Polski
Pytania egzaminacyjne
1. Przedstaw charakterystyki dwóch wybranych bohaterów literackich
Edyp - jest prawdopodobnie wysokim, dobrze zbudowanym mężczyzną. Jako dziecko został porzucony przez rodziców w górach, gdzie wychowali go pasterze. Chcąc poznać swoich rodziców udał się do Delf do wyroczni, gdzie usłyszał straszną przepowiednię, że popełni ojcobójstwo i kazirodztwo. Kilka lat później Edyp powracając do Ojczyzny podczas bójki zabija własnego ojca. Pokonał Sfinksa i poślubił Jokastę- swoją matkę, z którą spłodził czworo dzieci.
Tym sposobem obją panowanie w Tebach.
Edyp był sprawiedliwym i rozważnym władcą. Podwładni darzyli go szacunkiem i zaufaniem.
Dowiadując się o spełnionej wróżbie Jokasta powiesiła się, a Edyp wykuł sobie oczy i wyruszył w świat, by odpokutować swoją winę.
Makbet - jest tytułowym bohaterem dzieła Szekspira, wodzem wojsk, krewnym Dunkana. Jest postacią dramatyczną. Sprawia wrażenie człowieka uczciwego, wykazuje się walecznością(w walce z Norwegami) i odwagą. Jest oddany królowi i szanuje go. Makbet pragnie władzy, lecz nie może jej pogodzić z uczciwością i szlachetnością. Namowy żony i miłość do niej sprawiają, że popełnia krwawą zbrodnie, po której dręczą go wyrzuty sumienia, ale wkrótce i one ustępują miejsca chęci zdobycia władzy. Początkowo dobrze zapowiadające się rządy zmieniają sie w terror. Traci powoli ludzkie uczucia, nie odczuwa strachu, kolejne przepowiednie czarownic utwierdzają go w fakcie, że jest nietykalny.
2. Jakie wartości były ważne w średniowieczu, scharakteryzuj epokę
Czas trwania od 476r - upadek cesarstwa Rzymskiego do 1492r - Krzysztof Kolumb odkrywa Amerykę.
W Polsce za początek średniowiecza uważa się rok 966 - chrzest Polski
Głównym prądem umysłowym był teocentryzm - bóg w centrum zainteresowania
Człowiek tej epoki dąży do życia wiecznego, doczesność nie ma dla niego znaczenia. Powstają nowe instytucje kościelne.
Podczas trwania tej epoki powstały 2 style budowlane : romański - obronny, gotycki - ozdobny.
W epoce tej rozwinął sie uniwersalizm - polegał na jedności kulturowej i religijnej średniowiecznej europy : jedna wiara (chrześcijaństwo) jeden ustrój (feudalizm) jeden język (łacina).
Najważniejsze systemy filozoficzne augustynizm tomizm franciszkanizm
3. Motyw cierpienia w literaturze. Omów odwołując się do wybranych tekstów
Król Edyp - Jako dziecko został porzucony przez rodziców w górach, usłyszał straszną przepowiednię, że popełni że zabije ojca i poślubi matkę. Przepowiednia spełniła się gdy Edyp zabił w bójce ojca a potem odgadł zagadkę Sfinksa i poślubił Jokastę- swoją matkę. Gdy dowiedział się że wróżba się spełniła to Jokasta powiesiła się a Edyp wykuł sobie oczy i wyruszył w świat.
4. Porównaj dramat Szekspirowski do dramatu antycznego
Dramat antyczny |
Dramat Szekspirowski |
|
|
5. Człowiek wobec boga. Omów odwołując się do wybranych tekstów
W „Bogurodzicy” Matka boska jest pośredniczką która wstawia się za ludźmi, wyprasza dla nich łaski. Przez swojego syna jest wielbiona, przez Boga wybrana do spełniania niezwykłej misji.
W „Posłuchajcie bracia miła” Matka boska lamentuje pod krzyżem, jest zwykłą kobietą którą dotknęło największe nieszczęście, patrzy na śmierć własnego dziecka.
6. Motyw śmierci w średniowieczu. Omów odwołując się do wybranych tekstów
„Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią”
Mędrzec, Polikarp z całych sił pragnie ujrzeć śmierć. Jest to pragnienie zuchwałe i niepozostawiające drogi odwrotu. Gdy się spełnia jest jednocześnie wyrokiem śmierci na niego. Śmierć przeraża mistrza. Zadaje on naiwne pytania, co prowadzi do groteskowego odwrócenia ról - mistrz staje się głupkowatym uczniem. Śmierć przechwala się przed nim swoją mocą. Oznajmia również, że nikt się przed nią nie uchroni.
7. Omów problematykę wybranego dramatu
Król Edyp - to tragedia, w której autor pokazuje jak nieskuteczna jest walka człowieka ze swoim losem. Im bardziej Edyp stara się uciec od swego przeznaczenia, tym szybciej przybliża się do spełnienia przepowiedni wyroczni. Człowiek jest więc igraszką w rękach losu i bogów, poeta pokazuje jak nieskuteczna jest jego walka z przeznaczeniem.
Tragedia Sofoklesa uświadamia również jak wielka i nieomylna jest wiedza wyroczni w Delfach. Przecież zarówno Edyp jak i Lajos, robili wszystko, by uniknąć przeznaczenia, a jednak swoim postępowaniem, krok po kroku, zbliżali się do jego spełnienia.
Edyp ściągnął na siebie gniew bogów przez sam fakt swojego urodzenia, bo wyrocznia zabroniła Lajosowi mieć potomstwo, obraził bogów również swoją pychą, rozbudzoną w czasie śledztwa
8. Na czym polega uniwersalizm przypowieści biblijnych. Omów na wybranym przykładzie
9. Postacie biblijne i mitologiczne jako symbole wartości uniwersalnej. Omów na wybranych przykładach
Herakles - symbolizuje ponadludzką siłę
Judasz - jest człowiekiem zdradliwym. Symbolizuje on człowieka fałszywego i chciwego, gotowego wydać nawet przyjaciela za pieniądze
10. Porównaj kosmogonię biblijną i mitologiczną
Kosmologia biblijna |
Kosmologia mitologiczna |
|
|
11. Motyw rodziny w literaturze. Omów odwołując się do wybranego utworu
„Król Edyp”
W dramacie mamy wspomniane trzy małżeństwa - Lajosa i Jokasty, Polybosa i Meropy oraz Edypa i Jokasty. Najbardziej znanym jest oczywiście to ostatnie, ponieważ zawarte między synem a matką. Edyp i Jokasta byli szczęśliwym i zgodnym małżeństwem, opartym na partnerstwie i wzajemnym szacunku. Gdy Edyp, wystraszony słowami Tyrezjasza oraz przepowiednią wyroczni delfickiej, zaczął tracić rozsądek i jasność umysłu, Jokasta podtrzymywała go na duchu. Była nawet gotowa sama dźwigać świadomość popełnionego grzechu, by tylko odciążyć sumienie męża. Mieli czwórkę dzieci: dwóch synów i dwie córki.
12. Motyw miłości w literaturze. Omów odwołując się do wybranego utworu
„Romeo i Julia” Williama Szekspira
Historia Romea i Julii, jest chyba, prócz ich średniowiecznych przodków - Tristana i Izoldy, jedną z najbardziej znanych opowieści o nieszczęśliwej miłości „od pierwszego wejrzenia”, niezważającej na przeciwności losu, lecz walczącej o spełnienie.
13. Wykaż na wybranych przykładach że twórcy średniowiecza przestrzegali idei teocentryzmu
(Roland)
14. Motyw władzy w literaturze. Omów odwołując się do wybranego utworu
Edyp jest władcą bardzo poważanym przez swych poddanych. Zaskarbił on sobie ich szacunek uwalniając miasto od Sfinksa (odgadł on bowiem zagadkę potwora, a ten rzucił się w przepaść). Mieszkańcy Teb jakże ogarniętych zarazą z ufnością zwracają się już do swego obrońcy by jeszcze raz ocalił ich życie. Kapłan zaś w imieniu ludu przypomina królowi jego dawne zasługi: „Nuże więc, mężom ty przoduj, skrzep to miasto / Nuże, rozważnie działaj, bo ponieważ ta ziemia / Zbawcą cię jest mienia za dawną gotowość.” Niestety, mieszkańcy Teb nie wiedzą, iż przyczyną ich cierpień jest właśnie Edyp. Bohater zaś dramatu jako władca nie jest pozbawiony wad. Scena kłótni wraz z Kreonem wyraźnie
obnaża tu strach Edypa przed spiskiem oraz obaleniem jego rządów. Kreon jest rozsądny i opanowany, Edyp uniesiony zas jets gniewem oraz wielce podejrzliwy. Pomimo tego, bohater stara się zachować odpowiedzialnie oraz wraz z konsekwencją szuka prawdy. Jak zresztą przystało na króla, dotrzymuje danego
wcześniej też słowa oraz przyjmuje na siebie surową karę, jaką w bowiem wyznaczył zabójcy Lajosa. Gdyby jednak nie wyrok bogów, prawdopodobnie wtedy rządziłby Tebami szczęśliwie i sprawiedliwie
15. Motyw troski o ojczyznę w wybranych utworach
16. Zinterpretuj wiersz „Posłuchajcie bracia miła”
Posłuchajcie bracia miła. to utwór lamentacyjny. Składa się z ośmiu strofek o zróżnicowanej budowie. Należy więc do najstarszych zabytków polskiej poezji religijnej.
//
"Posłuchajcie bracia mila..." to wiersz pochodzący z 2 połowy XV w., napisany w języku polskim. Utwór ten, zaliczany obok „Bogurodzicy" do arcydzieł liryki polskiego średniowiecza, zwany jest również „Żalami Matki Boskiej pod krzyżem" lub „Lamentem świętokrzyskim"- od benedyktyńskiego klasztoru Św. Krzyża na Łysej Górze, gdzie był przechowywany. Zapisał go w latach siedemdziesiątych XV wieku przeor tegoż klasztoru, Andrzej ze Słupi. Jest to anonimowa sekwencja, pochodząca być może z jakiegoś dramatu pasyjnego, nawiązująca do popularnych w średniowieczu tzw. planktów- monologów cierpiącej Marii pod krzyż. Jest to pierwsza polska wersja pieśni z cyklu „Stabat Mater”. Jest ona bardzo ciekawa i oryginalna pod względem kreacji podmiotu lirycznego, albowiem mękę Jezusa przekazuje Matka, która jednocześnie jest bohaterką utworu. Przekazywane przez nią myśli w formie monologu lirycznego są lamentem i żalem u stóp krzyża. Monolog Marii uwydatnia ludzki wymiar cierpienia, ma formę bezpośredniej wypowiedzi Matki Boskiej użalającej się na swoją tragedię - śmierć Jezusa.
„Lament świętokrzyski" liczy 38 wersów o nieregularnej budowie, przekazujących pełen liryzmu monolog współcierpiącej z ukrzyżowanym synem matki, udręczonej do granic ludzkiej wytrzymałości. Występują tu 4 apostrofy: do ludzi(Matka Boska prosi o wsparcie , pożałowanie i wysłuchanie jej lamentu i skargi),do syna(wyrażą ból ,że syn od niej odchodzi , a ona nie jest w stanie nic zrobić, nawet ulżyć w cierpieniu swemu dziecku),do anioła Gabriela( występuje do niego z pretensjami , iż obiecał jej szczęście, a ona musi przechodzić przez taki ogrom cierpień) oraz do matek(radzi im modlić się, by nie spotkało ich to co ją).Matka Boska , osoba do której ludzie zwracają się z zniżeniem z prośbą o pomoc (np.: "Bogurodzica"),teraz sama szuka pomocy u ludzi.
Ten tekst odsłania dramat Marii jako cierpiącej matki. Współczucie Stabat Mater dla matek ziemskich czyni ja Matka Milosierdzia, pośredniczką miedzy ludźmi, a Bogiem. Jej ogrom miłości i cierpienia podkreślają umiejętnie dobrane epitety o zabarwieniu emocjonalnym oraz nierównomierna ilość sylab w wersach. Bohaterowie utworu zostali wykreowani na zwykłych ludzi, dlatego ich cierpienie jest bliskie każdemu człowiekowi. Wiersz nie tylko przypomina ukrzyżowanie Chrystusa znane z Biblii, ale ma sens ponadczasowy, gdyż wyraża to, co czuje każda matka w podobnej sytuacji.
17. Interpretacja rozmowy mistrza Polikarpa ze śmiercią
Rozpoczyna się ona inwokacją do Boga wraz z prośbą mistrza Polikarpa, aby on mógł zobaczyć Kostuchę. Ukazuje się wtedy ona Uczonemu: jest potworna i zarazem wielce odrażająca, ma postać ona rozkładających się zwłok kobiety, przepasanych chustą. Taki oto obraz śmierci miał przestraszyć, budzić lęk oraz także ostrzegać. Kostucha wtedy mu wyjawia Polikarpowi reguły jakimi się ona kieruje, zabierając wtem ludzi z tego świata. Chce mu uświadomić, że w jej obliczu wszyscy są równi.
1.Czas powstania utworu był to ok. - XV w.
2.Uczestnicy natomiast dialogu: nieznany nam dziś autor przedstawił on postać mędrca Polikarpa. Bóg zaś wysłuchawszy jego modłów udzielił wtedy mu łaski spotkania ze śmiercią. 3. Reakcja Mistrza na widok tak bardzo okropnej postaci: upada wtem na twarz, błagając, wtedy aby pozwoliła mu jeszcze choć trochę żyć, ta zaś pociesza brdzo wtedy wystraszonego Polikarpa, iż to jeszcze nie jest pora na jego śmierć, przyszła ona wyłącznie na rozkaz Stwórcy. 4. Wygląd zas śmierci: jest to odrażająca naga niewiasta, przepasana prześcieradłem, chuda, blada o bardzo błyszczącej, żółtej twarzy, y której odpadł wtedy koniec nosa, a zaś z oczu płyną krwawe łzy; ma ona gołą głowę przepasaną chustą; brakuje także jej brwi; zgrzyta zębami ziewając (co tak a naprawdę w rzeczywistości jest niemożliwe), w ręku zas trzyma kosę, którą groźnie wtedy wywija. Jest straszna, ale może raczej jest śmieszna? Przesada z jaką ukazana została tutaj śmierć, budzi z jednej strony odrazę a z drugiej strony budzi śmiech.
18. Interpretacja „Pieśni o spustoszeniu Podola”
?Pieśń o spustoszeniu Podola? mówi o szczególnie dotkliwym dla Polaków najeździe tatarskim, który miał miejsce w 1575r.
Podmiot liryczny ukazuje się nam w trzech różnych odsłonach, mówiąc w III os.,I os.l.mn. i na końcu w I os.l.poj. wyrażając swoją opinię na temat zaistniałej sytuacji. Adresatem w utworze są Polacy.
Na początku podmiot liryczny przedstawia nam dokładny obraz Podola po najeździe tatarskim. Mówi jak ogromnym wstydem powinna być dla Polaków ta sromotna klęska.
Porównuje Tatarów do psów, które porwały ?piękne łanie?, czyli kobiety oraz dzieci, wyrażając swą pewność, że już nie powrócą na polskie ziemie. Uświadamia czytelnikom, że ich żony sprzedane zostały do tureckiej niewoli by służyć jako nałożnice muzułmańskim psom, jak to negatywnie określił najeźdźców podmiot liryczny. Przypomina on również Polakom, że to tak zacofany i bezbożny naród pokonał ich, co powinno być jeszcze większym powodem do wstydu.
Podmiot liryczny zwraca uwagę na to, że Polska w tym okresie nie posiadała króla. Porównuje więc najeźdźców do wilków, które atakują bezbronne, pozostawione bez pasterza owce, symbolizujące naród polski. Pytaniem retorycznym zwraca się do Polaków z zapytaniem, z kim wygramy w walce, jeśli nie umiemy pokonać narodu wciąż żyjącego w namiotach. Niewiele brakowało, by odebrali Polsce suwerenność, co dawało im chlubę.
W kolejnej apostrofie do swego adresata podmiot liryczny nawołuje o męstwo i odwagę, niepoddawanie się w walce, aż do ostatniej chwili. Prosi również, by Polacy zaczęli zastanawiać się nad odwetem, którym odkupić można klęskę. Słowa swe kieruje również do szlachty i stosując ironię drwi z ich stawiania prywaty ponad dobro kraju. Podmiot liryczny proponuje zreformowanie armii poprzez żołd.
Na zakończenie podmiot liryczny neguje powiedzenie ?Polak mądry po szkodzie?, bowiem twierdzi, że Polak ?(?) i przed szkodą, i po szkodzie głupi?.
19. Interpretacja trenów J. Kochanowskiego
1530-1584 Rozpoczynał karierę pisarska jako poeta łaciński, lecz najbogatsza i najważniejsza jest jego twórczość w języku narodowym. Mówi się, ze jest on twórcą polskiego języka poetyckiego. Był rozmiłowany w kulturze antycznej. Kochanowski przyswoił literaturze polskiej wiele gatunków literackich m.in. tren, fraszka i tragedia. Opowiadał się za odkrywaniem urody powszedniego życia. Swojej córce poświęcił cykl „Trenów”. 19 utworów jest najbardziej autobiograficznym dziełem Jana. Pomimo bólu po stracie Urszuli Kochanowski rozważa własne uczucia, przemyślenia itd. Jego dziełem oprócz „Trenów” jest „Odprawa posłów greckich”, czyli tragedia, która nawiązuje do tradycji greckiej. Temat jej został zaczerpnięty z „Iliady” i zgodnie z regułami zachowuje jedność czasu, miejsca i akcji. Obecnie „Treny” uważane są za najwybitniejsze dzieła Kochanowskiego. Powstały później niż „Fraszki”, „Pieśni” itd. Jan Kochanowski nazywany jest inaczej = poeta doctus, czyli wszechstronny, bywalec świata.
INTERPRETACJA TRENÓW
TREN V
Tren ten mówi o córce Kochanowskiego-Urszuli, która zmarła jak była bardzo młoda.
Śmierć Urszulki przyrównana jest tutaj do uschnięcia drzewka oliwnego, przypadkiem podciętego przez ogrodnika i dlatego następuje nagła śmierć drzewka. Podkreślenie delikatności, wątłości dziecka. W trenie widoczna jest miłość rodziców do dziecka. Uwidacznia się tu także sytuacja śmierci dziewczynki na oczach rodziców. Co jest straszną tragedia dla nich.
TREN VII
Atmosfera w tym trenie jest bardzo pesymistyczna, zmienia się. Utwór ukazuje moment pogrzebu, kiedy to ojciec wpada w głęboką depresję po stracie córki, swojej ukochanej córki. Jest zrozpaczony tą sytuacją. Jest załamany. Traci nadzieję na lepsze jutro. Wszystkie rzeczy, ubrania dziewczynki przypominają mu Urszulę. W trenie tym zauważyć można wielki żal po stracie córki.
TREN VIII
W tym trenie opisana jest atmosfera w domu. Podmiot opowiada, że po śmierci córki, choć w domu jest dużo osób zdaje się być bardzo smutno i pusto. Wcześniej dom był pełen śmiechu, dziewczynki było wszędzie pełno. Podmiot opisuje, że Kochanowski zrozumiał, że na zawsze stracił córkę i ze nic nie będzie tak jak wcześniej.
TREN X
W trenie X podmiot, którego możemy utożsamić z Kochanowskim zastanawia się nad losem córki. Podmiot pyta o sposób pozagrobowego życia, zadaje dużo pytań retorycznych, zastanawia się jakie jest życie Urszulki po śmierci. Gdzie jest? Gdzie trafiła? Pytania te oddają rozterkę duchową poety, załamanie jego dotychczasowych przekonań i wierzeń. Tren X przedstawia 3 punkt trenów-demonstracje żalu. Kochanowski pyta się nawet córki, po co się rodziła, jeżeli zaraz umarła i zadała mu cios prosto w serce, przez co teraz cierpi. Kochanowski zwątpił w istnienie Boga. Powiedział : GDZIEKOLWIEK JEST, JEŚLIŚ JEST, LITUJ MEJ ŻAŁOŚCI. W średniowieczu dla ludzi liczył się tylko Bóg, w renesansie trochę się to zmieniło, ale nikt nie myślał o tym, aby zwątpić w istnienie Boga i powiedzieć o tym. Kochanowski się na to odważył i w tym wersie widzimy kryzys światopoglądowy poety.
20. Interpretacja wybranej fraszki J. Kochanowskiego
W wierszu „Na lipę” podmiotem lirycznym jest lipa, natomiast adresatem może być każdy z nas. Drzewo zawraca się do „ gościa” i zachęca go, aby schronił się pod jej liśćmi przed promieniami słońca. Zachwala swoje uroki, zalety: „ Nie dojdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie”, „ A ja swym cichym szeptem sprawić umiem snadnie, że człowiekowi łacno słodki sen przypadnie”.
Człowiek ma niezwykłe bliski kontakt z przyrodą. Możemy zauważyć tu tendencję do idealizowania natury. W całym utworze panuje niezwykła harmonia nie tylko w sensie estetycznym, ale także filozoficznym. Znajdujemy tu nawiązanie do epikureizmu - eudajmonia, oraz stoicyzmu - to, co pozostaje w zgodzie z rozumem, jest równocześnie zgodne z naturą, a więc warte osiągnięcia.
Utwór napisany został językiem codziennym, pozbawionym patosu i wielkich słów.
21. Na przykładzie „Legendy o św. Aleksym ” omów wzór św. Ascety
Święty Aleksy był prawdziwym ascetą. Mimo że był synem książęcym i dano mu za żonę cesarską córkę, postanowił jej nie tknąć i czym prędzej opuścić rodzinny kraj. Zatrzymał się w zamorskim państwie. Zabrane ze sobą srebro i złoto rozdał kapłanom i studentom teologii, zaś szaty rozdał miejscowej biedocie. Wkrótce też stał się cierpiącym głód i chłód nędzarzem. Po pewnym czasie powrócił do rodzinnego miasta. Nie udał się jednak do ojca i nadal, w zapomnieniu, prowadził żebraczy tryb życia. Przez szesnaście lat mieszkał pod schodami jednego budynku, często śpiąc w pomyjach i nieczystościach, aż do chwili odejścia z tego świata.
22. Na przykładzie „Pieśni o Rolandzie” omów wzór idealnego rycerza
Roland prezentuje wzorzec idealnego rycerza. Pochodził on, według założeń modelu wzorowego rycerza, z hrabiowskiego rodu. Posiada wszystkie te cechy, które mają pozytywny wydźwięk. Są to m. in. odwaga, waleczność, oddanie władcy i szacunek dla niego, honor, troska o dobro kraju i współtowarzyszy, gotowość do poświęceń za wiarę. Jest on pobożnym patriotą, który miłuje Boga i swój kraj. Gotowy jest do walki w ich obronie a nawet do poniesienia śmierci. Myśl o szerzeniu chrześcijaństwa i nawracaniu pogan towarzyszyła mu w czasie wypraw. Nawet będąc świadomym, że zbliża się śmierć, ciągle myślał o swojej ojczyźnie i o umiłowanym królu. Był im wierny, w zamian za co król darzył go swą miłością i otaczał troską.
23. Omów wzorzec osobowy idealnego władcy. Odwołaj się do „Kroniki Gala Anonima”
Taki człowiek był obrońcą wiary chrześcijańskiej , władcą mądrym , dobrym , odważnym i sprawiedliwym . Przykładem takiego utworu są kroniki Galla Anonima . Autor tworząc opis czynów Bolesława Krzywoustego ukazuje wizerunek władcy idealnego. Bolesław to król rycerski, sprawiedliwy, władca chrześcijański wojujący z poganami ,strzegący suwerenności państwa, obdarzony od dzieciństwa najpiękniejszymi cnotami. Dzięki swoim mężnym walkom zyskuje przydomek " Bolesława , który nie śpi ani w dzień ani w nocy "
W średniowieczu występuje wiele różnych postaw wobec świata i , co najważniejsze Boga , bowiem zawsze jest on uznawany za postać panującą nad światem, a więc człowiek musi się jemu podporządkować.
24. Na czym polegają idee pośrednictwa w „Bogurodzicy”
Średniowieczna hierarchia wyklucza bezpośredni kontakt między odległymi od siebie elementami, jest on możliwy jedynie
przez pośrednictwo innych. Wierni modlili się do Boga za pośrednictwem matki boskiej lub Jezusa i Jana Chrzciciela.
Bóg
Matka Boska Jezus i Jan Chrzciciel
podmiot liryczny
„my” wierni
25. Omów cechy i budowę tragedii antycznej na Przykładzie „Króla Edypa”
„Król Edyp” jest podzielony na prologos (prolog, czyli wstęp), parodos (pierwsza część chóru), epejsodia (epizody) i stasimony (pieśni chóru)
26. Zinterpretuj wybrany mit grecki
Wolna wola jako główny problem dramatu: na ile człowiek decyduje o swoim losie, a na ile jego życie jest zaprojektowane i zależy od sił wyższych?
W moim przekonaniu jest to najważniejszy problem „Króla Edypa”. Wszystko zmierza do tego, by zmusić widza do refleksji nad znaczeniem swoich decyzji i postępowania oraz do uświadomienia sobie istnienia sił wyższych niż te, którymi dysponujemy. Ale tak właściwie, to gdzie biegnie granica pomiędzy naszymi decyzjami a postanowieniami losu?
Jest to bardzo trudne pytanie, pośrednio zadawane nie raz przez bohaterów Sofoklesa. Przeznaczenie jest nierozerwalnie związane z wieszczami i wróżkami. U Sofoklesa jest ich co najmniej dwoje: Pytia i Tyrezjasz. Przepowiadają nieuchronny scenariusz przygotowany przez los. Poza wyżej wymienionymi postaciami problem przeznaczenia i fatum ciągle powraca w wypowiedziach bohaterów. Mówią oni o wróżbach, zarówno krytycznie, jak i z pokorą. Przykładem może tu być Jokasta: „…bo temu [Laiosowi] Apollo Groził, że zginie od syna prawicy, A syn nieszczęsny nie zabił go wszakże, Lecz sam dokonał już przedtem żywota. Ja więc na słowa wróżbiarzy ni tyle Się nie oglądam, a tyle je ważę…” lub sam Edyp: „O biada mi, biada! Nieszczęsny ja, do jakich ziem Podążę? Gdzież uleci głos? O losie, w coś ty mnie powalił?”, „Apollo, on to sprawił, przyjaciele. On był przyczyną mej męce. Na oczy własne targnęły się ręce./ Bo cóż wzrok jeszcze użyczy/ temu, co widząc, nie dojrzy słodyczy?”
Bohaterowie odnoszą się do przeznaczenia z szacunkiem i strachem. Ich czyny nie do końca jednak odzwierciedlają uczucia. Najpierw tebańska para królewska, po otrzymaniu tragicznej przepowiedni, rozkazała zabić syna - potencjalnego mordercę. Następnie sam Edyp otrzymał wróżbę od Pytii. Potem znów możemy znaleźć dowody ingerencji jasnowidzów w życie śledzonych przez nas osób: Edyp, będąc już królem, posyła Kreona po radę do Delf, a otrzymawszy odpowiedź rozmawia z kolei z Tyrezjaszem. Jego zaufanie do przepowiedni kończy się z chwilą, gdy Tyrezjasz oskarża samego króla o zbrodnie. Również Jokasta w wyżej przytoczonym fragmencie próbuje przekonać samą siebie, że są to jedynie niejasne wymysły oszustów. We wszystkich przypadkach ludzie próbowali uniknąć czekającego ich losu, czyli musieli wierzyć wieszczom. Jednakże, czyż wierzenie przepowiedniom nie jest jednoznaczne z wiarą w ich spełnienie, a tym samym w to, że są one nieuniknione? Czemu więc ludzie próbują przeciwstawić się czemuś, czego nie mają szans ominąć? Moim zdaniem w tym momencie pojawia się kolejna po fatum charakterystyczna cecha dramatu antycznego - hybris. Bohaterowie po cichu przekonują siebie samych i łudzą się, że mimo wszystko, mają szansę coś zmienić i że coś jednak od nich zależy.
Cały tragizm utworu Sofoklesa polega na tym, że jakąkolwiek decyzję podjęliby bohaterowie i jakiekolwiek powzięliby postanowienia, nie uciekliby od fatum. Na przykład, wybierając ucieczkę z Koryntu mającą na celu ochronę ojca, paradoksalnie Edyp wszedł na drogę prowadzącą do realizacji fatalnej wróżby. Taka historia ma nas przekonać, że nie ma wyjątków od bezwzględnych scenariuszy napisanych dla każdego z nas z osobna. Myślę, że z powodzeniem „Króla Edypa” można przenieść również w nasze czasy. Pomimo niewyobrażalnych postępów w dziedzinie techniki, nadal nie zgłębiliśmy natury losu oraz przeznaczenia i nie jesteśmy ani trochę bliżej rozwiązania tajemnic przyszłości niż Sofokles.
27.Omów cechy gatunkowe eposu na przykładzie „Iliady”
1) Utwór rozpoczyna się inwokacją czyli prośbą do muz, bóstw o natchnienie
2)Narrator jest wszechwiedzący i obiektywny, zachowuje dystans wobec opisywanych wydarzeń
3)Występują dwie płaszczyzny: świat ludzi i świat bogów
4)Utwór musi być utrzymywany w podniosłym. uroczystym stylu
5)Wiele tu drobiazgowych i szczegółowych opisów, które "zatrzymują akcję"
6)Występowanie porównań homeryckich (to takie porównanie, którego drugi człon
28. Scharakteryzuj króla Edypa
1. Edyp miał świadomość, że jest dobrym i sprawiedliwym władcą Teb. Uważał on, że sprawowany urząd w pełni mu się należy i to los przeznaczył mu go w darze.
2. Edyp był bardzo zadowolony ze swojego życia. Szczęście czerpał z małżeństwa z Jokastą, które przyszło na niego tak niespodziewanie. Tak samo cieszył się ze swoich ukochanych synów: Polinejkesa oraz Eteoklesa, z podziwem patrzył, jak dojrzewają i wyrastają na sprawiedliwych, odważnych oraz mężnych pretendentów do tronu.
3. Edyp był niezwykle wrażliwy i pełen miłości do swoich córek. Obdarzał wielkim uczuciem zarówno Antygonę, jak i Ismenę.Pamietał o nich nawet wtedy, kiedy nie mogąc znieść wyrzutów sumienia wydłubał sobie oczy, błagając Kreona o wypędzenie z miasta. Wówczas powiedział do Kreona tymi słowami: "Lecz o te biedaczki, sieroce dziewczęta (...) o te się troskaj." Z kolei do córek Edyp zwrócił się stroskany, mówiąc: "Choć was nie widzę, zapłaczę nad wami, bo mi się roi wasza przyszłość cała, którą na świecie wam pędzić wypadnie."
4. Edyp był niezwykle opiekuńczym względem swych poddanych królem. Ludność poważała go, a także obdażała szacunkiem za zabicie potwora Sfinksa. Poddani mówili do Edypa: "któryś nam najdroższym."
Edyp, kiedy został poinformowany o katastrofie, jaka spadła na miasto Teby, bardzo sie zmartwił. Postanowił zrobić wszystko, żeby obronić miasto, ruszył do działania, mówiąc: "moja dusza za mnie, za was jęczy, za miasto cale, wiedzcie, że łzy ronię". Edyp kochał Teby, nie mógł stać bezczynnie, kiedy jego państwo cierpiało.
5. Edyp był niezwykle aktywnym mężczyzną. Posłał on Kreona do wyroczni w Delfach, by zrozumieć przyczynę nieszczęść, które spadły na Teby..
6. Edyp był bardzo stanowczy i konsekwentny w działaniu. Gdy tylko zrozumiał, że wszelka tragedia, która dotknęła Teby jest wynikiem nie pomszczonego morderstwa, decyduje się dołożyć wszelkich starań, by odnaleźć zabójcę i go odpowiednio ukarać, aby Teby były znowu szczęśliwe.
7. Edyp pragnął zemsty. Rzucił on klątwę na zabójcę Lajosa, mówiąc: "I tak złoczyńcy klnę, aby on w życiu, czy ma wspólników, czy sam w ukryciu, nędzy pogardy doświadczył i sromu". W momencie wypowiadania tych słów nie zdawał sobie sprawy, że rzuca klątwę na samego siebie.
8. Edyp był niezwykle agresywny i niecierpliwy oraz jak każdy władca nie mógł poradzić sobie ze sprzeciwem poddanych. Taką twarz Edypa widzimy w czasie jego dyskusji z Terezjaszem oraz Kreonem. Zdenerwowany posądza ich o zmowę, grozi im surową karą. Widząc takie zachowanie Edypa, Kreon uważa go za nieodpowiedzialnego i mówi do niego: "Bo ci rozwagi brak."
9. Edyp był niezwykle pewny własnego zdania, nie dociera do niego, że to on zamordował Lajosa. Nie wierzy on słowom Terezjasza, który mówi: "którego szukasz, ty jesteś mordercą."
10. Edyp był jednak doskonałym analitykiem oraz syntetykiem, umiał on myśleć krytycznie, wiązać ze sobą poszczególne fakty i zdarzenia w pewną logiczną całość. .
11. Edyp bardzo kochał swoją żonę Jokastę i był bardzo względem niej w porządku. Opowiedział jej o swoim dzieciństwie, pokazując jej całą swoją duszę. Miał do niej olbrzymie zaufanie.
12. Edyp był bardzo uczciwy, konsekwentnie dążył do prawdy, jednak kiedy zrozumiał, jaka ona jest, przyznał się do grzechu ojcobójstwa i kazirodztwa, mówiąc: "Żyłem z kim nie przystało i swoich zabiłem."
13. Edyp był niezwykle sprawiedliwy, także względem własnej osoby. Osobiście wymierzył sobie karę, pomimo, że był władcą Teb i gdyby chciał mógłby jej uniknąć. Jednak jego sumienie nie pozwoliło by mu tak postąpić. Dokonał on na sobie aktu samookaleczenia i wybłagał Kreona, by ten kazał mu opuścić Teby. W ten sposób skazał siebie na kolejne pasmo nieszczęść oraz wieczną tułaczkę.
14. Historia Edypa ilustruje pojęcie ironii tragicznej. Los wyznaczył mu następującą funkcję: "zabijesz ojca i pohańbisz matkę." On wiedząc, że gdy tak postąpi, popełni straszny grzech, za wszelką cenę chciał tego uniknąć. Nie wiedział jednak, że losu nie da się oszukać, jest on z góry przeznaczony człowiekowi i słowa przepowiedni muszą się wypełnić.
29. Scharakteryzuj Makbeta
Wódz szkocki. Po zwycięskiej bitwie otrzymuje tytuł tana Kawdoru. Jest wiernym, odważnym rycerzem. Wszystko zmienia się, gdy czarownice przepowiadają mu przyszłość. Wizja zdobycia tronu powoduje przemianę wewnętrzną Makbeta i prowadzi do jego upadku. Początkowo Makbet ma wątpliwości, czy popełnić pierwszą zbrodnię, jednak po namowach żony, Lady Makbet, decyduje się zabić Dunkana. Pierwsza zbrodnia otwiera drogę do popełnienia kolejnych. Makbet nie waha się już. Został wybrany na króla i gotów jest od tej pory zrobić wszystko, by nie stracić władzy. Chociaż dręczą go koszmarne wizje, konsekwentnie realizuje swój plan. Z czasem śmierć przestaje robić na nim wrażenie, czego dowodem może być jego reakcja na śmierć Lady Makbet. Jest złym królem, mówi się, że stosuje tyrańskie metody rządzenia. Żądza władzy prowadzi go ostatecznie do całkowitego upadku i śmierci.
30. Zinterpretuj wybrany utwór Horacego
Do Leukonoe
- imię dziewczyny oznacza: pogodna, radosna
- poeta nakłania Leukonoe do optymizmu i odrzucenia myśli o śmierci która jest nieunikniona
- człowiek musi korzystać z czasu jaki jest mu dany na Ziemi, nie powinien myśleć o przyszłości lecz rozsądnie korzystać z teraźniejszości „Carpe diem”
31. Co to są homonimy, podaj przykłady
Wyrazy wieloznaczne. Np. pączek, zamek,…
32. Wyjaśnij związki frazeologiczne:
Koń trojański - niebezpieczny podarunek, podstęp
Puszka Pandory - źródło nieszczęść
Pięta Achillesa - słaby punkt
33. Do podanych wyrazów podaj peryfrazy:
oświecenie - wiek rozumu
róża - kwiat z kolcami
nauczyciel - osoba przekazująca wiedzę
34. Wyjaśnij:
Stoicyzm - kierunek filozoficzny którego autorem był Zenon z Kition. Zasady stoickie oparte są na zachowaniu równowagi duchowej nie zakłóconej radością ani smutkiem. Stoik powinien być: „Jak skała o którą się fale rozbijają a ona niewzruszona stoi.” czyli wszystko przyjmować ze spokojem i żyć zgodnie z naturą i rozumem.
Epikureizm - kierunek filozoficzny stworzony przez Epikura według którego należy postępować rozsądnie, żyć w spokoju, odrzucić przesądy i wiarę w życie pozagrobowe. Jedynym dobrem ma być przyjemność płynąca z życia nie zakłóconego przez strach przed bogiem i śmiercią. Skrajną postawą epikureizmu był hedonizm czyli dążenie do używania życia, wygód i uciech.
Horacjanizm - stworzona przez rzymskiego poetę Horacego postawa wobec życia i moralności. Była swoistym poszukiwaniem złotego środka poprzez połączenie dwóch antycznych filozofii życia: epikureizmu i stoicyzmu.
35. Wyjaśnij:
monoteizm - wiara w jednego boga
archetyp - pierwsze wzory pewnych postaw (np. Prometeusz)
psalm - hebrajska pieśń modlitewno hymniczna. Zbiór 150 psalmów ułożonych w 5 księgach wchodzi w skład pism Starego Testamentu
36. Wyjaśnij:
mit - opowieść o otaczającym ludzkość świecie, opisująca historię bogów, demonów, legendarnych bohaterów oraz historię stworzenia świata i człowieka.
antropomorfizm - nadawanie cech ludzkich
sacrum - sfera święta
37. Wyjaśnij:
politeizm - wiara w wielu bogów
epos - Gatunek epiki. Obejmuje utwory ukazujące dzieje życia legendarnych, częściowo lub całkiem historycznych bohaterów, na tle wydarzeń przełomowych dla danego narodu, lub też opowieść o prapoczątkach tego narodu lub grupy etnicznej, a także omawia początki kultów religijnych.
apokalipsa - gatunek literacki odznaczający się rozbudowaną i ciemną symboliką
38. Wyjaśnij:
franciszkanizm - program wiary radosnej, prostej, płynącej z miłości do świata i wszystkich stworzeń, miłości poddanej ewangelicznym nakazom miłosierdzia, ubóstwa i braterstwa.
filozofia (umiłowanie mądrości) - forma poznania otaczającej nas rzeczywistości, system poglądów dotyczący najbardziej ogólnych problemów bytu i poznania świata
asceza - styl życia polegający na umartwianiu, wyrzekaniu się dóbr materialnych, przyjemności. Zadawanie sobie bólu
39. Na czym polega funkcja informacyjna, podaj przykład
Nadawca przekazuje odbiorcy jakieś informacje np. „Jutro będzie deszcz”
40. Na czym polega funkcja impresywna, podaj przykład
Nadawca wywiera nacisk na odbiorcę np. „Wyjdź z klasy”
41. Na czym polega funkcja ekspresywna, podaj przykład
Nadawca informuje odbiorcę o swoich doznaniach uczuciowych, emocjonalnych np. „Kocham Cię”
42. Na czym polega funkcja fatyczna, podaj przykład
Nadawca upewnia się czy nie został przerwany kontakt np. „Halo”, „słyszysz mnie?”
43. Na czym polega funkcja poetycka, podaj przykład
charakteryzuje się szczególną dbałością o sam komunikat np. fragment wiersza
44. Wyjaśnij związki frazeologiczne:
hiobowe wieści - przerażająca wiadomość
wieża Babel - wielojęzyczny zamęt, różnorodność poglądów
zakazany owoc - rzecz niedozwolona i dlatego pociągająca, pożądana
Wyszukiwarka