Wykład I

Anthropos - człowiek Logos - nauka

Antropologia - to nauka badająca człowieka w czasie i przestrzeni. R. Martin.

Antropologia - to nauka badająca człowieka jako biologiczne podłoże zjawisk społecznych oraz badająca biologiczne skutki tych zjawisk. J. Czekanowski.

Antropologia:

1. Kulturowa - która bada kulturę materialną i duchową człowieka:

1. Społeczna - związki tworzące się między grupami ludzkimi

2. Fizyczna:

1. Filogenetyczna - rozwój rodowy człowieka, pochodzenie

2. Populacyjna - zróżnicowanie wewnętrzne

3. Ontogenetyczna - rozwój osobniczy człowieka

Rozwój - proces ukierunkowany i zachodzący w czasie zmian, w których można wyróżnić następujące po sobie etapy przemian, czyli fazy rozwojowe osobnika, wykazujące różnicowanie się tego osobnika pod określonym względem.

Faza rozwoju - etap ontogenezy, w którym w organizmie zachodzą specyficzne, charakterystyczne zmiany. Jest genetycznie zdeterminowana, jest wspólna dla wszystkich osobników populacji, upodabnia osobniki do siebie.

Poziom rozwoju - wynik interakcji pomiędzy genotypem, a czynnikami środowiska zewnętrznego. Jest indywidualną własnością osobnika, zapewnia zróżnicowanie fenotypowe osobników w populacji.

Rozwój jest wypadkową działania 3 grup czynników:

1. Cz. Genetycznych

2. Cz. Środowiskowych

3. Czas w jaki upłynął od momentu poczęcia

R (f) = G+E+T

Składowe rozwoju:

1. Rozrost - przyrastanie masy i objętości komórek

2. Różnicowanie - doskonalenie struktury komórek

3. Dojrzewanie - doskonalenie funkcji komórek

Rozwój ontogenetyczny - rozwój osobniczy liczony od momentu poczęcia do śmierci.

Rozwój filogenetyczny - zmiany pomiędzy kolejnymi pokoleniami.

Genotyp - zespół genów pojedynczego osobnika

Fenotyp - zespół cech ujawniających się w trakcie rozwoju na bazie posiadanego genotypu, w ściśle określonych warunkach środowiskowych.

Czynniki rozwoju osobniczego:

1. Czynniki endogenne genetyczne - determinanty rozwoju

2. Czynniki endogenne para genetyczne - stymulatory rozwoju

3. Czynniki egzogenne - modyfikatory rozwoju. Biogeograficzne, Społeczno-kulturowe, Tryb życia

Wykład II, III, IV, V

1. Okres prenatalny (przedurodzeniowy, wewnątrzmaciczny)

Trwa 38-42 tygodni, od momentu poczęcia do chwili narodzin i obejmuje podokresy:

1. Jaja płodowego

Trwa 8-10 dni, do momentu zagnieżdżenia się zarodka w ścianie macicy

2. Embrionalny

Trwa do końca 8 tygodnia życia, w tym czasie zarodek wykształca związki wszystkich układów i narządów. Okres ten charakteryzuje się bardzo wysokim tempem wzrostu rozwoju. Listki zarodkowe :

Ektoderma - układ nerwowy, naskórek włosy, paznokcie, szkliwo zębów.

Mezoderma - układ kostny, mięśniowy, krwionośny, gruczoły płciowe, skóra.

Endoderma - układ pokarmowy, oddechowy, moczowo-płciowy.

Kosmówka owodnia, omocznia.

Łożysko - 2 części (płodowa i matczyna)

- wymiana gazów pomiędzy krwią matki i płodu

- przekazywanie substancji odżywczych

- wydalanie toksycznych produktów przemiany materii

- wytwarzanie i wydzielanie hormonów

- ochrona płodu

3. Płodowy

Trwa do momentu narodzin. Jest okresem doskonalenia struktury i funkcji wszystkich narządów. Tempo rozwoju jest bardzo wysokie.

1 miesiąc życia - jajo się zagnieżdża, powstaje łożysko, zaczyna bić serce

2 - widać usta i nosek, ok. 15mm długości

3 - paznokcie, mięśnie, ruch

4 - ssanie kciuka, mimika twarzy, ruch, 15cm długości

5 - włosy, słuch, 25cm i 400gramów wagi

6 - otwiera oczy, tkanka tłuszczowa, zęby

7- 36-43cm oraz waga 1-1,4kg, dostrzega światło, słyszy dźwięki, wrażliwa skóra, zmysł smaku

8 - zazwyczaj dziecko ustawia się główką w dół, jądra stępują do worka mosznowego u chłopców, 40-45cm i 2-3kg

9 - płuca dziecka są już dojrzałe i gotowe do podjęcia swojej funkcji, 50-57cm i 3-4kg

2. Okres postnatalny (pourodzeniowy, pozamaciczny)

Trwa od chwili narodzin do momentu śmierci i dzieli się na podokresy:

1. Noworodkowy

Trwa do końca pierwszego miesiąca życia. Tętno, oddech, napięcie mięśniowe, pobudliwość, barwa skóry. Odruchy: ssanie, połykanie, pełzanie, kroczenie, chwytanie palców, obronny Moro.

2. Niemowlęcy

Trwa do momentu przyjęcia przez dziecko pionowej postawy ciała, czyli przeciętnie do końca pierwszego roku życia. Doskonali się aparat ruchu, rozwój uzębienia, doskonalenie mowy, dłuższy okres czuwania, przystosowuje się do dłuższego snu nocnego, rośnie siła i sprawność mięśni, rozwój zębów mlecznych, dziecko potrzebuje więcej pokarmu na każdy kg masy ciała niż dorosły, po 5 miesiącu życia podwaja się narodzeniowy ciężar ciała.

3. Młodszego dzieciństwa

Trwa do momentu rozpoczęcia wymiany uzębienia mlecznego na stałe, czyli 6,7 rok życia. Doskonalenie mowy, rozwój uzębienia, zanika oburęczność na rzecz preferencji jednej ręki dotyczy to też oczu i kończyn dolnych, względna równowaga fizyczna i psychiczna, rozwija się pamięć i wyobraźnia, logiczne myślenie, przystosowanie społeczne i więzi rówieśnicze, widoczna tendencja do zabaw i gier zespołowych, rozwija się układ mięśniowy, doskonali się ruch, siła i sprawność mięśni wzrasta, poprawia się koordynacja ruchowa, niska wytrzymałość powoduje szybkie zmęczenie, spada tempo rozwoju masy ciała, zmieniają się wymiary ciała i zmieniają się proporcje ciała, wzrastanie cech długościowych 3 i 7 rok życia - okresy skoku przedszkolnego i szkolnego, stopa się wysklepia - 4 rok życia, dojrzewanie ośrodkowego układu nerwowego.

4. Dzieciństwa starszego

Trwa do momentu osiągnięcia dojrzałości płciowej, czyli 16-17 rok życia u dziewcząt i 17-18 rok życia u chłopców, jest to ponad 10 letni okres, pogłębiają się różnice dymorficzne, wartości cech zbliżają się do maksymalnych, skok pokwitający, wyróżniamy trzy fazy rozwoju w tym okresie:

1. Faza prepubertalna:

Trwa do 10-12 rok życia, tempo rozwoju wolne, faza pełnienia - dobierania na masie, faza bujania - wzrostu, wzrasta sprawność ruchowa i siła mięśni, duża koordynacja i precyzja ruchów, jest to okres „głodu ruchowego”, zwiększa się odporność na niektóre choroby, pod koniec tej fazy dziewczęta przerastają chłopców.

2. Faza pubertalna (dojrzewania):

Trwa do 16-17 roku życia, tempo rozwoju stopniowo wzrasta, zostaje zakłócona dotychczasowa harmonijność rozwoju, obniża się sprawność fizyczna i wytrzymałość, zaczynają funkcjonować gruczoły płciowe

Wiek menarche - u dziewcząt - 12 rok życia (estrogen)

Wiek adrenarche - u chłopców - 14 rok życia (androgen)

Różnice dymorficzne, skok pokwitaniowy, tempo rozwoju sięga maksymalnego poziomu, zęby wyżynają się do 15 roku życia (M3 do 35 roku życia), jest ich 28-32, formuła żebowa dla uzębienia stałego: I1, I2, C, P1,P2, M1, M2, M3. I - siekacze 8, C - kły 4, P - przedtrzonowe 8, M - trzonowe 12.

3. Faza postpubertalna:

Powolne wyhamowywanie rozwoju, sylwetka typowa dla płci, trwa do 17-18 roku życia.

5. Wieku młodzięczego

Ostatni okres rozwoju progresywnego, trwa do całkowitego ustania procesów wzrastania i ustalenia się ostatecznej wysokości ciała, następuje wyhamowanie tępa rozwoju i stopniowo przejście do stanu stabilizacji rozwojowej, osiągamy typową dla płci kształt sylwetki, typowo męskie lub kobiece rysy twarzy, organizm osiąga stan pełnej wysokości sprawności fizycznej psychicznej i społecznej.

6. Wieku dorosłego

Trwa do momentu wystąpienia pierwszych objawów starzenia się organizmu czyli do 35-40 roku życia u kobiet i 40-45 roku życia u mężczyzn, jest to czas który charakteryzuje stabilizacja, jest to najbardziej optymalny okres dla spłodzenia potomstwa, organizm osiąga maksymalny poziom wydolności narządów, pojawiają się pierwsze oznaki starzenia się organizmu.

7. Wieku dojrzałego

Trwa do momentu zaniku funkcji gruczołów płciowych, czyli do około 60 roku życia u obu płci, ulegają ustaniu a następnie zanikowi gruczoły płciowe, andropauza - u mężczyzn i menopauza - u kobiet, okres ten trwa ok. 10 lat, pogłębiają się oznaki związane ze starzeniem się organizmu, spowolnieniu ulega przemiana materii, tkanka tłuszczowa zaczyna gromadzić się w większych ilościach a później przeważać, postępują zmiany degeneracyjne układu kostnego i stawowego.

8. Starości

Trwa do momentu śmierci, tempo przemian inwolucyjnych chociaż genetycznie zdeterminowane ulega spowolnieniu, ze względu na rozwój cywilizacji ciągle poprawiającym się warunkami życia ulega wydłużeniu okres starości, wyróżniamy w nim 3 okresy:

1. Okres starości wczesnej:

Trwa do 70 roku życia, pogłębieniu ulegają systematyczne zmiany związane ze starzeniem się organizmu.

2. Okres starości właściwej:

Trwa do 80 roku życia, zmiany starcze stają się coraz bardziej wyraźne.

3. Okres starości późnej:

Po 80 roku życia, pod koniec życia zanikają różnice płciowe i konstytucjonalne.

Objawy starzenia się organizmu:

Maleje masa mięśniowa, obniża się siła sprawność i elastyczność mięśni, zmiany zwyrodnieniowe w stawach, siwieją i wypadają włosy, malejąca ilość tkanki tłuszczowej, zmniejsza się ilość kolagenu w skórze, problemy w funkcjonowaniu narządów i układów, pogorsza się wzrok i słuch, powolna przemiana materii.

Wykład VI

Starzenie się człowieka to naturalny, długotrwały nieodwracalny proces zachodzący w rozwoju osobniczym. Starzenie się jest genetycznie zaprogramowany, ale podlega różnicą w dużym stopniu działaniu czynników środowiskowych.

Modulatory starzenia się:

1. Warunki socjalne.

2. Warunki rodzinne.

3. Wykształcenie, zawód.

4. Rodzaj wykonywanej pracy.

5. Choroby przebyte.

6. Styl życia.

7. Odżywianie.

8. Stosowanie używek.

9. Narażanie na szkodliwe czynniki środowiska.

Ciało człowieka składa się w olbrzymiej części z wody. Woda jest składnikiem niezbędnym wszystkich reakcji zachodzących w komórkach naszego organizmu. Najwięcej wody zewnątrzkomórkowej zawiera ciało 7 miesięcznego płodu. Starzenie się związane jest ze zmniejszonym ubytkiem wody wewnątrzkomórkowej. Zmiany inwolucyjne są wynikiem obniżenia się zawartości wody w organizmie. Spadek jej zawartości poniżej 70% przyśpiesza wyraźnie proce starzenia się.

1. Obniżona wysokość ciała (może sięgać do 4cm) przyczyny:

1. Pogłębienie krzywizn kręgosłupa.

2. Ścieranie trzonów kręgów.

3. Ścieranie krążków międzykręgowych.

4. Zmiany ustawienia głowy kości udowej w panewce stawowej.

Im wyższa osoba tym traci więcej cm.

2. Ścieranie skóry - zanik włókien kolagenowych, pogłębiające się zmarszczki.

3. Siwienie i wypadanie włosów.

4. Regres masy tkanek prowadzący do upośledzenia funkcji narządów wewnętrznych, co może prowadzić do wystąpienia chorób przewlekłych.

5. Pogorszenie się funkcji narządów zmysłów.

6. Zmiany zwyrodnieniowe w stawach wywołujące upośledzenie siły i precyzji ruchów.

7. Spadek masy mięśniowej i siły mięśni.

8. Zmiany w ilości tkanki tłuszczowej (początkowo zwiększanie odkładanie się tkanki tłuszczowej, następnie przemieszczanie się tkanki w dół, później stopniowe zmniejszanie się jej zawartości, aż do wychudzenia organizmu w okresie późnej starości.

9. Odwapnienie kości (osteoporoza).

10. Odkładanie złogów mineralnych w komórkach i ścianach naczyń krwionośnych (miażdżyca).

11. Osłabienie odporności fizycznej.

12. Nasilenie chorób o charakterze przewlekłym.

13. Ścieranie koron zębowych, wypadanie zębów.

14. Zmiana mimiki, chodu, postawy ciała.

Zanik różnic płciowych i konstytucjonalnych, zanik zdolności regeneracyjnych jednej z tkanek może spowodować śmierć.

Naturalną konsekwencją rozwoju jest zmiana proporcji ciała, czyli relacji pomiędzy poszczególnymi cechami organizmu.

Kinetyka rozwoju - ukazuje poziom rozwoju cechy w kolejnych latach życia.

Dynamika rozwoju - czyli tempo i rytmiczność rozwoju.

Tempo rozwoju - wielkość przyrostu cech.

Wykład VII

Dymorfizm płciowy - dwupostaciowość organizmu przejawiająca się zróżnicowaniem morfologicznym, fizjologicznym i psychicznym dwóch osobników różnej płci należących do tego samego gatunku.

Dymorfizm płciowy - dwukierunkowy rozwój cech w zależności od płci.

1. Pierwszorzędowe cechy płciowe:

1. Różnice w budowie wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych.

2. Zdeterminowane w rozwoju przez chromosomy płci.

2. Drugorzędowe cechy płciowe:

1. Zespół właściwości somatycznych i czynnościowych różniących płeć.

2. Zaliczamy do nich różnice w kształcie sylwetki, proporcjach ciała, budowie szkieletu, w umięśnieniu, otłuszczeniu, owłosieniu ciała i barwie głosu.

3. Rozwijają się pod wpływem hormonów płci w okresie dojrzewania.

-	Mężczyzna	Kobieta
Odmienny kształt szkieletu	większy, masywniejszy, silnie urzeźbiony	mniejszy, delikatniejszy, słabo urzeźbiony
Czaszki	Większa, kość czołowa pochyla się łukiem do tyłu, silnie rozwinięta kość potyliczna, żuchwa masywna z dużym kątem żuchwowym	Kość czołowa ustawiona pionowo, silnie zaznaczone guzy czołowe, gładka potylica, słabo zaznaczony kąt żuchwy
Miednica	Węższa, ostry kąt podłonowy, kość krzyżowa długa i wygięta	Niższa i szersza, rozwarty kąt podłonowy, prosta kość krzyżowa
Stawy	Znacznie bardziej obszerna torebka stawowa u kobiet pozwala na wykonywanie bardziej obszernych ruchów w dowolnym stawie
Tkanka mięśniowa	Większa siła masa i elastyczność mięśni	Mniejsza siłą , masa i elastyczność mięśni
Tkanka tłuszczowa	Mniejsza ilość, 10-15%, okolica pasa biodrowego	Więcej, do 25%, okolice pasa biodrowego
Owłosienie ciała	Silnie owłosione ciało, zarost twarzy, słabsze owłosienie głowy, kształt zakola nad czołem	Słabe owłosienie ciała, brak zarostu na twarzy, silniejsze owłosienie głowy, kształt łuku nad czołem
Barwa głosu	Kobiety mają krótsze struny głosowe niż mężczyźni, u mężczyzn występuje „jabłko Adama”

3. Trzeciorzędowe cechy płciowe:

1. Przejawy zachowań odmienne u obu płci, odmienne sposoby reagowania w takich samych sytuacjach.

2. Także zachowanie seksualne związane z instynktem płciowym.

3. Kształtują się w okresie dojrzewania pod wpływem hormonów płci i czynników środowiskowych.

4. Czwartorzędowe cechy płciowe:

1. czynniki cywilizacyjno-kulturowe

2. podkreślają cechy płci

3. należą tu specyficzne dla płci cechy ubioru, uczesania, formy językowe, wybór zabawek, wybór zawodu

5. rodzaje płci:

płeć chromosomalna, płeć gonadalna, płeć metrykalna, płeć somatyczna, płeć hormonalna, płeć chromatynowa, płeć psychiczna.

Wykład VIII

Metody kontroli rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży.

Wśród metod służących do oceny i kontroli przebiegu rozwoju oraz poziomu rozwoju wyróżniamy:

1. metody opisowe

1. bilans zdrowia - okresowe powszechne badania lekarskie, prowadzone według jednakowej metodyki dla dzieci w wieku 0,2,4,6,10,14 i 18 lat, umożliwiają jednostkową i ogólną ocenę stanu zdrowia i poziomu rozwoju dzieci i młodzieży.

2. Badania międzybilansowe - przeprowadzone przy zagrożeniu wystąpienia zjawisk patologicznych.

3. Badania przesiewowe - masowe badania lekarskie nastawione na kontrolę rozwoju dziecka, jego sprawności i wydolności, w celu wczesnego wykrycia chorób i wad rozwojowych.

2. metody graficzne

1. metoda siatek centylowych

centylem nazywamy taką wartość cechy jakiej nie przekracza n% osobników danej populacji, np. 35 centyl - oznacza że 35% osobników określonej populacji osiąga wartości cechy równe lub mniejsze od „x” a 65% osobników tej populacji osiąga wartość wyższe od „x”.

2. metoda graficzna

jest metodą dwucechową, dzięki analizie współzależności między parami cech pozwala ocenić wiek biologiczny, opóźnienie lub przyspieszenie rozwoju oraz proporcji wagowo-wzrostowej.

3. morfogramy - profile rozwojowe

graficzny obraz średnich arytmetycznych wielu cech u kolejnych grupach wieku kalendarzowego, służy do łącznej oceny zespołu cech i badania proporcji ciała, na morfogramie oceniamy profil rzeczywisty dziecka na tle jego profilu chronologicznego.

3. norma rozwojowa:

biologiczny układ odniesienia do którego można porównać jedną osobę lub grupę osób, jest to przedział do którego należy najwięcej osobników tym samym posiadają oni najczęściej występujące w populacji wartości cechy, za obszar normy przyjmuje się zazwyczaj 2/3 spostrzeżeń czyli ok. 68,3% zgrupowanych wokół w wartości średniej cechy, granice normy rozwojowej to x+-1S, wartości x+-3S uznaje się za fizjologiczne wartości graniczne które wyznaczają granice normalności rozwojowej, poza granicami normalności mieszczą się stany patologiczne.

4. Wiek kalendarzowy:

Jest to liczba dni, miesięcy i lat jakie upłynęły pomiędzy dwoma momentami (urodzenia i daty badania).

5. Wiek biologiczny:

Informuje o stopniu zaawansowania w rozwoju poszczególnych układów, narządów i części ciała, kryteria oceny:

1. Wieku kostnego - w pełni skostniały szkielet 19-20 lat.

2. Wieku zębowego

3. Wieku drugorzędowych cech płciowych - 10-18 rok życia.

4. Wieku endokrynologicznego - najpopularniejsza metoda.

5. Wieku morfologicznego.

6. Wskaźnik stanu dojrzałości biologicznej:

Służy do oceny stopnia rozbieżności pomiędzy wiekiem rozwojowym i wiekiem kalendarzowym dziecka.

W = wiek rozwojowy*100/wiek kalendarzowy - 100

+40 - +100 - przyspieszenie patologiczne

+20 - +40 - przyspieszenie fizjologiczne

+20 - -20 - norma

-20 - -40 - opóźnienie fizjologiczne

-40 - -100 - opóźnienie patologiczne

Wykład IX

Trendy sekularne

Trendami sekularnymi - nazywamy długookresowe tendencje przemian zachodząca w ciągu jednej lub kilku dekad. Zmiany te mają charakter adaptabilny, nieewolucyjny, wywołują międzypokoleniową zmienność niektórych właściwości morfo funkcjonalnych, zachodzą pod wpływem rozwoju cywilizacji, poza tym trendy sekularne oznaczają wzrost rozmiarów ciała, opóźnienie dojrzewania, spadek sprawności motorycznej i są rejstrowane w czasie rozwoju oraz kryteriów ekonomicznych, w większości krajów świata obserwuje się to zjawisko.

Elementami składowymi tendencji przemian są:

1. Przyspieszenie rozwoju biologicznego i dojrzewania (akceleracja)

Akceleracji ulegają w większym stopniu te cechy których determinacja genetyczna jest słabsza czyli w większym stopniu podlegają wpływom czynników środowiskowych, akceleracja rozwoju w większym stopniu ujawnia się u chłopców, przejawy akceleracji:

1. Nieznacznemu skróceniu ulega długość okresu rozwoju wewnątrzmacicznego

2. Zwiększają się wartości długości i ciężar ciała noworodka

3. Obniża się wiek wystąpienia chorób wieku dziecięcego

4. Wcześniej zanikają narządy zwiększające odporność: migdałki i grasica

5. Wcześniej występuje kostnienie szkieletu

6. Wcześniej wyżynają się zęby mleczne i stałe

7. Wzrasta wartość wysokości ciała

8. Masa ciała mężczyzn wzrasta o ok. 2kg, u kobiet nie ulega zmianie

9. Zmieniają się proporcje ciała (zwiększa się długość kończyn dolnych, wzrasta wartość szerokości barków i klatki piersiowej, maleje szerokość miednicy, łokcia i kolana)

10. Obniżeniu ulega wiek dojrzewania płciowego

2. Zmiana kolejności niektórych etapów rozwoju

Przejawia się przede wszystkim w procesie kostnienia, zmieniła się kolejność wyrzynania się zębów stałych, wzrasta rozbieżność między wiekiem kalendarzowym i biologicznym, wzrasta wrażliwość ustroju na działanie czynników środowiskowych - negatywnych.

3. Opóźnienie procesów indywidualnych

Czyli opóźnienie wystąpienia zmian starczych, proces ten najczęściej dokumentuje się przesuwaniem się na późniejsze kategorie wiekowe menopauzy kobiet, w starożytności menopauza u kobiet - 40 lat, obecnie - 60 lat, opóźnieniu ulegają zmiany starzenia się.

Wykład X

Ekologia człowieka - badająca dynamiczne powiązanie grup ludzkich ze środowiskiem, bada procesy:

1. Adaptacji

Przystosowanie puli genów do środowiska, dotyczy populacji, ma charakter genetyczny, jest utrwalona w genach i przekazywana z pokolenia na pokolenie, zachodzi na skutek zmian częstości występowania genów w populacji pod wpływem działania doboru naturalnego.

2. Adaptabilności

Dotyczy nieodwracalnych zmian w rozwoju osobniczym zachodzącym pod wpływem środowiska które nie utrwalają się w genach nie mają charakteru genetycznego, inaczej przystosowalność, dotyczy osobnika, zachodzi na gruncie fizjologicznym, wykształca na czas życia pojedynczego osobnika.

3. Adjustacji

Inaczej dostosowanie, przemiany odwracalne jak aklimatyzacja czy wytrenowanie które po ustaniu czynników dostosowawczych wracają do poziomu wyjściowego.

Norma adaptacyjna populacji - jest to mniej lub bardziej trwały kompleks zmienności genetycznej uzyskiwany w wyniku rekombinacji genów rodzicielskich umożliwiający przystosowanie się populacji do zmieniających się warunków środowiska. Rozwój każdej populacji zachodzi zawsze na drodze adaptacji do środowiska w granicach wyznaczonych przez zakres normy adaptacyjnej.

Norma reakcji osobnika - zdeterminowany genetycznie zakres możliwych reakcji fenotypowych umożliwiający kształtowanie różnych fenotypów, w zależności od interakcji genotypu osobnika z czynnikami środowiska zewnętrznego.

Miejsce genetyczne osobnika na tle zakresu zmienności genetycznej populacji nie równa się prawie nigdy jego miejscu fenotypowemu. Odległości fenotypowe pomiędzy osobnikami w trakcie ontogenezy zmieniają się.

Źródła zmienności fenotypowej, genetycznej:

Vp=Vg+Ve Vp - zmienność fenotypowa, Vg - zmienność genotypowa, Ve - zmienność środowiskowa.

1. Addycja - prosty efekt sumowania alleli, ujawnia się zawsze niezależnie od środowiska.

2. Dominacja - zależności jakie powstają pomiędzy allelami jednej pary genów, ujawniają się tylko pod wpływem działania środowiska.

3. Indukcja - zależności pomiędzy allelami pochodzącymi z różnych par genów, ujawniają się tylko pod wpływem środowiska.

4. Zmienność środowiskowa ogólna - różnokierunkowe oddziaływanie środowiska na dużą grupę osobników, przez długi okres czasu.

5. Zmienność środowiskowa specyficzna - krótkotrwałe i ukierunkowane oddziaływanie środowiska na pojedynczego osobnika.

Wykład XI

Teoria wielopoziomowego rozwoju fenotypowego osobnika i populacji

4 warianty przebiegu procesu rozwoju:

3 modele monotypowe ilustrujące wybrane przypadki rozwojowe.

Czwarty - polipowy - ukazuje całościowy obraz przebiegu ontogenezy.

1. Model rozwoju stabilnego:

Jeżeli populacja żyje w stałych, nie zmieniających się warunkach środowiskowych, jej rozwój przebiega zgodnie z jednym torem rozwojowym i ma charakter stały. Osobniki kształtują swoje tory rozwojowe zgodnie ze wzorem rozwojowym populacji, optimum rozwoju zachowane jest przez cały czas trwania ontogenezy, odległości fenotypowe pomiędzy osobnikami nie zmieniają się.

2. Model rozwoju progresywnego i regresywnego:

Jeżeli populacja napotyka na sprzyjające lub niesprzyjające rozwojowi warunki środowiskowe, jej rozwój przebiega zgodnie ze specyficznym pro- lub regresywnym torem rozwojowym. Osobniki kształtują swoje tory rozwojowe według wzoru rozwojowego populacji, optimum rozwoju zachowane jest tylko w początkowej fazie ontogenezy, odległości fenotypowe pomiędzy osobnikami mogą się zmieniać.

3. Model rozwoju wielopoziomowego:

Jeżeli populacja żyje w zmieniających się warunkach środowiskowych to jej rozwój przebiega według wielopoziomowego toru rozwojowego, optimum rozwoju zachowane jest wielokrotnie w czasie trwania ontogenezy, odległości fenotypowe pomiędzy osobnikami zmieniają się, osobniki kształtują swoje tory rozwojowe na różnych poziomach rozwojowych z zakresu normy adaptacyjnej populacji wykorzystując sytuację w modelach poprzednich.

Wykład XII

Homeostaza rozwoju - zdolność do zachowania stanu równowagi dynamicznej, pomiędzy czynnikami środowiska zewnętrznego, a wewnętrznym środowiskiem organizmu. Jest to:

Właściwość organizmu otrzymywana na drodze genetycznej, ma charakter niepowtarzalny, podobnie jak niepowtarzalne są genotypy i indywidualne linie rozwojowe, sposób jej realizacji wyrażany jest od charakteru środowiska zewnętrznego, regulacja rozwoju polega na korygowaniu odchyleń i odtwarzaniu normalnych reakcji podczas zakłóceń, jest to typ reakcji fizjologicznych skierowanych przeciwko zmianom środowiska zewnętrznego, organizm przeciwstawia się tym zmianą przy czym fenotyp osobnika odpowiednio się zmienia lub pozostaje niezmieniony.

Plastyczność rozwojowa według Thoday'a:

Genotyp jest tak plastyczny, że umożliwia powstanie w różnych warunkach środowiskowych (każdy z nich jest zawsze najlepiej przystosowany do środowiska w którym się rozwijał).

Kanalizacja rozwoju według Waddingtona:

Stanowi pewien system zabezpieczający, który działając na poziomie genetycznym zmniejsza potencjalną zmienność fenotypową, teoria uwzględnia dwa warianty przebiegu procesów homeostatycznych:

1. Udział czynników genetycznych i środowiskowych prowadzi zawsze do wytworzenia fenotypu standardowego, co jest rezultatem kanalizacji rozwoju.

2. Genotyp ma zdolność buforowania reakcji genetycznych i fenotypowych, które są wywołane zmianami środowiska zewnętrznego.

Realizacja właściwego toru rozwojowego w zdeterminowanym genetycznie kanale rozwojowym jest możliwe wówczas, gdy czynniki natury egzogennej (przewlekłe choroby, niedobory pokarmu, stres) nie wytrącają go z jego ram. Homeostaza ontogenetyczna może zostać naruszona, gdy bodziec lub zespół bodźców zadziała:

W odpowiedniej formie ontogenetycznej, z odpowiednią siłą, przez odpowiednio długi okres czasu (drobny a długi - wywołuje więcej szkód).

Okresy kiedy jest podatny na zmiany:

Wewnątrzmaciczny, noworodkowy, dojrzewania, starości.

Kanał rozwoju osobnika uzależniony jest od heterozygotyczności jego genotypu, zdolności homeostatyczne organizmu także zależą od heterozygotyczności, heterozygoty charakteryzują się większą zdolnością przystosowawczą w różnych środowiskach.

Wykład XIII

Grzegorz Mendel - uważał że cechom organizmów odpowiadają czynniki dziedziczne, które przekazywane potomstwu nie mieszają się ale zachowują odrębność… swoją prace opublikował w 1863 roku, dopiero w 1900 trzej niezależni naukowcy potwierdzili badania Mendla.

Gen - najmniejsza jednostka dziedziczności

Genotyp - zespół genów pojedynczego osobnika

Pula genów - zespół genów wszystkich osobników należących do populacji

Fenotyp - zespół cech ujawniających się w trakcie rozwoju

Haploid - osobnik zawierający pojedynczy zestaw chromosomów (1n)

Diploid - osobnik zawierający podwójny zestaw chromosomów (2n)

Chromosomy - struktury występujące w jądrach komórek, w liczbie określonej dla każdego gatunku

Chromosomy homologiczne - pary chromosomów

Autosomy - chromosomy somatyczne

Heterochromosomy - chromosomy warunkujące płeć

Allel - postać genu, zdecydowana większość genów ma dwie formy alleliczne (dominującą i recesywną)

Gen dominujący - ujawnia się zawsze niezależnie od sąsiedztwa w parze

Gen recesywny - ujawnia się tylko w obecności drugiego genu recesywnego

Gameta - komórka rozrodcza zawierająca pojedynczy zestaw chromosomów

Zygota - komórka która powstała w wyniku zapłodnienia gamety

Homozygota - osobnik który posiada dwa identyczne allele tego samego genu i może produkować tylko jeden rodzaj gamet. Może być recesywna (aa) i dominująca (AA)

Heterozygota - osobnik który posiada dwa różne allele tego samego genu, może produkować dwa różne rodzaje gamet (Aa)

1. Pierwsze prawo Mendla (prawo czystości gamet) - w ćwiczeniach!

2. Drugie prawo Mendla - w ćwiczeniach!

Wykład XIV

Dziedziczenie cech ograniczonych płcią

Cecha ilościowa

---