MONTESKIUSZ (1689-1755)
Francuski reprezentant liberalizmu arystokratycznego
Twórca idei monarchii konstytucyjnej
Krytyka francuskiego absolutyzmu (podziw Anglii, która zbudowała monarchię konstytucyjną)
Życie społeczne powinien przenikać duch praw
Nie można ustalić jednego uniwersalnego modelu prawa ponieważ życie narodów jest zróżnicowanie stąd zasady prawa muszą być zróżnicowane
M. domagał się jasności prawa i sporządzenia katalogu czynów przestępczych (sędzia powinien być tylko „ustami ustawy”);
Opowiadał się za umiarkowaniem w stosowaniu prawa
System prawa powinien być zharmonizowany z naturą rządu i jego zasadą, tworząc całość (natura rządu-> to zjawisko określające istotę państwa, zasada-> to, co decyduje o jego działaniu)
Wyróżnił 3 rodzaje rządów: republikański, monarchistyczny i despotyczny ( w republice - natura to suwerenność ludu lub jego części (arystokracji), zasady - to cnota oraz umiarkowanie, w monarchii - natura to rządy jednostki podporządkowane prawu, a zasada to honor (świadomość roli w społeczeństwie), w despocji - natura oznaczała rządy jednostki bez prawa, a jej zasadą był strach); wg niego najodpowiedniejsze były rządy monarsze
M. proponował podział władzy ,przywileje stanów, prawa prowincji i urzędów
Podział władzy: ustawodawcza, wykonawcza & sądowa (Władze miały się wzajemnie równoważyć i kontrolować)
Władzę ustawodawczą winien wykonywać lud (jednak było to niemożliwe ze względu na rozmiary państw), M. zatem dopuszcza wybór przedstawicieli
M. uważał, że honor szlachty gwarantował wolność i stanowił zaporę przeciw absolutyzmowi (liberalizm arystokratyczny)
Istotą państwa musi być wolność obywateli (wolność-to prawo czynienia tego na co pozwalają ustawy)
Domagał się rozwoju opieki społecznej i zapewnienia przez państwo minimum środków egzystencji obywatelom
Jego wizja była najbardziej realistyczna w odniesieniu do innych oświeceniowych konstrukcji;
WOLTER (1694-1778)
Przedstawiciel liberalizmu mieszczańskiego
Pozostawał pod wpływem Monteskiusza (wyznawał podobną koncepcję wolności, krytykę despocji i podobnie jak on był zafascynowany angielską monarchią parlamentarną- chwalił panujący tam pluralizm wyznaniowy, za wzór stawiał także tamtejszy handel;)
Dowodził, że duch ludzki jest warunkowany przez klimat, rząd i religię; konieczne jest więc umocnienie uprawnień tych osób, które dysponują rozumem i mają predyspozycję do intelektualnej aktywności, czyli „filozofów i monarchów oświeceniowych, a wtedy historia ludzkości nie będzie tylko chaosem wydarzeń i niesnasek, przewrotów politycznych i zbrodni”
Opowiadał się za władzą oświeconego władcy, przyjaciela filozofów, który sam będzie dążył do likwidacji znienawidzonego systemu, sam też zrzeknie się władzy nieograniczonej na rzecz umiarkowanej
Traktował absolutyzm oświecony jako sposób na stworzenie społeczeństwa opartego na mieszczańskich ideałach wolności i własności
„nie jest możliwe, aby ludzie żyjący w społeczeństwie nie byli podzieleni na dwie klasy-bogatych, rządzą i biednych, którzy im służą” ; uważał, że wolność nie była związana z równością, ale z własnością; równość może istnieć tylko w odniesieniu do praw naturalnych, nigdy politycznych czy społecznych (ponieważ nie możliwe by wszyscy byli jednakowo zamożni)
Walka o wolność religijną (prawo winno chronić wolność jednostki, połączoną z tolerancją religijną)
Potrzeba obrony podejrzanych i oskarżonych przed samowolą władz
Walczył z fanatyzmem (zachowując jedynie wiarę w Boga, religię traktując jako element zapewniający porządek i wzmagający posłuszeństwo mas wobec względem władzy)
Chciał aby Kościół podporządkowano państwu i aby ograniczono jego funkcje jedynie do nauczania moralności
DIDEROT (1713-1784)
Liberalizm radykalny ; współautor „Wielkiej encyklopedii francuskiej”;
Głosił program filozofii otwartej: świat był dla niego dynamiczną całością, która znajduje się w ustawicznym ruchu, i w której nie ma izolowanych przedmiotów i zjawisk
Człowiek z natury jest dobry, tylko warunki, w których żyje zdeformowały jego naturę
Pragnął oświecenia ludzi
Koncepcja cyklicznego rozwoju społeczeństwa przechodzącego fazy: dzieciństwa, dojrzałości i upadku
W przeciwieństwie do Woltera, nie możliwe wg D. było uzyskanie powszechnego szczęścia i sprawiedliwości pod okiem oświeconego władcy, jego koncepcja była radykalna
Krytykował monarchię absolutną, postulował aby reprezentantem suwerennego ludu był parlament, kontrolujący rząd i monarchę
Rozdzielał pojęcia „rząd” i „społeczeństwo” ( społeczeństwo-przeciwdziałanie słabości ludzkiej, zwłaszcza wobec sił natury, rząd-służy jako narzędzie represji silnych wobec słabych; w tym ujęciu społeczeństwo musi trwać, by można było zwalczać złe rządy)
Uważa, że własność jest motorem postępu ludzkości; ale jest też przyczyną tworzenia społeczeństw chroniących posiadaczy ; stosunek D. do własności a zwłaszcza rewolucji był wyznacznikiem jego radykalizmu
Rewolucja dla niego to nie tylko przewrót socjalny obalający absolutyzm, ale również stopniowo zachodzące zmiany (tak rozumianą rewolucję uważał za konieczność dziejową - „Naród odradza się tylko w kąpieli z krwi”)
Był zwolennikiem wolnego handlu, poszanowania prawa własności (bogacenie się jednostek prowadzi do powszechnego dobrobytu)
Edukacja dla wszystkich
Twierdził, że im bardziej społeczeństwo będzie uwalniało się z teologii, tym bardziej będzie zmuszone radykalizować się politycznie
Wierzył, że ustrój i prawo kształtują poglądy, wzywał do radykalnej reformy ustroju Francji
A.SMITH (1723-1790)
Przedstawiciel liberalizmu gospodarczego
Człowiek z natury jest egoistą
Duch indywidualizmu, kierowanie się zasadą zysku
Społeczeństwo stanowi agregat luźno z sobą związanych jednostek
Uważał, że ustrój społeczny a także państwo rodzi się spontanicznie pod wpływem żywiołowo układających się stosunków między ludźmi
Gospodarką rządzą określone prawa ekonomiczne o walorze obiektywnym, a wszelka wartość jest rezultatem produkcyjnej pracy ludzkiej (praca jest źródłem bogactwa)
Uznawał, że najbardziej naturalną i najpewniejszą ochronę praw jednostki zapewnia wolna konkurencja
Był przekonany, że Opatrzność chciała ładu kapitalistycznego
Bogactwo narodów pochodzi z prawidłowego funkcjonowania rynku, rynku pracy i obrotu, czyli niezależnie od państwa
Podstawowe zadanie państwa polega na udzielaniu ochrony tym regułom, które rządzą gospodarką
Państwo nie może integrować w życie gospodarcze ani pretendować do roli moderatora stosunków społecznych(jako stróż naturalnych praw jednostek & naturalnego porządku może ono wkraczać w te stosunki tylko w 2 przypadkach: w sytuacji zakłócenia publicznego ładu albo wtedy gdy jednostki same zwrócą się do władzy o interwencję)
Idea taniego rządu
„niewidzialna ręka rynku” - mechanizm rynkowy jest zdolny do samodzielnej regulacji procesu zaspokajania potrzeb społecznych i tym samym odrzuca konieczność interwencjonizmu państwowego
JEFFERSON (1743-1826)
dwukrotny prezydent USA, był jednym z głównych autorów amerykańskiej Deklaracji Niepodległości;
Idee rewolucji amerykańskiej
Za J. Lock'iem powtarzał, że człowiek posiada nieograniczone prawa, które powinny być chronione przez państwo
Legalna władza państwowa powstaje w wyniku umowy pomiędzy ludźmi
Uważał, że prawa naturalne tworzą pewien system sprawiedliwości, a nie są tylko suma nakazów moralnych
Był za respektowaniem przez społeczność polityczną naturalnych praw jednostki, do których zaliczał życie, wolność swobodę sumienia i dążenie do szczęścia- z nich wynikają prawa do wolności słowa, zgromadzeń i petycji
Jeśli władza polityczna nie będzie w stanie zagwarantować tych praw, obywatele mają prawo do usunięcia jej siłą
Był zwolennikiem demokracji politycznej, opowiadał się za suwerennością narodu, głosił potrzebę ograniczenia władzy prezydenta i szerokiej autonomii stanów
Był propagatorem koncepcji demokracji agrarnej
Potępiał niewolnictwo, prześladowanie Indian, opowiadał się za równością między ludźmi
Wartość rządu może być mierzona tylko jego użytecznością (jest tym lepszy, im lepiej strzeże interesów jednostek)
„społeczeństwo jest doskonałe, a rząd złem koniecznym”
Odrzucał on myśl o pożytkach płynących z bogacenia się za wszelką cenę
Kwestionował ideę, że to co dobre dla bogaczy, musi być dobre dla Stanów Zjednoczonych
Chciał zapewnić równomierny rozwój własności farmerów i utrzymania ich wysokiej pozycji
BURNHAM (1905-1987)
Autor teorii konwergencji ( koncepcji rewolucji menadżerów)
Koncepcja rewolucji menadżerów wychodziła z charakterystycznego dla teorii konwergencji założenia, że rozwój współczesnych społeczeństw nieuchronnie prowadzi do likwidacji dotychczasowych różnic ideologiczno-ustrojowych oraz do powstania jednego, ujednoliconego systemu społeczno-ekonomicznego
występowanie nowej klasy - menadżerów
Do nich zaliczał 2 grupy ludzi: z jednej strony-osoby zajmujące się w przemyśle zarządzaniem i nadzorowaniem produkcji z drugiej natomiast ludzi tworzących nową, ekspercko-technokratyczną biurokrację
Obie grupy charakteryzuje światopogląd głoszący programową ideologię: odrzucający kategorię zysku na rzecz sukcesu zarobkowego i społecznego prestiżu, postulujący zaprowadzenie dyscypliny, propagujący pracę i działanie na rzecz zbiorowości reprezentowanej przez przedsiębiorstwo bądź naród czy państwo, negujący indywidualizm, prywatną inicjatywę, wolność gospodarowania i potrzebę utrzymania prywatnej własności środków produkcji oraz popierający planowość, zespołowość, podporządkowanie się poleceniom, uspołecznienie środków produkcji i centralne rządzenie gospodarką
B. uważał, że rewolucja menadżerów była procesem historycznie nieuniknionym i zachodziła w każdym państwie
Cechą charakterystyczną nowego ustroju polityczno-ekonomicznego stawało się zatarcie różnicy między imperium i dominium
Instrumentalne traktowanie przez menadżerów innych klas i warstw społecznych
Twierdził, że walkę o przeobrażenie państw i społeczeństw w imieniu menadżerów całkowicie nieświadomie prowadzili robotnicy, a na poziomie ideologicznym na rzecz menadżerów występowali filozofowie, pisarze i intelektualiści
Powstanie warstwy menadżerów B. zauważał zarówno w krajach kapitalistycznych jak i socjalistycznych (USA & ZSRR)
Uważał, że w krajach socjalistycznych i kapitalistycznych zachodzi proces „upodabniającej ewolucji”
SOROKIN (1889-1969)
autor teorii konwergencji (teorii społeczeństwa integralnego)
Społeczeństwo integralne miało zastąpić niewydolne systemy kapitalistyczne & socjalistyczne
Wg S. świat społeczny to zespół całościowych systemów społeczno-kulturowych, dwojako zintegrowanych wewnętrznie: to co społeczne połączone jest przyczynowo-funkcjonalnie, a to co kulturowe połączone jest logicznie i znaczeniowo
Uważał, że ważnym komponentem każdego systemu społeczno-kulturalnego jest mentalność kulturowa (ona warunkuje pojmowanie świata, ustala hierarchię wartości i określa kształt wszystkich innych składników systemu)
Wyodrębniał 2 opozycyjne typy mentalności kulturowej: ideacyjny i zmysłowy oraz pośredni (rozdzielający je) -typ idealistyczny; mentalność ideacyjna- ma charakter zachowawczy, duchowo-religijny, nakierowany na wiarę w ważne i niezmienne wartości, własność i pieniądz służą wyższym celom; mentalność zmysłowa- progresywna, materialistyczna, głosi relatywizm, a dobra materialne są cnotą i miarą wartości człowieka
Dzieje ludzkości to cykl ciągłych zmian mentalności kulturowej od ideacyjnej, przez idealistyczną do zmysłowej i na powrót przez idealistyczną do ideacyjnej
Krytykował cywilizację techniczną, urbanizację, kulturę masową i inne formy rozwiniętej nowoczesności
KEYNES (1883-1946)
Teoretyk interwencjonizmu państwowego, twórca podstaw państwa dobrobytu
Jego teoria powstała w okresie Wielkiego Kryzysu Gospodarczego, pomyślana była jako generalna rozprawa z ekonomią neoklasyczną, zakładającą dzięki ruchom płac i cen osiąganie równowagi gospodarczej przy pełnym zatrudnieniu
Jednocześnie ostrzegał, że całkowita likwidacja bezrobocia może spowodować ponadoptymalne zatrudnienie, którego rezultatem będzie nadmiernie wzmożony popyt i w końcu inflacja
Przyjął założenie stałości płac i cen
Na system ekonomiczny K. składają się zmienne niezależne (tj. stałe w krótkim czasie-psychologiczna skłonność do konsumpcji, oszczędności, stopa procentowa, krańcowa efektywność kapitału) oraz zmienne zależne (dochód narodowy, zatrudnienie, inwestycje); analizując ich wzajemne oddziaływanie doszedł do przekonania, że gospodarka może osiągnąć równowagę mimo istnienia bezrobocia
Wielkość popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego wyznacza poziom dochodu narodowego; niskie wydatki prowadzą do kryzysu nadprodukcji, do którego przezwyciężenia konieczna jest interwencja państwa (powinna ona przyjąć formę wydatków inwestycyjnych)
K. zanegował sens oszczędzania (oszczędności oznaczały obniżenie się poziomu popytu, zatem i dochodu narodowego)
Postulował by państwo pełniło funkcję stabilizacyjną gospodarki ; państwo powinno prowadzić odpowiednią politykę fiskalną i zrezygnować z równowagi budżetowej na rzecz deficytu
K. odrzucał koncepcję nacjonalizacji majątku produkcyjnego i opowiadał się za współdziałaniem państwa i właścicieli prywatnych (zwolennik gospodarki mieszanej)
GALBRAITH
Autor terminu „społeczeństwo dobrobytu”; starał się odnaleźć równowagę w społeczeństwie obfitości
Jest zaliczany do przedstawicieli myśli liberalnej, prezentował jej szczególną odmianę „liberalizm jakościowy”
Krytykował niekontrolowany rozwój produkcji i konsumpcji
Jego koncepcja opierała się na analizie stanu społeczeństwa obfitości, w którym nie występował już w skali całego państwa niedobór dóbr; zwiększają się więc nie tylko potrzeby, co oczekiwania ludzi, dążących nie do zaspokojenia podstawowych potrzeb, lecz do pozyskania dóbr o określonym rodzaju i wyrafinowanej jakości, rośnie także popyt na coraz bardziej specjalistyczne usługi
Zadaniem państwa powinno być doprowadzenie do równowagi pomiędzy sektorami gospodarki
Badał ewolucję państwa i gospodarki kapitalistycznej i wyróżnił w ich rozwoju dwa stadia-kapitalizm i nowe państwo przemysłowe
W nowym państwie przemysłowym przymus ekonomiczny wynikający z działalności wielkich firm współistnieje z przymusem politycznym stosowanym przez państwo; wzrasta znaczenie narodowego planowania i sektora publicznego; technostruktura bowiem do osiągnięcia swych celów wymaga nowych form polityki ekonomicznej państwa
Państwo, społeczeństwo i wielkie korporacje łączy wspólny cel i system wartości, co umożliwia manipulowanie opinią publiczną i ułatwia kształtowanie postaw społecznych
Uważa, że dla dobra społeczeństwa trzeba mu uświadomić szkodliwość dotychczasowego systemu wartości
G. oczekuje, ze reformy państwa wyeliminują dysproporcje dochodów i rozwoju, nieprawidłowości w rozdziale funduszy publicznych, nieskuteczność działań stabilizacyjnych państwa, a także zanieczyszczanie środowiska
Krytykuje politykę kredytową wspierająca duże firmy, a dyskryminującą drobnych producentów
LENIN (1870-1924)
Twórca rosyjskiego komunizmu
Popierał poglądy K.Marksa , jednak rozumiał je nieco inaczej i zmieniał ich przesłanie na potrzebę odniesienia założeń Marksa do sytuacji Rosji, która była w początkowym stadium kapitalizmu -Marks swoje teorie odnosił do państw o rozwiniętym modelu kapitalizmu
L. przekonywał, że urzeczywistnieniem marksizmu będzie państwo rządzone przy pomocy dyktatury proletariatu; państwo miało być pierwszą historyczną formą realizującą demokrację dla ludu
Proletariat poprzez przejęcie władzy powinien walczyć z wszelkimi pozostałościami kapitalizmu występującymi wśród innych klas
Uważał, że zburzenie starego aparatu państwowego i ustanowienie na jego gruzach nowych instytucji państwa proletariackiego jest podstawowym zadaniem klasy robotniczej
Partia komunistyczna miała pełnić decydującą rolę w urzeczywistnianiu idei dyktatury proletariatu (partia winna wziąć na siebie obowiązek wychowywania społeczeństwa)
Z biegiem czasu marksowskie hasło dyktatury proletariatu oznaczać zaczęło dyktaturę partii komunistycznej, co połączone zostało z hasłem „centralizmu demokratycznego”
Był przekonany, że rewolucja rosyjska ogarnie cały świat przez walkę robotników z ustrojem kapitalistycznym
(twierdził, że po zwycięstwie ogólnoświatowej proletariackiej rewolucji znikną przeciwieństwa klasowe i zniknie państwo jako narzędzie ucisku jednej klasy przez drugą)
Uważał, że państwo przestanie istnieć gdy uda się urzeczywistnić zasadę „każdy wedle swych zdolności, każdemu według potrzeb”
Doktryna ideologiczna L. utworzyła podwaliny budowy totalitarnego państwa komunistycznego w Rosji, na którego czele stał Stalin
STALIN (1879-1953
Polityk i teoretyk komunistyczny, wieloletni przywódca ZSRR
Uważał siebie za jedynego spadkobiercę nauki Marksa i Lenina
Zdefiniował naród jako zbiorowość odznaczającą się jednością języka, terytorium, życia ekonomicznego i kultury
Dowodził, że należy zbudować socjalizm w jednym kraju oraz zabezpieczyć młode państwo komunistyczne przed interwencją kapitalistyczną
Okres stalinizmu (ZSRR pod rządami Stalina)- charakteryzował się wzmożonym terrorem (czystki; represje obejmowały wszystkich, którzy nie prezentowali postawy odpowiadającej oczekiwaniom władzy;)
Powstały służące wyłącznie interesom władzy: moralność ewolucyjna i praworządność socjalistyczna (uzasadniały one walkę z wrogiem, przy użyciu wszelkich możliwych metod; stanowiły usprawiedliwienie dla ofiar kolektywizacji rolnictwa);
Stalin pozbywał się fachowców, ludzi wykształconych, uznając wierność ideologii zastąpić może wszelkie kwalifikacje
Kult jednostki-system wodzowski przybrał rozmiary porównywalne z tym jaki występował w III Rzeszy
(obdarzany mianem słońca ludzkości i geniusza)
Nauka radziecka (wg oficjalnej propagandy) zajmowała najwyższą pozycję w świecie; w służbie ideologii powstawały nauki humanistyczne (rozwój historii ludzkości we wszystkich dziedzinach prezentowany był jako celowy proces, wiodący do zwycięstwa idei marksistowskiej realizowanej w praktyce przez Stalina)
Wszelkie formy sztuki rozwijać się miały jedynie na gruncie oficjalnej doktryny (jedynym kryterium ich oceny było to, czy są „postępowe” czy nie)
Jedynym słusznym rozwiązaniem była gospodarka planowana, którą usiłowano humanizować, przedstawiając wzorce przodowników pracy, wykonujących bez zachęty materialnej pracę wykraczającą daleko poza przewidzianą normę
Nieomylności wodza, partii, ideologii i w rezultacie nauki radzieckiej przeciwstawiano nieudolność nauki kapitalistycznej; System stalinowski zmierzał w kierunku nacjonalizmu
Prowadzenie polityki zaborczej
Walka klasowa została przez Stalina podniesiona do rangi głównego czynnika ideologicznego; Wg S. likwidacja chłopstwa doprowadzi do wprowadzenia ustroju komunistycznego, w którym nie będzie klas społecznych
TROCKI (1879-1940)
jeden z ideologów rosyjskiej rewolucji (teoria rewolucji permanentnej)
W opozycji do Stalina uważał, że nie można komunizmu zbudować w jednym kraju; bronił tezy o rewolucji światowej
(widział możliwość przeprowadzenia takiej rewolucji permanentnej i uzasadniał, że może ona wybuchnąć w kraju słabo rozwiniętym, takim jak Rosja, gdzie będzie wynikiem zawarcia wymierzonego przeciw władzy, sojuszu między robotnikami i chłopami)
Był zwolennikiem powstawania różnych nurtów w partiach, a nawet utrzymania systemu wielopartyjnego, choć ograniczonego jedynie do partii o charakterze robotniczym
Rzeczywistość państwa radzieckiego w latach 30. oceniał krytycznie (zauważając w niej dominację metod totalitarnych i stale rosnącą rolę biurokracji)
Namawiał do obalenia biurokratycznych rządów przy pomocy rewolucji, która przemocą usunie uzurpatorów
Krytykował politykę naukową i kulturową ZSRR, domagał się wolności dla sztuki i nauki (żądając przy tym usunięcia z nich wątków szkodliwych dla rewolucji)
Był za przywróceniem pierwotnej koncepcji powierzenia władzy radom delegatów, wyłonionych w wyborach w oparciu o ścieranie się poglądów różnych partii robotniczych
Krytykował demokrację i swobody obywatelskie (pragnął demokracji i wolności jedynie dla „partii sowieckiej”; wolności i prawa obywatelskie zasługują na uznanie, ale jedynie w granicach socjalistycznej dyktatury proletariatu)
KAUTSKY (1854-1938)
Przedstawiciel myśli socjalistycznej, w której reprezentował ortodoksję marksistowską, czyli kierunek centryzmu w niemieckiej socjaldemokracji
Zakładał on, że światem rządzą powszechne i nieodmienne prawa, które determinują rozwój ludzkości (socjaldarwinizm)
Był przekonany, że po systemie kapitalistycznym musi nastąpić system socjalistyczny
Socjalizm jest konieczny, ponieważ system kapitalistyczny nieuchronnie stracił zdolność do panowania nad wytworzonymi przed siebie warunkami technologicznymi
Socjalizm realizuje się jako wola i świadoma aktywność klasy robotniczej
Uważał on, że rewolucja musi być przeprowadzona z „dojrzałością ekonomiczną'
Krytykował rosyjską rewolucję październikową i Lenina, który wg niego mylnie powoływał się na Marksa, usprawiedliwiając dyktaturę proletariatu jako formę rządzenia przeciwstawną demokracją
K. podkreślał, że po obaleniu despotyzmu carskiego zrodziła się nowa klasa wyzyskiwaczy-biurokratów, a warunki przyszłej walki robotników przeciw tyranii będą nawet gorsze niż w tradycyjnym kapitalizmie
Uważał, że grzechem bolszewizmu było zgniecenie demokracji, likwidacja wyborów parlamentarnych, wolności prasy i zrzeszeń oraz wprowadzenie rządów despotycznej mniejszości nad resztą społeczeństwa
Leninizm nazywał „tatarskim socjalizmem”
Krytykował teorie Lenina, według której rewolucja proletariacka mogła wybuchnąć w „najsłabszym ogniwie” łańcucha pastw światowego imperializmu, czyli w Rosji
Scjentyzm w myśli K. - odrzucał etyczne uzasadnienie socjalizmu, ponieważ uznawał wyższość nauki nad etyką
„Socjalizm jest w interesie wszystkich, ale walka o socjalizm jest tylko w interesie klasy robotniczej”
HERCEN (1812-1870)
Uważany jest za twórcę „rosyjskiego socjalizmu” (Negacja Zachodu)
Swoje nadzieje na zbudowanie w Rosji społeczeństwa socjalistycznego opierał na przeświadczeniu, że w tradycji ludu rosyjskiego tkwią głęboko zakorzenione elementy życia komunistycznego i gospodarki wspólnotowej
Epoce kapitalizmu nie przypisywał żadnych zasług w rozwoju wolności jednostki
Zajmował stanowisko antyliberalne i antyindywidualistyczne (jednocześnie przypisywał duże znaczenie możliwościom wpływania jednostki na historię)
Nabrał przekonania, że społeczeństwa Zachodu nie są zdolne do podjęcia całkowitego przekształcenia świata - misja ta spoczywa na krajach słowiańskich (w szczególności Rosji); Rosjanie odrodzą ginący świat, podobnie jak barbarzyńcy zbudowali cywilizację na gruzach ginącego Rzymu
Nie prezentował wrogiego stanowiska wobec Polski, jego poparcie dla powstania styczniowego kosztowało go znaczną utratę wpływów i popularności w Rosji;
Wierzył w możliwość dokonania rewolucji „odgórnej” (której inicjatywa wyjdzie od oświeconych warstw społeczeństwa a nawet od władzy)
Wyrażał przekonanie, że Rosja nie tylko zdolna jest do dokonania rewolucji, a następnie zbudowania społeczeństwa na zasadach socjalistycznych, lecz także jest w stanie wejść na drogę socjalizmu, omijając etapy historii właściwe państwom Zachodu, w szczególności etap kapitalizmu
PLECHANOW (1856-1918)
Główny przedstawiciel rosyjskiego marksizmu ( Konieczność kapitalizmu w Rosji)
Przeciwstawiał się leninowskiej koncepcji komunizmu i rozchodził się z nią w poglądach ma temat roli, jaką może odegrać Rosja w budowie nowego ustroju
Nie uznawał możliwości wybuchu rewolucji w Rosji (kraju zacofanym), nie mając za sobą stadium kapitalistycznego rozwoju Społecznego i gospodarczego
Zwolennik poglądu o absolutnie koniecznym przechodzeniu społeczeństw na drodze do socjalizmu przez wszystkie stadia rozwoju społ-gospodarczego
Krytykował poglądy Hercena wg których w staroruskiej gminie tkwią zalążki przyszłego społeczeństwa socjalistycznego
Był przeciwny teorii, że rewolucja burżuazyjna może „przerosnąć” w socjalistyczną (co więcej, jedyna możliwość wybuchu rewolucji burżuazyjnej w Rosji wiąże się z tym, że dokonana zostanie ona rękami proletariatu)
Uważał, że na inteligencji spoczywa zadanie rozbudzenia świadomości klasowej robotników
Leninowi zarzucał blankizm, oddanie sprawy rewolucji w ręce zawodowych rewolucjonistów, centralizm partyjny