„Pojęcie i typologia specjalnych potrzeb edukacyjnych”

„Szkoła dobra dla dzieci ze specjalnymi potrzebami

jest lepszą szkołą dla wszystkich”
Bengt Linquist

Pojęcie specjalne potrzeby edukacyjne pojawiło się już w 1978 roku w Wielkiej Brytanii w dokumencie zwanym Warnock Report i zostało upowszechnione w Deklaracji z Salamanki opublikowanej przez UNESCO w 1994 roku. Polska, jako państwo członkowskie, zobowiązała się do respektowania zawartych w niej postanowień, a dowodem na to są nowelizowane akty wykonawcze ustawy o systemie oświaty. Gwarantują one dzieciom i młodzieży prawo do uzyskania w szkole opieki i pomocy uwzględniającej indywidualne możliwości oraz specjalne potrzeby edukacyjne.

Specjalne potrzeby edukacyjne wg Pani prof. M. Bogdanowicz odnoszą się do tej grupy uczniów, która nie może podołać wymaganiom powszechnie obowiązującego programu edukacyjnego. Mają oni, bowiem znacznie większe trudności w uczeniu się niż ich rówieśnicy. Są w stanie kontynuować naukę, ale potrzebują pomocy pedagogicznej w formie specjalnego programu nauczania i wychowania, specjalnych metod, dostosowanych do ich potrzeb, możliwości i ograniczeń. Powinni być nauczani przez specjalistyczną kadrę pedagogiczną w odpowiednich warunkach bazowych przy uwzględnieniu odmiennych rozwiązań organizacyjnych. Specjalne potrzeby edukacyjne, to te potrzeby, które w procesie rozwoju wynikają z niepełnosprawności dziecka lub z innych przyczyn trudności dziecka. To także identyfikowanie u jednostki tych zakresów i możliwości, w których ma szansę dokonań i osiągnięć, a gdy to jest konieczne - uzyskanie w osiąganiu tych celów odpowiedniej pomocy.

Rozpoznawanie i zaspokajanie specjalnych potrzeb dotyczy zatem osób z odchyleniami od normy. Odchylenia mogą odnosić się do właściwości biologicznych, psychologicznych i społecznych. Mogą mieć charakter ilościowy i jakościowy, przez co wywierają mniejszy lub większy wpływ na przebieg rozwoju i wychowania człowieka. Odchylenia ujemne powodują ograniczenia rozwoju fizycznego i psychicznego, utrudniają naukę i adaptację zawodową, zakłócają społeczne funkcjonowanie człowieka, czyniąc go osobą niepełnosprawną. Odchylenia dodatnie to szczególne uzdolnienia i talenty (J. Jastrząb, 1995).

Kryteria diagnostyczne dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi:

1. Kryterium organiczne:

• Uczniowie z dysfunkcjami ruchowymi - dzieci i młodzież z zaburzeniami w rozwoju motoryki małej (artykulatory, manipulacja) i motoryki dużej (nadmierne bądź niskie napięcie mięśniowe, synkinezje, stereotypie ruchowe, brak koordynacji ruchowej).

• Uczniowie z dysfunkcjami wzrokowymi - dzieci i młodzież niedowidzące i niewidome.

• Uczniowie z dysfunkcjami słuchowymi - dzieci i młodzież niedosłyszące i głuche.

• Uczniowie z dysfunkcjami CUN - dzieci i młodzież z mózgowym porażeniem dziecięcym, epilepsją, afazją dziecięcą.

• Uczniowie z deficytami rozwojowymi w zakresie poszczególnych funkcji poznawczych - dzieci i młodzież z dysleksją rozwojową.

• Uczniowie przewlekle chorzy.

2. Kryterium psychiczne (psychologiczne):

• Uczniowie szczególnie uzdolnieni,

• Uczniowie upośledzeni umysłowo,

• Uczniowie z zaburzeniami rozwoju psychicznego - dzieci z zaburzeniami rozwoju mowy i języka, ze specyficznymi zaburzeniami rozwoju umiejętności szkolnych i funkcji motorycznych,

• Uczniowie z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi - dzieci autystyczne, z zaburzeniami dezintegracyjnymi, hiperkinetycznymi,

• Uczniowie z zaburzeniami zachowania i emocji - dzieci z nadpobudliwością ruchową, z zaburzonym zachowaniem, z zaburzeniami emocjonalnymi, z zaburzeniami funkcjonowania społecznego. (w oparciu o DSM-IV i ICD-10)

Specjalne potrzeby edukacyjne są przyporządkowane konkretnym typom niepełnosprawności, która może występować w postaci wad zmysłów, dysfunkcji narządów słuchu, kalectwa, upośledzenia umysłowego, chorób przewlekłych i niedostosowania społecznego czy w postaci specyficznych trudności w uczeniu się. Należy również uznać, że jedną z podstawowych potrzeb wszystkich dzieci jest uznanie indywidualności oraz dostrzeganie w niej pozytywnych wartości.

Zaspokajanie specjalnych potrzeb edukacyjnych to sprawdzony wyznacznik dobrego nauczania, z którego korzystają wszyscy uczniowie. Każde dziecko może mieć trudności w nauce i to właśnie one powinny stanowić podstawę do udoskonalenia procesu nauczania. Zadaniem nauczyciela w obecnej szkole jest szukanie takich rozwiązań, które uwzględniłyby indywidualne różnice między dziećmi. Uczniowi o specjalnych potrzebach edukacyjnych należy zapewnić dodatkowe wsparcie, które wzmocniłoby efektywność nauczania. To na szkole spoczywa odpowiedzialność za zorganizowanie zajęć szkolnych w taki sposób, aby wszyscy uczniowie mogli rozwijać się zgodnie ze swoimi zdolnościami, potrzebami, możliwościami i ograniczeniami.

Poniższy schemat przedstawia podział uczniów ze względu na specjalne potrzeby edukacyjne (J. Jastrząb)

Niezależnie od typów definicji czy klasyfikacji niepełnosprawności należy pamiętać przede wszystkim o jednym, że sama wada nie tworzy osobowości człowieka, a głębokość wady nie określa jego możliwości. Dzieci niepełnosprawne różnią się między sobą tak bardzo, jak wszystkie inne dzieci. Są wśród nich dzieci powolne i bardzo szybkie, jedne lubią rywalizację inne unikają porównań, są dzieci wesołe, gadatliwe, pracowite i leniwe, pogodne i złośliwe. Łączy je jedno - potrzeba zrozumienia i akceptacji, wspólna wszystkim ludziom.

Rozpoznawanie i zaspokajanie tych potrzeb musi zatem dotyczyć wszystkich dzieci - zarówno tych z zaburzeniami i dysfunkcjami rozwojowymi, jak również tzw. przeciętnych oraz wybitnie zdolnych. Zwraca tutaj uwagę relatywność pojęcia „specjalne potrzeby edukacyjne” i jego interakcyjny charakter - specjalna potrzeba edukacyjna jest wypadkową możliwości i braków dziecka oraz możliwości i braków otoczenia. Im wcześniej dokona się rozpoznania i zdiagnozowania deficytu u dziecka, tym większa skuteczność w zaspokajaniu jego specyficznych potrzeb. Stanowisko zorientowane na program, w którym potrzeby edukacyjne traktuje się jako efekt całego szeregu czynników, szczególnie zaś zadań stawianych uczniowi oraz warunków istniejących w klasie zakłada tezy , iż:

• każde dziecko może mieć trudności w szkole,

• trudności te mogą być dla nauczyciela drogowskazem do zmiany,

• udoskonalania nauczania, stylu pracy,

• zmiany w stylu pracy nauczyciela prowadzą do poprawy warunków nauczania wszystkich dzieci,

• nauczyciele pragnący osiągnąć lepsze efekty dydaktyczno - wychowawcze powinni otrzymywać wsparcie od władz oświatowych.

Stanowisko to zakłada zatem konieczność uszanowania różnorodności i indywidualności zarówno dzieci, jak i nauczycieli oraz ze szczególną uwagą traktuje ideę samokształcenia
i wspierania nauczycieli stosujących innowacyjne formy i metody pracy. W tak rozumianym podejściu do specjalnych potrzeb edukacyjnych kładzie się nacisk na: celowość nauczania, które powinno się skupiać wokół nadawania osobistego znaczenia zdobywanym doświadczeniom, różnorodności zajęć, roli refleksji w uczeniu się, odpowiedniej organizacji czasu, dającej możliwość korzystania z pomocy tak, by nauczyciel miał szansę na maksymalną interakcję z dziećmi. Praktyka pedagogiczna w pracy z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych wskazuje, iż właśnie ta koncepcja wpływa korzystnie na rozwój osobowości dziecka.

Trudno mówić o klasyfikacji specyficznych potrzeb edukacyjnych, gdyż są one przyporządkowane konkretnym typom niepełnosprawności. Niezależnie jednak od jakichkolwiek podziałów za jedną z podstawowych potrzeb należy przyjąć uznanie indywidualności każdego dziecka oraz dostrzeganie w niej wartości pozytywnych.

Specjalne potrzeby edukacyjne dotyczą sprawdzonych wyznaczników dobrego nauczania, z których mogą skorzystać wszystkie dzieci. Zatem różnice między ludźmi są czymś normalnym i naturalnym, a nauczanie, zgodnie z Ustawą o systemie oświaty, winno być dostosowane do możliwości psychofizycznych uczniów. To nie dziecko ma dostosować się do z góry określonych ustaleń dotyczących tempa i charakteru uczenia się. Nauczyciel powinien szukać alternatywnych i skutecznych rozwiązań, które uwzględniłyby indywidualne różnice między uczniami. Dziecku ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi należy zapewnić takie dodatkowe wsparcie, które zapewniłoby efektywność jego kształcenia. Odpowiedzialność za zorganizowanie zajęć szkolnych w taki sposób, aby umożliwić uczestnictwo każdemu dziecku, zapobiegając tym samym przekształcaniu się niepełnosprawności w przeszkodę, to zadanie dla szkoły.

Praca z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych

U podstaw współczesnego myślenia o edukacji niepełnosprawnych tkwią następujące twierdzenia:

• efektywność nauczania tych osób najbardziej wiąże się z ich potrzebami psychicznymi i społecznymi, a nie z rodzajem i stopniem niepełnosprawności,

• sprawność psychiczna, społeczna i fizyczna uczniów jest tak zróżnicowana, że rozgraniczenie między pełnosprawnością i niepełnosprawnością staje się w wielu przypadkach niemożliwe,

• trudności napotykane w kształceniu niepełnosprawnych są często zwielokrotnieniem podobnych trudności, z którymi borykają się uczniowie pełnosprawni,

• istota edukacji niepełnosprawnych sprowadza się do indywidualnego traktowania w procesie nauczania osób o specjalnych potrzebach edukacyjnych z uwzględnieniem ich właściwości fizycznych, psychicznych i społecznych oraz stworzenia warunków ich rozwoju.

Opierając się na powyższych tezach, nauczyciel pracujący z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych powinien respektować w praktyce trzy zasady:

• częściowego udziału - dziecko niepełnosprawne nie jest w stanie wykonać wszystkich zadań w czasie lekcji; mimo to jego obecność jest celowa i sensowna,

• korzystania z koncepcji intelektualnego zaangażowania - dziecko powinno otrzymywać polecenia i zadania adekwatne do swoich możliwości,

• inteligencji wielorakich według teorii Gardnera, zgodnie z którą nie istnieją tylko dwa rodzaje inteligencji: logiczno - matematyczna i werbalno - lingwistyczna, mierzone w teście na inteligencję; istnieją również inne inteligencje: muzyczno-rytmiczna, wzrokowo-przestrzenna, fizyczno-ruchowa czy interpersonalna.

W kształceniu i wychowaniu dzieci i młodzieży z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi dzieci te wymagają w procesie edukacji szczególnie:

• nauczycieli-specjalistów;

• specjalnego, zindywidualizowanego w zakresie tempa i wymagań programu oraz adekwatnych metod nauczania

• odpowiednich warunków lokalowo-bytowych, w jakich odbywa się proces nauczania;

• specjalnych form odpytywania i sprawdzania poziomu ich wiedzy i umiejętności czyli oceniania wewnętrznego r zewnętrznego.

Rodzaje kształcenia dla uczniów z SPE

• Kształcenie specjalne.

• Kształcenie integracyjne.

• Kształcenie w szkołach ogólnodostępnych.

• Kształcenie w ośrodkach szkolno-wychowawczych.

• Kształcenie w ośrodkach socjoterapii.

Formy pomocy dla uczniów z SPE

• Rewalidacja.

• Klasy i zajęcia terapeutyczne.

• Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze.

• Zajęcia specjalistyczne: korekcyjno-kompensacyjne, logopedyczne, socjoterapeutyczne.

• Indywidualny tok nauki.

• Dostosowanie wymagań edukacyjnych.

Ze względu na zróżnicowanie typów niepełnosprawności nie sposób z osobna omówić zasad pracy dla każdej z tych grup. Jest to przedmiot rozważań pedagogiki specjalnej. Natomiast dla przybliżenia zagadnienia warto przytoczyć te procedury pracy, które w praktyce pedagogicznej są istotne jako ogólne zalecenia dotyczące tego, co robić, a czego nie robić, aby osiągnąć zamierzone cele i być skutecznym. Racjonalność tego podejścia polega na uruchamianiu różnych instrumentów i programów usprawniających indywidualne cechy zachowań dziecka, adekwatnych do istniejących wymagań i oczekiwań otoczenia, z którymi nie zawsze osoba niepełnosprawna potrafi sobie poradzić.

Za uniwersalne należy uznać następujące zasady pracy:

• sukcesu - uwzględnianie aktualnych potrzeb i możliwości dziecka (myślenie pozytywne),

• ścisłej integracji doświadczeń percepcyjnych, ruchowych i językowych w ćwiczeniu różnych funkcji praktycznych,

• aktywnego, wielostronnego mobilizowania do wykonywania zadań przez stosowanie różnorodnych form ćwiczeń,

• doboru odpowiednich metod, technik i środków,

• wyzwalania otwartości, bezpośredniości i spontaniczności w komunikowaniu się z najbliższym otoczeniem,

• pełnej akceptacji i tolerancji, idea tworzenia partnerskiego stosunku z dorosłymi,

• przyjmowania różnych zakresów wolności i autonomii - możliwość wyboru i dobrowolności podjęcia oferty współpracy z opiekunem, instruktorem, wychowawcą,

• stopniowego, ewolucyjnego i regularnego osiągania zamierzonych celów pracy oraz jej kontynuacji w perspektywie całej edukacji,

• uczenia się dla życia w środowisku przez uczestnictwo, działanie i przeżywanie oraz dopasowywanie wymagań do poziomu rozwoju i jego następnych etapów,

• całościowego, komplementarnego, wszechstronnego, zintegrowanego podejścia do dziecka niepełnosprawnego.

Pragną także zaprezentować kilka wskazówek praktycznych do pracy z dzieckiem o SPE:

Jak pomóc dziecku z upośledzeniem umysłowym w klasie

• dobra znajomość możliwości ucznia ze szczególnym uwzględnieniem jego mocnych stron takich jak: dobra pamięć mechaniczna) uzdolnienia muzyczne, empatia i inne,

• zwracamy się do ucznia zawsze po imieniu, z poszanowaniem jego godności bez zdrobnień i infantylnych zachowań,

• posadzić dziecko blisko nauczyciela,

• umożliwić pracę w małych grupach, korzystając ze wsparcia i kompetencji kolegów,

• zwiększyć częstotliwość wzmocnień pozytywnych,

• kierować do dziecka krótkie, zrozumiałe polecenia,

• podkreślać markerem rzeczy ważne do zapamiętania,

• przygotować sprawdziany o niższym stopniu trudności, praktyczne,

• dać możliwość korzystania z różnych pomocy dydaktycznych (plakaty, plansze, kalkulator, liczmany),

• angażować częściej uczniów w czynności zadaniowe, manipulacyjne,
  o charakterze praktycznym,

• ocena osiągnięć ucznia powinna oceniać nie tyle efekt, ile wysiłek włożony w pracę,

• pomóc dziecku znaleźć najlepszy dla niego sposób uczenia i zapamiętywania,

Praktyczne wskazówki dla dzieci słabo widzących i ich rodziców i nauczycieli.

1. W sytuacji czytania i pisania należy (można):

• Stosować odpowiednie światło - takie, przy którym używając pomocy optycznych można uzyskać najlepszy kontrast i doświetlenia np. czytanego tekstu w różnych porach dnia,

• Do czytania książek używać statywu, najlepiej z regulacją, zapewni on wygodną pozycje, w ręku trzymana będzie tylko pomoc optyczna, można zrezygnować ze statywu, kiedy książka jest lekka,

• Do odznaczania czytanej linijki stosować odpowiednio wycięty szablon, tzw. „okienko”,

• Kontrast czytanego tekstu poprawi się, jeżeli będziemy używać kolorowych folii w odcieniu żółtym, zielonym, różowym (słabo widzący najchętniej stosują folię żółtą), które poprawiają kontrast,

• Zaznaczyć spinaczem miejsce czytanego tekstu,

• Czytać, leżąc na brzuchu, aby pozwolić zachować mniejszą odległość od czytanego tekstu,

• Położyć pod czytaną kartkę arkusz czarnego papieru aby uniknąć efektu prześwietlenia druku,

• Do pisania używać cienkopisów, flamastrów, pisaków oraz papieru o linijkach nie utrudniających odczytanie tekstu,

• Stosować kolorowe flamastry do podkreślania, co ułatwi orientacje w odczytywanym tekście,

• Zachęcać dziecko do wyboru najdogodniejszych dla niego ruchów oczu, głowy (może czytać, trzymając oczy i głowę nieruchomo przemieszczając tylko książkę, przesuwając oczy lub głowę po nieruchomej książce),

• Podzielić książki działami i oznaczyć je dowolnie wybranymi kolorowymi taśmami (można też tę metodę zastosować do oznaczania dokumentów).

2. W sytuacji poruszania się, prac domowych, samoobsługi, zajęć relaksacyjnych należy (można):

• Podczas słonecznej pogody stosować specjalnie przyćmione szkła, mogą być to zasłonki, które zakłada się na okulary, a przy wejściu w cień podnosi się do góry (ciemne szkła obniżają wtedy ostrość),

• Iść za drugą osobą, w przypadku, kiedy podłoże jest wzorzyste i trudno je zauważyć np. schody),

• Aby coś odszukać, można poprosić osobę towarzyszącą lub inną by wskazała kierunek interesującego nas miejsca, stosując analogie położenie zegara,

• Stawać tyłem do słońca, przy rozpoznawaniu np. znaków drogowych,

• Do jasnych produktów używać ciemnych naklejek i odwrotnie, np. mleko wlać do ciemnego kubka,

• Miarki temperatur np. na kuchence gazowej czy naczyniu szklanym oznaczyć kolorową taśmą,

• Piłki lub inne zabawki wybierać w kolorze, aby kontrastowały z tłem,

• Unikać jaskrawych i wzorzystych obrusów, tapicerek, gdyż trudno na nich znaleźć przedmiot,

• Należy maksymalnie rozwijać u dziecka możliwość posługiwania się wzrokiem przy wykonywaniu codziennych czynność,

• Rodzice powinni dbać o to, aby dziecko systematycznie i właściwie używało wzroku i miało okazję do zbierania informacji funkcjonalnych w różnych warunkach życia rodzinnego i szkolnego.

Co warto wiedzieć o dziecku z uszkodzonym słuchem?

l. Obecnie wszystkie noworodki powinny mieć (i najczęściej mają) badanie słuchu zaraz po urodzeniu.

2. Jeżeli mamy podejrzenie, że dziecko ma problem ze słyszeniem należy koniecznie skierować go do laryngologa i prosić o wynik badania słuchu zwany audiogramem.

3. Kiedy powinniśmy się zastanowić czy dziecko dobrze słyszy?

• Nie budzi się pomimo silnego hałasu,

• Nie reaguje na swoje imię gdy wołamy go z innego pomieszczenia,

• Uporczywie patrzy nam na naszą twarz i usta gdy się do niego

zwracamy,

• Ciągle prosi o powtórzenie,

• Widoczne jest, że słuchając odwraca się do źródła dźwięku jedną stroną, stale tym samym uchem,

• Nie wie co ma robić podczas zabaw grupowych gdy stoi pierwszy w szeregu,

• Często dopytuje kolegów co trzeba robić, zagląda co oni piszą, wierci się w ławce ogląda się do tyłu itp.

• Robi mnóstwo błędów przy pisaniu ze słuchu, nieraz zniekształcając zupełnie wyrazy,

4. Na podstawie zaświadczenia od laryngologa kierujemy dziecko w każdym wieku do poradni psychologiczno-pedagogicznej (od urodzenia do 22 roku życia).

5. Dziecko w poradni może otrzymać m.in.

• Opiekę psychologiczną,

• Opiekę surdopedagogiczną,

• Opiekę surdologopedyczną,

• Opinię potrzebie wczesnego wspomagania,

• Zwolnienie z nauki jednego języka obcego,

• Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego dla słabo słyszących,

• Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego dla niesłyszących,

Dziecko z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej

Kryteria nadpobudliwości:

• Zaburzenia koncentracji uwagi (nie potrafi skupić się na szczegółach i robi błędy przez nieuwagę, ma trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniu, nie słyszy tego co się do niego mówi, nie wykonuje poleceń i nie kończy zadań szkolnych, nie odrabia pracy domowej, gubi zeszyty przedmioty itp.)

• Hiperaktywność (często wykonuje nogami i rękoma mimowolne ruchy, nie może usiedzieć na miejscu, biega po całym pomieszczeniu, jest ciągle w ruchu, za dużo mówi, zmienia formy aktywności bez ukończenia zadania)

• Impulsywność (wyrywa się do odpowiedzi, ma trudności z oczekiwaniem na swoją kolejność, agresywność)

Symptomy te mają następującą charakterystykę:

1. Długość trwania przynajmniej 6-miesięcy,

2. Wysoki stopień intensywności,

3. Wpływ uboczny na społeczne i poznawcze funkcjonowanie dziecka w domu i szkole,

4. Wystąpiły u dziecka poniżej 7-go roku życia

W jaki sposób wspierać ucznia nadpobudliwego psychoruchowo?

„W domu, gdzie mieszka ktoś z ADHD nawet kot i złota rybka mogą potrzebować terapii.”

Zasady o których należy pamiętać:

1. Optymalnym miejscem nauczania dziecka z ADHD jest mało liczna klasa o charakterze integracyjnym.

2. Nie karać za objawy.

3. Częste kontakty z rodzicami.

4. Nie wzmacniać niewłaściwych zachowań.

5. Mówić tak , aby słyszało.

6. Stworzyć uporządkowany ład.

7. Miejsce w klasie.

8. Dziecko z ADHD musi się ruszać więcej niż jego rówieśnicy!

9. Dziecko z ADHD może pracować krótko.

Wskazówki praktyczne do pracy z uczniem nadpobudliwym

1. Lekkie dotknięcie albo krótkie zachęcające spojrzenie ułatwi dziecku skupienie się na osobie Nauczyciela, kiedy ten do niego się zwraca.

2. Wskazówki, instrukcje, wyjaśnienia, muszą być formułowane jasno, zwięźle, w prostych słowach; zbyt skomplikowane i zmienne formy robią dziecku mętlik w głowie.

3. Nauczyciel powinien jasno określić swoje wymagania i zapowiedzieć czego będzie żądał. Polecenia muszą być podawane wprost i należy się upewnić, czy informacja dotarła do dziecka.

4. Dziecko powinno o ile to możliwe, powtarzać ważne polecenia własnymi słowami.

5. Sygnały określające kolejne etapy lekcji, powinny być jasno zdefiniowane.

6. Podczas pracy dziecka, na stole nie powinno znajdować się nic, co mogły je rozpraszać.

7. Na każde zadanie powinien być przeznaczony określony czas.

8. Należy sprawdzać, czy dziecko wykonuje zadana pracę (dotyczy także domowych).

9. Dziecko potrzebuje częstych informacji zwrotnych czy dobrze wykonuje kolejne etapy swojego zadania.

10. Nauczyciele powinien często za pomocą sygnałów niewerbalnych kierować uwagę dziecka z powrotem na wykonywane zadanie: bez słowa wyjąć mu przedmiot z ręki, którym się bawi, odwrócić głowę we właściwym kierunku, wskazać na miejsce w zeszycie, gdzie powinien pisać.

11. W czasie przeznaczonym na pracę nie pozwalać na wstawanie z miejsca.

12. Nauczanie totalne dziecka z ADHD

• Wyróżnianie najważniejszych zagadnień i informacji,

• Podkreślanie ich na tablicy kolorowo,

• Zaznaczanie podczas wypowiedzi sygnałem: Uwaga, To ważne.

• Używanie schematów, diagramów, tabel (o ile nie są zbyt szczegółowe),

• Dobrze używać modeli lub pomocy wizualnych.

To, że się powiedziało uczniom, nie znaczy, że Oni to usłyszeli!!!

To nie Twoja wina, że w tej klasie jest nadpobudliwe dziecko, ale też nie jest wina tego dziecka.

Na podstawie książki Corduli Neukaus pt.: „Dziecko nadaktywne” oraz Tomasza Wolańskiego, Artura Kołakowskiego i Magdaleny Skotnickiej „Nadpobudliwość u dzieci”

Pracując z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych, należy przede wszystkim pamiętać, iż każdy z nas jest inny, każdy ma swoje mocne i słabe strony. Sprawa podstawowa to odkryć je i wykorzystać w największym stopniu. Podkreślanie tego, co dziecko potrafi, przy wzajemnym zaufaniu i poczuciu respektu, pozwala na budowanie pozytywnego obrazu samego siebie. Temu celowi służą szkoły, w których tworzy się dobrze rozumianą integrację - one mają przekonać swoich uczniów o własnej wartości, o ich znaczeniu dla społeczeństwa, stworzyć wszystkim równe szanse startu w dorosłe życie.

mgr Andrzej Kasprzyk

LITERATURA:

1. Buryn U., Hulboj T., Kowalska M., Podziemska T.: Mój uczeń nie słyszy. Poradnik dla nauczycieli szkół ogólnodostępnych. MEN, Warszawa 2001

2. Kilka praktycznych wskazówek przydatnych w rehabilitacji i wychowaniu dziecka z uszkodzonym narządem słuchu. Instytut Fizjologii i patologii Słuchu, Warszawa 2003

3. Dziecko niepełnosprawne ruchowo. Część 2. Usprawnienie ruchowe. Pod red. M. Borkowskiej. WSIP. Warszawa 1998

4. Szczygieł B.: Jak pracować z dzieckiem niepełnosprawnym? Oficyna Wydaw. „Impuls”, Kraków 2001

5. Pedagogika specjalna. Pod red. W. Dykcika. Wydaw. Naukowe Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 1998

6. Poradnik dydaktyczny dla nauczycieli realizujących podstawę programową w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum z uczniami niewidomymi i słabo widzącymi. Pod red. S. Jakubowskiego. MEN, Warszawa 2001

7. Poradnik Metodyczny dla nauczycieli pracującymi z dziećmi z uszkodzonym wzrokiem w systemie integracyjnym. Tadeusz Majewski, Warszawa 1997

8. Poradnik metodyczny dla nauczycieli kształcących uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim w szkołach ogólnodostępnych i integracyjnych. MEN, Warszawa 2001

9. Wyczesany J.: Oligofrenopedagogika. Wybrane zagadnienia pedagogiki upośledzonych umysłowo. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków1998

9

uzdolnienia i talenty specjalne

niepełnosprawności złożone

zaburzenia rozwoju mowy

specyficzne trudności w uczeniu się

upośledzenie umysłowe

zaburzenia zachowania

przewlekłe choroby somatyczne i psychiczne

trudności w uczeniu się

defekty zmysłów

uszkodzenie narządów ruchu

zaburzenia emocjonalne

TA SAMA NATURA LUDZKA

---