1.POJĘCIE I FUNKCJE POLITYKI ZATRUDNIENIA
Polityka zatrudnienia rozumiana jest jako czynne oddziaływanie władz państwowych na rynek pracy pod kątem potrzeb gospodarczych kraju oraz godzenia interesów pracodawców i pracowników.
Funkcje polityki zatrudnienia:
-)społeczna, którą wyznaczają obecne i przyszłe warunki rozwoju społecznego.
-)ekonomiczna, związana z rozwojem gospodarczym
-)poznawczo - normatywna, dotycząca systemu kształcenia
-)dochodowa, związana z zapewnieniem uczestnictwa ludzi w tworzeniu i podziale dochodu narodowego
W zakresie ogólnych funkcji ekonomicznych polityka zatrudnienia podejmuje następujące zadania szczegółowe:
-)redukcja bezrobocia
-)likwidacja ubóstwa
-)wypełnianie luki zatrudnienia
-)oddziaływanie na decyzje w sprawie wyboru między bezrobociem a inflacja
-)reorientowanie rynku pracy
1.1. POLITYKA PEŁNEGO ZATRUDNIENIA
Pojęcie pełnego zatrudnienia znajduje różne interpretacje. Część ekonomistów uważa, że pełne zatrudnienie to sytuacja, w której każdy człowiek zdolny do pracy i chcący pracować może znaleźć pracę w stosunkowo krótkim czasie i na warunkach regulowanych przepisami prawa. Inni zwężają pojęcie pełnego zatrudnienia do grupy ludzi, dla których praca jest niezbędna. Można spotkać się z poglądem, że istotne znaczenie ma możliwość także wyboru miejsca pracy.
Na początku lat sześćdziesiątych za pełne zatrudnienie uznawano sytuacje, gdy dominuje 4% stopa bezrobocia. Obecnie uważa się, że za granicę tę można uznać stopę bezrobocia równą 4,5% - 5% poszukujących pracy w stosunku do ogółu zatrudnionych.
1.2. POLITYKA ZATRUDNIENIA A POLITYKA KSZTAŁCENIA
Polityka zatrudnienia powinna dostarczać systemowi informacji o pożądanych zmianach w kierunkach szkolenia zawodowego. Aktywne kształtowanie struktury podaży siły roboczej według kwalifikacji zawodowych jest jedną z form instrumentacji polityki zatrudnienia. Zapotrzebowanie na pracowników o określonych kwalifikacjach powinno być zaspokajane przez szkolnictwo ogólne i zawodowe.
Istnieją dwa stanowiska dotyczące rozwoju szkolnictwa:
-)kształcenie przyszłych kadr w ramach wąskich specjalizacji
-)kształcenie przyszłych kadr w sposób bardziej ogólny i wszechstronny. Ważne są kształcenia zawodowe obejmujące podnoszenie kwalifikacji u osób już pracujących. Szkolenia takie przeprowadzają organizacje naukowo - dydaktyczne, wyższe uczelnie oraz centra nauczania zawodowego.
2.PODMIOTY POLITYKI ZATRUDNIENIA
Głównym podmiotem polityki zatrudnienia jest Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej, któremu podlegają: Urząd Pracy, Naczelna Rada Zatrudnienia i wojewódzkie rady zatrudnienia. Na wniosek Ministra Pracy powoływany i odwoływany jest przez Prezesa Rady Ministrów kierownik Urzędu Pracy, członkowie Naczelnej Rady Zatrudnienia oraz wojewódzkich rad zatrudnienia. Minister określa także organizację oraz tryb działania Naczelnej Rady Zatrudnienia oraz szczegółowe zasady i zakres działania Urzędu Pracy, jak również wojewódzkich i rejonowych urzędów pracy.
Urząd Pracy jest centralnym urzędem administracji państwowej.
Zadania kierownika Urzędu Pracy:
-)koordynacja działalności rejonowych Urzędów Pracy na terenie województwa
-)opracowywanie analiz i ocen dotyczących problematyki zatrudnienia w województwie
-)zapobieganie lub łagodzenie negatywnych skutków zwolnień z pracy
-)pozyskiwanie miejsc pracy
-)przyuczania do zawodu i przekwalifikowania
-)tworzenie miejsc pracy dla inwalidów
-)współdziałanie z wojewódzką radą zatrudnienia
-)opracowywanie propozycji do planów Funduszu Pracy
-)rozdzielanie i kontrolowanie środków zgromadzonych przez Fundusz Pracy
-)przyjmowanie zgłoszeń od osób podejmujących pracę za granicą
-)wydawanie zezwoleń na zatrudnienie cudzoziemców
-(organizowanie pośrednictwa pracy w skali międzynarodowej
Biura pracy podlegają wojewódzkim urzędom pracy,. Do ich zadań należy:
-)rejestracja bezrobotnych i ofert pracy
-)przyznawanie i wypłacanie zasiłków dla bezrobotnych
-)świadczenie usług pośrednictwa pracy i doradztwa zawodowego
-)organizowanie szkoleń zawodowych, przyznawanie i wypłacanie zasiłków szkoleniowych
-)inicjowanie tworzenia dodatkowych miejsc pracy
-)organizowanie i finansowanie prac interwencyjnych
-)udzielanie pożyczek bezrobotnym i zakładom pracy
Rady Zatrudnienia to organy opiniodawczo - doradcze. Członków Naczelnej Rady Zatrudnienia i wojewódzkich rad powołuje Minister Pracy, a członków rejonowych Rad Zatrudnienia tworzonych przy rejonowych urzędach pracy powołuje wojewoda. Ich kadencja trwa cztery lata.
W roku 1919 powstała Międzynarodowa Organizacja Pracy, której siedziba znajduje się w Genewie. Dziś w pracach MOP uczestniczy 170 państw. MOP wyróżnia równoprawny udział w jej zadaniach przedstawicieli rządów, pracodawców i pracowników. Ratyfikacja konwencji oznacza obowiązek stosowania zawartych w nim norm, a także gotowość do poddania się międzynarodowej kontroli, którą sprawuje Komisja Ekspertów.
Polska również należy do tej organizacji i dotychczas ratyfikowała 78 konwencji, m.in. wolność związków i ochrona praw związkowych, dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu, a ostatnio także konwencję dotyczącą trójstronnych konsultacji w zakresie wprowadzenia w życie międzynarodowych norm pracy.
3.MIARY RÓWNOWAGI NA RYNKU PRACY
Dane o liczbie bezrobotnych obejmują osoby, które są zarejestrowane w urzędach pracy jako bezrobotne zgodnie z ustawą z dn. 16.10.1991r. o zatrudnieniu i bezrobociu.
Przez ludność czynną zawodowo należy rozumieć zbiorowość składającą się z osób uznanych według klasyfikacji GUS za pracujące oraz osoby bezrobotne.
Przez stopę bezrobocia należy rozumieć procentowy udział bezrobotnych w liczbie ludności czynnej zawodowo.
Przez wskaźnik napływu bezrobotnych należy rozumieć wyrażony w procentach stosunek liczby nowo zarejestrowanych bezrobotnych w danym okresie sprawozdawczym do liczby ludności czynnej zawodowo wg stanu na koniec poprzedniego okresu sprawozdawczego.
Przez wskaźnik dynamiki napływu bezrobotnych rozumie się wyrażony w procentach stosunek nowo zarejestrowanych bezrobotnych w danym okresie sprawozdawczym do liczby bezrobotnych wg stanu na koniec poprzedniego okresu sprawozdawczego.
Przez wskaźnik płynności rynku należy rozumieć wyrażony w procentach stosunek liczby bezrobotnych, którzy podjęli pracę w okresie sprawozdawczym do liczby nowo zarejestrowanych bezrobotnych w tym okresie.
4.INSTRUMENTY POLITYKI ZATRUDNIENIA
Wśród środków zwalczania bezrobocia można wyróżnić dwa rodzaje instrumentów: pasywne i aktywne.
4.1.INSTRUMENTY PASYWNE
Głównym miernikiem jest wysokość wydatków na zasiłki dla bezrobotnych.
Pasywne instrumenty polityki zatrudnienia to:
-)wcześniejsze emerytury - polityka ta realizowana jest w dwojaki sposób, przejście na emeryturę stwarza się dla wszystkich kategorii zatrudnienia lub rozwiązanie to stosuje się tylko do pracowników likwidowanych jednostek gospodarczych.
-)skracanie czasu pracy przez obniżenie oficjalnego czasu pracy lub zachęcanie do skracania czasu pracy przez przedsiębiorstwa drogą udzielania im ulg finansowych
-)selektywne opodatkowanie zatrudnienia, istotą tego systemu jest opodatkowanie zatrudnienia w gałęziach nierozwojowych
-)ustawodawstwo zakazujące podejmowania pracy przez cudzoziemców
-)popieranie emigracji
4.2.INSTRUMENTY AKTYWNE
Głównym miernikiem są wydatki na przedsięwzięcia tworzące nowe miejsca pracy.
Do aktywnych instrumentów zalicza się:
a)programy tworzenia przez państwo miejsc pracy - rządy większości krajów zachodnich uważają za swój obowiązek finansowanie ze środków budżetowych lub funduszowych tworzenie nowych miejsc pracy
b)subsydiowanie zatrudnienia w sektorze prywatnym - udzielanie pomocy finansowej przedsiębiorstwom prywatnym w celu nakłonienia ich do tworzenia nowych miejsc pracy lub też zrezygnowanie z redukcji zatrudnienia. Subsydia te przybierają różne formy:
-)bezpośrednie subsydia płacowe, polegające na częściowym pokrywaniu przez państwo kosztów płacowych nowo zatrudnionej siły roboczej
-)kredyty podatkowe
c)programy podnoszenia i zdobywania kwalifikacji zawodowych - instrument ten przybiera dwie postacie :
-)zdobywanie nowych lub podnoszenie kwalifikacji pracowników
-)przekwalifikowanie pracowników
d)doskonalenie funkcjonowania rynku pracy - sposób ten ma najsilniejszy związek z polityką regionalna, polega na przyznawaniu określonych zachęt finansowych dla pracodawców zatrudniających nową siłę roboczą w niektórych regionach, a równocześnie stosowanie podwyższonego opodatkowania, wzrostu zatrudnienia na innych terenach.
Polityka zatrudnienia w okresie transformacji w latach 1990 - 1994
Jedną z cech gospodarki niedoborów była ekstensywna polityka zatrudnienia. U progu lat 90 - tych ludność zawodowo czynna stanowiła 50% całej populacji. Rynek pracy w Polsce kształtowała polityka pełnego zatrudnienia. Zapewniała ona kosztem ukrytego bezrobocia (jego rozmiary były znaczne, ale trudne do oszacowania) i niskiej efektywności gospodarowania miejsca pracy wszystkim osobom deklarującym chęć podjęcia pracy. Do 1990 roku niemal wszystkie przedsiębiorstwa państwowe wskazywały na niedobory pracowników jako na jeden z głównych hamulców wzrostu produkcji oraz deklarowały chęć zwiększenia zatrudnienia. Niedobory i jednocześnie nieracjonalne zatrudnienie oraz mała mobilność siły roboczej były znacznym czynnikiem ograniczającym efektywny rozwój gospodarki a także hamującym zmiany strukturalne.
Zainicjowany w styczniu 1990 roku program liberalizacji i stabilizacji gospodarki, stanowiący element transformacji systemu gospodarczego w Polsce przyniósł zasadnicze zmiany na rynku pracy. Występujące dotąd nadwyżki popytu na pracę i niedoborów siły roboczej zostały zastąpione przez nadwyżki podaży pracy i niedobory miejsc pracy. W miejsce ukrytego bezrobocia pojawiło się jawne i odtąd obserwujemy stały wzrost liczby bezrobotnych.
1.PRZYCZYNY BEZROBOCIA
1.1.Podstawową przyczyną wzrostu bezrobocia była ogólna recesja gospodarcza. Kryzys ten miał w dużej mierze charakter strukturalny tzn. związany z niską konkurencyjnością produktów krajowych w porównaniu z produktami zagranicznymi, z utratą wschodnich rynków zbytu czego wynikiem był spadek produkcji prowadzący następnie do spadku zatrudnienia. Spadek popytu dotknął nie tylko podmioty nieefektywne, ale także te, które cechowały się dotychczas dużą efektywnością gospodarowania. W rezultacie miał miejsce stały wzrost bezrobocia, któremu towarzyszyła stabilizacja stóp wolnych miejsc pracy na bardzo niskim poziomie. Relacja liczby bezrobotnych przypadających na jedno wolne miejsce pracy w grudniu 1990r. wynosiła 20, a w końcu kolejnych lat badanego okresu kształtowała się na poziomie 74,109,133.
1.2.Wzrost bezrobocia w badanym okresie był rezultatem zwiększających się napływów do zasobu bezrobocia, jak i wydłużenia się przeciętnego okresu jego trwania. Wzrasta rola bezrobocia długookresowego(trwającego ponad 12 m-cy). W lipcu 1992 jego udział w ogólnym bezrobociu wynosił 40,5 % , zaś pod koniec 1993 wskaźnik udziału wzrósł do prawie 45%. Przyczynia się to do utrwalania zjawiska bezrobocia jak i nasilania się presji na wzrost płac gdyż bezrobotni poszukują pracy z mniejszą intensywnością.
1.3. Do wzrostu bezrobocia przyczynił się zarówno spadek na pracę, jak i wzrost podaży pracy. W kolejnych latach 1990-1993 spadek popytu miał relatywnie coraz mniejsze znaczenie, powiększała się natomiast rola wzrostu podaży pracy.
2.SYTUACJA DEMOGRAFICZNA POLSKI A ZMIANY W ZATRUDNIENIU
W latach 1990 - 93 udział ludności w wieku produkcyjnym w ogólnej liczbie ludności charakteryzował się niewielkim wzrostem i w 1993 roku wyniósł on 58%.
Ludność w wieku produkcyjnym i liczba pracujących w latach 1990 - 1993
|
Ludność ogółem w tys. |
Ludność w wieku w tys. |
produkcyjnym w % |
Liczba pra-cujących w tys. |
1990 |
38183 |
21962 |
57.5 |
16474.0 |
1991 |
38309 |
22055 |
57.6 |
15861.2 |
1992 |
38418 |
22181 |
57.7 |
15494.5 |
1993 |
38505 |
22333 |
58.0 |
14761.2 |
Mały Rocznik Statystyczny 1994
W badanym okresie niskiemu przyrostowi ludności w wieku produkcyjnym towarzyszył sukcesywny spadek liczby pracujących. Następował stały wzrost bezrobocia, jednak nie był on równomierny. Można wyodrębnić dwa podokresy:
-)bardzo szybkiego przyrostu bezrobocia w latach 1990 - 91
-)zdecydowanie wolniejszego wzrostu w latach 1992 - 93
Osłabienie dynamiki wzrostu bezrobocia w ostatnich latach wskazuje na pojawienie się w gospodarce procesów przystosowawczych, osłabiających skutki transformacji na rynku pracy.
Bezrobotni zarejestrowani wg płci i stopa bezrobocia w latach 1990 - 94
|
Bezrobotni zarejestrowani ogółem mężczyźni kobiety w tys. w tys. w % w tys. w % |
Stopa bezrobocia w tys. |
||||
1990 |
1126.1 |
552.4 |
49.1 |
573.7 |
50.9 |
6.3 |
1991 |
2155.6 |
1021.5 |
47.4 |
1134.1 |
52.6 |
11.8 |
1992 |
2509.3 |
1170.5 |
46.6 |
1338.8 |
53.4 |
13.6 |
1993 |
2889.6 |
1382.3 |
47.8 |
1507.3 |
52.2 |
16.4 |
1994 |
2982.0 |
1400.9 |
47.0 |
1581.1 |
53.0 |
16.9 |
Mały Rocznik Statystyczny 1994
Rozmiary i cechy bezrobocia sytuują to zjawisko w rzędzie najwyższych i najtrudniejszych obecnie problemów ekonomicznych, politycznych i społecznych. Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy w końcu lipca 1994r. wynosiła 2.982.030 osób, stopa bezrobocia zaś ukształtowała się na poziomie 16.9% i należy do najwyższych w Europie. Według ustawy budżetowej na 1994 rok w końcu roku ma wynieść 17.2%.
Charakterystyczna cechą wzrostu bezrobocia w latach 1990 - 1994 jest silne zróżnicowanie w poszczególnych grupach siły roboczej.
Po pierwsze wzrost bezrobocia jest silniejszy wśród kobiet niż mężczyzn. Przez cały analizowany okres udział kobiet w ogólnym bezrobociu przewyższał udział mężczyzn, wynosząc w lipcu 1994 roku 53.0%.
Po drugie ma miejsce wyraźne zróżnicowanie wzrostu bezrobocia w poszczególnych grupach wiekowych. Bezrobocie dotyczy przede wszystkim ludzi młodych. W grupie wieku poniżej 25 lat w końcu 1993 roku było 34.4% ogólnej liczby zarejestrowanych bezrobotnych, natomiast najsłabszy wzrost tego zjawiska dotyczy osób w wieku 55 lat i więcej, stanowiących ok. 2% bezrobotnych.
Zarejestrowani bezrobotni wg wieku w %
wyszczególnienie |
1991 |
1992 |
1993 |
poniżej 25 lat |
35.1 |
34.6 |
34.4 |
25 - 34 |
30.0 |
29.7 |
28.6 |
35 - 44 |
24.5 |
24.7 |
25.2 |
45 - 54 |
8.6 |
9.3 |
9.8 |
powyżej 55 lat |
1.8 |
1.7 |
2.0 |
Rocznik Statystyczny 1993
Zarejestrowani bezrobotni wg poziomu
wykształcenia w %
wyszczególnienie |
1991 |
1992 |
1993 |
wyższe |
3.0 |
2.3 |
1.8 |
śr. ogólnokształcące |
7.2 |
7.1 |
6.7 |
śr. zawodowe |
22.4 |
21.0 |
20.1 |
zas. zawodowe |
37.4 |
38.5 |
39.2 |
podstawowe |
30.0 |
31.1 |
32.2 |
Po trzecie istnieje silne zróżnicowanie wzrostu i udziału bezrobocia w grupach o różnym poziomie wykształcenia. Najsilniejszy wzrost wystąpił w grupach osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym oraz podstawowym. Osoby te stanowiły w końcu 1993 roku 71.4% ogółu bezrobotnych. Natomiast najniższy wskaźnik bezrobocia notuje się w grupie osób z wykształceniem wyższym, które stanowiły jedynie 1.8% ogółu bezrobotnych. Poziom wykształcenia odgrywa zatem istotna rolę w kształtowaniu prawdopodobieństwa zostania bezrobotnym.
Po czwarte cechą charakterystyczna polskiego bezrobocia jest jego silne zróżnicowanie przestrzenne, które ciągle się pogłębia, czego wyrazem jest m. in. zwiększenie skrajnym rozpiętości wskaźników stopy bezrobocia z 18.2 punktów w grudniu 1992 do 21.5 punktów w grudniu 1993 roku i 23.1 punktów w lipcu 1994 roku. W lipcu br. (podobnie jak w poprzednich latach) najniższa stopa bezrobocia występowała w województwach : warszawskim (7.9%), krakowskim (8.5%) i poznańskim (9.2%), zaś najwyższa w województwach północnej Polski: olsztyńskim(31%), suwalskim(29.2%), słupskim (30.9%) i koszalińskim (28.7%).
Rejony zatrudnienia o relatywnie najniższej stopie bezrobocia koncentrują się głównie na obszarze województw wysoko zurbanizowanych, o stosunkowo silnie rozwiniętym nowoczesnym przemyśle i wysokim zaawansowaniu sektora usług. Geografia regionów o bardzo trudnej sytuacji na rynku pracy ukształtowała się wyraźnie w latach 1991 - 92 i już wtedy były nimi północne obszary kraju. W roku 1993 w tych województwach wzrost stopy bezrobocia przekraczał 4 punkty, podczas gdy średnia krajowa stopa zwiększała się o 2.1 punktu. To pogłębiające się zróżnicowanie bezrobocia przyczyniło się do zidentyfikowania w 1993 r. obszarów szczególnie zagrożonych bezrobociem strukturalnym. Obecnie obejmują one 412 gmin położonych na obszarze 26 województw. Łącznie obszar ten stanowi blisko 22% powierzchni kraju i zdecydowana większość regionów zatrudnienia o takim charakterze położona jest w północnej części Polski. Głównym źródłem bezrobocia w tych rejonach są państwowe gospodarstwa rolne z trudnością dostosowujące się do gospodarki rynkowej oraz ograniczające zatrudnienie działy szeroko pojętych usług. Natomiast wysoki poziom bezrobocia w regionach: łódzkim i wałbrzyskim wynika z przekształceń zachodzących w przemyśle i budownictwie.
W okresie transformacji zaznaczył się wyraźny spadek aktywności zawodowej ludności.. O ile w 1988 r. ogólny współczynnik aktywności zawodowej (mierzony relacją zasobów siły roboczej do ludności w wieku produkcyjnym) kształtował się na poziomie 78.6% (71.8% wśród kobiet i 84.9% dla mężczyzn), to w 1992r. wskaźnik ten obniżył się do 75.8%(70.3% dla kobiet i 81.0% dla mężczyzn). Niepokojący jest zwłaszcza spadek aktywności zawodowej wśród mężczyzn. Sugeruje to występowanie zjawiska przymusowego wypierania tej grupy poza zasoby siły roboczej, co świadczy pośrednio o pewnej bezsilności polityki ograniczenia bezrobocia.
Ważny wskaźnik zaawansowanych zmian systemowych stanowi udział zatrudnienia w sektorze prywatnym w zatrudnieniu ogółem. W latach 1990 - 1993 liczba pracujących w sektorze publicznym ustawicznie spadała. Spadkowi temu odpowiadał wzrost zatrudnienia w sektorze prywatnym.
Przeciętne zatrudnienie wg sektorów własności w latach 1990 - 1993 w %
wyszczególnienie |
1990 |
1991 |
1992 |
1993 |
sektor publiczny |
51.1 |
45.9 |
44.0 |
41.1 |
sektor prywatny |
48.9 |
54.1 |
56.0 |
58.9 |
Mały Rocznik Statystyczny 1994
Ważne jest, że dynamika wzrostu zatrudnienia w sektorze prywatnym utrzymuje się, co pozwala sądzić, że jest on skutecznym środkiem zwalczania bezrobocia w Polsce.
Przeciętne zatrudnienie w wybranych działach gospodarki narodowej w latach 1990 - 93 w %
wyszczególnienie |
1990 |
1991 |
1992 |
1993 |
przemysł |
35.1 |
36.5 |
35.6 |
35.8 |
budownictwo |
7.9 |
9.0 |
9.2 |
8.0 |
rolnictwo |
6.4 |
4.9 |
3.7 |
2.9 |
transport |
6.6 |
5.8 |
5.4 |
5.3 |
handel |
9.2 |
10.4 |
9.7 |
11.7 |
oświata i wychowanie |
10.5 |
10.4 |
10.6 |
11.1 |
ochrona środowiska |
8.5 |
8.2 |
8.4 |
8.6 |
administracja państwowa |
2.1 |
2.2 |
2.6 |
3.1 |
Mały Rocznik Statystyczny 1991, Mały Rocznik Statystyczny 1992. Mały Rocznik Statystyczny 1994
Równie silne zróżnicowanie dynamiki popytu na pracę wystąpiło w przekroju działowym. O ile w budownictwie, rolnictwie, transporcie liczba pracujących spadała, to w handlu i administracji wykazywała ona stosunkowo silny wzrost.
3.ROLA URZĘDÓW PRACY W ZWALCZANIU BEZROBOCIA
Źródłem finansowania polityki państwa na rynku pracy jest Fundusz Pracy. Dwa główne źródła wpływów do Funduszu to:
-)dotacje budżetowe (ok. 2/3 wpływów)
-)składki zakładów pracy
Środki Funduszu są bardzo skromne w stosunku do planowanych zadań.
Rejonowe urzędy pracy zostały wyposażone w szereg środków mających wpływ na lokalne rynki pracy. Środki te można generalnie podzielić na dwie grupy: aktywne i pasywne.
3.1.AKTYWNE ŚRODKI OGRANICZANIA BEZROBOCIA
a)pośrednictwo pracy - biura pracy występują w roli pośrednika na rynku pracy zbierają oferty zgłoszone przez zainteresowane podmioty i kojarzą je z potrzebami bezrobotnych. Udzielają zatem pomocy zarówno poszukującym zatrudnienia jak i również zakładom pracy poszukujących odpowiednich pracowników. Do 1992 roku wyłącznie urząd pracy prowadził pośrednictwo pracy w sposób „nakazowy”, tzn. bezrobotny nie miał wyboru między pracą a zasiłkiem. W efekcie prowadziło to do ciągłego niezadowolenia pracodawców z potencjalnych kandydatów do pracy. Od 1993 roku zaczęto stosować pośrednictwo oparte na zasadzie dobrowolności kierowania do pracy osób, które faktycznie chcą ją podjąć, a przez to zdobywanie zaufania pracodawcy. Efektem takiego działania był wzrost liczby ofert pracy. W końcu listopada 1992 roku na jedną ofertę przypadało 85 osób, natomiast w końcu września 1993 roku ten wskaźnik obniżył się do 67, a w końcu lipca 1994 roku na jedną ofertę przypadało 59 bezrobotnych. Najwięcej ofert pracy zgłaszanych jest w zawodach: murarz, tynkarz, zdun, szwacz, sprzedawca, krawiec, stolarz, natomiast wśród zawodów wymagających wykształcenia: ekonomista, inżynier mechanik, prawnik, filolog. Pośrednictwo pracy jest najtańszą z aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu i należy obecnie jak i w przyszłości poświęcić jej możliwie najwięcej uwagi.
b)prace interwencyjne - ta forma przeciwdziałania bezrobociu ma zainteresować pracodawców zatrudnieniem bezrobotnych w zamian za częściowe refundowanie przez urząd pracy ich wynagrodzenia do wysokości zasiłku. Praktycznie nie można stwierdzić, czy bez jej istnienia pracodawca nie zgłosiłby zapotrzebowania na pracownika. Jednak poprzez stosowanie tej formy bezrobotny otrzymuje szansę bezpośredniego kontaktu z rynkiem pracy, możliwość uzyskania stałego zatrudnienia, czy w ostateczności szansę na ponowne otrzymanie zasiłku.
c)roboty publiczne - to najdroższa i najmniej efektywna z punktu widzenia stałego miejsca pracy forma interwencji. Jedynie w mniejszych ośrodkach i terenach na których rynek pracy jest bardzo ubogi, ma szansę powodzenia. Efektywność tej formy przeciwdziałania bezrobociu jest niska, bo około 17% bezrobotnych po zakończeniu robót publicznych znajduje zatrudnienie.
d)szkolenia i przekwalifikowania - wprowadzenie gospodarki rynkowej a wraz z nią nowych technologii sposobów zarządzania spowodowało, że obserwujemy obecnie zjawisko z jednej strony dużego zapotrzebowania na pracowników a z drugiej mimo bezrobocia w tych zawodach, brak odpowiednich specjalistów. Stąd też wynika konieczność szkolenia i przekwalifikowania. Rola urzędów pracy ogranicza się jedynie do osób bezrobotnych i obecnie obok aktywnego pośrednictwa pracy, jest to forma najbardziej skuteczna.Wskaźnik zatrudnienia absolwentów szkoleń kształtuje się na poziomie 64%. Techniki pracy urzędu w tym zakresie są już na niezłym poziomie i będą stale udoskonalane. Istnieje duża elastyczność w kierowaniu na szkolenia w ramach dwóch praktykowanych sposobów: szkoleń grupowych i indywidualnych. Szkolenia są formą drogą, ale biorąc pod uwagą możliwość szybszego znalezienia zatrudnienia i kwalifikacje pracownika, które może wykorzystać pracodawca, trzeba traktować te formę obok pośrednictwa pracy jako priorytetową.
e)Refundacja części wynagrodzeń za zatrudnionych absolwentów - jest to podobne rozwiązanie jak w przypadku prac interwencyjnych, przy czym obiektem zainteresowania są absolwenci wszystkich typów szkół. Są niestety szkoły, które wobec braku zapotrzebowania na dane zawody, kształcą bezrobotnych. Formą zachęt do zatrudnienia absolwentów jest w takich przypadkach dofinansowanie części wynagrodzenia, które otrzymują od pracodawcy.
f)Pożyczki dla bezrobotnych na prowadzenie własnej działalności gospodarczej. W Polsce, jak dotychczas, jednym z nielicznych sposobów pobudzania aktywności bezrobotnych w kierunku podejmowania przez nich indywidualnej działalności gospodarczej jest udzielanie pożyczek przeznaczonych na ten cel. Obecnie ta forma ograniczenia negatywnych skutków bezrobocia odgrywa minimalną rolę, co wynika głównie z braku środków pieniężnych (w 1994 r. na ten cel przeznaczono zaledwie ok. 8% środków z Funduszu Pracy). Pożyczki rozwijają przedsiębiorczość dającą budżetowi znaczne wpływy, a jednocześnie są zwracane (w całości lub w części) i „pracują” na kolejne rzesze bezrobotnych. Bezrobotny może uzyskać częściowo umarzalną pożyczkę na utworzenie stanowiska pracy. Podobnie właściciel działającej już firmy może skorzystać z tej formy pomocy finansowej tworząc nowe miejsca pracy.
W roku 1993 w pracę na własny rachunek zaangażowało się 1.4% bezrobotnych, w tym głównie z wykształceniem wyższym i policealnym. Stanowiło to znikomy udział tej formy aktywności. Polskie bezrobocie cechuje się niewielką umiejętnością przystosowania się do zmian na rynku pracy. Pozostający bez pracy jest zaskoczony bezrobociem i nie przygotowany do aktywności. Pomocą w takich przypadkach służą coraz częściej powstające kluby, które uczą umiejętności poszukiwania pracy, podnoszą poziom aktywności własnej i motywacji, pomagają ujawniać predyspozycje itd. Przykładem rozbudzenia aktywności jest program aktywizacji młodzieży (inaczej Psychologiczna Akademia Młodzieży w Warszawie), który obejmuje wszystkich chętnych absolwentów i młodych bezrobotnych.
3.2.PASYWNE ŚRODKI OGRANICZANIA BEZROBOCIA
W celu zabezpieczenia bezrobotnym i ich rodzinom środków utrzymania, na mocy ustawy z 29 grudnia 1989r. wprowadzono system zasiłków dla bezrobotnych, mających charakter osłonowy. System ten cechował się liberalnymi warunkami przyznawania zasiłków oraz nieograniczonym okresem ich pobierania. Sprawił on, że pewna część wypłat zasiłków miała wątpliwą zasadność społeczna. Błąd ten naprawiono dzięki nowelizacji z 27 lipca 1990r., która wprowadziła wymóg uprzedniego przepracowania 180 dni w okresie ostatnich 12 miesięcy. Ustawa z 16 października 1991r. o zatrudnieniu i bezrobociu ograniczyła okres pobierania zasiłku do 12 miesięcy, zaś na mocy ustawy z 15 lutego 1992r. ujednolicono wysokość zasiłków, ustalając je na poziomie 36% przeciętnego wynagrodzenia. Warunkiem otrzymania zasiłku jest zgłaszanie się bezrobotnego systematycznie do urzędu pracy i niemożność odrzucenia bez uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji odpowiedniej pracy, przyuczenia do zawodu, wykonywania prac interwencyjnych lub robót publicznych. W regionach szczególnie zagrożonych bezrobociem okres pobierania zasiłku wynosi 18 miesięcy.
Świadczenia te, mające na celu przeciwdziałanie negatywnym skutkom wynikającym z utraty pracy, powinny z jednej strony zachęcać bezrobotnych do większej aktywności w zakresie poszukiwania nowego miejsca pracy, zaś z drugiej wysokość uzyskiwanych przez bezrobotnych świadczeń nie może doprowadzić do drastycznego obniżenia poziomu ich życia. Niestety, ani funkcja osłonowa ani motywacja istniejącego systemu zasiłków nie są należycie wykonywane. Wynika to z faktu występowania stosunkowo niskiego poziomu wynagrodzeń oraz istnienia warunków sprzyjających nielegalnemu zatrudnieniu. Trudno dokładnie określić, jakiej grupy dotyczy zjawisko zatrudniania „na czarno”, ale szacuje się, że około 60% bezrobotnych podejmuje tego typu pracę.
Istnieje projekt nowej ustawy, która miałaby obowiązywać od stycznia 1995 roku. Ma on na celu znaczne ograniczenie grupy zarejestrowanych bezrobotnych. Projekt ten wprowadza zmiany w uprawnieniach do zasiłku, m.in.:
-)generalną zasadę, że do okresu zatrudnienia, od którego zależy nabycie i okres pobierania zasiłku zalicza się jedynie okresy zatrudnienia lub działalności w wymiarze co najmniej 1/2 etatu lub gdy osiągane wynagrodzenie lub dochód wynosiło co najmniej połowę najniższego wynagrodzenia
-)przewiduje możliwość skracania przez Radę Ministrów okresu pobierania zasiłku (do 6 miesięcy) przez bezrobotnych zamieszkałych w rejonach, w których stopa bezrobocia nie przekracza połowy przeciętnej stopy bezrobocia w kraju
-)kierowania bezrobotnych do wykonywania na zasadach robót publicznych krótkotrwałych prac (do 7 dni w miesiącu) - jeśli odmówią, utracą prawo do zasiłku na 3 miesiące
Zmiany te mają na celu ograniczenie wzrostu obligatoryjnych wydatków z Funduszu Pracy i uaktywnienie bezrobotnych w poszukiwaniu pracy.
Zasiłek jest najdroższą i najmniej efektywną formą pomocy bezrobotnym. Stosowanie głównie pasywnych form ograniczania bezrobocia zagraża, w obecnych warunkach jego dynamicznym rozwojem. co w rezultacie prowadzi do wydatkowania środków Funduszu Pracy, nie przyczyniając się do wzrostu zatrudnienia. Pierwsze lata przemian systemowych cechowały się pasywną polityką nakierowaną na wypłatę zasiłków, zaś aktywne działania były niewielkie. Świadczy o tym struktura wydatków z Funduszu Pracy w 1992 roku, w których zasiłki pieniężne stanowiły 90%, zaś aktywne formy 10%. Obecnie struktura ta nadal nie jest właściwa, gdyż wg danych z lipca 1994 roku wynika, że zasiłki ciągle stanowią większość - 81%, zaś aktywne formy ok 15%, w tym na prace interwencyjne przeznaczono ok 5.6% środków, na roboty publiczne ok. 6.1%, podczas gdy na najbardziej efektywne formy prowadzące do stałego zatrudnienia przeznacza się znikome sumy, np. na pożyczki ok. 1%, na szkolenia i przekwalifikowania ok. 1.5%.
4.SPOŁECZNO - EKONOMICZNE POŁOŻENIE BEZROBOTNYCH
W sierpniu 1993r. w ramach Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności przeprowadzono badanie modułowe społeczno - ekonomicznego położenia bezrobotnych. Jego celem było określenie społecznych skutków bezrobocia dla gospodarstw domowych, w których znajdują się osoby bezrobotne oraz dla samych bezrobotnych.
4.1.SYTUACJA FINANSOWA GOSPODARSTW DOMOWYCH I ICH PROBLEMY
Utrata dochodów z pracy co najmniej jednego z członków gospodarstwa domowego powoduje szybko dostrzegalne niekorzystne zmiany sytuacji finansowej. Przejawia się to:
-)chęcią zmiany mieszkania na mniej kosztowne
-)pojawieniem się problemów z regularnymi opłatami za użytkowanie mieszkania
-)uszczupleniem bieżących wydatków
-)problemami ze spłatą zaciągniętego kredytu
-)brakiem pieniędzy na bieżące utrzymanie
-)brakiem oszczędności
Ogółem, jako szczególnie trudną postrzegają swoją sytuację gospodarstwa nierolnicze na wsi i matki samotnie wychowujące dzieci. Z punktu widzenia relacji dochodów do wydatków, w lepszej sytuacji są gospodarstwa położone na wsi niż w mieście, mimo iż te ostatnie osiągają wyższe łączne dochody. Żadne z badanych gospodarstw domowych nie oceniało swej sytuacji finansowej jako bardzo dobrej, tylko 2% uważa ją za dobrą. Ponad połowa gospodarstw domowych borykających się z problemem bezrobocia próbuje aktywnie poprawić swoją sytuację finansową przez:
-)podejmowanie różnego rodzaju prac dorywczych (53% badanych)
-)pracą w zwiększonym wymiarze czasu (18%)
Bierną formą poprawy bieżącej sytuacji finansowej jest korzystanie z:
-)zewnętrznej pomocy finansowej (31% badanych)
-)pomocy rzeczowej (korzysta z niej co piąte gospodarstwo)
W obu przypadkach pomocą służy rodzina a także prawie 40% gospodarstw otrzymuje pomoc finansową z ośrodków pomocy społecznej.
4.2.AKTYWNOŚĆ BEZROBOTNYCH W POSZUKIWANIU PRACY
Z punktu widzenia polityki rynku pracy i metod zwalczania bezrobocia istotna jest aktywność bezrobotnych w poszukiwaniu pracy, a więc:
-)intensywność jej poszukiwań
-)mobilność zawodowa i przestrzenna
-)gotowość do zmiany i poszerzenia kwalifikacji
-)wiara we własne możliwości
Niepewność, pesymizm towarzyszy wielu bezrobotnym. Bardziej zniechęcone są kobiety niż mężczyźni, bezrobotni na wsi niż w mieście, nadzieję na znalezienie pracy tracą bezrobotni o niskich kwalifikacjach ze starszych grup wiekowych.
Czynnikiem potencjalnie motywującym do podjęcia pracy jest płaca, niekoniecznie nawet wysoka. 54% bezrobotnych skłonnych byłoby podjąć pracę niskopłatną. Przejawem aktywności bezrobotnych jest zainteresowanie podjęciem pracy na własny rachunek. W tym celu zaciągają pożyczki przede wszystkim mężczyźni z wyższym wykształceniem. Aktywność bezrobotnych kobiet wyraża się zainteresowaniem dodatkowym kształceniem i możliwościami zmiany kwalifikacji. Korzystają z tej formy głównie mieszkanki miast.
Zarówno dla kobiet jak i mężczyzn okres bezrobocia jest trudnym doświadczeniem życiowym. Udział bezrobotnych rozczarowanych własną sytuacją jest tym wyższy, im dłużej poszukują pracy, im są starsi i gorzej wykształceni.
5.PROBLEM BEZROBOCIA W ŁODZI I WOJEWÓDZTWIE
5.1.ZATRUDNIENIE
Lata 1990 - 1993 charakteryzują się zmianami wielkości i struktury zatrudnienia w Łodzi i województwie. Wskazują one na systematyczny wzrost udziału sektora prywatnego w ogólnym zatrudnieniu. Udział ten w pierwszym półroczu 1993r. wyniósł 54%, przy czym w budownictwie i handlu liczba pracujących w sektorze prywatnym wynosiła ponad 70% ogółu siły roboczej tych gałęzi, zaś w przemyśle zaledwie ok. 44%.
5.2.BEZROBOCIE I JEGO STRUKTURA
W roku 1993 w województwie łódzkim było ponad 107 tysięcy bezrobotnych, przy czym w Łodzi ok. 86 tysięcy. Stopa bezrobocia jest jedną z najwyższych w kraju i w grudniu 1993r. wynosiła 18.9%. Obecnie ona spada, w lipcu 1994r. wynosiła 18.7%.
Większość niepracujących w regionie łódzkim stanowią mężczyźni - 57 tysięcy, kobiet jest nieco ponad 50 tysięcy, co stanowi 47.2% ogółu zarejestrowanych. Głównym źródłem „dopływu” bezrobotnych są: przemysł, budownictwo i handel, skąd pochodzi 69.5% bezrobotnych.
Struktura bezrobotnych wg wykształcenie kształtuje się podobnie jak i w całym kraju, tzn. największą grupę stanowią bezrobotni z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym oraz zasadniczym zawodowym - 69.7%.
Bezrobotni wg poziomu wykształcenia w 1990r.
wyszczególnienie |
w % |
wyższe |
3.3 |
średnie ogólnokształcące |
9.7 |
policealne i średnie zawodowe |
17.3 |
zasadnicze zawodowe |
26.1 |
podstawowe i niepełne podstawowe |
43.6 |
„Gazeta o pracy” z dn. 29 01 94
Bezrobotni wg zawodu wyuczonego
zawody |
mężczyźni |
bez zawodu |
26462 |
tokarz, ślusarz |
3170 |
kierowca, mech. samochodowy |
2277 |
zawody budowlane |
2154 |
prawnik |
0 |
ekonomista |
0 |
zawody |
kobiety |
bez zawodu |
19155 |
handlowiec |
2913 |
szwaczka |
1270 |
włókiennik odzieżowy |
1049 |
prawnik |
0 |
ekonomista |
0 |
Zarówno wśród mężczyzn, jak i wśród kobiet największą grupę stanowią bezrobotni bez zawodu, natomiast zawody prawnika i ekonomisty są najmniej narażone na bezrobocie.
Struktura bezrobotnych wg wieku wskazuje, że najliczniejszą grupę stanowią ludzie młodzi tzn. w przedziale wiekowym 25 - 44 lata, stanowią oni aż 55% ogółu zarejestrowanych. Najmniej liczną grupą ludzi pozostających bez pracy są osoby, które ukończyły 55 lat - ok. 5.3%.
5.3.AKTYWIZACJA ZAWODOWA BEZROBOTNYCH
W końcu grudnia 1993r. na jedną ofertę pracy przypadało 61 bezrobotnych, we wrześniu zaś 59 osób.
Bezrobotni korzystają z pomocy jaką jest przyuczanie do zawodu i przekwalifikowanie. Wśród najczęściej wybieranych kierunków kształcenia znalazły się: obsługa wózków akumulatorowych, rachunkowość komputerowa, handlowiec. Wśród bezrobotnych zaintresowaniem cieszą się też prace interwencyjne organizowane we wszystkich branżach gospodarki oraz roboty publiczne w zakresie prac: wodociągowo - kanalizacyjnych, melioracyjnych, budowlanych.
W 1993r. rejonowe urzędy pracy pożyczyły ponad 70 mld. zł. , z pożyczek tych skorzystały osoby fizyczne, chcące rozpocząć działalność gospodarczą oraz zakłady, które utworzyły ponad 2 tysiące nowych miejsc pracy.
Jedną z form aktywizacji wśród bezrobotnych łodzian jest organizowany przez kierownika Wojewódzkiego Urzędu Pracy już po raz trzeci konkurs dla bezrobotnych absolwentów na projekt samodzielnej działalności gospodarczej. Autorzy zakwalifikowanych prac kierowani będą na specjalne szkolenia w zakresie zasad opracowania biznes planu i prowadzenia własnej działalności gospodarczej, a po jego ukończeniu najlepsi otrzymają pożyczkę z Funduszu Pracy w wysokości ok. 100 mln. zł. oraz pomoc metodyczną w pierwszym roku prowadzenia działalności.
Z inicjatywy pracowników Wojewódzkiego Urzędu Pracy, Urzędu Wojewódzkiego, Urzędu Statystycznego i środowisk uniwersyteckich zawiązał się „trust tęgich mózgów”, osób które chcą i mają pomysł na przeprowadzenie analizy łódzkiego rynku pracy oraz chcą zająć się aktywnymi formami przeciwdziałania bezrobociu w Łodzi i województwie.
Największą część wydatków rejonowych urzędów pracy stanowią wypłaty zasiłków - ok. 76.1%, szkolenia stanowią 4.2%, pożyczki - 2.5%, prace interwencyjne ok. 6.1%, roboty publiczne ok.5.2%.
Sytuacja na łódzkim rynku pracy pod koniec 1994 roku zdecydowanie się poprawiła. W maju bowiem było 11 tys. zarejestrowanych, w końcu września zaś 102.9 tys. osób. Najważniejszym sygnałem jest fakt, że od pewnego czasu ludzi do pracy poszukują nawet fabryki włókiennicze, które jeszcze do niedawna były uważane za podupadające. Wynika to z ożywienia gospodarczego, jakie ma miejsce w przedsiębiorstwach przemysłu lekkiego na terenie województwa łódzkiego w trzecim kwartale br. roku.
Ze względu na zmniejszający się wskaźnik bezrobocia w województwie łódzkim przestanie ono być zaliczane od 1995r. do obszarów szczególnie zagrożonych bezrobociem.
6.OCENA ZMIAN STRUKTURALNYCH W SFERZE RYNKU PRACY I ZATRUDNIENIA
Występujące w okresie transformacji zmiany na rynku pracy przybliżają naszą gospodarkę do standardów istniejących w krajach rozwiniętych, choć nie we wszystkich obszarach w jednakowym stopniu. Powstały elementy infrastruktury instytucjonalnej rynku pracy, podobne do występujących w krajach o gospodarce rynkowej (biura pracy, Fundusz Pracy, pasywna i aktywna polityka państwa), chociaż ich funkcjonowanie i niektóre rozwiązania odbiegają jeszcze od standardów światowych. Ponadto proporcje wydatków Funduszu Pracy nie są właściwe, zbyt niski jest udział wydatków na aktywną politykę zatrudnienia w wydatkach ogólnych. Nie wykształcił się jeszcze system ubezpieczeń na wypadek bezrobocia. Nadal bardzo niska jest mobilność siły roboczej. Pozytywne zmiany zaszły w strukturze zatrudnienia w układzie sektorowym, choć skala tych zmian nie mogła być duża w tak krótkim czasie. Szczególnie trudna sytuacja na rynku pracy wystąpiła w miejscowościach, gdzie jeden zakład, który w analizowanym okresie przeżywał trudności ekonomiczne, dominował na tymże rynku. Dotyczyło to też terenów, na których występowała monokultura gospodarcza (np. przewaga przemysłu lekkiego w woj. łódzkim)
7.POLITYKA ZATRUDNIENIA W ŚWIETLE STRATEGII DLA POLSKI
Obecnie rząd zamierza realizować politykę przeciwdziałania bezrobociu przechodząc od polityki pasywnej do aktywnej, której głównym założeniem jest pobudzanie procesu tworzenia nowych miejsc pracy. Stawia zatem przed sobą następujące cele:
-)sukcesywne obniżanie stopy bezrobocia, zwłaszcza w latach 1996 - 97
-)zwalczanie bezrobocia chronicznego i towarzyszących mu patologii
-)zmniejszenie skali bezrobocia wśród młodzieży
W celu zwiększenia popytu na pracę będą podejmowane przedsięwzięcia interwencyjne związane z modernizacją infrastruktury technicznej kraju. Ponadto będzie wzmacniana polityka proinwestycyjna, sprzyjająca tworzeniu nowych miejsc pracy.
Polityka przeciwdziałania bezrobociu realizowana będzie w dużej mierze na szczeblu regionalnym, gdzie nastąpi wzmocnienie i skoncentrowanie działań prowadzących do wzrostu zatrudnienia, m. in. takich jak:
-)gwarancje kredytowe dla małych i średnich przedsiębiorstw
-)wzmocnienie bodźców finansowych zachęcających pracodawców do zatrudniania młodzieży
Konieczne jest zwiększenie mobilności bezrobotnych, w tym celu będą realizowane programy o charakterze szkoleniowym, w efekcie których zwiększy się udział młodzieży kształconej w szkołach średnich i wyższych.
Nastąpi modyfikacja zasad wypłacania zasiłków, uwzględniająca zróżnicowanie sytuacja na lokalnych rynkach pracy.
Zakłada się, że w przyszłości wprowadzone zostanie odrębne ubezpieczenie na wypadek bezrobocia i ustanowiony specjalny fundusz ubezpieczeniowy, tworzony ze składek pracodawców i pracobiorców, przeznaczony na zasiłki dla bezrobotnych. Pozwoli to na zwiększenie puli środków przeznaczonych na aktywne pobudzanie zatrudnienia.
W oparciu o obserwację sytuacji na rynku pracy, można oczekiwać, że relatywnie wysoki poziom bezrobocia stanie się trwałym elementem polskiej gospodarki. Projekt ustawy budżetowej na 1996r. przewiduje dalszy wzrost tego zjawiska. Średnioroczna liczba bezrobotnych ma wynieść ok.30 mln. osób i będzie to o 1.8% wyższa od średniej w 1995r.
13
Wyszukiwarka