Pytania egzaminacyjne z przedmiotu Prawa i wolności człowieka i obywatela. Rok ak. 2010/2011 

1.Wyjaśnij pojęcie praw podmiotowych. 
2.Wymień i krótko omów 3 generacje praw człowieka. 
3.Co to znaczy, że prawa człowieka mają charakter prawnonaturalny. 
4.Cechy praw człowieka ze względu na ich prawnonaturalny charakter. 
5.Dlaczego wolności określamy jako prawa negatywne, a prawa jako pozytywne. 
6.Wyjaśnij pojęcie praw człowieka. 
7.Przedstaw różnice między prawem a wolnością. 
8.Przedstaw Kantowską zasadę poszanowania człowieczeństwa 
9.Wymień i krótko omów atrybuty praw człowieka. 
10.Wyjaśnij na czym polegają uniwersalizacja praw i wolności oraz internacjonalizacja praw i wolności. 
11.Wymień cechy godności wg konstytucji RP z 1997 r. i krótko omów. 
12.Wymień elementy godności ludzkiej. 
13.Wyjaśnij wertykalne i horyzontalne działanie praw człowieka. 
14.Wyjaśnij na czym polega dwuwarstwowe rozumienie praw i wolności. 
15.Przedstaw treść zasady proporcjonalności. 
16.Wyjaśnij na czym polega zasada konieczności. 
17.Wyjaśnij dlaczego ograniczenie praw i wolności jest dopuszczalne tylko w ustawie. 
18.Wyjaśnij pojęcie istoty praw i wolności jako przesłanki ograniczania praw i wolności. 
19.Przedstaw aspekty wolności. 
20.Przedstaw i wyjaśnij treść zasady równości. 
21.Przedstaw aspekty zasady równości. 
22.Wymień kryteria stanowiące podstawę odstępstwa od zasady równości. 
23.Wyjaśnij co oznacza dyskryminacja pozytywna. 
24.Przedstaw krótko polską, hiszpańską i niemiecką metodę regulacji praw człowieka. 
25.Wymień i omów cechy polskiej skargi konstytucyjnej.

odpowiedzi

Ad.1. 
Prawa podmiotowe - podstawowe i pochodne sytuacje prawne obywateli (uprawnienia, kompetencje itp.), w skład których wchodzi roszczenie prawne. Prawo podmiotowe istnieje tylko wówczas, gdy zostały stworzone stosowne instrumenty prawne jego ochrony. Instrumenty te mogą wynikać wprost z konstytucji (z zasady bezpośredniego jej stosowania i skargi konstytucyjnej) bądź z ustaw zwykłych. 
Prawo podmiotowe, tzn. konkretne uprawnienie przysługujące jednostce wobec władz publicznych, a czasem też wobec innych podmiotów. Może być ujęte przede wszystkim, jako wolność, a więc rodzić obowiązek powstrzymywania się władz publicznych od działań utrudniających lub uniemożliwiających korzystanie z tej wolności, bądź też, jako prawo, a więc rodzić po stronie władz publicznych obowiązek podejmowania konkretnych działań umożliwiających realizację tego prawa. W obu przypadkach, jednostce, której prawo podmiotowe przysługuje, przysługują też środki prawne pozwalające na wymuszanie realizacji tego prawa przez władze publiczne, przede wszystkim dostęp do sądu,W ujęciu tzw. teorii praw naturalnych lub przyrodzonych, prawa podmiotowe (np. prawo do ochrony życia, wolności, własności) istnieją niezależnie od tego, czy znajdują uznanie i odzwierciedlenie w stanowionych przez ustawodawcę aktach normatywnych 

Ad. 2. 
Prawa I generacji - są to fundamentalne prawa obywatelskie i polityczne (np. ochrona życia i nietykalności osobistej, wolne wybory, wolność słowa i sumienia, równość wobec prawa) sformułowane na przełomie wieków XVIII i XIX pod wpływem koncepcji liberalnych, a następnie zawarte w wielu konstytucjach oraz w Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966r. 
Prawa II generacji - powstały jako rezultat działalności ruchów robotniczych i koncepcji socjalistycznych II połowy XIX w.; obejmują prawa o charakterze gospodarczym, socjalnym i kulturalnym (np. prawo do wykształcenia, do godziwego życia); występują w konstytucjach różnych państw do czasu zakończenia I wojny światowej; formułuje je również Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 1966r. 
Prawa III generacji - zwane prawami solidarnościowymi, zbiorowymi lub kolektywnymi; inspirację dla ich rozwoju stanowiły różne nurty doktrynalne, zwłaszcza koncepcje kom unitarne, ekologiczne, pacyfistyczne; to opierające się na idei braterstwa prawa, wynikające ze wspólnej przynależności do rodziny ludzkiej; zalicza się tuz reguły prawo do pokoju, do rozwoju, do środowiska naturalnego, do komunikowania się, do wspólnego dziedzictwa ludzkości oraz do pomocy humanitarnej. 

Ad.3 
Prawa człowieka mają podstawowy oraz pierwotny charakter względem państwa. Wynikają z samego faktu istnienia osoby ludzkiej i są immanentnie z nią związane. Prawa mają charakter powszechny, przyrodzony, niezbywalny, niepodzielny. 

Ad 5 
Prawa I generacji można wywieść z szeroko pojętej wolności obywatelskiej, której działania państwa nie mogą ograniczać. Prawa te określa się mianem "negatywnych". Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że niektóre prawa z katalogu "negatywnych" nakładają jednak na państwo określone obowiązki. Musi ono na przykład stworzyć warunki do korzystania z prawa do sądu lub z prawa do wolnych wyborów. Obowiązki te nie są jednak nadmierne, większość państw jest w stanie im podołać. Zaletą praw tej generacji jest ich egzekwowalność, istnieją bowiem w wielu państwach odpowiednie wewnętrzne procedury. Powołane zostały do życia także międzynarodowe mechanizmy, na przykład możliwość składania skarg i wniosków do Europejskiej Komisji i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Prawa obywatelskie (wolności)lub osobiste, uważane za prawa negatywne, to przede wszystkim: 
- prawo do życia, 
- wolność i bezpieczeństwo osobiste, 
- wolność sumienia i wyznania, 
- wolność słowa, 
- zakaz tortur, 
- prawo do sądu, 
- prawo do obywatelstwa, 
- prawo do prywatności, 
- swoboda poruszania się. 
Towarzyszą im prawa polityczne, spośród których za najważniejsze można uznać: 
- prawo do wolnych wyborów, 
- prawo do udziału w rządzeniu, 
- wolność wypowiedzi w sprawach publicznych, 
- wolność zgromadzeń i stowarzyszeń. 
O ile prawa negatywne zostały zbudowane wokół wolności, to prawa II generacji można wywieść z innej wartości demokratycznej - równości. Prawa te mają charakter ekonomiczny, socjalny i kulturalny. Wymagają od państwa podjęcia aktywnych działań, jeśli nie mają pozostać martwą literą. Stąd często określa się je mianem "pozytywnych". W odróżnieniu od praw klasycznych, prawa II generacji są trudne, a niekiedy nawet niemożliwe do wyegzekwowania. Nie istnieją wewnętrzne ani międzynarodowe mechanizmy pozwalające bezdomnemu dochodzić swego prawa do mieszkania, nawet jeśli jest ono wyraźnie zapisane w konstytucji. Prawa pozytywne często są traktowane jako zapis celów stawianych sobie przez państwo i bywają to cele ambitne i dalekosiężne. Zdaniem niektórych znawców przedmiotu, prawa II generacji "osłabiają" znaczenie poszczególnych konstytucji. Jeśli zawierają one katalogi życzeń, nie mogą być traktowane do końca poważnie, co odbija się na prawach I generacji, które zazwyczaj też są w nich zawarte. Z drugiej strony jednak można zasadnie twierdzić, że umieszczenie takich zapisów w konstytucji zmusza rząd do pracy w określonym, pozytywnym dla obywateli kierunku. Podkreśla to wspólnotowy aspekt konstytucji i zasadę dobra wspólnego, jednoczącego społeczeństwo. Mimo wszelkich zastrzeżeń większość współczesnych konstytucji, włączając w to nowe konstytucje powstające w tej części świata, uwzględnia podane niżej prawa pozytywne. Kontrowersyjna jest zresztą przede wszystkim kwestia praw socjalnych, a jedynie w mniejszym stopniu ekonomicznych czy kulturalnych. 
Ekonomiczne: 
- prawo do pracy, 
- prawo do odpowiednich warunków pracy, 
- prawo do strajku, 
- prawo do wolnych związków zawodowych. 
Socjalne: 
- prawo do zabezpieczenia socjalnego, 
- prawo rodziny do ochrony i opieki, 
- prawo do ochrony zdrowia, 
- prawo do odpowiedniego poziomu życia. 
Kulturalne: 
- prawo do nauki, 
- prawo do udziału w życiu kulturalnym, 
- wolność nauki i sztuki. 
Prawa II generacji są także zawarte w dokumentach międzynarodowych. W całości poświęcona jest im Europejska Karta Socjalna z 1961 r. Inny ważny dokument, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, uchwalona na III Sesji Ogólnego Zgromadzenia ONZ w 1948 r., ujmuje następujące prawa pozytywne: 
- prawo do ubezpieczeń społecznych, 
- prawo do pracy, 
- prawo do odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia, 
- prawo do urlopu i wypoczynku, 
- prawo do odpowiedniej stopy życiowej (wyżywienia, odzieży, mieszkania, opieki lekarskiej, koniecznych świadczeń socjalnych), 
- prawo do zabezpieczenia na wypadek bezrobocia, choroby, niezdolności do pracy, wdowieństwa, starości, niezawinionej utraty środków do życia, 
- prawo do nauki, 
- prawo do swobodnego uczestniczenia w życiu kulturalnym społeczeństwa. 
III generację praw można również określić jako prawa pozytywne, wymagają jednak one współpracy międzynarodowej państw, społeczeństw oraz organizacji. Co więcej, ich podmiotem są narody i państwa, a nie jednostki i grupy ludzkie. Z tego tytułu można je uważać raczej za prawa kolektywne niż za prawa człowieka w klasycznym tego słowa znaczeniu. Wyrażają one szlachetne ideały: ogólnoludzką solidarność i braterstwo. Prawa III generacji stanowią próbę uchwycenia i rozwiązania w języku praw człowieka podstawowych problemów, stojących aktualnie przed ludzkością, takich jak: pokój, ochrona środowiska naturalnego, rozwój, wspólne dziedzictwo kulturowe. Krytycy twierdzą, że w obecnych warunkach pozostają one raczej w sferze deklaracji - brakuje mechanizmów ich egzekwowania, obywatel nie ma żadnych szans nakłonienia rządu swojego państwa do ich realizacji. Sceptycy wskazują również na to, że w krajach, których rządy popularyzują ideę praw III generacji, często brutalnie naruszane są prawa jednostek. Ich zwolennicy, szczególnie liczni w krajach rozwijających się, głoszą natomiast, że to właśnie III generacja praw wyznacza kierunek rozwoju ludzkości oraz że organizacje międzynarodowe mogą wpływać na decyzje rządów poszczególnych państw. Niektóre prawa III generacji zostały umieszczone w Afrykańskiej Karcie Praw Narodów i Ludów z 1981 r. 
Za prawa tej najnowszej generacji uważa się: 
- prawo do pokoju, 
- prawo do środowiska, 
- prawo do rozwoju, 
- prawo do wspólnego dziedzictwa ludzkości, 
- prawo do komunikowania się, 
- prawo do pomocy humanitarnej. 

Ad. 6 
Prawa człowieka 
- termin powstał w okresie Oświecenia; 
- po raz pierwszy został użyty w 1776 r. w Bill of Rights Virginii; obejmował wówczas prawa jednostki pierwotne w stosunku do państwa i społeczeństwa; 
- prawa przysługujące każdemu, bez względu na jego przynależność państwową czy pozycję społeczną; 
- prawa zawarte w konstytucji danego państwa i przysługujące wszystkim jednostkom podlegającym jego jurysdykcji (również nie obywatelom); 
Ks. Józef Tischner : 
„Prawa człowieka wskazują na to, co się człowiekowi należy na mocy zasady sprawiedliwości. Z tej racji prawa te są nazywane prawami naturalnymi, wrodzonymi, niezbywalnymi (człowiek nie może z nich zrezygnować), nienaruszalnymi i zawsze i wszędzie ważnymi.” 

7. Przedstaw różnice między prawem a wolnością 
Prawa Wolności 
korelatem praw jest podjęcie konkretnych działań przez państwo 
korelatem wolności jest zaniechanie 
w przypadku sporu jednostka winna wskazać swoje prawa 
w przypadku sporu z organem państwowym to nie jednostka winna wskazać podstawę swej wolności czy też normę dopuszczającą określony jej zakres, ale organ państwa ma obowiązek ograniczając wolność jednostki powołać się na podstawę prawną swojego działania 
jest określona granica zachowań, narzucone pewne sposoby zachowania które podlegają kontroli 
możliwość wyboru sposobu postępowania, nie ma narzuconego sposobu zachowania - nie podlega kontroli. 
Prawa trzeba egzekwować Z wolności po prostu się korzysta 

Ad. 8 
Imperatyw kategoryczny- postępowanie człowieka zależne jest od uwarunkowań zmysłowych i dlatego nie może być autonomiczne, samodzielne ani wolne. Również wola jest zależna od czynników zewnętrznych. Moralność jest nie do pomyślenia bez wolności i autonomii jako swojej naczelnej zasady. Imperatyw kategoryczny ma chronić przed niebezpieczeństwem przerodzenia się wolności jednostek w ich samowolę. Wyraża poszanowanie człowieczeństwa. Taką zasadą jest dla Kanta praktyczny sąd syntetyczny a priori, stanowiący czysto formalne prawo działania. Przyjmuje on formę nakazu: 
„postępuj tak, abyś mógł chcieć, aby zasada twego postępowania była prawem powszechnym”. 
Z tego nakazu wynikają wszystkie obowiązki człowieka. Do rozpoznania tych obowiązków służy druga formuła imperatywu kategorycznego: 
„ postępuj tak, aby ludzkość nigdy tobie ani innym jednostkom nie służyła za środek, lecz zawsze była celem” 
Ten właśnie nakaz jest najwyższym nakazem rozumu praktycznego. W konsekwencji normą moralności jest u Kanta nie dobro, lecz prawo. 
Kantowska zasada poszanowania człowieczeństwa odzwierciedla się głoszonej przez niego idei "Postępuj tak byś człowieczeństwa tak w twej osobie, jako też w osobie każdego innego uzywał zawsze zarazem jako celu, nigdy jako środka" analizował możliwość istnienia obiektywnych warunków które czyniłyby możliwym zgodne funkcjonowanie wspólnoty wolnych jednostek, jeżeli zrzeszenie jednostek o różnych potrzebach i celach ma być wspólnotą racjonalną to musi tez być wspólnotą moralną i prawną. Każda jednostka jest odpowiedzialna moralnie, jest źródlem przyrodzonego prawa jednostki do wolności z którego wywodzą się wszystkie inne uprawnienia. Prawo jest powołane do godzenia wolności jednej osoby z wolnością innych i w tym sensie jest stróżem wolności. Kant głosił ideę wiecznego pokoju związana z możliwościa utworzenia światowego państwa prawa, tak zasada poszanowania człowieczeństwa ma zastosowanie również w wymiarze międzynarodowym.///na podstawie książki Chmaj. 

pyt 9. Teorie te próbowały odpowiedzieć na pytanie w jaki sposób przy załozeniu określonych trwałych cech ludzkiej natury można zorganizowac życie publiczne w sposób liczący się z tymi cechami, za zarazem gwarantujący poszczególnym jednostkom maksimum bezpieczeństwa i swobody. Uwaga Grotius'a Spinozy oraz Pufendorf'a koncentrowała się na próbie opisu trwałego niezależnie od Boga i ludzi istniejącego porządku świata, obejmującego zarówno przyrodę jak i życie moralne.Dominowało przekonanie że porzadek ten można odkryć siłami ludzkiego rozumu zaś znajomośc tych zasad pozwoli lepiej zorganizować stostunki międzyludzkie.Nowożytne załozenia prawnonaturalne stwarzały doktrynalne podstawy gwarancji bezpieczeństwa własności i rzetelności w dotrzymywaniu umów. Podejście to ilustruje grocjuszowska klasyfikacja podstawowych zasad prawa natury a)obowiązek poszanowania cudzej własności,b)obowiazek wynagradzania szkód z własnej winy poczynionych, c)obowiązek dotrzymywania umów, d)obowiązek poniesienia kary za popełnione przestępstwo.//str 20-21 chmaj 

Ad. 11 
Uniwersalizacja - Polega na tym, że prawa i wolności człowiek muszą przysługiwać każdemu, służyć temu miała internacjonalizacja praw czyli ujmowanie ich w aktach prawa międzynarodowego (EKPCZ). 
Uniwersalizacja podstawowych praw i wolności oznacza, że muszą one przysługiwać każdemu. Służyć temu miała internacjonalizacja podstawowych praw i wolności, czyli ujmowanie ich w aktach prawa międzynarodowego. 
Przystąpiono zatem, w ramach ONZ, do kodyfikacji podstawowych praw i wolności. Pierwszym dokumentem stała się Powszechna Deklaracja Praw Człowieka - 1948 rok. Następnie - już w latach sześćdziesiątych - przyjęto tzw. Pakty Praw Człowieka ujęte w dwa odrębne traktaty tj. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. 
Od 1948 roku pod auspicjami ONZ przyjęto blisko sześćdziesiąt traktatów i deklaracji zawierających katalog praw człowieka 

ad 12 
Godność staje się wartością przypisaną z samego faktu bycia człowiekiem, czyli bytem wyjątkowym, odmiennym ze względu na swą świadomość od innych żywych stworzeń. Godność osobistą należy odnieść do sposobu jej pojmowania indywidualnie przez każdego z ludzi. W tym ujęciu człowiek samodzielnie dokonuje oceny działań lub zachowań, których jest adresatem. Jednak w praktyce pojęcie subiektywizmu ma charakter względny, gdyż sądy rozstrzygają o tym czy doszło do naruszenia godności konkretnej osoby. W ocenie SN jest sferą osobowości, która konkretyzuje się w poczuciu własnej wartości człowieka i oczekiwaniu szacunku ze strony innych ludzi 
Godność człowieka ma charakter przyrodzony i niezbywalny i w identycznym stopniu dotyczy każdego człowieka. Jest to określona formuła /podstawowa/ dla wszystkich regulacji międzynarodowych i krajowych i na jej podstawie tworzy się system pozostałych praw jednostki. W tym rozumieniu godność jest źródłem wszelkich pozostałych wartości uznanych za prawa i wolności. Uznając godność człowieka, jako naczelną wartość polskiego katalogu praw i wolności, traktuje się ją, jako byt niezaprzeczalny, niezależny od woli kogokolwiek, ani ustawodawcy, ani samego człowieka, jako jej podmiotu. Obowiązek należnego traktowania każdego człowieka staje się wyznacznikiem działania wszystkich władz publicznych. Art.30 Konstytucji mówi, że przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka, jest ona nienaruszalna i jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. 
Ten zapis pozwala na przyjęcie, że jest najwyższą wartością całego porządku konstytucyjnego. 
cechy godności: 
- przyrodzona ( człowiek nabywa godność wraz z momentem stania się osobą ludzką, jest ona przynalezna każdemu z samego faktu bycia człowiekiem) 
- niezbywalna ( godność jest przypisana każdemu przez całe jego zycie, nie można zrzec się godności) 
- stanowi " źródło wolności i praw człowieka"- nabywając godność człowiek nabywa jednocześnie wolności i prawa 
- nienaruszalność- nikt nei może nikogo pozbywać godności, ograniczać lub czasowo zawieszać 
- poszanowanie i ochrona godności jest obowiązkiem władz publicznych, organy władzy publicznej muszą reagować w każdym przypadku kiedy jest naruszalna lub łamana godność 

Ad. 13 
1) Prawno naturalne źródło zasady godności - jest zatem niezależna od czy prawo pozytywne daje jej wyraz czy też nie; zyskuje w ten sposób rangę suprakonstytucyjną - wszelkie unormowania łącznie z konstytucyjnym muszą ją szanować i uwzględniać w sej regulacji, inaczej tracą przymiot legitymizmu 
2) zasada godności jest nienaruszalna - nie można się jej zrzec, nie można jej znieść, ograniczyć czy zawiesić; przysługuje jednostce zawsze niezależnie od tego jak moralnie naganne jest jej zachowania; rolą państwa jest ochrona godności w stosunkach między ludźmi i władzami 
3) godność przysługuje każdemu człowiekowi w jednakowym stopniu niezależnie od rasy, narodowości, płci, wykształcenia, wyznawanej religii - w tym sensie jest punktem wyjścia dla zasady równości 
4) zasada godności człowieka nie można traktować w kategoriach jednego z wielu praw czy wolności jednostki; jest to ogólna wartość konstytucyjna - źródło, fundament i zasada całego porządku konstytucyjnego w sensie logicznym, ontologicznym i hermeneutycznym; zatem zasady systemu praw i wolności jednostki, poszczególne prawa i wolności winny być interpretowane na tle zasady godności i zawsze w celu jej realizacji 
5) istota godności jest jej podmiotowość (autonomia) - prawa do postępowania zgodnie z własną wolą, wewnętrznego samookreślenia i kształtowania otoczenia (aspekt pozytywny) jednakże zawsze przez pryzmat (a zatem z uwzględnieniem) 
autonomii (godności) innych ludzi; tym samym nie oznacza ona braku ograniczeń swobody postępowania 
6) godność człowieka oznacza zakaz poddawania go takim sytuacjom czy takiemu traktowaniu, które mogą tę godność przekreślić (aspekt negatywny) 
elementy godności ludzkiej: 
 człowiek nie jest środkiem do celu ale celem samym w sobie,ü 
 powszechność (wszyscy mamy tę samą godność,ü 
 wolność (w różnych dziedzinach życia- w religii, w wyborze twórczości naukowej),ü 
 integralność (człowiek jako całość posiada godność- zarówno jego strona fizyczna jak i tez psychiczna stanowią integralną całość - jest godny szacunku),ü 
 nietykalność,ü 
 absolutny charakter („każdy byt ludzki ma zawartą w sobie godność”).ü 

Ad.14 
Wertykalne i horyzontalne działanie praw człowieka 
Wertykalne działanie praw człowieka - prawa człowieka regulują stosunki 
między jednostką a państwem, jego organami i funkcjonariuszami sprawującymi 
władzę na różnych szczeblach - pionowe działanie tych praw. 
Horyzontalne działanie praw człowieka - działania praw miedzy jednostką a 
jednostką, jest dyskusyjne, w Polskim orzecznictwie raczej działania praw są 
nastawione na relację jednostka - państwo. 
prawa wertykalne regulują stosunki miedzy państwem a jednostką a horyzontalne między jednostkami. Koncepcja horyzontalna, szeroko przyjeta na zachodzie, nie znalazła poparcia w polskim orzecznictwie. 

15. Dwuwarstwo­we pojmowania norm o prawach jednostki: jako publicznych praw pod­miotowych oraz jako wytycznej działania dla całego systemu władz pub­licznych, wyrażającej określona wartość, której realizacja stanowi ogólny obowiązek wszystkich władz publicznych. Garlicki stwierdza, że prawo do informacji oznacza — jako publiczne prawo podmiotowe — konkretne uprawnienie przysługujące jednostce wobec władz publicznych, a czasem też wobec innych podmiotów, a jako prawo wolnościowe (obronne przed wszechmocą państwa) — „obowiązek powstrzymania się władz publicz­nych od działań utrudniających lub uniemożliwiających korzystanie z tej wolności". Prawo do informacji będzie „rodzić po stronic władz publicz­nych obowiązek podejmowania konkretnych działań umożliwiających re­alizacje tego prawa" 

Ad.16 
ZASADA PROPORCJONALNOŚCI - ukształtowała się w prawie (dokładniej w orzecznictwie) adm. w XIX w. Istotą zasady proporcjonalności jest idea zakazu nadmiernej ingerencji tzn. uznanie że jeżeli muszą już być ustanawiane ograniczenia praw i wolności jednostki to mogą następować one tylko w zakresie niezbędnym, a podstawową miarą ustalenia co jest niezbędne a co nadmierne jest porównanie rangi prawa czy wolności indywidualnej, której ograniczenie to ma dotykać. Ograniczenia praw i wolności mogą być wprowadzane tylko w koniecznym zakresie. 
Zasada proporcjonalności 
Sformułowana w art. 31 ust. 3 Konstytucji zasada proporcjonalności odpowiada w dużym stopniu formułom zastosowanym w wiążących Rzeczpospolitą Polską aktach międzynarodowych, przede wszystkim w Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r. oraz w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. Zarówno Konwencja jak i Pakt ujmują prawo zrzeszania się w sposób szeroki, obejmujący różne formy zrzeszeń, wymieniając w szczególności związki zawodowe. Akty te zezwalają na nakładanie pewnych ograniczeń w korzystaniu z prawa zrzeszania się w partie polityczne, rozróżniając ograniczenia przedmiotowe i podmiotowe. 
Zgodnie z art. 11 ust. 1 Konwencji każdy ma prawo do swobodnego, pokojowego zgromadzania się oraz do swobodnego stowarzyszania się, włącznie z prawem tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich dla ochrony swoich interesów. Wykonywanie tych praw nie może podlegać innym ograniczeniom niż te, które określa ustawa i są konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa państwowego lub publicznego, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwu, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób (art. 11 ust. 2 Konwencji). Konwencja potwierdza zatem dopuszczalność ograniczenia podmiotowego prawa do zrzeszania się. Aby ograniczenia były zgodne z prawem, w rozumieniu drugiego zdania art. 11 ust. 2, muszą być przynajmniej zgodne z przepisami prawa krajowego i nie mogą być arbitralne. Także art. 22 ust. 2 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych przewiduje, że na wykonywanie tego prawa nie mogą być nałożone ograniczenia inne niż przewidziane przez ustawę i konieczne w demokratycznym społeczeństwie w interesie bezpieczeństwa państwowego lub publicznego, porządku publicznego bądź dla ochrony zdrowia lub moralności publicznej albo praw i wolności innych osób. Zarówno Konwencja jak i Pakt dopuszczają w węższym lub szerszym zakresie możliwość ograniczenia prawa do zrzeszania się. Ocena w tym zakresie zależy od sytuacji w państwie, stopnia sprawności działania mechanizmów demokratycznego sprawowania władzy, a także tradycji funkcjonowania pewnych instytucji w danym państwie i jest wyłączną domeną ustawodawcy (wyrok z 10 kwietnia 2002 r., K. 26/00). 
Ograniczenie praw jednostki jest możliwe w sytuacji konfliktu dwóch wartości: z jednej strony ochrony konstytucyjnej wolności lub prawa jednostki, ochrony bezpieczeństwa lub porządku publicznego, ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności i praw innych osób z drugiej strony (wyrok z 29 stycznia 2002 r., K19/01). 
Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych praw i wolności mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla realizacji określonych w tym przepisie wartości. Konieczność w rozumieniu art. 31 ust. 3 Konstytucji oznacza niezbędność, przydatność i proporcjonalność. Jeżeli okaże się że przyjęte restrykcyjne unormowania prawne wprowadzające ograniczenie nie doprowadzą w konsekwencji do osiągnięcia zamierzonego przez ustawodawcę celu należałoby rozważyć weryfikację tych rozwiązań, szczególnie gdy można je zastąpić mniej uciążliwymi (wyrok z 26 marca 2002 r., SK 2/01). 
Zasada proporcjonalności stawia przed prawodawcą każdorazowo obowiązek rozważenia rzeczywistej potrzeby ingerencji w danym stanie faktycznym w zakres prawa bądź wolności jednostki i zastosowania takich środków prawnych, które będą skuteczne oraz niezbędne. Niezbędność to również skorzystanie ze środków jak najmniej uciążliwych dla podmiotów, których prawa lub wolności podlegają ograniczeniu. Ingerencja w sferę statusu jednostki musi więc pozostawać w racjonalnej i odpowiedniej proporcji do celów, których ochrona uzasadnia dokonane ograniczenie. Cele publiczne mieszczą się w zakresie treściowym pojęcia interesu publicznego i są zadaniami władzy publicznej. Dla realizacji tych zadań konieczne jest zapewnienie w budżecie państwa odpowiednich środków finansowych, pochodzących w pierwszej kolejności z danin publicznych. Niewątpliwie znajdują one także umocowanie w art. 1 Konstytucji, wskazującym na to, że Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli (wyrok z 16 kwietnia 2002 r., SK 23/01). 
W przypadku czynszu najmu za konieczne, w okresie przejściowym można uznać ograniczenia prawa własności przekreślające swobodę pobierania pożytków przez ustalenie wysokości czynszu w taki sposób, aby czynsz pokrywał tylko koszty eksploatacji i utrzymania budynku. Zejście poniżej tego minimum należy ocenić jako niekonstytucyjne. Przerzucenie ciężaru dofinansowania najmu wyłącznie na jedną grupę społeczną, jaką stanowią właściciele budynków mieszkalnych, także zostało uznane za niekonstytucyjne, gdyż nie tylko na nich ciąży obowiązek solidaryzmu i pomocy słabszym (wyrok z 2 października 2002 r., K 48/01). 
Brak wskazania w konkretnym przepisie Konstytucji możliwości wprowadzenia ograniczeń nie oznacza, że prawo to ma charakter absolutny i stanowi zakaz ustawodawczej ingerencji w kształt tych wolności i praw. Brak klauzul ograniczających musi być interpretowany jako odesłanie do art. 31 ust. 3 Konstytucji, a ich wykluczenie pojawi się tylko w sytuacji, gdy Konstytucja w sposób wyraźny uzna dane prawo lub wolność za nienaruszalne lub gdy nienaruszalność danego prawa lub wolności wynika z umów międzynarodowych (wyrok z 10 kwietnia 2002 r., K 26/00). 
Ochrona praw majątkowych nie oznacza ich absolutnej nienaruszalności konieczne jest jednak zachowanie ram konstytucyjnych, które wyznaczają granice ochrony konstytucyjnej określonego prawa majątkowego. Mechanizm oceny dopuszczalności ograniczeń odnoszący się do prawa własności dotyczy, co do zasady, również innych konstytucyjnie chronionych praw majątkowych. Ograniczenia innych, niż prawo własności, konstytucyjnie chronionych praw majątkowych muszą spełniać przesłanki z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Dopuszczalność i granice ograniczeń nie mogą być rozpatrywane w oderwaniu od istoty (charakteru prawnego) określonej instytucji. Granice ingerencji w konstytucyjne prawa i wolności wyznacza zasada proporcjonalności oraz koncepcja istoty poszczególnych praw i wolności. Stwierdzenie, że ograniczenia mogą być ustanawiane tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie wymaga rozważenia: czy wprowadzona regulacja jest w stanie doprowadzić do zamierzonych przez nią skutków; czy regulacja ta jest niezbędna dla ochrony interesu publicznego, z którym jest połączona; czy efekty wprowadzonej regulacji pozostają w proporcji do ciężarów nakładanych przez nią na obywatela (wyrok z 19 grudnia 2002 r., K 33/02). 
Koncepcja istoty praw i wolności opiera się na założeniu, że w ramach każdego konkretnego prawa i wolności można wyodrębnić pewne elementy podstawowe (rdzeń, jądro), bez których takie prawo czy wolność w ogóle nie będzie mogła istnieć, oraz pewne elementy dodatkowe, które mogą być przez ustawodawcę zwykłego ujmowane i modyfikowane w różny sposób bez zniszczenia tożsamości danego prawa czy wolności. Istotą wolności zrzeszania się jest możliwość tworzenia przez obywateli sformalizowanych więzi organizacyjnych o celach i zadaniach nie reglamentowanych przez państwo. Wolność ta stanowi o możliwości funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego. Naruszeniem istoty tego prawa, w stosunku do określonej kategorii osób, byłoby wprowadzenie zakazu zrzeszania się tych osób w jakiejkolwiek organizacji i w ten sposób sytuowanie ich jako zbiorowości jednostek wyłączonej ze struktur społeczeństwa obywatelskiego (wyrok z 10 kwietnia 2002 r., K. 26/00). 
Zasada proporcjonalności odnosi się nie tylko do ograniczania korzystania przez jednostkę z przysługujących jej wolności i praw, ale także do nakładania na nią obowiązków. Jeżeli ustawodawca nakazał wykonywanie obowiązku, którego realizacja pociąga za sobą niekonieczne, a przez to nieproporcjonalnie uciążliwe skutki w stosunku do jego uzasadnienia, stanowi to pewne ograniczenie wolności (art. 31 ust. 1 Konstytucji) niezależnie od tego, czy jest to również ingerencja w konkretne chronione przez Konstytucję wolności i prawa. Wymóg przestrzegania prawa oznacza więc w tym przypadku konieczność zachowań, które uznać należy za niezgodne z konstytucyjnymi standardami dotyczącymi dopuszczalnej uciążliwości, nakładanych na człowieka i obywatela (wyrok z dnia 27 maja 2002 r., K 20/01). 
Zasada proporcjonalności obowiązuje również w odniesieniu do regulacji dotyczących sfery samodzielności jednostek samorządu terytorialnego. Oznacza to, że ingerencja ustawodawcy w sferę uprawnień majątkowych gmin nie może być nadmierna (wyrok z 20 lutego 2002 r., K 39/00). 
Zasada proporcjonalności nakazuje organom państwowym użycie jedynie takich środków, które są niezbędne dla osiągnięcia konkretnego celu. Oznacza to, że organy państwowe mają osiągać cel, który służy społeczeństwu, jak najmniejszym jego oraz poszczególnych jednostek kosztem. W prawie wyborczym zasada w myśl której, wybrana w wyborach przez społeczność reprezentacja, była proporcjonalnie odzwierciedlona w organie w którym będzie reprezentować tę społeczność. Na przykład Polski Sejm, ma możliwie równo reprezentować wszystkie partie polityczne na które oddane zostały ważne głosy wyborców. Zasada ta została nieco ograniczona wprowadzonym w 1993 r. progiem wyborczym. 

Ad.17 Wyjaśnij na czym polega zasada konieczności. 
Zasada konieczności jest zawarta w zasadzie proporcjonalności i polega ona na tym, że ograniczenia praw i wolności człowieka muszą być niezbędne, czyli w inny sposób nie można dokonać danej regulacji, niż poprzez ograniczenie. Ta konieczność musi być podyktowana konkretnymi względami. Te kryteria są wyliczone enumeratywnie. Trzeba wyważyć znaczenie dóbr. Zasada ta polega na tym, że trzeba zastosować takie ograniczenie aby było najmniej uciążliwe. Korzyści z ograniczenia muszą być większe niż negatywne skutki wynikające z ograniczenia. Ograniczenia nie mogą naruszać istoty praw i wolności. 

Ad. 18 
Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. 
Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Oczywiście wolność jednostki sama przez się określa swoje granice, nie można tu dopuścić wolności mordowania czy ogólnie naruszania wolności innych ludzi. Jednak wspomniany artykuł nie mówi, że wolności można pozbawiać tylko tych, co naruszają wolność innych. Mówi on, że władza ustawodawcza może zezwolić na pozbawienie ludzi wolności w każdym przypadku, w jakim uzna to za stosowne. Szczególna sytuacja ograniczenia praw i wolności pojawia się w razie wprowadzenia stanu nadzwyczajnego którego istotą jest wprowadzenie ograniczeń praw i wolności jednostki 

19. Wyjaśnij pojęcie istoty praw i wolności jako przesłanki ograniczania praw i wolności. 
Pojęcie istoty praw i wolności wywodzi się z konstytucjonalizmu niemieckiego. W ramach każdego konkretnego prawa i wolności można wyodrębnić pewne elementy podstawowe (jądro, rdzeń), oraz elementy dodatkowe (otoczkę). Te elementy dodatkowe, mogą być modyfikowane w różny sposób bez zniszczenia istoty praw i wolności. Np. ustanowienie drogi koniecznej jest ingerencją w prawo własności, ale nie przekreśla istoty tego prawa, może być ustanowione w drodze ustawy zgodnie z zasadą proporcjonalności. Natomiast wywłaszczenie nieruchomości narusza istotę prawa własności, całkowicie pozbawia danego prawa. Dlatego też musi mieć odrębną podstawę konstytucyjną i dopuszczalne jest tylko za słusznym odszkodowaniem. 

Ad 20 
Zasada równości 
Zasada równości znajduje powszechne ujęcie we współczesnym konstytucjonalizmie, a na szczeblu ponadnarodowym wyraża ją między innymi art. 14 Konwencji o ochronie praw człowieka. Art. 32 ust. 1 Konstytucji normuje ogólną zasadę równości, która stanowi lex generalis wobec pozostałych norm konstytucyjnych dotyczących równości. Jedną z norm konkretyzujących zasadę ogólną jest przepis art. 32 ust. 2, zakazujący dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny tak, iż pomiędzy zasadą równości praw i zakazem dyskryminacji zachodzi tego rodzaju ścisły związek, że zakaz dyskryminacji bywa traktowany jako negatywna strona zasady równości (wyroki z 13 maja 2002 r., SK 32/01, z 19 czerwca 2002 r., K 11/02 i z 24 czerwca 2002 r., K 14/02). 
Zasada równości nakazuje, aby wszystkie podmioty prawa charakteryzujące się daną cechą istotną w równym stopniu były traktowane równo, tj. bez różnicowań zarówno faworyzujących, jak i dyskryminujących. Zakłada jednocześnie odmienne traktowanie tych podmiotów prawa, które nie posiadają wspólnej cechy istotnej. Różnicowanie podmiotów podobnych wymaga rozważenia czy mieści się ono w granicach wyznaczonych przez Konstytucję. Jest ono dopuszczalne, jeżeli wprowadzone przez prawodawcę różnicowania są racjonalnie uzasadnione i mają związek z celem i treścią przepisów, w których zawarta jest kontrolowana norma. Waga interesu, któremu ma służyć różnicowanie podmiotów podobnych, pozostaje w odpowiedniej proporcji do wagi interesów, które zostaną naruszone i znajduje to podstawę w wartościach, zasadach lub normach konstytucyjnych (wyrok z 25 lutego 2002 r., SK 29/01). 
Nierówne traktowanie podmiotów podobnych nie musi oznaczać dyskryminacji lub uprzywilejowania. Różnicowanie podmiotów prawa jest dopuszczalne na gruncie zasady równości, jeżeli jest zgodne z zasadą sprawiedliwości społecznej, a także z innymi zasadami konstytucyjnymi. Różnicowanie sytuacji prawnej podmiotów podobnych może być uznane za zgodne z Konstytucją, jeżeli pozostaje w zgodzie z innymi zasadami Konstytucji lub służy urzeczywistnianiu tychże zasad (wyroki z 27 lutego 2002 r., K 47/01, i z 12 marca 2002 r., P 9/01 i z dnia 3 czerwca 2002 r., K 26/01). 
Zakres podmiotowy art. 32 Konstytucji został zamieszczony w rozdziale "Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela", a zatem dotyczącym praw i wolności osób fizycznych. Trudno jest jednak wykluczyć możliwość zastosowania tego przepisu do innych podmiotów niż osoby fizyczne. Nierówne traktowanie określonych kategorii osób może mieć miejsce zarówno w przypadku osób fizycznych, jak i względem innych podmiotów, i to zarówno w porównaniu z sytuacją innych osób prawnych (jednostek organizacyjnych ), a czasem również osób fizycznych. Istotnym kryterium nie jest i nie może być w takim przypadku wyłącznie konstrukcja podmiotowości prawnej. Osobom prawnym mogą przysługiwać takie same prawa podmiotowe, jak osobom fizycznym. Interesy jednostek organizacyjnych i ich ochrona są pochodną interesów osób fizycznych i stworzonych im gwarancji ustawowych (wyrok z 24 kwietnia 2002 r., P 5/01) 
Prawodawca, nakładając obowiązki lub przyznając określone uprawnienia, nie może określać kręgu podmiotów objętych tymi obowiązkami lub uprawnieniami w sposób dowolny. Ustanowione obowiązki oraz przyznane uprawnienia powinny, w miarę możliwości, obejmować wszystkie podmioty charakteryzujące się daną wspólną cechą istotną z punktu widzenia konkretnej regulacji prawnej, a wszelkie odstępstwa od zakazu różnicowania podmiotów podobnych muszą mieścić się w granicach wyznaczonych przez przedstawione wyżej kryteria dopuszczalnego różnicowania tych podmiotów (wyroki z 28 maja 2002 r., P 10/01 i 12 czerwca 2002 r., P 13/01). 
Wysokie wymagania stawiane przez ustawodawcę osobom wykonującym zawód zaufania publicznego nie jest dyskryminacją, lecz wprowadzeniem mechanizmu dopuszczania do zawodu kryterium w pełni odpowiadającego charakterowi danego zawodu. Ustawodawca uzależnia prawo wykonywania zawodu zaufania publicznego od spełnienia przez zainteresowanego określonych warunków dotyczących kwalifikacji zawodowych i moralnych. Wykonywanie zawodu zaufania publicznego określane jest dodatkowo przez normy etyki zawodowej, szczególną treść ślubowania, tradycję korporacji zawodowej czy szczególnym charakterem wykształcenia wyższego i uzyskanej specjalizacji (wyrok z 7 maja 2002 r., SK 20/00). 
Zróżnicowanie pozycji zawodowej adwokatów i radców prawnych z jednej strony i pozycji rzeczników patentowych z drugiej strony nie narusza żadnych zasad konstytucyjnych, a funkcjonowanie wymienionych grup zawodowych jest ściśle reglamentowane przez prawo, zarówno gdy chodzi o specjalistyczne wykształcenie i przygotowanie zawodowe oraz rodzaj działalności, jak i odpowiedzialność za nienależyte wykonywanie obowiązków (wyrok z 21 maja 2002 r., K 30/01). 
Według Słownika języka polskiego równość to: całkowite podobieństwo, identyczność, jednakowość, tożsamość pod względem ilości, jakości, wartości, wielkości itp., zaś w znaczeniu społecznym: równouprawnienie, brak podziału społeczeństwa na uprzywilejowanych i wyzyskiwanych. Zasada równości wobec prawa jest we współczesnych państwach demokratycznych jedną z podstawowych reguł prawnych. Stanowi fundament do kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego, odpowiedzialnego, ale jednocześnie tolerancyjnego względem wszelkiej odrębności. Od równości wobec prawa należy odróżnić równość w prawie. Nakazuje ona takie ukształtowanie treści prawa, aby wykluczało ono nieuzasadnioną dyskryminaqę lub uprzywilejowanie. 

21. Zasada równości w prawie oraz równości wobec prawa jest wyrażona w artykule 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który stanowi, że wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Norma ta obrosła bogatym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego. 
Istota zasady równości wyraża się w nakazie podobnego (identycznego) traktowania podmiotów i sytuacji podobnych (identycznych). A contrario podmioty i sytuacje różniące się między sobą (odmienne) powinny być traktowane w sposób zróżnicowany (odmienny). Uznanie owej odmienności stanowi czynnik uzasadniający odmienność regulacji. Uznanie daleko posuniętej odrębności charakteru pracy określonego rodzaju w gronie różnego rodzaju innych prac może pociągnąć za sobą odmienność regulacji sytuacji osób taką pracę wykonujących. Rozstrzygnięcie tej kwestii, to jest uznanie potrzeby odstępstwa od zasady równości poprzez uregulowanie odmienne (faworyzujące lub dyskryminujące) od równościowej reguły leży w gestii władzy ustawodawczej świadomej kontroli jej rozstrzygnięć przez Trybunał Konstytucyjny pod kątem jej zgodności z artykułem 32 Konstytucji RP. Tak, więc uzasadnienie owej odmienności musi być wystarczająco mocne i przekonujące. 
W świetle powyższego konstytucyjna zasada równości nie posiada bezwzględnego charakteru. Trzeba zatem zwrócić uwagę, że w żadnym wypadku nie oznacza to apriorycznie założonej wartości równości samej dla siebie. W konstytucyjnym ujęciu zasady równości mieści się wyraźnie wskazanie, że ustrojodawca nie wyklucza dopuszczalności ograniczenia równości, ale stan ten me może mieć znamion działania arbitralnego, a więc nie może naruszać granic wyznaczonych nie tylko w art. 32 ust. 1, ale także aksjologią konstytucji i całego systemu prawnego. W tej ostatniej kwestii należałoby się odwołać przede wszystkim do zasady godności oraz treści wynikających ze Wstępu do konstytucji. Warto też wyraźnie podkreślić, że polska regulacja zasady równości, podobnie, jak innych demokratycznych państw ma zdecydowane umocowanie we wspomnianych już wyżej regulacjach prawno - międzynarodowych. Odwołanie się do nich ma tym większe znaczenie, że stanowią one o międzynarodowych standardach demokratycznego państwa. 
W obowiązującym prawie Rzeczypospolitej Polskiej można wskazać szereg przykładów odstępstw a konkretnie przykładów uprzywilejowania określonych grup społeczno - zawodowych. Takimi regulacjami są przykładowo objęci pracownicy służb mundurowych, istnieje też grupa społeczno - zawodowa nie płacąca podatków. Na tym tle regulacje dotyczące górników wpisują się w znacznie szersze spectrum regulacji stanowiących odstępstwo od konstytucyjnej zasady równości. 
Natomiast rodzi się pytanie o uzasadnienie i zakres uprzywilejowania w odniesieniu do zasad określania wieku emerytalnego określonej grupy zawodowej. Kwestia wieku emerytalnego danej grupy zawodowej i zasady jego określania mają bardzo konkretny, szczegółowy charakter, stąd i poziom argumentacji musi zostać odpowiednio uszczegółowiony. 

Ad. 22 
Dyskryminacja pozytywna (łac. discrimino - rozróżniam) - jest to utrzymywanie czasowych lub stałych rozwiązań i środków prawnych mających na celu wyrównanie szans osób i grup dyskryminowanych ze względu na płeć, pochodzenie etniczne, religię, orientację seksualną, lub niepełnosprawność. Dyskryminacja pozytywna oznacza, że państwo stosuje pewne czasowe rozwiązania, podejmuje działania czy wprowadza określone środki prawne mające na celu wyrównanie szans osób należących do określonych grup mniejszościowych np. osób o innej narodowości, celem zmniejszenia faktycznych nierówności, których te osoby doświadczają. Dyskryminacja taka jest dozwolona, jednak może być stosowana wyłącznie w określonym czasie, gdyż może przerodzić się w dyskryminację osób należących do grup większościowych, wcześniej uprzywilejowanych. 
Przykłady dyskryminacji 
• Odmowa zatrudnienia osoby o innym pochodzeniu etnicznym posiadającej kwalifikacje wymagane do danej pracy takie same lub wyższe w porównaniu z innymi kandydatami 
• Odmowa najmu mieszkania osobie tylko dlatego, że jest innej narodowości 
• Poniżające, uwłaczające traktowanie osoby o innym kolorze skóry poprzez wyzywanie jej, wyśmiewanie sie, zaczepianie czy naruszenie nietykalności fizycznej 
• Odmowa wstępu do klubu, restauracji, sklepu itp. osobie o odmiennym pochodzeniu etnicznym 
Wyjątki od zasady równego traktowania 
Dopuszcza się możliwość odstąpienia od zasady równego traktowania - w sferze zatrudnienia. W przypadku, gdy specyfika danego zawodu wymaga, aby kandydat spełniał określone warunki, tj. był takiej a nie innej rasy, mówił danym językiem, był określonego wyznania, różnicowanie traktowania nie stanowi dyskryminacji. Np. do danej roli filmowej poszukiwany jest mężczyzna - Azjata, władający biegle językiem wietnamskim, czy np. w restauracji serwującej kuchnię typową dla danej kultury poszukiwany jest kelner o określonym wyglądzie podkreślający autentyzm tego miejsca. 

23. Przedstaw krótko polską, hiszpańską i niemiecką metodę regulacji praw człowieka 
Konstytucja hiszpańska - podobnie jak konstytucja RP zawiera egzemplifikację (katalog, wyliczenie) praw podstawowych i wolności publicznych, które ,na podstawie art. 53 Konstytucji Hiszpańskiej, są wykonywane na podstawie ustaw. Wprowadzone zostaje jednak dodatkowe rozwiązanie w postaci przewodnich zasad polityki społecznej i gospodarczej (to nie prawa i wolności ale zasady przewodnie). Tak jak w Polsce praw można dochodzić na podstawie ustaw 
Konstytucja niemiecka - posługuje się klauzulą generalną „socjalnego państwa prawnego”. Przyczyną jest fakt, że pod pojęciem „socjalnego państwa prawnego” mieści się prowadzenie polityki socjalnej (społecznej); umożliwia społeczne działanie państwa. Klauzula daje możliwość elastycznego stosowania przyjętych rozwiązań, nie są bezpośrednio wyrażone, mogą być dostosowywane do realnej polityki państwa. To co polityczni przyjęte przez rząd może być w ramach klauzuli generalnej proponowane przez konkretne rządy. Jest związana zarówno z konkretną wizją jak i realnymi możliwościami realizacji programu. TK rozstrzyga, czy można dochodzić praw i kieruje polityką społeczną państwa, gwarantuje realną politykę. Plusy konstytucji niemieckiej: racjonalność i zachowanie normatywnego charakteru konstytucji. Praw można dochodzić na podstawie konstytucji. 
praw i wolności, my jednak nie posługujemy się przewodnimi zasadami polityki społecznej i gospodarczej. 
Praw dochodzić można na podstawie ustaw 
Konstytucja RP - regulacja podobna do regulacji hiszpańskiej, konstytucja RP zawiera egzemplifikację w rozdziale 2. Polskie regulacje zawierają normy fikcyjne - TK rezygnuje z rozstrzygnięć o niekonstytucyjności norm z powodów finansowych. 
odwołanie do godności zarówno w polskiej jaki w niemieckiej konstytucji przybiera formułę silniejszą, która polega na ty, że uznajemy nadrzędność godności człowieka w stosunku do ustawodawcy 

Ad. 24 
- Podstawowa funkcją skargi konstytucyjnej jest zapewnienie „każdemu” ochrony przed naruszeniem jego konstytucyjnych praw lub wolności. Jest więc środkiem ochrony przed naruszeniem konstytucyjnych praw lub wolności podmiotu uprawnionego do wniesienia, do Trybunału Konstytucyjnego skargi konstytucyjnej. 
- jej celem jest usunięcie z obiegu norm prawnych, które pozostają w sprzeczności z przepisami Konstytucji, a z których wynikają prawa i wolności obywatelskie 
- trzecia cecha charakterystyczna skargi konstytucyjnej wyraża się w fakcie, iż przedmiotem badania TK jest określona norma prawna, a konkretnie jej zgodność z określonymi w Konstytucji prawami i wolnościami obywatelskimi 
Polska skarga konstytucyjna - cechy nie funkcje ani cele: 
- ujęcie wąskie, tzn. można zaskarżyć jedynie niekonstytucyjność podstawy prawnej ostatecznego rozstrzygnięcia (norma prawna będąca podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia). Konsekwencją jest niska skuteczność skargi ponieważ TK musi mieć na względzie skutki (finansowe dla Skarbu Państwa) jakie przyniosłoby rozstrzygnięcie o niekonstytucyjności normy prawnej 
- założeniem wyjściowym jest konstytucyjność normy 
- przedmiotem skargi mogą być tylko prawa i wolności rangi konstytucyjnej 
- podmiotem uprawnionym do złożenia skargi jest 
*materialnie- każdy czyjego prawo zostało naruszone (każdy podmiot posiadający co najmniej zdolność sądową - os. fizyczna, prawna) 
*formalnie- przymus adwokacki- skarga powinna być sporządzona przez adwokata albo radcę prawnego 
- charakter subsydiarny- można ją zastosować po wyczerpaniu wszystkich zwykłych środków prawnych, które przysługują w danym postępowaniu 
- skutek skargi - indywidualny (danego podmiotu w danej sprawie), wobec szerszego grona- w przypadku rozstrzygnięcia o niekonstytucyjności normy (eliminowana jest z systemu prawnego) 
- w przypadku niekonstytucyjności normy - podmiot musi wznowić postępowanie stosownie do wymagań postępowania, które zaskarżał 
- postępowanie prowadzone jest zawsze przed TK 
- postępowanie ma charakter skargowy - na zainteresowanym podmiocie spoczywa obowiązek postawienia zarzutu, wskazania wzorca konstytucyjnego i uzasadnienie 
- TK ma ograniczoną rolę, ponieważ nie może rozszerzyć wzorca (normy konstytucyjnej)

2

---