PODSTAWY ZARZĄDZANIA W SAMORZĄDZIE

Wprowadzanie i stosowanie strategii zarządzania

Przedsiębiorstwo	Samorząd
- cele: zysk	- cel: społeczny
- elastyczność finansowa	- ograniczone finanse
- prawo nie ogranicz pewnej decyzji (elastyczność prawa)	- ograniczenia prawne
- mniejszy zakres kontroli	- większy zakres kontroli
- nieograniczony teren działania	- ograniczony teren działania
- nieograniczona liczba klientów	- ograniczona (pewna) liczba klientów
- działa w warunkach ciągłej konkurencji	- nie musi być konkurencyjny (ale w ramach rozwoju dobrze by było aby był)
- podejście menadżerskie	- podejście biurokratyczne (biurokratyczno- polityczne)

Zarządzanie w samorządzie -> samorząd powinien być konkurencyjny -> stosowanie zarządzania (rozwój)

1. Możliwości bycia kreatywnym, zasady biznesowe.

2. Płaszczyzny stosowania zarządzania w samorządzie terytorialnym:

- zarządzanie strategiczne
- zarządzanie finansowe
- zarządzanie funkcjonowaniem urzędu
- zarządzanie personelem (kadrami w urzędzie)
- zarządzanie usługami publicznymi (w tym komunalnymi)
- stymulowanie rozwoju gospodarczego (zarządzanie rozwojem gospodarczym)
- zarządzanie partycypacją społeczną (rozwojem społecznym)
- zarządzanie projektami
- zarządzanie współpracą między jednostkami samorządu terytorialnego oraz innymi partnerami
- zarządzanie etyką w samorządzie terytorialnym

PODEJŚCIE MENADŻERSKIE - REZULTATY
- zwiększenie efektywności realizowanych zadań samorządowych
- większe poparcie dla władzy lokalnej
- zwiększenie środków finansowych jednostek samorządu terytorialnego (dochodów budżetowych)
- podniesienie konkurencyjności jednostek samorządu terytorialnego
- poprawa jakości życia i warunków bytowych mieszkańców jednostek samorządowych
- zwiększenie poziomu rozwoju gospodarczego (wskaźnik PKB na mieszkańca; poziom dochodów podatkowych na mieszkańca; poziom bezrobocia; rozwój firm - ilość firm; dochodowość firm; poziom inwestycji w firmach)
- zwiększenie liczby inwestorów ; rodzaje inwestorów :
* inwestor w samorządzie terytorialnym - przedsiębiorca, który już funkcjonuje na terenie jednostki samorządowej; on ciągle inwestuje, rozwija się, zatrudnia nowych pracowników

* inwestor - mieszkaniec gminy lub miasta, tworzy kapitał jednostki na danym terenie
* inwestor - „Czasowy, przejezdny” - region atrakcyjny, walory turystyczne
* inwestor - „przejezdny, tranzytowy” - np. zajedzie na kanapkę, zwiedza
- podniesienie jakości świadczenia usług publicznych
- odbiurokratyzowanie i odpolitycznienie struktur samorządowych

New public management - nowe publiczne zarządzanie
płaszczyzny: zarządzanie strategiczne, kadrami, jakością, finansami .
W Polskim samorządzie ze względu na pewne ograniczenia nie można mówić o pojęciu nowe zarządzanie publiczne w samorządzie terytorialnym.

MOŻLIWOŚĆ BYCIA KREATYWNYM SAMORZĄDEM (znajomość praw)
- podstawowy dokument - Konstytucja - art. 165
a) zasada samodzielności samorządu
b) zasada domniemania kompetencji (szczególnie gminy)
c) zasada pomocniczości (subsydiarności)

SAMODZIELNOŚĆ SAMORZĄDU

1.Samorząd posiada samodzielność prawną
- status osoby prawnej
- zdolność prawna
- zdolność do czynności prawnych
- zdolność sądowa
* to wszystko co prawo cywilne określa w kontekście osoby prawnej
* obrót prawny, obrót gospodarczy
- problem: partnerstwo publiczno- prywatne
- samorząd może stanowić własne prawo (tzw. prawo miejscowe), które może sprzyjać rozwojowi lub nie, im bardziej przyjazne, przejrzyste prawo, tym łatwiej jest w samorządzie tym poruszać się
- tereny atrakcyjne inwestycyjnie - udostępnienie przy ułatwieniach prawnych

2. Samorząd posiada samodzielność finansową
- łączy się z samodzielnością prawną (ścisłe powiązanie)
- ustalenie budżetu (biznesplan) jednostki
- kształtowanie zewnętrznych dochodów budżetowych (wprowadzanie zmian w budżecie, a nie przepisywanie go z roku na rok)
- przygotowanie prognozy finansowej (na 10-15 lat) co pozwala na kreowanie potencjału finansowego, warunkują swój rozwój
- ustalanie podatków - zasady ustalania, wysokość podatków (na poziomi gminy); podatki nie mogą być zbyt niskie, ale i również zbyt wysokie
- ustalenie różnego rodzaju ulg, zwolnień podatkowych (dla rozwoju gospodarczego)

3.
*Zasada domniemania kompetencji
- zasada ta wg Konstytucji zapewniona jest dla samorządu gminnego
- to co nie jest zastrzeżone prawnie, jest dozwolone dla gminy (nie ogranicza się innych)
* zasada subsydiarności (pomocniczości)
- Jednostki szczebla wyższego udzielają pomocy jednostkom szczebla niższego (im działanie bliższe obywatela tym lepsze)
- podstawy dla zasady pomocniczości -> ustawa o organizacjach pożytku publicznego i wolontariacie
- zadania z zakresu opieki społecznej, promocji mogą być zlecone do wykonania (do realizacji) przez organizacje pozarządowe -> organizacje pozarządowe są często bliżej obywatela
- możliwość realizacji zasady praworządności -> partnerstwo publiczno-prywatne - zlecanie zadań komunalnych, prywatyzowanie zadań komunalnych (jak najmniej czynnika administracyjnego, działanie na zasadach biznesowych)

Te trzy zasady dają podstawy do zarządzania w samorządzie terytorialnym :
1) zasada samodzielności samorządu
2) zasada domniemania kompetencji
3) zasad subsydiarności (pomocniczości)

ZARZĄDZANIE STRATEGICZNE- umiejętność budowania i urzeczywistniania strategii jednostki administracji publicznej

W Polsce: brak wizji rozwojowej- uwarunkowania istniejące na danym terytorium; zajmowanie się sprawami bieżącymi a nie rozwojem; brak umiejętności planowania ; działanie w Polsce w oparciu o model strategiczno- chaotyczny .

MODELE ZARZĄDZANIA W ORGANIZACJI:
1) PRZEZ CELE
Burker - jedyną możliwą drogą do rozwoju organizacji jest sformułowanie strategii organizacji na określony czas, który będzie określać jej podstawowe cele, metody ich realizacji i podmioty tam zaangażowane
2) PRZEZ CHAOS
Branson - zarządzanie, działanie z dnia na dzień

W Polsce mamy możliwość zastosowania zasady (modelu działania) przez cele. Model zarządzania polskiego samorządu jest modelem strategiczno-chaotycznym.

Seneka Młodszy „Temu kto nie wie do jakiego portu dąży, nie sprzyja żaden wiatr”

• Potencjał rozwoju gospodarczego

• Podobieństwo poszczególnych strategii

• Każda gmina ma swoje pomysły, cele - swój potencjał

• Zasada programowania - programy dofinansowane ze środków unijnych

Zarządzanie strategiczne zawiera w sobie element zwany STRATEGIĄ ROZWOJU (podstawowy element) ona warunkuje inne narzędzia związane z zarządzaniem strategicznym.

NARZĘDZIA ZWIĄZANE Z ZARZĄDZANIEM STRATEGICZNYM:
1. Strategia rozwoju.
2. Plan zagospodarowania przestrzennego.
3. Strategie branżowe (uszczegóławiające pewne sfery życia) - są one utworzone w zależności od pewnych potencjałów samorządowych
4. Strategia marketingowa (stosowanie różnego rodzaju narzędzi - przede wszystkim promocja, marketing mix)

Słabo rozwinięta strategia rozwoju województwa lubelskiego - w granicach 5 %.

Dokumenty związane z zarządzaniem strategicznym:
1) program ochrony środowiska
2) plan gospodarki odpadami (sporządzane na potrzeby kontroli ze strony RIO), nie angażuje się tutaj partnerów prywatnych
3) ośrodki pomocy społecznej - tworzą strategię rozwiązywania problemów społecznych (sporządzany raz na 4 lata). Powinna w sposób praktyczny pokazywać realizację celów zawartych w strategii.

ZARZĄDZANIE STRATEGICZNE W SAMORZĄDZIE TERYTORIALNYM

Nie ma możliwości zarządzania prze chaos, należy stosować zarządzanie przez cele oraz zarządzanie związane ze strategią rozwoju.

STRATEGIA- długofalowy plan działania określający kierunki rozwoju jednostki samorządowej w oparciu o metody związane z ich wdrażaniem (tzw. Plany operacyjne) opracowane w procesie formułowania celów i działań przy współudziale najważniejszych aktorów życia lokalnego.
Właściwa strategia powinna być opracowana w oparciu o partycypację społeczną, musi odnosić się do konkretnych zasobów, ma spowodować ich pomnożenie, wyegzekwowanie.

2007 r. - ustawa o zasadach wspierania rozwoju lokalnego

ELEMENTY STRATEGII ROZWOJU SAMORZĄDU :
1) część diagnostyczno-analityczna
- raport o stanie jednostki samorządu terytorialnego
- analiza danych, które powinniśmy pozyskać z otoczenia
- sformułowanie tez
- sformułowanie mocnych i słabych stron - analiza SWOT
- analiza problemów: identyfikacja problemów, analiza przyczynowo- skutkowa problemów
-> daje nam to podstawę do sformułowania celów strategicznych. W procesie analizy celów dokonuje się tzw. Kaskadowania celów.

ANALIZA STRATEGICZNA
cel strategiczny
cel pierwszy ------------------------- >cele operacyjne
cel drugi ------------------------------------^
działanie 1
działanie 2

Określenie strategii realizacji działań związanych z uszczegółowieniem celów operacyjnych.

2) część strategiczna (planistyczna)
- etap wykonawczy powinien być zbieżny z możliwością finansową jednostek samorządowych
- określenie praktycznych zasad wdrażania strategii: kto będzie odpowiedzialny za realizację, za nadzór nad wdrażaniem, kto będzie monitorował jak osiągane są cele; jakie będą stosowane procedury związane z implementacją strategii
- zasady wykonywania monitoringu i ewaluacji strategii:
* co zostało zrobione?
* dlaczego coś się nie udało?
* czy osiągnęliśmy zaplanowane wskaźniki?
* co można ewentualnie zmienić?
- strategia powinna być dostosowana do zmieniającej się rzeczywistości („dokument kroczący”) - powinna być dostosowywana pod kątem strategii, pod kątem przemian rzeczywistości
- zmianie mają ulegać koszty, sposoby realizacji (bieżące monitorowanie)
-promocja i informacja na temat strategii : ma za zadanie integrować samorząd ze wspólnotą lokalną, ma pozwalać na akceptację odbiorców tej strategii

CECHY SPECYFICZNE ZARZĄDZANIA STRATEGICZNEGO W SAMORZĄDZIE:
1) Kompleksowość w podejściu do pewnych problemów rozwojowych (łącznie wszystkich sfer życia społeczno-gospodarczego)
- analizy mają współgrać ze sobą (analizy w sferze gospodarczej, społecznej, przestrzennej, ekologicznej, prawnej, kulturowej itd.)
- nie możemy do danego obszaru podchodzić cząstkowo
2) Efektywność wykorzystania potencjału rozwojowego (endogeniczne czynniki rozwoju)
- chodzi o zasoby, które mamy wewnątrz, u siebie
3) Traktowanie danej jednostki samorządowej jako części otoczenia, jako pewnej całości
- działanie w ramach systemu samorządowego, prawnego itp.
4) Zorientowanie na przyszłość - myślenie przyszłościowe strategiczne
5) Zorientowanie na wyniki
- osiąganie celów, które zostały zaplanowane (dążenie do zrealizowania danego celu)
6) Przestrzeganie zasady racjonalnego gospodarowania
- realna analiza naszej sytuacji gospodarczej ale i również sytuacji otoczenia

ZASADY ZWIĄZANE Z ZARZĄDZANIEM STRATEGICZNYM (sformułowana przez Tomasz Markowski i Tadeusz Marszał)
1) KOHERENCJI - planowanie jasne, przejrzyste i zrozumiałe dla społeczności lokalnej
2) KONKURENCYJNOŚCI - nastawienie na pobudzanie konkurencyjności danej jednostki terytorialnej, przez rozwój kapitału społecznego, gospodarczego i finansowego (działanie jasne i przejrzyste zapewnia zdrową poprawną konkurencyjność)
3) KOORDYNACJI - skoordynowana szczególnie w większych jednostkach szczebla samorządowego (powiat, województwo)
4) UCZCIWOŚCI I RÓWNOŚCI - doprecyzowanie zasady pierwszej, zarządzanie samorządem ma być ukierunkowane na jak najwyższy poziom uczciwości i zapewniać równe szanse rozwojowe podmiotom otoczenia w zależności od ich pozycji i funkcji
- odpowiednie sformułowanie priorytetów: dojście do konsensusu - co? Komu? Kiedy?
5) FISKALNEJ POPRAWNOŚCI - odpowiednia korelacja pomiędzy kosztami zarządzania a otrzymanymi przychodami, powinny być zachowane właściwe proporcje
6) ELASTYCZNOŚCI - wykazywanie elastyczności tak aby wszystkie instytucje i podmioty mogły właściwie reagować na zmiany lub duże wahania koniunkturalne, które mogą zachodzić w rozwoju społeczno- gospodarczym
7) HOLIZMU - należy w sposób całościowy spoglądać na obszar regionu, kraju konkretnego systemu i uwzględniać skutki podejmowanych decyzji dla wszystkich wzajemnie powiązanych ze sobą samorządów, podmiotów itd.
8) SZCZEGÓLNOŚCI - ma sprzyjać tworzeniu unikatowych rozwiązań organizacyjnych przystających do zróżnicowanych potrzeb podmiotów i obszarów współtworzących daną jednostkę samorządową.
9) PARTYCYPACJI - ma uwzględniać różne interesy, a co za tym idzie zachęcać do współzarządzania (zaproszenie nawet największych przeciwników do współpracy)
10) SPOŁECZNEGO NASTAWIENIA - zapewnienie pewnej jakości bytu mieszkańców, rozwoju społeczno- gospodarczego, jest ważna dla kształtowania świadomości społecznej
11) SUBSYDIARNOŚCI - umożliwia zaspokajanie potrzeb społecznych przez najniższy poziom organizacyjny i ograniczenie nakładania się kompetencji różnych podmiotów
12) SUSPENSYWNOŚCI (ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU) - zarządzanie strategiczne uwzględnia konieczność ochrony środowiska w zintegrowanej formule celów ekonomicznych społecznych i środowiskowych (rozwijając się pamiętamy o środowisku, o przyrodzie, aby przyszłe pokolenia mogły również z tego korzystać)

IDEOWY SCHEMAT SPORZĄDZANIA STRATEGII ROZWOJU:

Informacje wstępne

Przesłanki, formalne postulaty sporządzania, relacji do strategii poziomu wyższego, harmonogram działań

Diagnoza prospektywna
Uwarunkowania zewnętrzne Uwarunkowania wewnętrzne
Analiza SWOT
Węzłowe problemy rozwoju

Wizja rozwoju
Strategiczne sfery interwencji

Cel strategiczny

Cel operacyjny Cel strategiczny
- ważniejsze - ważniejsze
zadania program zadania program
operacyjny operacyjny

Instrumenty realizacji strategii
Instytucje środki finansowe Regulacje prawne

Monitorowanie strategii
Instytucje, procedury obserwacji, korekty
wskaźniki monitorowania

METODY (strategie):
1) BIZNESPLANU - sformułowanie zamierzeń na bliższą lub dalszą przyszłość, ustalenie zadania podstawowego lub zestawu zadań do wykonania oraz określenia celów i środków które będą służyć ich realizacji. W ramach tej metody wyznacza się pewne zadania strategiczne w formie planu zagospodarowania miejscowych zasobów z określeniem skoordynowanych w czasie, korzyści dla mieszkańców. Istotą tej metody jest skupienie się na celach operacyjnych.

2) SPOŁECZNO- EKSPERCKA - jak najczęściej stosowaną metodą w praktyce, nierzadko zwana urzędniczo- ekspercką. Polega ona na tym, iż głównymi autorami strategii są lokalni liderzy, którzy mają wpływ na rozwój społeczno- gospodarczy (władze samorządowe, przedstawiciele instytucji społeczno- gospodarczych, przedsiębiorcy, osoby mające autorytet).
Druga grupa to eksperci - którzy koordynują cały proces opracowywania strategii, pilnują praw proceduralnych, wykonują specjalistyczne analizy strategiczne - to co jest wypracowywane zbierają w całość i redagują ostateczną wersję dokumentu strategicznego.

3) STRUKTURALNA (metoda sieci społecznych interakcji) - opiera się na tzw. sieciowym paradygmacie rozwoju. Twórcy tej metody wyszli z założenia, iż model współczesnego rozwoju lokalnego tworzą wzajemnie powiązane i warunkujące zjawiska, takie jak: globaliści, konkurencja, innowacje. Analiza czynników decydujących o rozwoju, aby właśnie na tym obszarze priorytetowym sformułować cele dla rozwiązań.

4) SCENARIUSZY - polega na oparciu się na założeniu pojawienia się w otoczeniu jednostki samorządowej nagłych stosunkowo szybkich i trudnych do przewidzenia zmian. Czyli przeprowadza się symulację możliwych wydarzeń, sytuacji oraz reakcji jednostek samorządu terytorialnego na te wydarzenia. Każdy scenariusz jest kombinacją różnych elementów sytuacyjnych. Częściowo ta metoda ma zastosowanie w strategii zarządzania zmian gospodarczych.

5) POLITYCZNA - polega na wykorzystywaniu ukształtowania społeczno-politycznego samorządu takich środków politycznych jak: dyplomacja, kontakty polityczne, umiejętność mediacji, wywieranie nacisku w procesach legislacyjnych, lobbing na rzecz środków finansowych pozyskiwanych z dotacji bezzwrotnych.

6) BENCH MARKING - polega na porównaniu się do innych i innych do siebie. To porównanie ma formę przekładania, naśladowania i wdrażania najlepszych praktyk, tego co udało zrealizować, to co przyniosło najlepsze korzyści.

7) LUKA STRATEGICZNA - polega na określeniu różnicy pomiędzy stanem bieżącym o oczekiwanym w przyszłości, czyli ustalonym wzorcem do jakiego dążymy. Skupiamy się na zniwelowaniu różnicy, określeniu jak to zrobimy, jak i również analizujemy czynniki ryzyka związane z osiągnięciem pożądanego wzorca.

8) ASTRA - dbałość o sprawność realizacji zadań strategicznych w przyjętej już strategii. Metoda ta przyczynia się do większej efektywności osiągania zakładanych celów, również do przeciwdziałania pewnych problemów, które związane są ze wdrażaniem strategii, tworzy się pewne warianty realizacji określonych działań i zadań.

OPRACOWANIE DIAGNOZY:
- analiza warunków zewnętrznych i wewnętrznych
- analiza SWOT
- analiza problemów

CZYNNIKI BRANE POD UWAGĘ W CZĘŚCI DIAGNOSTYCZNEJ, OBSZARY:
[analiza danych, analiza statystyczna, analiza z wniosków wyciągniętych na podstawie badań]

1. Społeczeństwo
   - struktura wiekowa, społeczno- zawodowa, wykształcenie, struktura dochodów, sytuacja mieszkaniowa, migracja

2. Rynek pracy
   - struktura zatrudnienia w powiązaniu z sektorami, wielkość bezrobocia, ruch zatrudnionych (przemieszczanie się), przystosowanie wykształcenia mieszkańców do potrzeb lokalnego rynku pracy

3. Gospodarka
   - struktura sektorowa i własnościowa podmiotów gospodarki, nowoczesność techniki i technologii, poziom innowacji. Istniejące związki gospodarki z nauką, zaplecze badawcze, inwestycje w gospodarce. Współpraca i powiązania krajowe i zagraniczne podmiotów gospodarczych

4. Infrastruktura techniczna
   - stan techniczny i struktura i własnościowa tej infrastruktury z podziałem na poszczególne jej kategorie, z wyodrębnieniem infrastruktury transportowej, energetycznej, gazowej, wodociągowej i kanalizacyjnej w zakresie gospodarki odpadami.

5. Zasoby naturalne
   - opis użytków rolnych, jakość gleb, zasobów wodnych, surowców mineralnych, las, jezior, atrakcyjności środowiska naturalnego i walorów krajobrazowych

6. Opis położenia geograficznego i geopolitycznego względem powiatu (województwa), informacje o położeniu

7. Infrastruktura społeczna
   - analiza i opis działalności instytucji działających w sferze społecznej, ich organizacje, aktywność
   - opis infrastruktury, który służy realizacji zadań społecznych (szkoły, ochrony zdrowia, pomoc społeczna, kultury, wypoczynku czy rekreacji)

8. Opis instytucji otoczenia biznesu
   - banki, inkubatory przedsiębiorczości, agencje rozwoju, grupy towarowe, grupy producenckie

9. Finanse lokalne
   - głównie opis pod kątem możliwości budżetowych (struktura dochodów i wydatków), poziom wydatków, poziom uzyskiwanych środków zewnętrznych

10. Lokalne życie społeczne i polityczne
    - opis aktywności pozarządowych organizacji społecznych, partii politycznych, związków zawodowych
    - wyszczególniamy przejawy aktywności społecznej na danym terenie (cechy społeczeństwa obywatelskiego)

11. Promocja terenu w zaangażowaniu lokalnym
    - dane z organizacji, z przedsiębiorstw
    - dane jednostki szczebla wyższego

FORMUŁOWANIE ANALIZY SWOT:
- mocne strony, słabe strony - czynniki zewnętrzne, wewnętrzne
- analizę SWOT tworzy się w oparciu o metodę partycypacyjną;
- analiza SWOT jest najlepsza wtedy, kiedy tworzymy analizę przedmiotową. Analizujemy informację techniczną.

ANALIZA PROBLEMÓW :
- musi wziąć w niej udział społeczeństwo a nie ludzie z zewnątrz
- mogą to być badania socjologiczne lub badania internetowe

ETAPY:
1) Identyfikacja problemów - w oparciu o badania, o działania, uczestnictwo w planach strategicznych
2) Grupowanie problemów - tematyczne i wybieranie problemów kluczowych, które są problemami tzw. Skutku
- wybór kategorii problemowych (określenie przyczyn i podprzyczyn) metoda Ischikawa

STRATEGIE ROZWOJU

STRATEGIA ROZWOJU GOSPODARCZEGO:

- strategia marketingowa
- strategia zarządzania jakością (jakość obsługi klienta, świadczenie usług)

PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRENNEGO

STRATEGIE BRANŻOWE związane z dziedzinami życia społeczno-gospodarczego np. turystyka, gospodarka odpadami

---