KPA wykład nr 10 (27.04.2011r.)
SĄDOWNICTWO ADMINISTRACYJNE
Słów kilka o genezie
Konstytucja macowa z 1921r. powołała NTA (Najwyższy Trybunał Administracyjny), i sądy niższe - system ten funkcjonował od 1992r. ponadto, Konstytucja zawierała zapowiedź utworzenia dwuinstancyjnego sądownictwa administracyjnego.
Po I wojnie światowej ogólnym sądem administracyjnym był NTA obok niego istniały dwa sądy specjalne (Inwalidzki Sąd Administracyjny i Sąd Ubezpieczeń Społecznych - ale ten drugi nie został zorganizowany z powodu wybuchu wojny), ponadto w trzech województwach istniały trzy sądy wojewódzkie ale nie było tutaj dwuinstancyjności sensu stricto.
W 1980r. na podstawie ustawy (obowiązywała do 1995r.) utworzono NSA (Naczelny Sąd Administracyjny), do 1995r. utworzono 11 ośrodków zamiejscowych NSA, co nie zmieniało faktu iż owo sądownictwo było nadal jednoinstancyjne. W 2003r. pojawiła się nowa ustawa o NSA - do 2003r. NSA orzekał jednoinstancyjnie. Jego orzeczenia były prawomocne - mogły być wzruszone na dwa sposoby: postępowanie wznowieniowe lub rewizja nadzwyczajna rozpatrywana przez SN. Konstytucja RP z 1997r. postanowiła w art. 176 ust.1, że postępowanie sądowoadministracyjne jest co najmniej dwuinstancyjne i nakazała w przepisach przejściowych uchwalenie do 2002r. nowych ustaw o sądach administracyjnych stosownie do wymagań konstytucji. Stąd w 2002r. uchwalono PPSA, Prawo o ustroju sądów administracyjnych i ustawę Przepisy wprowadzające (… ) Ustawa Przepisy wprowadzające przewidywała utworzenie WSA w 2004r. w Warszawie i miejscowościach, w których istniały ośrodki zamiejscowe NSA oraz zniesienie tych ośrodków. Rozporządzenie Prezydenta nadto utworzyło cztery WSA w miejscowościach, które nie miały ośrodków zamiejscowych. 12 + 4 = 16.
Ustawa z 25.VII.2002r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych ustrój.
Ale nie będziemy się tym zajmować, tylko 1 pytanie może być, czyli to co powyżej - organizacja sądów administracyjnych.
Wprowadza nowy system sądownictwa administracyjnego!
Art. 2 dwa piony sądownictwa administracyjnego zgodnie z zasadą, że postępowanie sądowe jest dwuinstancyjne:
WSA (Wojewódzkie Sądy Administracyjne)- liczba określona w rozporządzeniu: 16 sądów + 1 ośrodek zamiejscowy w Radomiu.
NSA (Naczelny Sąd Administracyjny) - nadzorujący.
Kto może być sędzią, jakie są organy, na czele prezes, organy: uchwałodawczy (Zgromadzenie Ogólne), doradczy (Kolegium), organ administracyjno-nadzorujący - Prezes.
Zawiera 4 upoważnienia ustawowe do wydawania rozporządzeń i podmiotem upoważnionym jest zawsze Prezydent RP:
art. 16 par. 2 na tej podstawie wydał rozporządzenie które w. ż. 1 I 2004r., którym utworzył 14 WSA i które w. ż. w 2004r., potem znowelizowane w VIII 2004r. i utworzono jeszcze dwa WSA
art. 22 par. 5
rozporządzenie z 2003r. ustalające regulamin urzędowania WSA (dla NSA uchwala ZO NSA)
rozporządzenie z 2003r. określające stanowiska i kwalifikacje urzędników i innych pracowników sądowych
W zakresie nieuregulowanym przez tą ustawę, odnośnie WSA, sędziów, asesorów, urzędników i pracowników sądowych mają zastosowanie przepisy ustawy z 2001r. Prawo o ustroju sądów powszechnych. Określone w niej uprawnienia MS należą do Prezesa NSA.
WSA organizacja
właściwość miejscowa - art. 16 par.1
tworzenie, znoszenie - art. 16 par. 2 Prezydent RP za pomocą rozporządzenia na wniosek Prezesa NSA (to rozporządzenie miało miejsce w 2003r., upoważnienie pochodzi z Ustawy Przepisy wprowadzające (…)
organizacja wewnętrzna - art. 17: WSA dzieli się na wydziały, których organizację określa rozporządzenie z 2003r., są to wydziały orzecznicze tworzone wg kryterium rzeczowo- problemowych określających przedmiot spraw sądowo administracyjnych. Liczba tych wydziałów zależy od ilości spraw danego rodzaju i ilości sędziów, w każdym wydziale minimalnie 6 sędziów powinno być.
skład WSA - art. 18 par.1: prezes, wiceprezes lub wiceprezesi, sędziowie. Liczbę sędziów i wiceprezesów w WSA określa Prezes NSA
organy WSA - art. 19: prezes sądu, ZO sędziów WSA, kolegium WSA
sędziowie WSA
art. 4
kto i jak powołuje - art. 5 par. 1, 2
warunki kandydowania na stanowisko sędziego WSA - art. 6
Prezes WSA
kompetencje - art. 20 par. 1
podlega Prezesowi NSA (art. 20 par. 2)
powoływanie - prezesa i wice powołuje Prezes NSA spośród sędziów WSA lub NSA po zasięgnięciu opinii ZO WSA i Kolegium NSA (art. 21 par. 1 + dalsze paragrafy)
kadencja - art. 21 par. 2
odwołanie Prezesa i wiceprezesa - art. 21a
ZO sędziów WSA - art. 24 - składa się z sędziów WSA
kolegium WSA - art. 25
pracownicy WSA - poza sędziami w WSA mogą być zatrudnieni także: asesorzy sądowi, referendarze sądowi, urzędnicy i pracownicy sądów (art. 10)
asesorzy - art. 26
referendarze - art. 27
asystenci - art. 27a
urzędnicy i pracownicy - szczegółowo reguluje rozporządzenie Prezydenta RP z 2003r. najwyższym stanowiskiem w grupie urzędników jest dyrektor (powołuje Prezes NSA na wniosek prezesa WSA)
nadzór nad działalnością administracyjną WSA - art. 12, 22 + rozporządzenie Prezydenta RP.
NSA organizacja
skład - Prezes NSA, wiceprezesi, sędziowie (art. 30)
organy NSA - art. 31: Prezes NSA, ZO Sędziów NSA, Kolegium NSA
siedziba - art. 32: Warszawa
sędziowie:
powołanie - art. 5
ustalanie liczby stanowisk sędziowskich - art. 33
wymagania do objęcia stanowiska - art. 7
Prezes NSA:
powoływany przez Prezydenta RP spośród 2 kandydatów przedstawionych Przez ZO Sędziów NSA art. 44
zadania, kompetencje:
art. 34: stoi na czele NSA, kieruje pracami, reprezentuje NSA na zewnątrz, czynności administracji sądowej w NSA
art. 35 - prawo wglądu w czynności NSA itd.
art. 36 - prawo wystąpienia do NSA o podjęcie uchwały wyjaśniającej przepisy prawne (…)
jest przewodniczącym ZO Sędziów i Kolegium NSA
za zgodą Kolegium tworzy i znosi wydziały w: Izbach (F., G., O.), Kancelarii Prezesa NSA, Biurze Orzecznictwa
powołuje i odwołuje: przewodniczących wydziałów w Izbach, szefa Kancelarii Prezesa NSA, dyrektora Biura Orzecznictwa
wydaje zbiór urzędowy orzeczeń sądów adm.
sprawuje wierzchni nadzór nad działalnością administracyjną sądów adm.
informuje Prezydenta RP I KRS o działalności sądów adm.
informuje Prezesa RM o problemach funkcjonowania adm. publ. wynikających ze spraw rozpatrywanych przez sądy adm.
wiceprezes NSA - powoływanie - art. 45
ZO Sędziów NSA - art. 46
Kolegium NSA - art. 47
organizacja wewnętrzna:
3 izby - art. 39
działa w nim Kancelaria Prezesa NSA i Biuro Orzecznictwa - art. 40
nadzór nad działalnością sądów administracyjnych - rozporządzenie prezydenta RP określa
nadzór nad działalnością sadów administracyjnych art. 12
nadzór nad działalnością WSA - art. 22
wizytacje jednostek organizacyjnych WSA przeprowadza się nie rzadziej niż raz na 4 lata; bada się obciążenie sędziów, stan zaległości, sprawność postępowania sądowego, wykonywanie czynności w toku postępowania międzyinstancyjnego, poziom jednolitości orzecznictwa na tle innych sądów adm. a zwłaszcza NSA
lustracje ma na celu zbadanie określonej problematyki z zakresu funkcjonowania WSA lub określonej jednostki organizacyjnej, działalności nadzorczej prezesa, wiceprezesa (-ów).
Ustawa z 30.VIII.2002r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi procedura.
1. Zakres właściwości sądów administracyjnych. Zakres kontroli.
Art. 1 PPSA Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi normuje postępowanie sądowe w sprawach z zakresu kontroli działalności administracji publicznej oraz w innych sprawach, do których jego przepisy stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy sądowoadministracyjne).
Art. 2 PPSA Do rozpoznawania spraw sądowoadministracyjnych powołane są sądy administracyjne.
Tak więc ustawa reguluje postępowanie sądowe w kategorii spraw sądowoadministracyjnych. Do ich rozpoznawania są powołane sądy administracyjne. Kategoria sprawy sądowoadministracyjne odnosi się do dwóch grup spraw: sprawy z zakresu działalności adm. publ. i inne sprawy, o których stanowią przepisy szczególne.
Sprawy administracyjne a sądowoadministracyjne w sprawie sądowoadministracyjnej nie zmierza się do jej merytorycznego rozpatrzenia tylko do skontrolowania legalności działania organów lub bezczynności organów administracji publicznej.
Co do zasady sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności administracji publicznej.
Aby ustalić, czym jest sprawa sądowoadministracyjna, należy zbadać przepisy PPSA i ustawy szczególne.
Trzeba ustalić, kto wykonuje działalność administracji publicznej. Ogólnie wskazuje to ustawa o NSA. Zaś precyzują to przepisy szczególne - czyje i jakie działanie może być poddane kontroli sądu adm.
Generalna klauzula: art. 3 § 1 PPSA Sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności administracji publicznej i stosują środki określone w ustawie. PPSA określa zakres kontroli sądów administracyjnych za pomocą klauzuli generalnej z pewnymi wyłączeniami (enumeracja negatywna). Klauzula generalna oznacza, że można skarżyć do sądu adm. w zasadzie wszystkie decyzje administracyjne wydawane w trybie KPA i ustaw szczególnych.
w razie wątpliwości, czy coś należy do sądu powszechnego czy administracyjnego, a nie jest wyraźnie określone, to chodzi tu o administrację publiczną, to jednak jest domniemanie sądów administracyjnych
na czym polega owa kontrola? Nie oznacza ona merytorycznego rozpatrzenia, tylko sprawdzenie i wyciągniecie wniosków, ewentualnie skasowanie orzeczenia; domniemanie, że sąd adm. nie stosuje środków merytorycznych w razie wątpliwości, a więc gdy wiemy że mamy do czynienia tylko z kontrolą adm. publ. to jest domniemanie sądu administracyjnego, co oznacza że można powierzyć sądowi adm. merytoryczne orzekanie, ale wyjątkowo, bo to nie jest jego zasadniczym zadaniem, a z kolei sądy powszechne nie mogą się ograniczać do kontroli adm. publ i tutaj ponieważ Konstytucja mówi, że do sądów administracyjnych należy kontrola administracji publicznej, to nie ma wyjątku. Sądy powszechne jeśli sprawują funkcję kontroli administracji publicznej to muszą sprawować tę funkcję merytorycznie, nie mogą się ograniczać tylko do kontrolowania.
Formy działania adm. publ., które podlegają tej kontroli:
Art. 3 § 2 PPSA Kontrola działalności administracji publicznej przez sądy administracyjne obejmuje orzekanie w sprawach skarg na:
1) decyzje administracyjne; niezależnie od nazwy. Jeśli akt spełnia rolę decyzji, to niezależnie od nazwy będzie podlegał kontroli. W prawodawstwie jest bałagan, bo używa prawodawca całej mozaiki określeń np. „rozkaz”, „odmowa”, „cofnięcie”, „sprzeciw”, „uznanie prawa” itd. Więc nie decyduje nazwa ale rola, jaką akt pełni. Stąd też decyzjami są wszystkie władcze rozstrzygnięcia indywidualnych spraw administracyjnych, np. zezwolenia, pozwolenia, nakazy itd., a nie tylko to co zostało nazwane w prawie materialnym.
Co do decyzji administracyjnych mamy klauzulę generalną: wszystkie decyzje administracyjne, niezależnie od tego czy zostały wydane w trybie KPA, czy przepisów szczególnych. Wszystkie decyzje, z wyjątkiem tych wyłączonych spod zakresu sądownictwa administracyjnego, a to wyłączenie następuje w art. 5 PPSA.
Ale warunek do wniesienia skargi na decyzję jest taki, że trzeba wyczerpać środki zaskarżenia w postępowaniu przed organem właściwym w sprawie. Czym jest wyczerpanie środków zaskarżenia wyjaśnia art. 52 par. 2 PPSA. Ale o tym będzie dalej. Tylko prokurator i RPO mogą wnieść skargę do sądu adm. bez wyczerpania środków zaskarżenia i są jeszcze dodatkowe warunki, ale o tym później.
2) postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, na które służy zażalenie albo kończące postępowanie, a także na postanowienia rozstrzygające sprawę co do istoty; klauzula enumeratywna - nie wszystkie postanowienia, tylko te 3 rodzaje.
Po pierwsze te, na które służy zażalenie, a one są enumeratywnie wymienione w procedurach (KPA - 16 przypadków, OP - 20 przypadków, i inne ustawy szczególne wskazują), niezależnie od tego, czy będą w postępowaniu ogólnym czy szczególnym, musi ta ustawa czy kpa czy ustawa szczególna przewidywać, że na to postanowienie służy zażalenie.
Po drugie, na postanowienia kończące postępowanie a więc takie, co do których przepisy mogą nie przewidywać prawa do wniesienia zażalenia. O takich postanowieniach mówi art. 134 KPA Organ odwoławczy stwierdza w drodze postanowienia niedopuszczalność odwołania oraz uchybienie terminu do wniesienia odwołania. Postanowienie w tej sprawie jest ostateczne. Mówi także art. 228 OP. Postanowienia te są ostateczne i tym samym kończą postępowanie w danej sprawie. Oznacza to brak możliwości rozstrzygnięcia sprawy w drodze decyzji adm.
Po trzecie, postanowienia rozstrzygające sprawę co do jej istoty np. postanowienia dotyczące opłat i kosztów, z tym że jednocześnie służy na nie zażalenie. Takie postanowienia nie powinny w ogóle istnieć, bo decyzje rozstrzygają co do istoty.
3) postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, na które służy zażalenie; ale tylko te, na które służy zażalenie, a więc nie każde: już nie mamy takiej klauzuli jak w postępowaniu administracyjnym. W postępowaniu egzekucyjnym nie wydaje się decyzji adm., zasadniczo zaś wydaje się postanowienia. Skarga na takie postanowienia może być wniesiona po wyczerpaniu środków zaskarżenia, a więc wniesieniu zażalenia i jego rozpoznaniu przez właściwy organ odwoławczy.
4) inne niż określone w pkt 1-3 akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa; co to jest? Chodzi o to, że jest to system zupełny kontroli, gdzie to każde zewnętrzne działanie administracji publicznej podlega kontroli sądowej. Pojawienie się tego przepisu spowodowała dyskusję co do pojęcia tych aktów i czynności.
To są pewne akty, które mają charakter władczy:
które nie przybierają postaci ani decyzji, postanowienia czy aktu nadzoru
czynności materialno-techniczne
akty (forma dokumentu)
Musi istnieć jakieś uprawnienie, które przepisy przewidują, i zakwalifikowanie do tego uprawnienia następuje w formie jakiejś czynności lub aktu organu, który nie przyjmuje postaci decyzji lub postanowienia. Chodzi tu o czynności indywidualne, jednostronne, władcze - na pewno! Ale problem: czy to może dotyczyć czynności ogólnych? Prof. Jaśkowska twierdzi, że mogą to być także czynności ogólne, bo przepis mówi: inne niż określone w pkt 1-3, a tam mamy akty indywidualne, a dalej za tym mamy akty ogólne (uchwały, zarządzenia). Jeśli tak nie podejmiemy tego, to umykają spod kontroli sądów adm. Pewne czynności, które nie są podejmowane w formie uchwał organów jedn. samorządu terytorialnego czy w formie aktów normatywnych, bo mają charakter niedookreślony. nierozwiązane do końca, czy znak drogowy? Bo nie ma charakteru indywidualnego, ani aktu normatywnego, ani aktu jednostek organów jednostek samorządu terytorialnego.
4a) pisemne interpretacje przepisów prawa podatkowego wydawane w indywidualnych sprawach;
5) akty prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej; jest to w literaturze krytykowane.
Chodzi o terenowe akty normatywne, gdy są wydawane przez jedn. sam. terytorialnego (wydają organy uchwałodawcze, czyli rady lub sejmiki ale może się zdarzyć, że taki akt na mocy upoważnienia będzie wydawał zarząd) i terenowe organy administracji rządowej w zakresie administracji rządowej (co do zasady upoważniony wojewoda).
Na podstawie tego pkt jest podział kompetencji między TK a sądami administracyjnymi! Sądy administracyjne kontrolują akty terenowe - a TK- akty szczebla centralnego! - ale nie do końca, bo TK też może skontrolować akt prawa miejscowego w drodze skargi konstytucyjnej, a sąd adm. może dojść do aktu centralnego drodze kontroli pośredniej (co prawda nie może go uchylić), ale może odmówić jego stosowania (np. może odmówić stosowania rozporządzenia sprzecznego z ustawą), natomiast bezpośrednia kontrola aktów prawa miejscowego jest dokonywana przez sądy adm., bo te sądy mogą stwierdzić nieważność takiego aktu.
Kto może wnieść taką skargę? Każdy, którego interes prawny lub uprawnienie zostało naruszone przepisem takiego aktu.
Warunkiem wniesienia skargi jest uprzednie bezskuteczne wezwanie organu, który przepis wydał, do usunięcia naruszenia. Stosuje się przepisy z KPA. NSA rozstrzygnął, że organ ma obowiązek udzielić odpowiedzi na takie wezwanie w ciągu art. 35 ust. 1 ustawy o NSA. Skargę wnosi się w ciągu 30 dni od dnia doręczenia odpowiedzi na wezwanie; gdy brak odpowiedzi to w ciągu 60 dni przewidzianych dla rozpatrzenia odwołania.
6) akty organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków, inne niż określone w pkt 5, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej; o jakie dodatkowe akty w przypadku samorządu tutaj chodzi? Z zakresu organów adm. rządowej podlegają kontroli: decyzje, postanowienia, akty i czynności, interpretacje podatkowe, akty prawa miejscowego, natomiast w przypadku sam. terytorialnego dodatkowo kontroluje się inne akty z zakresu adm. publ, np. uchwały, zarządzenia - mogą przyjmować postać indywidualną lub ogólną, ale nie chodzi tutaj postać decyzji czy postanowienia czy aktów z pkt 4, tylko te inne! A więc to może być cała gama aktów, które łączy tylko to, że są wydawane w zakresie adm. publ.
Są to akty, które nie mają charakteru powszechnie obowiązującego. Charakter prawny tych aktów jest niejednorodny ale łączy je wszystkie to, że są podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej to wtedy, kiedy nie ma drogi cywilnoprawnej! (szerokie rozumienie).
Przykłady uchwał: uchwała wójta określająca sposób korzystania a dróg gminy, akt o powołaniu na określone stanowisko.
Terminy takie same jak w pkt 5.
7) akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego; tylko nad działalnością samorządu terytorialnego! Nie można skarżyć do sądu adm. aktów nadzoru wojewody nad np. organem administracji rządowej wyspecjalizowanym. Tylko skardze do sądu adm. podlegają akty nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego (wg art. 171 K sprawuje ten nadzór w sprawach finansowych Regionalna Komisja Obrachunkowa a z punktu widzenia legalności nadzór sprawuje wojewoda a w niektórych sytuacjach Prezes RM); nie traktuje się jako aktu nadzoru rozwiązania przez Sejm rady czy sejmiku.
Już sama Konstytucja mówi o samodzielności jednostek samorządu terytorialnego i przyznaje im ochronę sądową w tej kwestii.
Do wniesienia skargi uprawnionymi są wg ustaw ustrojowych gmina, powiat i województwo w ciągu 30 dni od doręczenia aktu nadzoru.
Uwaga! Określenie „rozstrzygnięcie organu nadzorczego” jest węższe niż „akt nadzoru” i pod nie podpada.
Nie ma wymogu wezwania organu do usunięcia naruszenia prawa.
8) bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania w przypadkach określonych w pkt 1-4a. więc chodzi o sprawy, w których wydawane są decyzje administracyjne, postanowienia zaskarżalne, inne akty i czynności z zakresu adm. publ.
Czym jest owa bezczynność? To milczenie organu adm. publicznej, gdy organ w ustalonym w przepisach prawa terminie nie wydał decyzji (zarówno I i II instancja)/postanowienia/innego aktu/innej czynności z zakresu adm. publicznej.
Warunkiem jest wyczerpanie środków zaskarżenia (patrz art. 35 i 36 KPA)
Uwaga! NSA stwierdził, że nie ma mowy o bezczynności sądu gdy strona nie podejmuje wskazanych przez organ adm. publicznej czynności koniecznych do wszczęcia postępowania.
Kontrola wynikająca z przepisów szczególnych:
Art. 3 § 3 PPSA Sądy administracyjne orzekają także w sprawach, w których przepisy ustaw szczególnych przewidują sądową kontrolę, i stosują środki określone w tych przepisach.
takich ustaw jest wiele, przykłady:
ustawa z 2000r. o referendum lokalnym - przyznaje inicjatorowi referendum lokalnego prawo skargi do sądu administracyjnego na uchwałę organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego odrzucającego wniosek mieszkańców w sprawie przeprowadzenia referendum
ustawa z 1984r. Prawo prasowe - nakłada na przedsiębiorców i podmioty niezaliczone do sektora finansów publicznych i nie działające dla osiągnięcia zysków obowiązek udzielania prasie informacji o swej działalności; w przypadku odmowy odmowę doręcza się zainteresowanej redakcji w formie pisemnej ; odmowę można skarżyć do sądu adm.
Spory kompetencyjne:
Oprócz tego sądy adm. rozstrzygają spory o właściwość między organami samorządu terytorialnego a organami administracji rządowej (czyli np. spór wojewoda a SKO) lub między organami samorządu teryt., jeżeli one nie mają wspólnego organu, a więc SKO- organ jednostki sam. teryt., i oprócz tego, wtedy gdy przepisy szczególne przewidują kontrolę sądów adm., mianowicie w przypadkach skargi na odmowę przeprowadzenia referendum, a więc związane z ustawą o referendum.
Wyłączenia właściwości:
Poniższy przepis stanowi ograniczenie klauzuli generalnej zaskarżania decyzji administracyjnych do sądu adm. Jest to enumeracja negatywna.
Art. 5 PPSA
Sądy administracyjne nie są właściwe w sprawach:
1) wynikających z nadrzędności i podległości organizacyjnej w stosunkach między organami administracji publicznej;
2) wynikających z podległości służbowej między przełożonymi i podwładnymi;
3) odmowy mianowania na stanowiska lub powołania do pełnienia funkcji w organach administracji publicznej, chyba że obowiązek mianowania lub powołania wynika z przepisów prawa;
4) wiz wydawanych przez konsulów, z wyjątkiem wiz wydanych cudzoziemcowi będącemu członkiem rodziny obywatela państwa członkowskiego Unii Europejskiej, państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej, w rozumieniu art. 2 pkt 4 ustawy z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 144, poz. 1043).
5) zezwoleń na przekraczanie granicy w ramach małego ruchu granicznego wydawanych przez konsulów.
1