Nowoczesne tendencje w dydaktyce
Wykład 1.
Przemiany dydaktyki jako nauki.
DYDAKTYKA (z j.gr. didaktikos - pouczający, didasko -uczę) - po raz 1 użyto w 1613 r, w Niemczech, Krzysztof Helwig i Joachim Jung, analizując działalność WolfgangaRatkego, opracowali „Krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania Ratychusa”.
Dyd.- sztuka nauczania.
Jan Amos Komeński „Wielka dydaktyka” przedstawiająca uniwersalną sztukę nauczania wszystkich wszystkiego.
Początek XIX w.: Jan Fryderyk Herbart opracował teoretyczne podstawy dydaktyki, traktował dyd. Jako teorię nauczania wychowującego.
Przełom XIX i XX w.: John Dewey, dyd. traktował jako teorię uczenia się.
Współcześnie dyd. Traktuje się jako naukę o nauczaniu i uczeniu się.
DYD. W SYSTEMIE NAUK:
-nauka społeczna, pedagogiczna,
-spełnia warunki dyscypliny naukowej:
*posiada własną terminologię
*posiada własną metodologię
*posiada własny przedmiot badań
DYD. OG., A DYD. SZCZEGÓŁOWE:
-dyd. jako nauka o nauczaniu i uczeniu się obejmuje swoimi badaniami wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej.
-dyd. szcz. dotyczy jednego przedmiotu, czyli są to tzw. metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów, np. metodyka nauczania j.polskiego
-dyd. szcz. może dotyczyć danego szczebla kształcenia, np. dyd. szkoły wyższej, dyd nauczania początkowego, itp.
SUBDYSCYPLINY DYD.:
-dyd. specjalna
-dyd. wojskowa
-dyd. medyczna
-dyd. zawodowa
NOWE POLA POZNAWCZE DYD.:
- neurodydaktyka- wykorzystuje osiągnięcia neurobiologii, aby maksymalnie wykorzystać możliwości człowieka podczas uczenia się
- ontodydaktyka- dot. analizy treści kształcenia
- związek dydaktyki z innymi naukami, tj. aksjologia, (nauka o wartościach),teleologia (o celu), prakseologia (nauka o sprawnym działaniu), filozofia, psychologia.
PRZEDMIOT BADAŃ DYD.:
-procesy uczenia się i nauczania- organizowane w sposób świadomy i planowy;
- czynności- n-la i ucznia;
- czynniki wywołujące/ determinujące procesy- cele, treści, zasady, metody kształcenia;
- rezultaty realizowanych procesow.
DEKALOG DYD.:
aparatura terminologiczna.
proces kształcenia
cele kształcenia
treści kształcenia
zasady kształcenia
metody kształcenia
środki dydaktyczne
formy organizacyjne kształcenia
osiągnięcia szkolne
systemy dydaktyczne.
ZADANIA DYD. OG.:
-analiza i opis czynników, tj. cele, treści, metody, formy organizacyjne, środki dydaktyczne;
-wykrywanie prawidłowości charakterystycznych dla procesu nauczania i uczenia się;
-ustalanie opartych na określonych prawidłowościach norm postępowania;
-analiza i opis systemów dydaktycznych charakterystycznych dla szkolnictwa różnych krajów.
FUNKCJE DYD. OG.:
-teoretyczna, o char.:
*diagnostycznym-bada, analizuje procesy, wykrywa prawidłowości rządzące procesem;
*prognostycznym-projektuje działania dydaktyczne.
-praktyczna-wskazuje metody, formy organizacyjne i środki w wywoływaniu zamierzonych zmian u uczniów.
TENDENCJE W DYD. WSPÓŁCZESNEJ:
-wyznacznikiem przemian w dyd. są zmiany w filozofii edukacyjnej;
-tendencje w sprawie uprawiania dyd. jako dyscypliny empiryczno-analitycznej i jako dyscypliny humanistycznej;
-powiązanie dyd. z aksjologią i teleologią edukacyjną, podążanie do określenia humanistycznego sensu edukacji;
-odchodzenie od jednego paradygmatu, a poszukiwanie różnych rozwiązań, różnych modeli rozumienia i uprawiania dydaktyki;
-kształtowanie się dydaktyki podmiotowej;
-zmiany w procesie kształcenia, stosowaniu metod, środków, form, organizacji;
-wzrost znaczenia kwestii komunikowania się uczestników edukacji.
PRZEMIANY OGÓLNEJ FILOZOFII EDUKACYJNEJ:
-rezygnacja z doktryny edukacji adaptacyjnej, wg której zadaniem szkoły było przystosowanie młodzieży do zastanej syt. społecznej;
-eksponowanie doktryny edukacji krytyczno-kreatywnej, zgodnie z którą zadaniem szkoły staje się kształtowanie postaw kreatywnych młodego pokolenia.
MODELE UPRAWIANIA DYD.:
- model empiryczno-analityczny (nawiązuje do założeń metodologicznych, nauk przyrodniczych, w których opisuje się i wyjaśnia fakty, zjawiska i procesy poprzez badania ilościowe z wykorzystaniem pomiaru i technik statystycznych. Ten model ściśle jest związany z modelem dydaktyki jako nauki prakseologicznej i technologicznej.
- model humanistyczny (nawiązuje do orientacji poznawczych przyjmowanych w naukach humanistycznych; zakłada on, że natura zjawisk dydaktycznych jest niepowtarzalna i wymaga zrozumienia i interpretacji; wymaga zastosowania metod badań jakościowych, w których podkreśla się znaczenie intuicji i empatia, eksponuje się podmiotowość uczniów i nauczycieli, partnerstwo, dialog dydaktyczny).
WARTOŚCI OBU MODELI:
- nie mogą być traktowane opozycyjnie,
- są równoprawne, niezbędne i komplementarne w rozwoju dydaktyki, jako nauki pedagogicznej,
-są użyteczne poznawczo, gdyż niektóre zjawiska dydaktyczne wymagają stosowania obserwacji, pomiaru, inne wymagają podejścia jakościowego, humanistycznego.
PARADYGMAT EDUKACJI PODMIOTOWEJ:
Zmiany filozofii edukacji, aksjologii, teleologii prowadzą w kierunku paradygmatu edukacji podmiotowej, wg którego jednostka staje się podmiotem edukacji. Organizowanie szkoły, edukacji wyznaczają nie potrzeby państwa, a aspiracje, potrzeby życiowe i rozwój jednostek oraz grup społecznych.
KSZTAŁTOWANIE AKTYWNOŚCI I POCZUCIA PODMIOTOWOŚCI ZAPEWNIA:
- współudział uczniów w organizowaniu zajęć dydaktycznych,
- ich planowaniu i przygotowywaniu,
- prowadzeniu,
- ocenianiu.
WSPÓŁUDZIAŁ UCZNIÓW W PLANOWANIU ZAJĘĆ PROWADZI DO ODCZUCIA:
- że nie są oni biernymi odbiorcami propozycji i ofert stawianych przez nauczyciela,
- są twórcami zadań, które pobudzają do aktywności, bo uznają je za własne,
- działania są efektywne, gdy człowiek odczuwa możliwość decydowania o sposobie postępowania, w którym wybór jest wynikiem własnej decyzji,
- taka podmiotowa działalność jest wyrazem sprawstwa, odpowiedzialności, przyczynowości osobistej i kontroli.
ZNACZĄCE OSIĄGNIĘCIA DYDAKTYKI:
W. Okoń (UW) - autor podr. „Wprowadzenie do dydaktyki”, twórca teorii kształcenia wielostronnego, autor elastycznej teorii ogniw procesu kształcenia, propagator nauczania problemowego w Polsce zapoczątkowanego w Ameryce przez J. Deweya.
C. Kulisiewicz (UW) - autor podr. „Dydaktyka ogólna”, twórca nauczania programowego, badacz niepowodzeń dydaktycznych, propagator zmian w systemie edukacji.
T. Lewowicki (UW+UŚ w Cieszynie) - autor „Przemiany oświaty”, indywidualizacja kształcenia, kształcenie uczniów zdolnych, przemiany w oświacie, aspiracje dzieci i młodzieży.
K. Denek (UAM) - wartości i cele edukacji szkolnej, aksjologiczne postawy edukacji, troska o nowy kształt edukacji szkolnej, „Ku dobrej edukacji”, „Poza ławką szkolną”, „Tworząca się reforma edukacji”.
J. Półturzycki (UW, U w Toruniu) - „Dydaktyka dla nauczycieli”, „Edukacja ustawiczna”, „Jak studiować zaocznie?”, „Ucz się sam”, „ Wdrażanie do samokształcenia”.
A. Karpińska (UwB) - Niepowodzenia dydaktyczne, drugoroczność jako przejaw niepowodzeń dydaktycznych (rozmiary, nieskuteczność, minimalizacja), Instrumentarium pracy pedagogicznej nauczyciela (metody, formy środki), Nowoczesne tendencje w dydaktyce.
J. Niemiec (UwB) - prognozy i strategie rozwoju edukacji, tendencje w dydaktyce oraz nowoczesne technologie kształcenia, kreatorzy reform edukacyjnych, determinanty i szanse poczynań edukacyjnych, alternatywne intencje dialogu o reformie edukacji, uniwersytet i studiowanie jako edukacyjny priorytet XXIw.
W. Wróblewska - aspiracje edukacyjne studentów (analiza treści, poziomu, uwarunkowań i dynamiki), autoedukacja studentów, nowoczesne tendencje w dydaktyce, instrumentarium pracy nauczyciela akademickiego ze studentami.
Wykład 2.
Wyznaczniki przemian edukacyjnych i wynikające z nich tendencje w dydaktyce na początku XXI w.
PRZEMIANY W EDUKACJI ZMIERZAJĄ W KIERUNKU:
- demokracji,
- humanizacji,
- pluralizm (wielość),
- tolerancji.
ZDANIEM PROF. NIEMCA dokonujące się zmiany w edukacji koncentrują się wokół zagadnień:
Decentralizacji szkolnictwa - rozumiana jako przekazanie lokalnym społecznościom decyzji edukacyjnych, - decentralizacja wewnętrzna, czyli decyzje należą do nauczycieli, rodziców, mieszkańców wsi i miast, -prowadzi do podmiotowości uczestników rzeczywistości edukacyjnej, aktywnego udziału i odpowiedzialności, - łączy się z demokratyzacją oświaty, procesem, którego istotnym elementem jest poprawa szans edukacyjnych dużych grup dzieci i młodzieży, *wiąże się ona z urzeczywistnieniem praw człowieka, wolności, poszanowania i zapewnienia możliwości rozwoju jednostki, - demokratyzacja oświaty to jedna z dróg do upowszechniania kształcenia.
Pluralizmu edukacyjnego - czyli dynamiczne rozwijanie się szkół niepaństwowych, które są w pełni demokratyczne, mają własne prawa, własne kryteria doboru treści kształcenia, selekcji uczniów, doboru nauczycieli, własne finanse oraz demokratyczne obyczaje, - stanowią szeroką ofertę edukacyjną w życiu lokalnym środowiska co pozwala na większe możliwości wyboru szkoły i prowadzi do upowszechnienia oświaty.
Wielokulturowości - w Polsce występuje w 4 wymiarach: 1. wielokulturowość jako respekt dla miejscowości narodowych zamieszkujących pogranicza, zapewnienie im prawa do edukacji i osobistego rozwoju. 2. jako edukacja dla ludności migrującej. Poznanie i zrozumienie ludzi różnych kultur, z różnych krajów, otoczenie ich opieką, udzielenie im pomocy, a także zorganizowanie im elementów edukacji to ważne wyzwanie współczesności. 3. jako możliwość poznawania różnych kultur i ludzi poprzez media. 4. kształtowanie przez edukację osobowości wielokulturowej.
Dyferencjacji instytucji edukacyjnych: - proces uczenia się usytuowany w 3 kat. Instytucji, - są to szkoły różnego typu i szczebla kształcenia, - instytucje pozaszkolne (edukacja paralelna (SOK, kościół, kino, TV), -instytucje kształcenia ustawicznego (edukacja permanentna).
Eksponowania oddziaływań wychowawczych - związanych ze zmianami w systemie wartości, nowym rozumieniem dobra i zła, zmianami ideologicznymi, - poważne rozwijanie funkcji i zadań opiekuńczych, - powstają programy poprawiania kondycji zdrowotnej uczniów racjonalności żywienia, proporcji pracy i rekreacji, - intensywnie jest rozwijany program dotyczący zagrożeń ekologicznych, - prowadzone są różne formy ochrony uczniów zagrożonych zjawiskami kryminogennymi, - specjalną opieką otoczeni są uczniowie są uczniowie „szczególnej troski”, z defektami, kalectwem i trudnościami intelektualnymi.
Zmian treści kształcenia
Rozwijania nowoczesnych technologii - wykorzystanie wielostronne telewizji, wielostronne zastosowanie komputerów, a także operowanie urządzeniami szybkiego porozumiewania się między ludźmi, wykorzystania banków informacji, szerokiego wykorzystania możliwości uczenia się na dystans, oraz kształcenia otwartego.
Problemów edukacyjnych integracji europejskiej - dostosowuje się standardy uczenia się na poszczególnych szczeblach edukacyjnych, prowadzi się prace nad nostryfikacją dokumentów szkolnych i kursów kształcenia ustawicznego, - zwiększa się liczba wymiany studentów między krajami, - pojawiają się możliwości uczenia się w różnych krajach, co inspiruje do podejmowania ambitnych działań edukacyjnych.
Kreatorów edukacji - kreatorzy i realizatorzy zadań edukacyjnych mają podstawowy wpływ na rozwój demokracji szkolnictwa w Polsce (nauczyciele, rodzice, uczniowie, sponsorzy, centrala, filantropi).
NOWE ROZUMIENIE EDUKACJI
Wyraźnie zaznacza się odchodzenie od edukacji tradycyjnej, a więc edukacji podającej, przekazującej, uniformizującej, a dążenie do edukacji preferującej indywidualny wysiłek jednostki, jej samorozwój, autokreację, a więc cechy, które są konstytuwnymi cechami procesu uczenia się.
I. Wojnar: Edukacja to realizacja programu ewolucji istoty ludzkiej w toku całego życia z myślą o integralnym rozwoju w zakresie umysłowym, fizycznym, afektywnym, moralnym, duchowym; proces obejmujący nie tylko przekazywanie wiedzy i umiejętności, szeroko pojętych wartości kultury, lecz także inspirowanie postawy twórczej, otwartej, samodzielności myślenia, zdolności do samokształcenia.
Wykład 3
Zmiany w teleologii edukacyjnej i treściach kształcenia.
ŻRÓDŁA STANOWIENIA CELÓW EDUKACJI SZKOLNEJ:
-od wielu wieków wprowadzono cele z ideologii społecznej-stanowiono je odgórnie.
-w nurcie zmian edukacyjnych, coraz częściej cele określają ci, którzy je realizują, tzn. nauczyciele, rodzice, uczniowie.
GŁÓWNYM ŻRÓDŁEM CELÓW EDUKACJI
-czyni się system wartości uniwersalnych, zw. z człowiekiem i jego życiem, skupionych wokół transcendentalnej triady w postaci *prawdy, *dobra, *piękna.
WAŻNĄ INSPIRACJĄ DLA STANOWIENIA CELÓW:
-są także potrzeby rozwojowe dzieci i młodzieży
-ich pragnienia
-dążenia i oczekiwania.
O ROLI WARTOŚCI W EDUKACJI ŚWIADCZY:
-odwoływanie się w kształceniu do kategorii aksjologicznych, wynikających z czwórmianu etycznego, a mianowicie: *mieć, *być, *chcieć, *działać.
NACZELNYM CELEM KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA:
-czyni się stymulację wielostronnego rozwoju człowieka
-rozwój jest pojmowany nie jako przystosowanie się do istniejącej rzeczywistości, ale jako samorealizacja według wybranego przez ucznia systemu wartości, kształtowanie tożsamości, otwartości na nowe wartości.
NAJWYŻSZĄ RANGĘ W KSZTAŁTUJĄCEJ SIĘ NOWEJ TAKSONOMII CELÓW PRZYZNAJE SIĘ:
-celom związanym z człowiekiem w procesie rozwoju
-z sensem jego egzystencji
-z orientacjami życiowymi i dążeniami
-z jakością życia i jego zmianami
W TRADYCYJNYM OBRAZIE CELÓW KSZTAŁCENIA:
-pierwsze miejsce zajmowało przekazywanie uczniom gotowej wiedzy wyselekcjonowanej,
-inne cele, tj. kształtowanie umiejętności, postaw, rozwijanie osobowości, kształtowanie świata wartości, znajdowały się na dalszych pozycjach.
NOWA HIERARCHIA CELÓW EDUKACJI:
-kształtowanie systemu postaw i świata wartości
-rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów, zwłaszcza samodzielnego, krytycznego myślenia
-kształtowanie umiejętności i sprawności, a zwłaszcza tzw. cywilizacyjnych, np. językowych, organizacyjnych, przygotowanie do sprawnego i efektywnego działania w różnych sytuacjach życia i jego przekształcenia
-wiadomości
NA CZYM POLEGAJĄ ZMIANY W TELEOLOGII EDUKACYJNEJ
-zmiana procedury stanowienia celu
-zmiana źródeł wprowadzania celów
-kształtowanie się nowej hierarchii celów edukacji szkolnej.
ZMIANY W TREŚCIACH KSZTAŁCENIA:
-krytyka treści kształcenia
-kierunki zmian w treściach kształcenia
-kształcenie zintegrowane
-kształcenie blokowe
-podstawa programowa jako nowy dokument określający treści kształcenia
-przykazania dla oświaty przyszłości
-sugestie dydaktyków dotyczące budowy nowoczesnego kanonu kształcenia ogólnego
KRYTYKA TREŚCI KSZTAŁCENIA:
-przestarzałość treści
-encyklopedyzm, wielowiedza, wiedza faktograficzna
-werbalizm, treści, które nauczyciel przekazuje za pomocą metod słownych
-addytywizm, dodawanie do realizowanych treści nowych haseł, a nie odrzucanie treści przestarzałych, o małych walorach kształcących
-uniformizm, treści jednakowe dla wszystkich uczniów, brak zróżnicowania treści stosownie do możliwości, zainteresowań, zdolności uczniów
-dyscharmonia między treściami dydaktycznymi a możliwościami uczniów, treści dostosowane do możliwości przeciętnych uczniów, nie uwzględnia się treści dla uczniów zdolnych i słabych
-jednostronność, nastawienie na przekaz treści przez nauczyciela i przyswajanie ich przez uczniów, brak treści przewidzianych na odkrywanie, przeżywanie i działanie
-akademizm, programy są konstruowane na wzór dyscyplin naukowych, nie uwzględnianie potrzeb wychowania i kształcenia oraz możliwości i potrzeb uczniów
-historyzm, przewaga treści dotyczących przeszłości
-izolacjonizm, brak powiązania treści z życiem.
KIERUNKI ZMIAN W TREŚCIACH KSZTAŁCENIA
-dobierać je tak, aby pomagały uczniowi w wielostronnym rozwoju
-dużą uwagę przywiązuje się do treści, które dostarczają wiedzy typu wiedzieć: „że, jak i dlaczego”
-zmiana w treściach dotyczy określenia innych niż dotychczas proporcji między wiedzą o przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Więcej miejsca przeznacza się treściom dotyczących współczesności i przyszłości
-tendencja do korelacji, koncentracji, integracji treści, w miejsce przedmiotowego ujęcia treści wprowadza się kształcenie zintegrowane (kl. 1-3) i kształcenie blokowe (kl. 4-6)
-podstawę doboru treści powinna stanowić koncepcja człowieka innowacyjnego, nastawionego na poszukiwanie problemów w świecie i ich rozwiązywanie
-istotne zmiany w treściach kształcenia narzuca niepokój, jaki wywołują negatywne zjawiska cywilizacji.
KSZTAŁCENIE ZINTEGROWANE:
-kształcenie łączone kompleksowo, całościowo. Proces kształcenia odbywa się poprzez scalanie treści w różnych sytuacjach, w które wprowadza się dzieci w celu wyzwalania i inspirowania ich wielostronnej aktywności (zaciera się granica między przedmiotami nauczania, a w umysłach dzieci kształtuje się scalony obraz świata)
KSZTAŁCENIE BLOKOWE:
-częściowo zintegrowane. Pozostawia się tradycyjne przedmioty np. mat, w-f. Inne przedmioty danego typu są łączone w bloki, np.: *blok humanistyczny łączy treści historii, nauk społecznych, psychologii itp. *blok przyrodniczy łączy treści biologii, geogr., fiz., chemii itp; *blok artystyczny, zwany sztuką.
PODSTAWA PROGRAMOWA:
-dokument, który wskazuje co musi być wspólne dla wszystkich polskich uczniów po wprowadzeniu do systemu szkolnego pluralizmu oferty programowej
-określa jakim celom ma służyć i jakie zadania, wskazując w ten sposób, że całość nauczania ma sprzyjać rozwojowi ucznia, a nie ograniczać się do tzw. realizacji materiału
-zawiera kanon podstawowych treści
-precyzuje, jakie sprawności i umiejętności powinien opanować uczeń w toku kształcenia
-wskazuje jakim podstawom powinno sprzyjać nauczanie.
PRZYKAZANIA DLA OŚWIATY PRZYSZŁOŚCI W KONTEKŚCIE TREŚCI KSZTAŁCENIA:
-znajomość literatury
-znajomość sztuk pięknych
-znajomość przynajmniej jednego języka obcego i kultury danego kraju
-znajomość wyższej matematyki i umiejętność jej praktycznego zastosowania
-znajomość podstaw wiedzy historycznej, geograficznej i nauk przyrodniczych
-umiejętność obsługi komputera i innych urządzeń technicznych
-posiadanie wiedzy na temat współczesnych wydarzeń politycznych i gospodarczych
-umiejętność skutecznego porozumiewania się w mowie i piśmie
-znajomość współczesnych problemów globalnych
-uczyć jak żyć w społeczeństwie wiedzy, jak zmieniać otaczającą rzeczywistość i siebie, uczyć miłości do ludzi, natury i sztuki.
SUGESTIE DYDAKTYKÓW DOTYCZĄCE BUDOWY NOWOCZESNEGO KANONU KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO:
-łączyć cele i treści
-zmierzać do złagodzenia ostrych progów programowych
-szkoła nie stanowi dla uczniów jedynego źródła wiedzy
-człowiek współczesny jest zmuszony uczyć się przez całe życie
-uczyć się: jak żyć, jak uczyć się, jak myśleć, jak rozwijać się w pracy twórczo.
Wykład 4
Proces edukacyjny inspirujący uczniów do aktywności i samodzielności.
W kontekście zmian natury globalnej, zmian w edukacji dokonują się zmiany w procesie kształcenia, przede wszystkim w kierunku wyzwolenia aktywności i samodzielności uczniów.
PROCES EDUKACYJNY W KTÓRYM:
-uwzględnia się teorię kształcenia wielostronnego
-dominują metody nowoczesne, aktywizujące uczniów
-dominuje praca zespołowa, są stosowane nowoczesne środki dydaktyczne.
PRZESŁANKI FIZJOLOGICZNE I PSYCHOLOGICZNE KSZTAŁCENIA WIELOSTRONNEGO:
-harmonijne współdziałanie obu półkul mózgowych warunkiem wielostronnego rozwoju jednostki
-osobowość ucznia (człowieka) jest harmonijnie funkcjonującą całością (poznającą, czującą, działającą)
FUNKCJONOWANIE OBU PÓŁKUL MÓZGOWYCH:
-lewa półkula-logiczna, akademicka, zimna, do niedawna uznawana za dominującą, odpowiedzialna za mowę. Ona kontroluje mowę i sprawia, że człowiek może czytać i pisać. Jest miejscem gdzie dokonuje się analiza, poddaje się materiał logiczny racjonalnej ocenie. Lewą półkulę charakteryzuje sekwencyjność (informacje są kodowane i przetwarzane etapowo, krok po kroku), matematyczność (w niej są kodowane numery i liczby), dosłowność (odbiera i rozumie dosłowne znaczenia). Lewa półkula kontroluje ruchy prawej strony ciała.
-prawa półkula-intuicyjna, artystyczna, gorąca, emocjonalna, jest charakteryzowana przez następujące cechy: wizualizacja (informacje są kodowane i uzyskiwane w postaci wyobrażeń i obrazów), holistyczność (zdolność postrzegania całości), przestrzenność (funkcje wizualno-przestrzenne), metaforyczność (pozwala zrozumieć język przenośni), emocjonalność (emocje są transportowane przez tą półkulę), uduchowienie (prawa półkula jest zatopiona w modlitwie i oddana Bogu), muzykalność (talent do muzyki, reagowanie na muzykę), uzdolnienia plastyczne (rysowanie, malowanie, rzeźba to naturalne talenty).
PODSTAWOWE FUNKCJE OSOBOWOŚCI I 3 RODZAJE AKTYWNOŚCI CZŁOWIEKA:
-poznanie świata i siebie
-przeżywanie świata i nagromadzonych w nim wartości
-zmienianie świata
^aktywność intelektualna (poznawanie rzeczywistości przez przyswajanie gotowej wiedzy i przez jej odkrywanie)
^aktywność emocjonalna (polega na przeżywaniu wartości i ich wytwarzaniu)
^aktywność praktyczna (udział człowieka w przekształcaniu rzeczywistości, wykonywanie zadań praktycznych przy wykorzystaniu zdobytej wiedzy)
4 TOKI KSZTAŁCENIA:
-podający
-poszukujący
-eksponujący
-operacyjny
PODAJĄCY TOK KSZTAŁCENIA
Czynności nauczyciela |
Czynności uczniów |
1.Przygotowanie uczniów do pracy przez zaznajamianie ich z celami i zadaniami lekcji |
1. Powstawanie u uczniów pozytywnej motywacji |
2. Podawanie uczniom nowego materiału |
2. Poznawanie i przyswajanie nowych wiadomości |
3. Synteza przekazanych uczniom wiadomości, w celu ich zebrania i utrwalenia |
3. Kojarzenie nowych wiadomości z już posiadanymi, systematyzowanie i utrwalanie |
4. Kontrola stopnia opanowania przez uczniów wiadomości w celu wykrycia luk i oceny trwałości i operatywności wiedzy. |
4. Samokontrola i samoocena, likwidacja luk i braków w wiadomościach i umiejętnościach. |
5. Zastosowanie, wyznaczanie zestawów ćwiczeń i zadań. |
5. Posługuje się zdobytą wiedzą w nowych sytuacjach. |
Zalety i wady:
-zaleta: szybkie przekazywanie wiedzy przez nauczyciela
-wada: słabe aktywizowanie uczniów na lekcji oraz pamięciowy sposób przyswajania przez nich wiedzy.
POSZUKUJĄCY TOK KSZTAŁCENIA
Czynności nauczyciela |
Czynności uczniów |
1. Organizowanie sytuacji problemowej |
1. Uświadomienie sobie trudności o charakterze praktycznym lub teoretycznym |
2. Formułowanie problemu (gdy uczniowie nie są w stanie sami tego uczynić) |
2. Formułowanie problemu oraz gromadzenie niezbędnych informacji |
3. Udzielanie uczniom pomocy w procesie wytwarzania hipotez i ich weryfikowania |
3. Formułowanie i uzasadnianie hipotez |
4. Kierowanie myśleniem i działaniem w fazie sprawdzania rozwiązań |
4. Sprawdzanie słuszności przewidywań (eksperymenty, działania praktyczne, analizy porównawcze) |
5. Kierowanie procesem systematyzowania i utrwalania wiedzy |
5. Formułowanie rozwiązań i wniosków końcowych oraz uporządkowanie i utrwalenie wiadomości |
6. Organizowanie prac służących zastosowaniu zdobytej przez uczniów wiedzy |
6. Stosowanie wiedzy w rozwiązywaniu nowych zadań. |
Zalety:
-proces kształcenia przybiera postać działalności badawczej
-rozwija i kształci zdolności poznawcze
-rozwija aktywność intelektualną, postawę badawczą
-zapewnia uczniom wiedzę trwałą i operatywną.
EKSPONUJĄCY TOK KSZAŁCENIA:
Czynności nauczyciela |
Czynności uczniów |
1. Ukierunkowanie kontaktu z dziełem (utworem) |
1. Zetknięcie się z dziełem |
2. Eksponowanie dzieła (utworu) |
2. Emocjonalne przeżywanie określonych wartości i ich przyswajanie |
3. Wskazanie na istotne elementy utworu i ich objaśnienie |
3. Analiza i rozumienie dzieła |
4. Inspirowanie uczniów do wyrażania indywidualnych przeżyć |
4. Wyrażanie indywidualnych odczuć |
5. Podsumowanie zajęć i kierowanie uogólnieniem |
5. Formułowanie wniosków praktycznych dotyczących postaw własnych |
Zalety:
-zapewnia poznanie kultury
-uczniowie rozbudzają uczucia, wrażliwość na wartości
-wyrabiają umiejętność wartościowania i oceny
OPERACYJNY TOK KSZTAŁCENIA
Czynności nauczyciela |
Czynności uczniów |
1. Uświadamianie celu i znaczenia działania |
1. Poznanie celu działania-powstawanie pozytywnej motywacji |
2. Ustalenie reguł, zasad działania |
2. Przypomnienie reguł, zasad działania |
3. Pokaz wzorowo wykonanego działania |
3. Obserwacja wzoru działania, kształtowanie się w świadomości modelu działania |
4. Kontrola i korekta |
4. Pierwsze próby wykonania działania |
5. Kontrola i ocena |
5. Ćwiczenia w samodzielnym wykorzystaniu działań |
Zalety:
-uczniowie mają możliwość zastosowania wiedzy teoretycznej
-poznają związki i zależności dotyczące określonych zjawisk i procesów
-działania praktyczne uczniów pozwalają lepiej zrozumieć i trwalej zapamiętać wiadomości
-sprzyjają rozwojowi ich samodzielności
Wykład 5
Instrumentarium pracy pedagogicznej nauczyciela.
METODY KSZTAŁCENIA:
GRY DYDAKTYCZNE: rodzaj metod nauczania należących do grup metod problemowych i organizujących treść kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji lub procesów w celu zbliżenia procesu poznawczego, np. burza mózgów (zespołowe wytwarzanie pomysłów rozwiązania problemu), metoda sytuacyjna (prowokowanie do dyskusji, rozwiązania problemu), metoda biograficzna, metoda symulacyjna
Walory gier dydaktycznych: -aktywizują uczniów, -są atrakcyjnymi i efektywnymi, -doskonalą umiejętność dyskutowania i argumentowania, -rozwija umiejętności rozumowania integrującego wiele dziedzin wiedzy i umiejętności.
METODY WALORYZACYJNE:
-metoda impresyjna (eksponowanie pewnych wartości przez dzieła), organizowanie uczestnictwa dzieci i młodzieży, dorosłych w odpowiednio eksponowanych wartościach (społecznych i moralnych)
-metoda ekspresyjna (stwarzanie sytuacji, w których uczestnicy sami wytwarzają wartości.
C) METODY WSPIERAJĄCE ROZWÓJ UCZNIA
a)dyskusja panelowa-swobodna rozmowa w gronie kilku osób, które mogą być obserwowane przez większą grupę uczniów, -dzięki tej metodzie unika się monopolizowania sporu przez dominujących mówców, -prowadzący zaznacza na początku, że każde wystąpienie będzie ograniczone do 2-3 min, o kolejności mówców w pierwszej sesji decyduje np. losowanie, w następnych już osobiste decyzje uczestników, -organizator prezentuje… (są jasno określone kryteria oceny), -pozwala na uniknięcie chaosu, na zaprezentowanie wiedzy, pomysłów, doświadczeń kilku dyskutantów prezentujących..
b)drzewo decyzyjne-metoda racjonalizująca decyzje w sytuacjach trudnych i niejednoznacznych, -może służyć analizie i pełnemu zrozumieniu przyczyn i motywów, którymi kierowano się w przeszłości, -pomaga uczniom przybliżyć kontrowersyjne postacie i decyzje, umożliwia podsumowanie wiadomości uczniów w atrakcyjnej formie oraz ich ocenie, -decyzja to wybór między dwiema lub więcej możliwościami. WYKONUJEMY: *formułujemy problem tak, aby uczniowie rozumieli potrzebę dokonania wyboru, *przewidujemy różne możliwe rozwiązania, *określamy kryteria lub cele związane z tą decyzją, *prognozujemy pozytywne i negatywne konsekwencje wybranych opcji z punktu widzenia określonych wartości i celów, *podejmujemy decyzję, w czym pomaga najbardziej zastosowanie metody graficznej
cele i wartości (pozytywne, negatywne)<-skutki <-możliwe rozwiązania <-sytuacja wymagająca podjęcia decyzji
c)portfolio - „teczka” jest prostą a zarazem uniwersalną metodą, która może być stosowana w nauczaniu wielu przedmiotów, -możemy ją definiować w różnorodny sposób, -zbiór materiałów na określony temat, -zbiór dokumentów, który dostarcza dowodów czyjejś wiedzy, umiejętności, możliwości, -zbiór prac ucznia przedstawiający jego wysiłek, postęp lub osiągnięcia, -dokumentacja pracy ucznia lub grupy uczniów wokół wybranego tematu, -proces odzwierciedlenia selekcji, racjonalizacji końcowej oceny połączonej z ostatecznym wynikiem wszystkich tych czynników.
d)metoda projektu-oznacza duże zadanie do samodzielnej realizacji przez uczniów, lecz przygotowane i kontrolowane przez nauczyciela. Na ogół ze względu na swój rozmiar jest ono realizowane przez grupy uczniów, chociaż może być również realizowane indywidualnie. Od tradycyjnego zadania domowego projekt różni się tym, iż uczniowie samodzielnie zdobywają informacje o jakimś szerszym niż zwykle zagadnieniu, opracowują je w formie pisemnej, a następnie prezentują innym, -metoda ta daje szanse rozbudzenia zainteresowań uczniów danym zagadnieniem, -pozwala rozwijać umiejętności w korzystaniu z różnych źródeł informacji, krytycznym analizowaniu faktów i oceny ich wiarygodności ćwiczeniu sposobów prezentacji zebranych materiałów.
e)debata oksfordzka-sformalizowany charakter, nie jest to swobodna polemika, na swoje prawa, -bierze udział 6 uczestników (3 tworzy zespół broniący danej tezy, pozostali 3 ową tezę negują), -oprócz bezpośrednich uczestników podczas debaty muszą być przewodniczący, zespół sędziów, osoby pilnujące czasu wypowiedzi
f)mapa pamięciowa(mentalna, pojęciowa)-twórca-Tony Buzan. W opracowaniu tej metody wykorzystał najnowsze osiągnięcia medycyny dotyczące zasad i pracy ludzkiego mózgu. -polega na subiektywnym odpowiadającym logice i sposobowi uczenia się każdego ucznia porządkowania wiedzy. Dominuje w niej forma graficzna, która pozwala rozbudzić wyobraźnię, fantazję i wiedzę uczniów, -może służyć do wykonywania notatek z długich referatów lub wykładów.
FORMY ORGANIZACYJNE KSZTAŁCENIA:
-nauczanie zespołowe (grupowe) wg J.Barteckiego: *uczniowie tworzą grupy 3-6 osobowe, skład grup jest stały, zróżnicowany i równoważny, *sprawna praca w zespole zależy od dokładnego określenia zadania, wskazania lub dostarczenia źródeł i materiałów, oraz sposobu pracy, kierowania przebiegiem pracy, *w trakcie pracy grupowej nauczyciel czuwa nad sprawną organizacją pracy.
WALORY DYDAKTYCZNE I WYCHOWAWCZE NAUCZANIA ZESPOŁOWEGO:
-wszyscy uczniowie w klasie są zaangażowani aktywnie, -grupa staje się niezastąpionym narzędziem budzenia aktywności i samodzielności uczniów, -wdraża uczniów do współdziałania, przemyślanego podziału zadań, a także do racjonalnej organizacji pracy i współodpowiedzialności za jej efekty.
Wykład 6
Proces autoedukacji.
AUTOEDUKACJA-proces wielostronnego rozwoju osobowości jednostki, w którym ona sama wyznacza cele, treści, metody, środki i formy organizacji oraz sama dokonuje autokontroli i autooceny.
ZNACZENIE AUTOEDUKACJI: -zmiany cywilizacyjne, -zmiany globalne, -integracja krajów UE, -wymagania rynków pracy.
CELE AUTOEDUKACJI: -osoba, która dba o wielostronny rozwój własnej osobowości, tzn *dąży do zdobywania określonych wiadomości o otaczającej rzeczywistości i o samej sobie, *kształtuje niezbędne umiejętności i sprawności, *kształtuje system wartości i przekonań, *rozwija zdolności poznawcze oraz swoje zamiłowania i zainteresowania, *przygotowuje się do wykonywania wybranego zawodu, bądź ustawicznie dba o podnoszenie kwalifikacji zawodowych, *aktywnie uczestniczy w dorobku kultury i życiu społecznym, a także dba o rozwój własnej indywidualności (tożsamości)
Zdobywanie określonych wiadomości jako ogólny cel autoedukacji może obejmować:-zdobywanie wiadomości z dziedziny związanej z kierunkiem studiów, -zdobywanie wiadomości związanych z zainteresowaniami, -zdobywanie wiadomości o samym sobie, -zdobywanie wiadomości związanych z przyszłym zawodem, -zdobywanie wiadomości o autoedukacji człowieka.
Ważnym celem autoedukacji jest kształtowanie umiejętności i sprawności: -solidne ustne i pisemne umiejętności komunikacyjne, -dobry poziom umiejętności w zakresie technologii informatycznej, -umiejętność ciągłego uczenia się, -umiejętność pracy zespołowej, -elastyczność i umiejętność podejmowania i wykonywania decyzji, -umiejętności interpersonalne.
Wśród zdolności poznawczych, o które powinien dbać student w procesie autoedukacji, należy wymienić: -przyjmowanie i przetwarzanie informacji, -umiejętność konceptualizacji, syntezy informacji w chaosie, -umiejętność rozumienia wielu stron kontrowersyjnego problemu i umiejętność jego rozwiązania, -zdolność uczenia się na podstawie doświadczenia, -rozwijanie myślenia twórczego, -rozwijanie pamięci, uwagi i spostrzegawczości.
Do celów autoedukacji związanych z przygotowywaniem do zawodu można zaliczyć: -pogłębianie wiadomości z wybranej specjalności, -zdobywanie kwalifikacji zawodowych w uczelni, -zdobywanie kwalifikacji zawodowych poza uczelnią, -rozwijanie cech przydatnych w wybranym zawodzie, -kształtowanie swej postawy wobec przyszłego zawodu, -poznawanie zadań związanych z wykonywaniem przyszłego zawodu.
Cele autoedukacji związanych z dążeniem do rozwijania osobowości w kierunku uznawanych powszechnie wartości obejmują: -rozwijanie uczuć i postaw patriotycznych, dumy narodowej, -poznawanie roli i miejsca swego narodu i kraju w historii i dobie współczesności, -pogłębianie i doskonalenie znajomości swego języka, literatury narodowej, -poznawanie kraju wraz z jego potencjałem gospodarczym, pięknem natury, -kształtowanie postawy tolerancji, -poznawanie życia innych narodów, ich historii, kultury.
Aktywne uczestnictwo studenta w życiu kulturalnym: -zwiedzanie muzeów, galerii sztuki, -uczęszczanie do teatrów, kin, na koncerty do filharmonii, na koncerty muzyki rozrywkowej, zwiedzanie zabytków architektury, podróże, oglądanie filmów na video i w TV.
Aktywny udział studentów w życiu społecznym: -organizacje i zrzeszenia społeczne, organizacje charytatywne, religijne, polityczne, naukowe.
Dziedziny życia jednostki: -dziedzina intelektualna (uczenie się samodzielne)
9 obszarów samoedukacji: -komunikowanie, cielesność człowieka, czas, przestrzeń, sztuka, obywatelstwo, moralność, innowacyjność techniczna, nauka.
Metody samokształcenia wg Cz. Moziarza: -czytanie i studiowanie literatury, -słuchanie i dyskutowanie, -czerpanie wiedzy z różnych źródeł, -pisemne opracowywanie zagadnień, -uczestniczenie w życiu kulturalnym.
J.Półturzycki: -obserwacja jako metoda uczenia się, korzystanie z wykładów, -korzystanie z dyskusji, -korzystanie z podręczników i innych książek, -sporządzanie notatek, -wykonywanie ćwiczeń, -formułowanie i rozwiązywanie problemów i inne.
F.Bereźnicki: -metody recepcyjne, heurystyczne (badawcze), ekspresyjne, ćwiczebne.
Rejestr kategorii metod autoedukacyjnych: -obserwacja, -korzystanie ze słowa mówionego, -uczestnictwo w dyskusji, -czytanie i studiowanie podręczników i innych książek, -czerpanie wiedzy z różnych źródeł, np internet, -uczenie się przez rozwiązywanie problemów, uczenie się przez badanie, -korzystanie z filmu, sztuk teatralnych, galerii, -korzystanie z audycji telewizyjnych i radiowych.
Środki wykorzystywane w procesie autoedukacji: -podręczniki, encyklopedie, słowniki, leksykony, czasopisma fachowe, poradniki zawodowe, telewizja, radio, komputer, Internet.
Formy organizacji działań autoedukacyjnych: indywidualna, zespołowa, autoedukacja kierowana, autoedukacja właściwa.
Uwarunkowania autoedukacji: S.Karaś:-umiejętność planowania pracy autoedukacyjnej, umiejętność poprawnego rozumowania, krytycyzm, umiejętność obserwacji. Z.Malutka:*silna wola, wytrwałość, wiara we własne siły, samodzielność, umiejętność samokontroli.
Uwarunkowania środowiskowe: -typ miejsca zamieszkania, -pochodzenie społeczne, -wykształcenie rodziców, -sytuacja materialna, -postawa rodziców wobec autoedukacji.
Uwarunkowania pedagogiczne: -metody kształcenia stosowane przez nauczycieli, -formy organizacji zajęć w szkole, -charakter relacji nauczyciel-uczeń, -postawa nauczyciela wobec autoedukacji, -wyposażenie szkoły