Współczesne koncepcje i teorie wychowania

Teoria wychowania jest działem pedagogiki ogólnej, tak jak dydaktyka. Jest to nauka empiryczne (doświadczalna), wszystkie wykryte prawidłowości są weryfikowane przez doświadczenie.

Biorąc pod uwagę rodzaj instytucji opiekuńczo - wychowawczej możemy wyróżnić np. metodykę pracy w szkole, metodykę wychowania w świetlicy. Biorąc pod uwagę funkcję wychowawców możemy wyróżnić np. metodykę pracy wychowawcy w internacie, metodykę pracy wychowawcy w domu dziecka. Biorąc po uwagę rodzaje celów wychowania możemy wyróżnić: metodykę wychowania moralnego w szkole, metodykę wychowania estetycznego w świetlicy.

Zadania teorii wychowania:

- określanie ideałów wychowania i wyprowadzanie z niego bardziej szczegółowych celów wychowania. Teoria wychowania zajmuje się określaniem pożądanego kształtu osobowości, którą chcemy uzyskać poprzez zabiegi wychowawcze.

• Dostarczanie zasad stawiania diagnoz dotyczących rzeczywistości wychowawczej (procesów wychowawczych). Chodzi tu o dostarczanie diagnoz środowiska wychowawczego wychowanka (badanie rodziny, grup rówieśniczych).

• - Wyjaśnienie procesów, zjawisk i mechanizmów kształtowania się osobowości człowieka,

- Gromadzenie, sprawdzanie i systematyzowanie wiedzy o tym, jak organizować i realizować działanie wychowawcze,

- Gromadzenie wiedzy o tym, jakie są warunki skuteczności działań wychowawczych,

Teoria wychowania jest nauką o celach, formach metodach działań wychowawczych i warunkach ich efektywnej realizacji, czyli jest to nauka o całości działań wychowawczych.

Podstawowe pojęcia teorii wychowania:

- socjalizacja - najstarsze pojęcie. Przez socjalizację określa się zamierzony i niezamierzony wpływ na jednostkę, który prowadzi do uzyskania kompetencji do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym.

Socjalizacja obejmuje ogół wpływów zamierzonych, czyli wpływów szkoły i innych palcówek opiekuńczo

- wychowawczych i wpływy niezamierzone, czyli wpływy grup rówieśniczych, środowiska lokalnego, sąsiedzkiego, wpływ TV, prasy, radia.

- kompetencje - pewne zdolności do percepcji (postrzegania) rzeczywistości. Człowiek kompetentny potrafi postrzegać rzeczywistość i ją rozumieć. Z drugiej strony kompetencje odnoszą się również do wykonywania działań. Tutaj człowiek kompetentny to taki, który potrafi działać w praktyce.

Kompetencje mają 3 cechy:

- są stopniowane tzn. można mieć kompetencje średnie, niskie, wysokie,

- mogą być różne w różnych dziedzinach (np. wysokie kompetencje w jednej dziedzinie, niskie w innej),

- z faktem istnienie kompetencji wiąże się to, że zawsze istnieją określone osoby, które są powołane do oceny kompetencji innych ludzi (do badania kompetencji nauczycieli powołani są dyrektorzy, kurator),

Kompetencje obejmują:

- umiejętności zachowania się w różnych sytuacjach,

- uczestnictwo w życiu publicznym,

- funkcjonowanie w grupie zgodnie z funkcjonującym w niej wzorem osobowości, Socjalizacja:

- wprowadzanie w świat wartości,

- proces, który prowadzi do uspołecznienia jednostki, Człowiek uspołeczniony to taki, który w swoich działaniach potrafi kierować się potrzebami, motywami, dążeniami innych osób.

- wychowanie - (w szerokim znaczeniu) wychowanie którym zajmuje się pedagogika ogólna.

Takie wychowanie to celowe, świadome i zamierzone dokonywanie zmian w osobowości człowieka przebiegające w postaci interakcji społecznych.

Z definicji tej wynikają 3 warunki, które muszą być spełnione, aby dane oddziaływanie można było nazwać wychowaniem. Można wychowywać klasę, ale tylko wtedy, gdy oddziaływania wychowawcy doprowadzają do zmiany osobowości wszystkich uczniów. wychowanie - ( w wąskim znaczeniu) różni się od wychowania w szerokim ujęciu, tylko tym, że dotyczy tylko jednej sfery osobowości.

PEDAGOGIKA NIEAUTORYTALNA

Thomas Gordon

Pedagogia Thomasa Gordona, określana powszechnie mianem wychowania bez zwycięzców i bez pokonanych, opiera się na teorii równoważnych (symetrycznych) stosunków interpersonalnych między ludzmi, w tym także między dorosłymi (wychowawcami) a (małymi) dziećmi czy młodzieżą. Każdy w tych relacjach musi być traktowany podmiotowo, z pełnym poszanowaniem jego praw i potrzeb.

Cele wychowania Gordon wyprowadza ze sposobu postrzegania dziecka uważając, że jest ono człowiekiem ze wszystkimi ludzkimi cechami, uczuciami i reakcjami oraz uniwersalne wartości, które dają możliwość bycia wolnym, samookreślającym się podmiotem własnego myślenia.

Pedagogika filozoficzno - normatywna

Związek pedagogiki z filozofią:

• Wg K. Kotłowskiego pedagogika wywodzi się z filozofii. Naukowiec usiłujący wyzwolić się od wpływów filozofii w swoich badaniach z reguły popada nieświadomie w zależność od innej filozofii.

• W badaniach należy brać pod uwagę nie tyle jakąś wyodrębnioną szkołę filozoficzną naszej cywilizacji.

• Pedagogika filozoficzna musi pozostawać w ścisłym związku z pedagogiczną empirią, wtedy można liczyć na osiągnięcie sukcesów wychowawczych.

• Istotą wychowania jest dążenie do osiągnięcia jakichś wartości dla społeczeństwa i/lub dla jednostki.

• Wychowawca powinien znać nie tylko cel, ale strukturę oraz hierarchię wartości.

• Wychowanie człowieka jest procesem jego integracji wokół wartości z zachowaniem pewnych prawidłowości (wyznaczają one fazy rozwoju psychofizycznego i naturę wartości i ich hierarchię.

Wg Kotłowskiego:

Wychowanie - należy do jednego z najbardziej złożonych działań człowieka, jakim jest jego oddziaływanie na drugą ludzką świadomość w celach wychowawczych. 

Działalność wychowawcza - takie działanie, mające na celu rozwój osobowości dziecka przez włączenie go w służbę uznawanych przez społeczeństwo wartości.

Aktem pedagogicznym - jest każda świadoma czynność człowieka, która zorientowana jest na jakiś cel wychowawczy. Akt ten dzięki swojej normatywności jest czymś dynamicznym.

• Pedagogika wywodzi się z filozofii; należy brać pod uwagę cały dorobek filozoficzny naszej cywilizacji.

• Istotą wychowania jest dążenie do osiągnięcia wartości.

• Wychowanie - integracja wychowanka wokół wartości; zgodne z wartościami.

• Wychowanie musi wpływać na osobowość dziecka (intelekt, uczucia, wola).

• Wychowanie musi być adekwatne do rozwoju.

Chrześcijańska pedagogika personalno - egzystencjalna

Personalizm jest jednym z ważniejszych kierunków we współczesnej filozofii, jak również radykalnym nurtem w naukach o wychowaniu. Afirmuje on bowiem każdy podmiot, który jest zaangażowany w proces socjalizacji, kształcenia i wychowania - jako osobę.
Obejmuje wszystkie prądy i nurty w teoriach pedagogicznych, które ukazują osobę jako istotę autonomiczną, jej godność i rozumność. Elementem konstytutywnym dla personalizmu jest afirmowanie zdolności osoby do miłości oraz samo świadomości. Osoba ludzka posiada w sobie walor niepowtarzalny i nadrzędny wobec wszystkich wartości materialnych, struktur ekonomicznych czy społeczno politycznych . Personalizm to każda nauka przypisująca osobom ważne miejsce w rzeczywistości . Uważano, że "z godnością osoby wiążą się jej prawa zarówno ludzkie, jak obywatelskie i społeczno - gospodarcze" . Zadaniem wychowania jest prowadzić człowieka w jego dynamicznym rozwoju. Zastosowanie personalizmu w wychowaniu ma prowadzić do dynamicznego rozwoju człowieka, które kształtuje go jako osobę. Celem wychowania zaś ma być zdobywanie duchowej i wewnętrznej wolności oraz dążenie do wolności zewnętrznej w życiu społecznym przez podporządkowanie swoich celów dobru wspólnemu.

.

1. Punktem wyjścia jest zrozumienie wychowanka, wejście w jego świat z zainteresowaniem i życzliwością; postawienie się na miejscu tych, których spotykamy.

2. Wychowanek nie jest kimś gorszym lub mniej wartościowym od wychowawcy. Wady i braki trzeba dostrzegać, ale nie można ich utożsamiać z wychowankiem. Trzeba odnaleźć w nim obraz Boga, który go kocha i mu przebacza.

3. W relacjach między wychowawcą a wychowankiem trzeba dążyć ku przyjaźni nie oczekując wdzięczności i przywiązania. Dać wychowankowi odczuć miłość bez zasłaniania Chrystusa, który kocha go najbardziej.

4. Proces wychowania to wsłuchiwanie się w wychowanka. Nie narzucanie i przymuszanie, lecz delikatna pomoc do budzenia zainteresowania

5. Celem jest dopomożenie wychowankowi w odnalezieniu jego miejsca w życiu i powołania ku dojrzałości ludzkiej i chrześcijańskiej.

Pedagogika społeczno - personalistyczny

• U podstaw warstwy duchowej realizuje się samokształcenie i samowychowanie.

• Samokształcenie to nie tylko aktywizacja intelektualna, lecz także artystyczna i techniczna, społeczna i moralna, polityczna i filozoficzna, w zakresie kultury fizycznej i kultury towarzyskiej.

• Celem samokształcenia jest nie tylko opanowanie odpowiednich wiadomości i ciągłości, lecz nabycie umiejętności wartościowania i wyboru oraz kształtowania swej osobowości.

• Człowiek jako istota dojrzała w fazie duchowej i rozumna, wykształcona i wolna, rozwija się w działaniu i wysiłku na rzecz nieprzemijających uniwersalnych wartości dobra, prawdy i piękna.

• Warunkiem powodzenia w życiu każdego człowieka jest poznanie właściwości swego charakteru oraz wyzyskiwanie w walce życiowej jego dobrych stron, liczenie się z jego stronami ujemnymi.

• Walorem pedagogiki Kamińskiego jest określenie kierunku pożądanych i możliwych zmian osobowościowych i społecznych

Wychowawca:

1. Nie stawia siebie ponad ani poza młodzieżą, lecz wśród niej.

2. Jest czynny razem z młodymi i wśród młodych.

3. Doradza - nie narzuca, inspiruje i sprawdza, a nie wykonuje czegoś za młodzież.

4. Kontroluje, gdyż wie, że młodzież lubi być kontrolowana przez tych, którzy jej przewodzą.

5. To człowiek, który chce wychowywać i nigdy ten, który jest do wychowywania zmuszany.

Pedagogika serca

Należy respektować podmiotowość dziecka w procesie wychowania. . Nie wolno traktować dziecka przedmiotowo, jako własności jego rodziców. Dominuje u większości osób dorosłych pogląd, że rodzic jest właścicielem dziecka, jego panem i władca. „To moje dziecko, ja sprawuje nad nim władze, mam prawo zrobić z nim co zechce.

Mówiąc o prawach dziecka stwierdza, że podstawowym jego prawem jest prawo do miłości. Dziecko pozbawione miłości nie może rozwijać się prawidłowo.

Dziecko jest człowiekiem i wszystkie prawa należne człowiekowi, są należne również jemu.

W pedagogice serca nie ma miejsca na wymuszanie określonych zachowań poprzez stosowanie kar cielesnych. Kary takie uderzają w nietykalność cielesna dziecka i uwłaczają jego godności. Jedynym elementem motywującym może być miłość i relacja pełna szacunku. Stosowanie kar cielesnych nazywa okaleczaniem dzieciństwa swoich podopiecznych.

Duchowa pedagogika miłości

Wychowawca musi mieć serce, sferę własnego ducha, by pomóc uczniom w rozwoju mocy ich własnych serc i własnej duchowości.

Wychowanie postrzegane jest jako wychowanie funkcjonalne, czyli niezamierzone wpływy środowiska oraz wychowanie intencjonalne, będące ukierunkowaniem socjalizacji. To ostatnie kreujemy dzięki własnym działaniom pedagogicznym, mającym dwa aspekty: przeciwdziałający (profilaktyczny) i budujący. Ten pierwszy rodzaj działań jest nieprzyjemną dla wychowanka i uciążliwą częścią wzajemnych interakcji. Pojawia się w sytuacjach konfliktowych lub zagrażających bezpośrednio życiu lub bezpieczeństwu. Czasami pedagog odwołuje się w takich sytuacjach do nacisku i przemocy.

Drugi aspekt działań pedagogicznych jest najradośniejszą stroną wychowania, a sprowadza się do wspierania i pobudzania wychowanka poprzez kształtowanie „odżywczego” środowiska jego życia i rozwoju oraz poprzez wychowanie w miłości.

1. danie oparcia dziecku

1. stworzenie mu emocjonalnego bezpieczeństwa

2. zagwarantowanie mu spokoju

3. respektowanie dziecięcego świata

4. dostosowanie wystroju pomieszczeń do aktywności edukacyjnej dziecka

5. pielęgnowania wspólnoty.

W centrum wychowania jako pobudzania i wspierania rozwoju ucznia sytuuje miłość. To, co rzeczywiście motywuje człowieka do pozytywnego działania, to jego rozwinięte, ukształtowane serce. W nim bowiem zakorzeniona jest wyższa natura człowieka, pozwalając mu na nabranie dystansu do samego siebie, wskazując drogę do samodoskonalenia się. Uczucia dziecka mają być uszlachetniane przez wartości nadrzędne.

Wychowanie drugiego człowieka musi być zgodne z naturą, co oznacza, że jego zadaniem nie może być kształtowanie dziecka na wzór tego, co powstało w zamyśle społeczeństwa lub wychowawcy, ale rozwijanie w nim tego, co w nim samym istnieje i co pcha go do rozwoju i samourzeczywistniania. Dzieci przeżywają świat zupełnie inaczej, żyją marzeniami, wyobrażeniami, a ich pytania dotyczą w zasadniczy sposób sensu zjawisk a nie ich przyczyny. Dlatego trzeba znów stać się troszeczkę dzieckiem, aby móc z nim rozmawiać i wprowadzać we własny sposób postrzegania świata.

Wychowawca musi mieć możliwość oddziaływania na dziecko, musi - w pewnej formie - mieć nad dzieckiem władzę. Władza ta jest fundamentem, na którym spoczywa całe wychowanie. Nie da się uniknąć we wzajemnych interakcjach z dorastającym dzieckiem sprawowania nad nim władzy.

Pedagogika niedyrektywna

Do natury pedagogiki jako nauki o wychowaniu należy nie tylko formułowanie sądów postulujących proces wychowawczy, ale i ukazujących to, jak powinien on przebiegać.

W różnego rodzaju propozycjach, wręcz receptach (dyrektywach) wychowawczych pojawia się przekonanie, że jest możliwe wyrobienie u dzieci i młodzieży pożądanych przez dorosłych cech czy właściwości osobowościowych. Nic też dziwnego, że na rynku oświatowym dominują podręczniki i poradniki, w których są zawarte najprzeróżniejsze wskazania, normy, formy i metody wychowywania innych. Wystarczy, że wychowawcy uświadomią sobie, kim powinien być ich wychowanek, jakie powinien mieć predyspozycje, by sięgnąć po odpowiedni zbiór przepisów (recept) i znaleźć w nich optymalne rozwiązanie czy strategię postępowania.

Kłopot pojawia się jednak wówczas, kiedy zaczerpnięte z literatury rady nie skutkują powodzeniem. Dziecko musi rozstrzygnąć dość zasadniczy problem: Czy wierzyć swoim doznaniom i impulsom, ale za cenę utraty rodzicielskiej miłości, czy może wierzyć temu, jak oni postrzegają jego wewnętrzny świat przeżyć i potrzeb, ale za cenę utraty zaufania do własnych odczuć, myśli i doświadczeń? Pojawia się zatem konieczność dokonania wyboru między dwiema negatywnymi możliwościami, gdyż ono potrzebuje zarówno samodzielności w doświadczaniu i przeżywaniu świata oraz siebie samego, jak i matczynej miłości.

Pedagogika Gestalt

Pedagogikę Gestalt określa się również mianem pedagogiki wychodzącej najpierw od nauczyciela, wychowawcy. Istotne są cele osobistego życia i system wartości samych pedagogów. Ważne jest ujawnienie pożądanego systemu wartości i podmiotowe ustosunkowanie się do niego. Czyli nie tylko zrozumienie, analizowanie czy interpretacja wydarzeń, zachowań i odczuć, ale całościowe uświadomienie sobie sposobu, w jaki funkcjonuje, jak przystosowuje się do otoczenia, w jaki sposób integruje bieżące doświadczenia. Wychowanek musi być odpowiedzialny za samego siebie. Powinien odznaczać się empatią i szacunkiem dla drugiej osoby we wzajemnych relacjach. Istotne jest zaangażowanie w dialog pomiędzy wychowawcą a wychowankiem. Nauczyciel czasami musi odejść od swojej strategii, wychowania — oddziaływania, aby zachować prawdziwość swojego dialogu. Nie wolno mu wykorzystywać wychowanka, powinien przestrzegać etyki, uwzględnić motywację.

PEDAGOGIKA WYCHOWANIA INTEGRALNEGO

W świetle tej pedagogiki człowiek jest istotą z natury dobrą, dążącą do rozwoju, harmonii wewnętrznej z sobą i z otaczającym ją światem, ale także podatną na destrukcję, która może się uzewnętrznić w każdej chwili. Działanie pedagogiczne musi być zatem ukierunkowane na inną osobę jako człowieka, w pełnym wymiarze jej osobowości. Oznacza to dla wychowawcy zajmowanie się właściwościami umysłowymi, emocjonalnymi, psychicznymi i fizycznymi wychowanka. Podmiot tych oddziaływań postrzegany jest jako człowiek, który znajduje się w toku osobistego procesu wzrostu. Bierze on także aktywny udział w rozwoju własnych możliwości. Rolą wychowawcy jest stwarzanie wychowankom kontekstu do ich rozwoju,

Pedagogika humanistyczna włącza do procesu edukacyjnego emocje, wyobraźnię, intuicję i sferę wolicjonalną osób uczących się. W tym sensie staje się ona niezbędnym uzupełnieniem dla tradycyjnej pedagogiki. Cały twórczy potencjał i spontaniczność ludzi możemy odnaleźć w dzieciach.

PEDAGOGIKA ANTYAUTORYTARNA

Prekursorem pedagogiki autyautorytarnej w aspekcie politycznym był wybitny humanista i filozof Theodor W. Adorno, który opublikował w 1966 r. esej zatytułowany "Wychowanie po Oświęcimiu"

Jego główną myślą było to, by już nigdy więcej nie powtórzył się Oświęcim. Chodziło mu także, by poszukiwać nowych idei edukacyjnych - pedagogiki miłości i tolerancji.

Uważał, że są dwa źródła totalitarnej przemocy:

po pierwsze - wychowanie we wczesnym dzieciństwie,

po drugie - ogólna oświata, która ma nie dopuścić do powtórzenia czasów Oświęcimia.

Wychowanie wg T. Adorno powinno przygotowywać do konfliktów jako czegoś normalnego i do stanowienia oporu wobec przemocy względem słabszych.

Ogromny wpływ na dyskusję o wychowaniu antyautorytarnym wywarł angielski pedagog Aleksander Sutherland Neill. Jego zdaniem prawie wszystkie dzieci są źle wychowywane, ponieważ tylko niektóre z nich dorastają w rodzinie, która zapewnia wolność, możliwość bycia sobą. Dobra natura dziecka jest deformowana przez społeczeństwo, a szczególnie przez rodziców i nauczycieli. "Wszyscy próbują zmienić, "uformować" charakter dziecka, poprzez narzucanie własnej osobowości dziecku. Tego typu podejście nie jest w interesie dziecka. Jest to idea formowania człowieka na własne podobieństwo" . A. S. Neill uważa, że nauczyciele jeszcze w większym stopniu niż rodzicie wykorzystują swoją instytucjonalną przewagę nad dziećmi. Wielu z nich nie interesują potrzeby, uzdolnienia i rozwój uczniów, boją się zmian kształcenia, czy wychowania.

Celem wychowania ma być wolny człowiek, który jest w pełni szczęśliwy i żyje w harmonii z pokoleniem ludzi dorosłych. Wychowanie ma polegać na rozwijaniu i wspieraniu zainteresowań i ciekawości dziecka, a przez to będzie ono szczęśliwe, będzie w pełni sobą. A. S. Neill, zauważył, że "dziecko posiada wrodzoną roztropność i wrodzony zmysł rzeczywistości. Jeśli pozostawi się mu swobodę, nie skrępowaną żadnymi sugestiami dorosłych, dziecko rozwinie się na miarę swych maksymalnych możliwości" . Wolność oznacza dla niego prawo do czynienia tego wszystkiego, co danej osobie sprawiało radość, ale tylko na tyle, na ile nie zagrażało to wolności innych osób. We wspólnocie bowiem człowiek uczy się kompromisu, aby zachować wolność. Wychodził z założwnia , że lepiej będzie, jeśli z jego szkoły wyjdzie szczęśliwy zamiatacz ulic, niż znerwicowany uczony.

Podstawowe przesłanki antyautorytarnej pedagogii A. S. Neilla:

• Dziecko jest z natury dobrą istotą ludzką i może się swobodnie rozwijać;

• Należy zrezygnować w wychowaniu dziecka ze środków dyscyplinujących;

• Najważniejszy jest rozwój emocjonalny i twórczy dziecka, zaś wtórny jest rozwój intelektualny;

• Cel wychowania musi być zorientowany na indywidualne potrzeby dziecka oraz na jego dążenie do szczęścia;

• Relacje wychowawcze dorosłych z dzieckiem powinny być partnerskie, a nie autorytarne;

• Podstawową kategorią struktur (instytucji) pedagogicznych jest samostanowienie i samorządność;

• Rezygnacja z sugestywnych oddziaływań na dziecko czy jego motywację tzn. brak indoktrynacji religijnej czy możliwość do przeżywania przez dzieci swojej seksualności;

• Dobrowolny udział w zajęciach szkolnych;

• Uczenie się w toku odkrywania, eksperymentowanie, zabawy.

A.S. Neill jest także autorem hasła, które dziś jest bardzo popularne: "to szkoła powinna przystosowywać się do uczniów, a nie na odwrót". Dzięki niemu rozpoczęła się rzeczowa dyskusja wokół wolności i poszanowania godności dziecka.

Pedagogia A.S. Neilla dała początek rozwojowi awangardy pedagogicznej, wychowania antyautorytarnego, głoszącej hasła wyzwolenia zniewalanych dzieci i młodzieży od autorytarnych nauczycieli i rodziców.

Krytyce poddano treści i metody wychowania, irracjonalność władzy, ucisku, by podkreślić wartość samo- i współstanowienia osób o swoim losie. Pojawiły się publikacje ostro krytykujące szkołę za panujący w niej: stres szkolny, fizyczne i psychiczne choroby uczniów, samobójstwa i system klasowo-lekcyjny. Ta nowa pedagogika sięgała do korzeni humanistycznego protestu przeciwko autorytarnemu wychowaniu. To, co na początku XX w. wzbudzało opór i oburzenie społeczne, dziś traktowane jest jak coś normalnego.

Współczesna praktyka pedagogiczna potwierdza, że nastąpiła liberalizacja zachowań dzieci, która wyraża się swobodą, spontanicznością, prawem do samorealizacji. Wielość, różnorodność stylów wychowania dzieci stała się dziś rzeczywistością, a mogła zaistnieć dzięki pojawieniu się i rozpowszechnieniu idei wychowania antyautorytarnego.

Zaczęły więc powstawać przedszkola i szkoły antyautorytarne, które stanowią dziś awangardę nowoczesnej myśli pedagogicznej i niekonwencjonalnych rozwiązań dydaktycznych. Ich zaletą jest angażowanie rodziców do tworzenia warunków kształcenia i wychowania ich dzieci. Wychowanie to jest dzisiaj stanem normalnym, ale ciągle poddawane jest krytyce.

Pedagogikę antyautorytarną najczęściej krytykuje się za to, że:

• nie wnosi nic nowego do pedagogiki , gdyż podobne rozwiązania znalazły się w szkołach Nowego Wychowania ( od 1921 r.)

• celem naczelnym czyni szczęście osobiste, gdy tymczasem jest ono ubocznym celem wychowania. Wychowanie nie może być gwarancją ludzkiego szczęścia

• akcentuje w wychowaniu samourzeczywistnienie , osobiste zadowolenie jednostki z życia, co może spowodować osamotnienie i niezdolność do życia w grupie społecznej,

• rozbudza skłonności do dewiacji w sferze życia intymnego człowieka, przyznając dzieciom prawo do heteroseksualnych zabaw i wiedzy o życiu seksualnym ludzi dorosłych,

• przecenia w wychowaniu rolę dynamiki rozwojowej i samostanowienia dziecka,

• sprzyja tworzeniu prywatnych, elitarnych i drogich szkół dla zamożnych, pomija dzieci z rodzin robotniczych,

• nie przygotowuje do życia w świecie pełnym walki, konkurencji, korupcji,

• pozwala na dobrowolny udział dzieci w zajęciach szkolnych, bazuje na antyintelektualizmie i odrzuceniu duchowych wartości,

• programy szkół antyautorytarnych są nie do powtórzenia w innych placówkach tego typu, gdyż ich wychowawcze sukcesy zależą od niepowtarzalnej osobowości ich twórcy,

• zwracając zbyt dużą uwagę na ucznia , doprowadziła do nieuczenia się, przez co wzrósł odsetek analfabetów i wtórnych analfabetów,

• doprowadziła do kryzysu system demokratyczny, w którym autorytarnie wychowane pokolenie nie jest zainteresowane aktywnym uczestnictwem w życiu politycznym państwa,

• przyczyniła się do wzrostu patologicznych zachowań wśród młodzieży oraz wychowała dzisiejszych neofaszystów,

• krytykując autorytety, zburzyła wzajemne zaufanie i ciągłość między dziećmi a starszym pokoleniem,

• przez przyznanie dzieciom prawa do samo- i współstanowienia, doprowadziła do upadku roli nauczyciela i spadku autorytetu rodziców.

Jednak zdaniem B. Śliwerskiego zbyt wiele złego przypisuje się idei wychowania autorytarnego, jakby ono tylko wpływało na zmianę postaw dzieci i młodzieży. Idea ta stała się natomiast doskonałym argumentem dla kolejnych pokoleń pedagogów, w forsowaniu swoich doktryn czy modeli wychowania.

Trzeba zauważyć, że nie ma jednej pedagogiki czy teorii wychowania antyautorytarnego, gdyż można do niej zaliczyć wychowanie wolne od represji, od kar, od społecznych przymusów, od autorytetów, aż do wychowania rewolucyjnego, prowadzącego do zmian społeczno-politycznych w społeczeństwie.

Nie każdy wychowawca, który jest przeciwnikiem autorytarnego, czy represyjnego stylu wychowania, jest przedstawicielem wychowania antyautorytarnego.

Należy też odróżnić pedagogikę antyautorytarną o orientacji wychowawczej, która dąży do swobodnego rozwoju osobowości dziecka, od pedagogiki antyautorytanej o orientacji politycznej, zabiegającej o wolną osobowość jednostek ludzkich, w wolnym społeczeństwie.

Idea wychowania antyautorytarnego jako przeciwstawna wychowaniu autorytarnemu, jest częścią szeroko pojmowanego wychowania liberalnego. Nie jest więc jedyną, ale jedną z wielu możliwych dróg do zagwarantowania wolności indywidualnego rozwoju w codziennych kontaktach między wychowawcami a ich wychowankami

Pedagogika radykalnego humanizmu

Przedstawicielem tej pedagogiki jest Erich Fromm. Fromm stara się zrozumieć przemoc, agresję i okrucieństwo jakie od zawsze towarzyszą człowiekowi. Umiejscowił je w niezdolności człowieka do kochania innych, niemożności rozwiązywania podstawowych problemów życia. Czyli obwinia za przemoc i agresje fakt że człowiek nie umie kochać i radzić sobie w życiu z problemami.

Fromm wyróżnia 2 rodzaje wrogości:

• Wrogość reakcyjną (reakcja człowieka na zagrożenie życia i zdrowia)

• Wrogość rekompensacyjną (sposób na odzyskanie poczucia własnej mocy przez ludzi słabych)

Fromm przywiązuje wielką wagę do asertywności i obrony własnego człowieczeństwa. W procesie wychowania i kształcenia zmierza do wytworzenia zdolności obronnych przeciw zagrożeniom życia, indywidualności i osobistej godności.

Pedagogika emancypacyjna

Jest to pedagogika powstała na bazie teorii krytycznej T. Adorno i jest powrotem do idei wolności w wychowaniu; Nawiązuje do psychoanalizy, ale jej głównym założeniem jest emancypacja rozumiana jako proces osiągania stanu autonomii i dorosłości

EMANCYPACJA - Jest to walka o samostanowienie, równouprawnienie, współdecydowanie, demokrację, samorządność, mądrość i racjonalizm ;

TYPY PODEJŚCIA DO PEDAGOGIKI EMANCYPACYJNEJ:

1. POLITYCZNO - INSTRUMENTALNY Jest to takie podejście do nauki o wychowaniu, które sprawiło, że pedagogika ta stała się głównie ruchem protestu przeciwko nowemu społeczeństwu przemysłowemu, przeciw jego ideologii, przeciw zagrożeniu ekologicznemu;

2. 2 . INDYWIDUALISTYCZNO - ANARCHISTYCZNY) Jest to nurt dążący do ukształtowania nowego człowieka, żyjącego w społeczeństwie wolnym od władzy i przemocy ; naczelnym celem wychowania jest tu umożliwienie człowiekowi bycia wolną osobowością bez przymusów jakie niesie ze sobą państwo, religia, prawo i normy moralne; uważano, że owe przymusy zostały wymyślone po to, by pozbawić jednostkę możliwości samostanowienia;

Jedną z form wychowania emancypacyjnego jest postawa autentycznej miłości wobec ludzi, a nie wobec samego siebie.

Wychowanie od czegoś - wychowanie pozbawione represji , wychowanie bez autorytetów, wychowanie bez lęku, swobodne wychowanie;

Wychowanie ku czemuś - wychowanie do nieposłuszeństwa; wychowanie antyautorytarne ; wprowadzanie w doświadczanie samego siebie; wspieranie samoregulacji; uczenie się z siły własnego ja;.

Pedagogika międzykulturowa

Powstała w Niemczech na początku lat siedemdziesiątych, miała na celu poszerzenie horyzontu problemów o jeszcze inne, istniejące w danym społeczeństwie kultury i subkultury, rozpoznanie ich i uświadomienie istniejących między nimi różnic. Zarówno w literaturze pedagogicznej, jak i w polityce oświatowej państwa podkreśla się konieczność budowania podmiotowości uczniów. Proces ten powinien się opierać na dziedzictwie kulturowym jako koniecznym warunku kształtowania świadomych i twórczych członków wspólnoty lokalnej, regionalnej, narodowej, europejskiej i światowej, otwartych na inność i różnorodność kultur, a jednocześnie świadomych własnej niepowtarzalnej tożsamości i odrębności. Niezbędne jest więc tworzenie i realizacja programów edukacyjnych dla dzieci i młodzieży umożliwiających przejście od monologu do dialogu kultur. Ukierunkowane na przeciwdziałanie powstawaniu i funkcjonowaniu stereotypów, uprzedzeń etnicznych, narodowych, religijnych, na budowanie mostów i podejmowanie wspólnych przedsięwzięć służyłyby wychowaniu w duchu otwartości, tolerancji, wzajemnego szacunku oraz zmiany odniesień w stosunku do „obcego”. Jest to pedagogika „spotykania się kultur”. Jej istotę oddaje maksyma: czego ja nauczyć się mogę od innych kultur i czego ludzie innych kultur nauczyć się mogą ode mnie. Postuluje się, by najważniejszym źródłem tej nauki były bezpośrednie osobiste i konkretne doświadczenia zdobywane w codziennym życiu, a nie teksty pisane.

Główne cele edukacji międzykulturowej to:

• porozumiewanie się w skali światowej ludzi różnej rasy, języka, religii, tradycji, stylu życia,

• angażowanie na rzecz pokoju, równości, sprawiedliwości i bezpieczeństwa we własnym kraju i na całym świecie,

• wyzbywanie się uprzedzeń i stereotypów,

• przeciwstawianie się wszelkim formom ksenofobii, dyskryminacji, rasizmu i wrogości wobec mniejszości.

Pedagogika międzykulturowa ma więc „odwagę utopii” sprowadzającą się do artykułowania niezgody na zastany świat, co łączy się z nakazem konkretnego, codziennego podejmowania w najbliższym otoczeniu działań na rzecz urzeczywistnienia tej wizji. Szkole przypisuje się rolę ośrodka koordynującego wszelkie formy działania w tym zakresie, z zaznaczeniem, że nie mogą się one ograniczać do poznawania folkloru mniejszości etnicznych, organizowania akcji „bratania się”, pokazywania wyidealizowanych obrazów różnych krajów, ponieważ takie formy nie wystarczają do zdobycia kompetencji komunikacji międzykulturowej, akceptowania w codziennym życiu pluralizmu kulturowego czy rozbudzania motywacji do wzbogacania siebie poprzez poznawanie innych kultur.

Doświadczenie pogranicza, spotykania wielu kultur zawiera w sobie zarówno niechęć, wrogość, jak też wzajemną tolerancję i współdziałanie. Należy poznawać te różne doświadczenia, dobre i złe, bo one także tworzą część naszego europejskiego dziedzictwa. Nie można tworzyć nawet na użytek jednoczącej się Europy kolejnego mitu idyllicznie rozwijających się obok siebie kultur, religii, ponieważ i tak nie wytrzymałby on próby czasu.

Poziom edukacji międzykulturowej jest wciąż zbyt niski. Prowadzone w latach 90. badania wykazały, iż dzieci polskie w wieku siedmiu lat mają już dość wyraźnie negatywne nastawienie do mniejszości narodowych żyjących w Polsce. Jedną z prób przeciwdziałania takim postawom jest umożliwienie naszym uczniom kontaktu z historią i kulturowym dorobkiem najważniejszych, mniejszościowych grup etnicznych i religijnych. Dzieci i młodzież powinny zdobywać informacje, wchodzić w rolę członków grup mniejszościowych, w kontakty z różnymi przedstawicielami tych grup, dostrzegać podobieństwa, rozumieć różnice niezależnie od przynależności do grupy etnicznej czy religijnej.

---