Dyscyplina na zuchowej zbiórce
Czasem bywa tak, że zbiórka, którą wymarzył sobie kilka dni wcześniej drużynowy, stanowczo odbiega od rzeczywistości. Zuchy biegają, krzyczą, hałasują. Nie wykazują zainteresowania jej przebiegiem, wolą robić coś innego - mimo, że drużynowy dwoi i troi się, aby spotkanie było jak najbardziej atrakcyjne.
Jest to problem, który raczej nie dotknie doświadczonego drużynowego - pedagoga. Takie przeszkody staną zazwyczaj na drodze młodym i początkującym wodzom zuchowym, którzy zapewne dopiero zakładają gromadę. Nie jest to jednak reguła. Taki kłopot może się też przytrafić drużynowym - rutyniarzom, którzy większość rzeczy robią machinalnie, nie zastanawiają się nad ich sensem, nie dopasowują ich do specyfiki gromady.
Zanim padnie kilka propozycji utrzymywania dyscypliny na zbiórce zuchowej przypomnijmy sobie o paru rzeczach. System nagród i kar w ZHP jest bardzo specyficzny. Nie ma tu miejsca na groźby i krzyk, a każdy drużynowy powinien się stosować się do zasady, że największą karą dla zucha jest brak nagrody. Niedopuszczalne jest również publiczne karcenie zucha, wprowadzanie odpowiedzialności zbiorowej, stronnictwo w wymierzaniu kary.
Co ważne - zuch musi zrozumieć, że postąpił źle. A uświadomić musi mu to drużynowy. I to drużynowy też musi wskazać mu prawidłowy wzorzec wychowawczy.
OBRZĘDOWOŚĆ GROMADY
W chwili kiedy napięcie na zbiórce zaczyna wzrastać, kiedy zuchy hałasują i drużynowy nie jest w stanie ich przekrzyczeć - wtedy właśnie powinien sięgnąć do bogatego spektrum zuchowej obrzędowości. Naucz dzieci okrzyku na wyciszenie, ustal jeden znak, na który dzieci milkną i siadają np. w Kręgu Rady. Ustalony znak powinien być zabawny, ale przede wszystkim czytelny i zrozumiały dla zuchów.
Należy jednak pamiętać, że tych znaków i okrzyków nie należy używać zbyt często. Bowiem jeśli będą one padały na każdej zbiórce po kilkanaście razy - stracą swą siłę przebicia i dzieci będą je najzwyczajniej w świecie ignorować.
Innym elementem obrzędowości gromady, który może wpływać na zachowanie dyscypliny na zbiórce jest Lista Spraw. Pamiętaj jednak aby wytłumaczyć dzieciom jakie postulaty należy na nią zgłaszać. Niech Lista Spraw nie stanie się miejscem wzajemnego donoszenia a już sam wpis na nią będzie bodźcem dla dzieci do samodzielnego rozwiązania swoich sporów.
KRĄG RADY
Nieodłączny element zuchowej zbiórki. Zuch pokonuje podczas niego obawy przed publicznymi wystąpieniami, uczy się poszanowania zdania innych i formułowania swoich poglądów. Jest także bardzo ważnym narzędziem wychowawczym - uczestniczą w nim bowiem wszystkie zuchy. To one podejmują tutaj (oczywiście umiejętnie kierowane przez drużynowego) słuszne i mądre decyzje. To one w sposób jasny i wyraźny odgraniczają dobre zachowanie od złego.
Podczas Kręgu Rady powinniśmy zazwyczaj podejmować nie cierpiące zwłoki decyzje - o wyruszeniu w pogoni za ufoludkiem czy zdobywaniu sprawności Wodnika Szuwarka. Ale jest to również czas na odczytanie wpisów z Listy Spraw czy omówienie nagannego zachowania któregoś z zuchów.
Problemy z Listy Spraw są zazwyczaj szybko rozwiązywane. Zuch publicznie godzą się i przepraszają, a po kilku minutach wspomnienie jakiejkolwiek kłótni puszczone jest w niepamięć. Omówienie jednak zachowania niegrzecznego zucha podczas Kręgu Rady trwa zazwyczaj dłużej. Taką formę „ugrzeczniania” zucha można zastosować tylko w stosunku do dziecka, które w sposób naganny przeszkadzało w prowadzeniu zbiórki. Należy również zwrócić uwagę dlaczego dany zuch tak się dzisiaj zachowywał: może po prostu na zbiórce były zajęcia, w których już wcześniej uczestniczył, może potrzebował właśnie dziś Twojej większej uwagi… W tym przypadku należy zastanowić się nad sposobem organizowania zbiórki - musimy pamiętać, żeby każde spotkanie było dla zucha interesujące i w jakiś sposób „nowe”.
Co innego z zuchem, który z powodu kaprysu nie miał ochoty wziąć udziału w grze lub zabawie, co innego z zuchami, którzy się pobili, co innego z niegrzecznym zuchem, który chcąc wygrać w zawodach kilka razy złamał reguły gry. W takich przypadkach Krąg Rady i krótka rozmowa z zuchem powinny przynieść poprawę zachowania.
Często bywa również tak, że siedząc w Kręgu Rady wszystkie zuchy chcą coś powiedzieć. Przekrzykują się nawzajem a drużynowy nie jest w stanie ogarnąć powstałego w ten sposób harmidru. Rozwiązanie jest nadzwyczaj proste - pacholik, czyli buława drużynowego. Czym jest - chyba nikomu nie trzeba tłumaczyć… Umiejętnie użyty daje równe szanse dzieciom - pozwalając każdemu z nich na krótką wypowiedź, a nam umożliwia utrzymanie spokoju podczas kręgu Rady. Jest to o tyle funkcjonalny element obrzędowości, że zuchy będą sobie same nawzajem zwracać uwagę, jeśli któreś z nich przemówi bez pacholika w ręku.
INSTRUMENTY METODYCZNE
Jest ich kilka. Należy dopasować poszczególne instrumenty metodyczne do specyfiki działania gromady i indywidualnych cech zucha. Ich zadaniem jest wspierać zucha w jego wszechstronnym rozwoju - powinniśmy zatem śmiało z nich korzystać.
Ale jak zastosowanie tychże instrumentów ma wpłynąć na utrzymanie dyscypliny podczas zbiórki? Odpowiedź jest bardzo prosta - cały sekret tkwi w umiejętnie dobranych zadaniach.
Sprawność zdobywana zespołowo.
Stosujemy ją wtedy, kiedy kłopoty z utrzymaniem dyscypliny dotyczą całej gromady. Należy odnaleźć przyczynę tego stanu rzeczy i zaproponować zuchom zdobywanie określonej sprawności.
Jeśli zuchy są niegrzeczne, nie słuchają się, nie reagują na polecenia drużynowego - zaproponuj im zdobywanie sprawności „Żołnierza” lub „Spartanina”. Wytłumacz, że prawdziwy żołnierz musi być karny i posłuszny, że powinien starannie wykonywać polecenia przełożonych. Jeśli zamieszanie na zbiórce wynika z konfliktów pomiędzy chłopcami a dziewczynkami, to idealnym rozwiązaniem będzie zdobywanie sprawności „Rycerza” oraz „Dworki”. Może być też tak, że zuchy w twojej gromadzie z natury będą bardzo żywiołowe i ruchliwe. Może wtedy w rocznym planie pracy gromady musisz uwzględnić sprawności takie jak „Sportowiec”, „Robinson” czy „Mowgli”…?
Sprawność zdobywania indywidualnie
Jeśli w gromadzie są problemy z pojednaniem chłopców i dziewczynek - najbardziej niesfornym zuchom możesz zaproponować zdobywanie sprawności „Dżentelmena” oraz „Damy”. Możesz także opracować regulamin własnej sprawności, który będzie odpowiadał specyfice działania twojej gromady. Zachęć później największych zbiórkowych bałaganiarzy do jej zdobywania - a efekt może być naprawdę zaskakujący.
Gwiazdki zuchowe
Jest to kolejna możliwość kształtowania postawy i zachowania zucha. Drużynowy nie powinien bagatelizować zdobywania gwiazdek przez zuchy. Jest to praca trudna - musisz opracować sposób realizacji zadań programu gwiazdek, który powinien być zróżnicowany dla poszczególnych zuchów.
I to jest szansa dla ciebie. Jeśli któryś zuch w sposób permanentny zakłóca spokojny przebieg zbiórki - umieść konkretne zadanie w książeczce na gwiazdkę. Zrób tabelkę i ustal z zuchem, że za każdym razem kiedy będzie grzeczny na zbiórce, pozwolisz pomalować mu jedno okienko. Nie dość, że wpłyniesz na poprawę zachowania zucha, to jeszcze sprawisz, że zdobywanie gwiazdki nie potrwa tydzień czy dwa, a będzie zadaniem wymagającym dłuższego zaangażowania zucha.
POSTAWA DRUŻYNOWEGO
Postawa jest ważna. Tak naprawdę to w osobowości drużynowego tkwi istotny element efektów wychowawczych gromady. Już na pierwszych zbiórkach z zuchami musisz pokazać, że jesteś odpowiedzialny i rozsądny. Bądź otwarty, pozwól zuchom na odrobinę luzu, ale nie bądź pobłażliwy. Kiedy zuchy zobaczą, że mogą wiele, zaczną sobie pozwalać na jeszcze więcej.
Pokaż zuchom już na pierwszej zbiórce jakie zasady panują w gromadzie. Niegrzeczne zachowanie upomnij krytyczną uwagą, pochwal najgrzeczniejsze dzieci. Wskaż im prawidłowe wzorce.
Pamiętaj! Kiedy już zadasz karę (lecz niech to będzie ostateczność), koniecznie musisz ją wyegzekwować. Nie egzekwowanie kar, jest jeszcze gorsze niż nie karanie. Pamiętaj jednak, że kara musi mieć walory wychowawcze. Zuch który kogoś uderzył, źle się wyrażał, oszukiwał podczas gry, powinien zostać oceniony w kręgu rady. Oceniony, nie znaczy osądzony! Niech inne zuchy podpowiedzą mu co może zrobić, żeby naprawił wyrządzoną krzywdę, niech powiedzą dlaczego nie należy postępować źle. Ale to drużynowy powinien zaproponować, że dany zuch za karę np. nie będzie uczestniczył w grze, lub nie pójdzie na zwiad.
TREŚĆ ZBIÓRKI
Na koniec warto zwrócić uwagę na przebieg zbiórki. Pamiętaj o zasadach dobrej zbiórki. Bez dłużyzn, bez nudów. Spraw, żeby każda zbiórka była jak najatrakcyjniejsza dla twoich zuchów. Czasem bowiem brak dyscypliny na zbiórce, rozmowy, hałas, wynikają z tego, że drużynowy nie stosuje się do zasad dobrej zbiórki. Nie przeplata elementów statycznych z dynamicznymi, gawęda trwa zbyt długo i po raz dziesiąty gracie w tą samą grę.
Być może któryś z zuchów uczy się jazdy konnej a Ty prowadzisz zbiórkę o koniach. Inny być może jest świetnym modelarzem a Ty uczysz właśnie na zbiórce podstaw modelarstwa. Zapominasz o uzdolnieniach Twoich zuchów. Te wtedy są znudzone, nie ciekawi ich coś, co znają doskonale. Wykorzystaj te zuchy, niech pomogą ci przygotować zbiórkę. Wtedy na pewno nie będą się nudziły a swą siłę i energię przeznaczą na pomoc innym zuchom, a nie na przeszkadzanie i zwracanie na siebie uwagi.
Wszystkie opisane tutaj zagadnienia to przykłady. Przyczyny braku dyscypliny mogą być różne, ale jedno jest pewne: należy z tym walczyć. Pomóc w tym może jeszcze prawidłowe planowanie pracy. Planuj roczną pracę gromady, planuj cykl, planuj zbiórkę. Jeśli w tym planowaniu uwzględnisz charakterystykę zuchów i jeśli będziesz pamiętać o zasadach dobrej zbiórki, wszystko powinno pójść dobrze a zuchowa zabawa przyniesie wtedy należyte efekty i drużynowemu, i dzieciom.
Nie jest łatwo być drużynowym. Szczególnie zuchowym. Musisz mieć oczy i uszy wszędzie, głowę zawsze pełną pomysłów, dodatkowe pary rąk. Ale to właśnie ty w jakiś tam sposób wpływasz na kształtowanie małego zucha, który kiedyś wyrośnie na dużego i mądrego człowieka. To powinno być dla Ciebie największą motywacją i dlatego powinieneś się starać. Zresztą - kto powiedział, że będzie łatwo…?
pwd. Sebastian Siembora
ZW nr 4/2006