zgięcia głowy. Ruchy ust i gardła powinny być swobodne.
Łatwiej karmić gdy karmiona osoba leży. Jednak kończyny dolne powinny być zgięte
(rys.14) i osoba ta powinna mieć coś pod głową. Ważne jest aby wokół panował spokój.
Picie i czynności towarzyszące - czynność picia, która ma za zadanie utrzymanie przy
życiu winna mieć też aspekt komunikacji społecznej. Najlepiej by było żeby o soba
niepełnosprawna mogła nauczyć się sama pić - decydowała by ile i kiedy by piła.
Nauka picia
- kroplomierz - by odmierzać po parę kropel na początek nauki picia - daje się na język
- kwaśny napój - na tylną część języka
- z czasem zwiększać ilość płynu (do 10-12 kropel)
- gdy opanuje naukę połykania można podać inny płyn, powoli zwiększając jego ilość
- następnie nadal w kroplach, na przednią część języka
- zwiększanie ilości płynu może się odbywać za pomocą małej „gąbki do ssania” lub
„gąbki na patyku”
- zastosowanie plastykowych butelek w których w środku zakrętki znajduje się rurka, przez
którą wlewa się płyn ściskając butelkę, na końcu rurki można umieścić mały smoczek - to
jest przygotowanie do kolejnego etapu
- picie przy pomocy butelek Goldschmidta - może ssać powoli, bawić się butelką, nie ma
nadmiaru płynu w ustach więc nie zadławia się, niekiedy butelkę przyczepia się do wózka
- piecie z butelki ze smoczkiem - niektóre dzieci mogą się tego nauczyć, mogą też same
trzymać butelkę
- dobra jest pozycja na boku, niektóre mogą leżeć na leżeć na brzuchu
- większość dzieci z głęboką wieloraką niepełnosprawnością nie potrafi pić samodzielnie
z kubka
Jedzenie i czynności towarzyszące
Wargi, język i podniebienie badają przedmioty. Dopóki dziecko samo nie zgromadzi
Wystarczających doświadczeń, jego rozwój nie osiągnie poziomu umożliwiającego
samodzielne, poprawne posługiwanie się produktami jadalnymi. Dobrze do tego nadają
się lizaki o różnym smaku. Jama ustna osoby niepełnosprawnej charakteryzuje się
zmniejszoną wrażliwością. Wczesne odruchy wymiotne mogą utrzymywać się przez
dłuższy czas . Można je zmniejszyć poprzez zwiększanie doznań sensoryczno-
motorycznych. Dlatego też jedzenie stałych pokarmów winno być poprzedzone stymulacją
oralną poprze testowanie w ustach różnych powierzchni, różnych kształtów i różnych
stopni twardości. Stymulacja tez poprzez: dotykanie twarzy ( w tym i ust), zimne
przedmioty, szczoteczki do zębów, małe gąbki nasączone płynami, woreczki do żucia,
przedmioty do gryzienia (grzechotki, gryzaki), zabawy palcami i ustami, zabawki do
gryzienia ( zwierzątka z gumy, piłki, klocki, łyżki).
2. CODZIENNA STYMULACJA
1.Przemienność okresów aktywności i wypoczynku
U wielu osób rytm czuwania i aktywności oraz snu i odpoczynku nie zostały
wyregulowane. Stan półsnu. Przyczyniają się też do tego leki.
Ważne, aby przez odpowiednie zabiegi pedagogiczne wytworzyć u dziecka wyraźne
zróżnicowanie pomiędzy okresami aktywności (czyli intensywność, koncentrację, uwagę)
i odpoczynku. Należy więc dbać o precyzyjny i regularny przebieg dnia dostosowany do
stadium rozwoju dziecka. Nie powinno być też nadmiernej stymulacji ( zgiełku, hałasu),
gdyż dziecko może wycofać się w stan półsnu.
2. Tworzenie odpowiedniej przestrzeni do życia i nauki - Poważnym ograniczeniom
fizycznym, intelektualnym i psychicznym towarzyszy często ograniczona przestrzeń.
Nisza - oferuje przestrzeń ochronną , której jest możliwe osiągnięcie większej stabilizacji
Psychicznej.
3. Organizacja kontaktów i możliwości interakcji
Osoby głęboko wielorako niepełnosprawne bardzo potrzebują kontaktów
przystosowanych do ich potrzeb i możliwości.. Potrzebne są kontakty intensywne
i konstruktywne. Często potrzeba dużo czasu i wysiłku, by odkryć i nauczyć się
indywidualnych form porozumiewania się. Dobrze jest uzgodnić sposób w jaki się będzie
komunikowało - chodzi tu o stworzenie pewnych rytuałów, tzn. powtarzających się i
porównywalnych form nawiązywania i wycofywania się z kontaktu w wyraźnie
określonych sytuacjach. Dzieci głęboko niepełnosprawne potrzebują ze strony partnera
uwagi intensywnej i spokojnej. Nagłe działania, powierzchowne kontakty, hałaśliwe
zabawy przynoszą niewielki efekt. Sama obecność niesie czasem zbyt mało specyficznych
bodźców dla dziecka głęboko wielorako niepełnosprawnego. Dziecku powinno się
stwarzać możliwości korzystania z przemiennego rytmu okresów maksymalnej
indywidualizacji - i uspołecznienia. Ważne są również interakcje pomiędzy samymi
dziećmi niepełnosprawnymi. Między nimi również możliwe są relacje niemal
przyjacielskie. Na początek jednak potrzeba jest osoba dorosła.
4. Uczestnictwo w codziennych czynnościach życiowych.
Uczenie się nie następuje wyłącznie w sytuacjach stymulacji, ale także w codziennych
Sytuacjach życiowych. Wzrastające uczestnictwo małego dziecka w codziennych
zajęciach rodziny odgrywa ważną rolę w jego rozwoju. Po okresie intensywnej stymulacji
osób wielorako niepełnosprawnych następuje faza rozwoju w której zaleca się koniecznie
uczestnictwo w codziennych zajęciach osób dorosłych. Nabyte umiejętności organizacji
percepcyjnej o początki koordynacji ruchowej wymagają pola do działań praktycznych .
W miarę wzrostu swoich możliwości, choćby były one minimalne, osoby te przełamują
swoje całkowite uzależnienie. Uczestnictwo w codziennych czynnościach życiowych jest
także bardzo ważne w domach opieki, ale często trudne do realizowania. Ważne są zajęcia
w kuchni. Dzieci niepełnosprawne powinny uczestniczyć także w sprzątaniu, często tylko
obserwując.
5. Kontakt z przyrodą
Dziecku z głęboką wieloraką niepełnosprawnością brakuje stałego kontaktu z naturą, nie
przeżywa wielu elementów jakie ma możliwość zdrowe dziecko. Powoduje to większe
odosobnienie i życie oderwane od rzeczywistości. Wielu rodziców wyprowadza swe dzieci
na dwór, ale przy tym nie zwraca uwagi dziecka no to co się dzieje obok. Warto np.
zbliżyć się do drzewa, pooglądać liście, szyszki trzymając je w dłoni.
Pewne sfery życia codziennego mniej nadają się do poznawania przez dzieci głęboko
niepełnosprawne - to centra handlowe - za dużo bodźców na raz..
6. Kształtowanie stosunków interpersonalnych
Osoby głęboko wielorako niepełnosprawne są bardzo pokrzywdzone w zakresie wyboru
bliskich osób. W zasadzie mogę je wybierać spośród członków rodziny
lub odwiedzających ich profesjonalistów. J ednak zdarza się że rodzą się stosunki
uczuciowe, są nawiązywane więzi. Są one na ogół owocem fascynacji, przyciągania
do kogoś. Jeżeli to możliwe należy unikać wyłącznych związków z jedną bliską osobą.
Może to powodować uzależnienie od tej osoby. Wtedy jest nie do przyjęcia nieobecność
tej osoby. Brak jej może powodować, np. odmowę jedzenia, pogorszeniem zdrowia itp.
3. STYMULACJA SPECJALNA
Należy znaleźć takie sposoby, które pozwoliły by uniknąć osobom głęboko wielorako
Niepełnosprawnym izolacji spowodowanej właśnie niepełnosprawnością. Należy więc
próbować przezwyciężać ograniczenia w ich własnej aktywności, porozumiewaniu się
i samostanowieniu.
1. Wczesna stymulacja
Stymulacja od podstaw zaleca metody intensywnej, całościowej stymulacji w odniesieniu
Do osób głęboko wielorako niepełnosprawnych. Metody te kierują się głęboko
humanistycznymi zasadami, próbując stworzyć warunki życia uznane za korzystne dla
wszystkich ludzi. Pomaga się osobie niepełnosprawnej odkryć własne ciało i samą siebie
poprzez proste ćwiczenia sensoryczne. Stymulacja od podstaw pomaga osobie zrozumieć
i mniej bać się tego co otacza wkoło. Dzięki temu pojawiają się pierwsze odruchy
aktywności, ciekawości i zachowań ludycznych. Stymulacja od podstaw próbuje pobudzać
i ukierunkować globalną percepcję człowieka. Własne ciało i jego różne możliwości ruchu
i spostrzegania swojej własnej pozycji w przestrzeni, rejestrowanie informacji płynących ze
środowiska - wszystkie te elementy wymagają jednocześnie aktywności i uwagi.
Owocne mogą być tylko te elementy stymulacji, które odpowiadają aktualnemu poziomowi
rozwoju danej osoby. Taki rodzaj stymulacji prowadzi do nawiązania intensywnej reakcji
wymiany pomiędzy terapeutą, pedagogiem i osobą głęboko niepełnosprawną. Tylko wielka
wrażliwość terapeuty pozwala dostrzec ledwo dostrzegalne reakcje osoby niepełnosprawnej.
Gdy zauważy najsłabsze nawet sygnały wysyłane przez osobę głęboko wielorako
Niepełnosprawną można bezpośrednio wpływać na zaistniałą sytuację. Ciało jest
akceptowane takim, jakim jest . Nie stawia mu się wymagań , jakim powinno się
stać. Terapeuta, pedagog akceptują je taki jakim jest i nawiązują z nim kontakt poprzez
ruch, dotyk, bliskość i wspólne działanie. Jest to jedyny sposób wspierania rozwoju.
Trzy sfery stanowiące bazę stymulacji:
- stymulacja somatyczna(cielesna), pobudzenie obejmujące całe ciało
- stymulacja przedsionkowa, mająca związek z systemem utrzymywania pozycji ciała
i poczucia równowagi
- stymulacja wibracyjna, mająca na celu pobudzanie odczuwania drgań.
Ważne jest podejście całościowe Należy uznać, że wszystkie sfery są równoważne:
emocjonalna i cielesna.
2. Podstawy organizacji percepcyjnej
Należy często wprowadzać ćwiczenia równoległe. Osoba niepełnosprawna może mieć
reakcję obronną na stosowaną stymulację.
Stymulacja przedsionkowa - odwołuje się do znanych doświadczeń ruchowych. Chodzi tu
O zmianę pozycji w przestrzeni, o rytmiczne kołysanie i obracanie w przestrzeni.
- lekkie ruchy kołysania wokół własnej osi. Dziecko w pozycji wyprostowanej,
bez przeprostowania. Dobra jest także pozycja leżąca, z nogami ugiętymi w biodrach
i kolanach. Huśtawka niewskazana. Najlepsza jest beczka, hamak. Ruchy kołysania
i huśtania do przodu i do tyłu wymagają od dziecka znacznych kompetencji percepcyjnych
i integracyjnych. Trzeba więc być ostrożnym i wprowadzać je po dłuższym przygotowaniu.
Najlepiej zacząć od ćwiczeń zapewniających maksimum stabilności i minimum lęku, np.
w misie (np. z poduszkami) do kołysania (rys.15) . Hamak też może być tak wykorzystany.
Inny przyrząd rys.16. Można obserwować normalizację napięcia mięśniowego.
Podobne ruchy w dół i w górę umożliwia zastosowanie trampoliny. Trzeba tu unikać zbyt
Dużego wzrostu napięcia mięśniowego. Z czasem można przechodzić od pozycji leżącej do
bardziej pionowej. U dzieci, które nie potrafią wyprostować się samodzielnie, trzeba unikać
zbyt wyraźnych ruchów w górę i w dół w pozycji pionowej. Można także wykorzystać piłkę
czy wałek (rys.17). Te proste stymulacje mają za zadani pomóc dziecku doświadczyć
własnego ciężaru w zmieniających się sytuacjach. Wiele dzieci reaguje wzrostem
koncentracji uwagi. Kojący efekt kołysania prowadzi dom podobnych reakcji.
Problematyczne mogą być ruchy obrotowe. Trzeba się do nich odpowiednio przygotować
Można dostarczać dziecku stymulacji używając wózka, którego 4 kółka obracają się wokół
osi o 360˚. Można też wykorzystać przyrząd rys. 19. Te ćwiczenia powodują że dzieci
lepiej koncentrują wzrok, utrzymują dość długo oczy utkwione w osobie prowadzącej
ćwiczenia. Ruchy wokół oso ciała wpływają korzystnie na napięcie mięśniowe.
Stymulacja somatyczna- dziecko głęboko niepełnosprawne za pomocą ciała gromadzi
doświadczenia we wszystkich sferach związanych z rozwojem. Poprzez ciało wyraża siebie
i dzięki niemu istnieje
Symetria
Przy ćwiczeniach stymulujących ważna jest zasada symetrii. Należy zwracać uwagę na to
aby dziecko niepełnosprawne unikało patologicznych postaw asymetrycznych i dostarczać
mu symetrycznej symulacji. Należ uważać, aby nie dotyczyła ona wyłącznie „sprawnej „
strony ciała lub wyłącznie niesprawnej. Nie jest dobrze stymulować tylko jedną stronę.
Eksploracyjna funkcja ust, wspierana dwiema rękami , reprezentuje kulminacyjny punkt
symetrycznej aktywności.
Napięcie i relaksacja
Relaksacja jest potrzebna, aby móc skupić uwagę na odczuwaniu różnych rzeczy. Napięcie
Jest konieczne, by podjąć działania. Na początek sprawia trudność skoordynowanie
relaksacji i napinania. Napięcia lub odprężenia są możliwe dzięki zmianom pozycji, a także
dzięki stymulacji manualnej.
Rytmiczność
Jest to 3 podstawowa zasada. Chodzi tu o rytm biologiczny, związany przede wszystkim
z oddychaniem dziecka. Poprawa rytmiczności oddychania może nastąpić dzięki
intensywnej stymulacji percepcji własnego ciała. Podstawową sprawą j est pomoc przy
wydechu. Na początek wystarczy podczas fazy wydechu nacisnąć lekko lub nieco mocniej
dolną część ściany żeber. Należy zwrócić uwagę jak dziecko reaguje. Podczas wdechu
i wydechu ręce opiekuna spoczywają na ciele dziecka. Ta pomoc przy wydechu nie jest
„techniką reanimacji”, ale stymulacją aktywnego oddychania. Aby rozluźnić napięcia
mięśni w rejonie klatki piersiowej można w czasie każdego wydechu wprowadzać lekką
wibrację rękami.
3. Podstawowe doświadczanie ciała
Stymulacja cielesna nie powinna nigdy odbywać się po posiłku, ponieważ nacisk na ciało
jest zbyt silny. Stymulacja odbywa się na podłodze. Obiema rękami jednocześnie gładzimy
jego ciało zaczynając od środka klatki piersiowej na zewnątrz, aż do boków, tak jak
gdybyśmy chcieli gładzić strony książki(od wewnątrz do zewnątrz), Nacisk rąk powinien być
pewny i mocny, ale nie za mocny. Później prawą rękę przesuwamy w górę, gładząc prawą
stronę dziecka aż do ramienia. Ponownie ruch jest gładzący , ale mocny. Używać na
przemian ręki lewej tak, aby się krzyżowały. Po 15 razy wykonywać te ruchy. Następnie
lewą ręką wziąć nadgarstek dziecka i podnosić do góry. Prawą ręką gładzić wzdłuż ramię
dziecka, zaczynając od barku. Ruch powinien być wykonywany w górę. Potem zamieniamy
rękę. Następnie powinna odbywać się stymulacja nadgarstków. Pożyteczne jest także
stymulowanie brzucha niektórych dzieci. Podobnie powinno zająć się nogami i stopami.
Należy zając się też plecami, Stymulacje można dla urozmaicenia wykonywać używając
rękawiczek. Atrakcyjnym narzędziem jest suszarka do włosów. Można stosować ręczniki do
wąchania (poperfumowany). Ważny jest także masaż twarzy, ale wymaga dużej delikatności.
„ Pozycja Jonasza” - dziecko znajduje się między nogami, np. matki, z głową mniej więcej na
wysokości krocza. Ściska się je nogami.
Stymulacja wibracyjna - istnieje ścisły związek wibracji z rozwojem słuchu, który doskonali
się na bazie wrażeń wibracyjnych. Stymulacja wibracyjna pozwala dziecku odkryć swój
kościec. Najlepsza jest pozycja leżąca - na plecach. Zacząć od wibracji na dystans, Wibracja
w środku ciała jest bardzo intensywna i może być odczuwana jako zagrożenie. Najlepsza
będzie poduszka do masażu , nie wytwarzająca zbyt silnych wibracji. Przekazywane są
wibracje wzdłuż kości długich, przy zgiętych pod kątem prostym kolanach i biodrach.
Ćwiczenia te nadają się dobrze jako przygotowanie do kinezyterapii, bo wzmacnia doznania
ciała i dzięki temu poprawiają recepcję bodźców ruchowych. Dobrze oddziałują małe
wibratory podłużne trzymane w rękach. Innym środkiem jest wodny materac wibracyjny,
który może przekazywać także wibracje muzyki czy głosu na miękkim i elastycznym
podłożu.
Za pomocą odpowiednich instrumentów muzycznych można np. kierować uwagę audiowibracyjną na przedmioty., które dzięki wibracją brzęczą. Do tego celu nadają się najlepiej drewniane instrumenty perkusyjne.
4. Doświadczenia ruchowe
Ciało osoby niepełnosprawnej działa w ten sposób, że dzięki ciągłemu poruszaniu się, zmianom pozycji i postawy, spostrzeganie siebie samego jest stale aktualizowane - odczuwa więc ona zawsze swoją sytuację, napięcie i pozycję w przestrzeni. Jeżeli poruszanie jest znacznie ograniczone - człowiek traci kontrolę nad własnym ciałem.
Po fazie odpowiedniego przygotowania wibracje można przekazać za pośrednictwem ruchu..
Wibracje mogą być wstępem do motoryki, zwiększając percepcję samego siebie
i normalizując napięcie. Nacisk skierowany na kończyny może też poprawić percepcję
samego siebie. Fakt odczuwania oporu własnego ciała w zmaga świadomość, że się je ma.
Powinno temu towarzyszyć określone pomocnicze ułożenie ciała.
Można także ćwiczyć nacisk ciała siadając tuż za dzieckiem. Ściskać je i puszczać. Można
tez do tego używać poduszek, czy dużych prześcieradeł.
Doświadczanie mikroruchów - prowokowanie ruchów w stawach o bardzo małej
amplitudzie. Wyjściowe ułożenie ciała musi być maksymalnie stabilne. Dobrze zaczynać od
kończyn.
Mobilizacja jako doświadczenie ruchowe
W pracy terapeutów chodzi o to aby doprowadzić do doświadczenia czegoś, czego nie można
było dokonać samemu z powodu braku własnej aktywności. Ćwiczenia ruchów najlepiej zaczynać od stóp, przechodząc od dużego palca do łydki, potem di kolan i bioder, włączając w to miednicę i jej połączenie z kręgosłupem. Następnie poruszane powinny być palce,
łokcie, ramiona, pas barkowy, kręgosłup - kończąc na głowie.
Uelastycznianie w pozycji na boku
Dzieciom głęboko wielorako niepełnosprawnym szczególnie odpowiada ułożenie w pozycji
na boku. Jednak żeby to była pozycja bezpieczna niezbędne są pewne przygotowania.
Najważniejsze by osiągnąć ruchomość poprzez uelastycznienie tułowia na odcinku od
obręczy miednicznej aż do pasa barkowego, następnie należy uelastyczniać ramiona i ręce.
Uelastycznienie długiej osi ciała poprzez rotację
Dziecko powinno leżeć na plecach. Kolana zgięte i należy lekko uciskać jego stopami naszą
pierś czy brzuch. Obracając równolegle kolana, podudzia i stopy wykonuje się rotację
miednicy w stosunku do rejonu pasa barkowego, który pozostaje nieruchomy. Działa to
korzystnie i uelastycznia tułów. Dla odmiany można poruszać pasem barkowym w opozycji
od obręczy barkowej.
5. Stymulowanie porozumiewania się
Podstawowym celem jest doprowadzenie do tego, żeby osoby głęboko wielorako
niepełnosprawne potrafiły się porozumieć tak, by zdawały sobie sprawę ze swoich uczuć i
umiały je wyrazić. Powinny nauczyć się je wyróżniać i rozpoznawać ludzi oraz umieć to okazać. Nie oznacza to konieczności porozumiewania się za pomocą słów lub opanowania systemu znaków. Może tę funkcję pełnić mimika i głos.
Strukturalizowana forma komunikowania charakteryzuje się:
- częstym obracaniem twarzy w połączeniu z ruchami głowy, przy czym oczy i brwi szczególnie przykuwają uwagę dziecka,
- częstym powtarzaniem prostych i wyraźnych „przekazów' (np.grzeczne dziecko) : są to przekazy zarówno głosowe, jak i mimiczne, przekazywane w prostej i dobitnej formie,
- wyższą tonacją głosu
- wolnym rytmem mówienia i wyraźnym akcentowaniem
- akcentowaniem modulacji i melodii wokalnej.
Dzięki tym charakterystycznym zmianom małe dziecko może lepiej koncentrować się na głosie, słowach i mimice rozmówcy. Dorosły pokazuje więc, że je dostrzegł, zrozumiał - dając mu informację mówiącą o tym co ono samo powiedziało. Ten zabieg zdaje się odgrywać zasadniczą rolę w rozwoju mowy. Ważne jest aby dorośli zauważali i powtarzali wczesne dźwięki wydobywane przez dziecko. U dzieci głęboko wielorako niepełnosprawnych poważny deficyt w porozumiewaniu się następuje bardzo wcześnie. Ich możliwości skoncentrowania wzroku na osobie znajdującej się naprzeciwko są ograniczone lub w ogóle nie istnieją. Z trudem zauważają głos dorosłych. Należy jednak czynić wielokrotne próby porozumiewania się:
- wybrać optymalną odległość ok. 25-30 cm
- utrzymywać twarze naprzeciwko przez ok.60s, prowadzić rozmowę z wykorzystaniem mimiki i dźwięków, cały czas obserwując dziecko
- zrobić przerwę na możliwość wydania dźwięków przez dziecko, jeśli nie , to przeprowadzić drugą część, a później znowu przerwa, i trzecią.
Nawet jeśli się nie dostrzeże reakcji, należy kontynuować ten rodzaj komunikowania się.
6. Poszerzanie doświadczeń i możliwości działania
U osób głęboko wielorako niepełnosprawnych występują różnorodne czynności manualne częściowo odpowiadające prawidłowemu rozwojowi, a częściowo posiadający charakter szczególny:
- odruch chwytania, utrzymuje się często przez dłuższy czas, a bywa, że jego natężenie wzrasta, co utrudnia swobodną aktywność manualną
- czynności dotykowe - dotykanie, głaskanie ręką
- koordynacja oralna ręka - usta
- aktywność manualna propioceptywna, taka jak: drapanie, głaskanie, uderzanie, klepanie własnego ciała
- chwytanie i manipulowanie pod kontrolą wzroku lub słuchu - stać się to może, gdy dziecko zgromadziło dużo informacji na poziomie podstawowym. Wydaje się ,że osoba głęboko wielorako niepełnosprawna nie jest w stanie osiągnąć kolejnego stadium rozwojowego własnymi siłami i działaniami. Aby jednak osiągnąć wyższy poziom rozwoju prawie zawsze konieczna jest dodatkowa stymulacja. Potrzebne są prawie zawsze zabiegi pedagogiczno-terapeutyczne umożliwiające swobodną eksplorację i gromadzenie informacji. Do ćwiczeń stymulacyjnych potrzebne są przedmioty, np. kamienie, szyszki, ścinki drewna, różne piłeczki, pluszowe zwierzątka, wypełnione woreczki. Ważna jest wygodna pozycja. Na początek dziecko powinno dostać do manipulacji 2 różniące się przedmioty. Należy wyjaśnić co będzie się robić. Czas pracy należy przeplatać przerwami.
7. Podsumowanie
Stymulacja systemu percepcji, podstawowych doświadczeń związanych z własnym ciałem , elementarnych doświadczeń motorycznych oraz początków zindywidualizowanej komunikacji prowadzi do uogólnionej aktywności . Jednak może zdarzyć się inaczej, jeżeli terapeuta, pedagog nie będzie profesjonalistą w każdym calu. Stymulacja od podstaw otwiera przed osobami o znacznych ograniczeniach świat nowych doświadczeń. W centrum tego świata jest przede wszystkim własne ciało. Z czasem może skierować zmysły, którymi dysponuje, również ku światu zewnętrznemu. Odkrywa partnera z którym pracuje. Z czasem mogą powstać relacje trójstronne. Stymulacja powinna prowadzić do tego aby osoba niepełnosprawna nie żyła w izolacji, ale była aktywna i miała bogate doświadczenia zmysłowe
1