FINANSE - WYKŁAD
« ISTOTA I ZAKRES FINANSÓW. »
Funkcjonowanie gospodarki narodowej wiąże się z realizacją społecznego procesu produkcji, w wyniku którego powstają dochody, które następnie podlegają podziałowi
na konsumpcję i inwestycje.
W wyniku realizacji tego społecznego procesu produkcji powstaję dwie podstawowe kategorie ekonomiczne: produkt krajowy brutto i dochód narodowy brutto.
Produkt krajowy brutto obrazuje końcowy rezultat działalności wszystkich podmiotów gospodarki narodowej. Z kolei dochód narodowy brutto obejmuje ogół dochodów pierwotnych brutto podmiotów krajowych. Obie te kategorie ekonomiczne rozpatrywać można w kontekście jaki zachodzi między gospodarką, które reprezentują przede wszystkim przedsiębiorstwa, a społeczeństwem, którego reprezentują gospodarstwa domowe.
SPOŁECZNY PROCES PRODUKCJI.
Płatności
Towary i usługi
Kapitał, ziemia, praca
Wynagrodzenie, procenty i zyski
Górna część wykresu „obrazuje” wydatkowe ujęcie przepływów pieniężnych w gospodarce. Otóż pozyskiwane czynniki produkcji pozwalają za pozyskiwanie czynników produkcji
na wytworzenie towarów i usług potrzebnych z punktu widzenia społeczeństwa.
Społeczeństwo płaci za te towary i usługi, z których gospodarka tworzy zasoby pieniężne niezbędne do zakupu znów tych czynników produkcji. Suma tych środków stanowi produkt krajowy brutto.
Z kolei dolna część tego schematu prezentuje dochodowe ujęcie przepływów pieniężnych. Wskazuje, ze funkcjonowanie gospodarki wymaga zaopatrywania jej w czynniki produkcji,
tj. ziemię, kapitał i pracę. W zamian za ich dostarczenie przez społeczeństwo otrzymuje
ono wynagrodzenie w postaci płac, dochodu z indywidualnej działalności, procentów
i zysków przedsiębiorstw. Suma tych wszystkich wynagrodzeń stanowi dochód narodowy.
Przedstawiony model przepływów pieniężnych wskazuje, że rozmiary działalności gospodarczej można mierzyć za pomocą strumieni pieniężnych reprezentujących wydatki (produkt krajowy) oraz strumieni pieniężnych reprezentujących dochody ( dochód narodowy) i można te rozmiary mierzyć przez strumienie tych towarów i usług, czyli produkt krajowy
w ujęciu rzeczowym.
Finanse kojarzą nam się z pieniędzmi, stąd przez finanse należy rozumieć ogół zjawisk ekonomicznych związanych z gromadzenie, przepływem i podziałem zasobów pieniężnych.
Finanse można rozpatrywać z punktu mikroekonomicznego, czyli każdego podmiotu
jak i w ujęciu makroekonomicznym z punktu ujęcia całej gospodarki narodowej.
W obrębie finansów wyróżnimy cztery podstawowe grupy zagadnień:
pierwsza grupa, tj. tworzenie pieniądza w systemie bankowym, czyli jego kreacja, po drugie obieg pieniądza między podmiotami gospodarującymi, a więc nie tylko między przedsiębiorstwami, czyli cyrkulacja pieniądza. Po trzecie zatrzymanie pieniądza, czyli jego tezauryzacja. I po czwarte kształtowanie relacji między wpływami i wydatkami pieniężnymi czyli jego budżetowanie. I ta kreacja pieniądza jest możliwa dzięki istnieniu systemu bankowego, który tworzy ogół banków występujących w gospodarce i ich wzajemne powiązania oraz stosunki z otoczeniem.
Pieniądz realny występuje w postaci banknotów i monet, które są emitowane przez Bank Centralny, którym jest NBP. Ten pieniądz realny spełnia funkcję prawnego środka płatniczego, tzn. nie można odmówić jego przyjęcia jako miernika wartości przy regulacji zobowiązań, czyli spłaty długu.
W miarę rozwoju stosunków społeczno-gospodarczych wykształciły się również bezgotówkowe formy rozliczeń pieniężnych, które nie wymagają posługiwania się pieniądzem realnym. Towarzyszy im kreowanie pieniądza kredytowego dzięki istnieniu banków komercyjnych gromadzących czasowo wolne zasoby pieniężne od społeczeństwa
w formie depozytów.
Z kolei cyrkulacja pieniądza łączy się z traktowaniem pieniądza jako środka obiegowego, który niesie za sobą określoną wartość.
W tym wypadku spełnia on dwie funkcje: jedną to jest rozliczeniową, a drugą płatniczą.
Funkcja rozliczeniowa wiąże się z procesem wymiany towarów i usług i służy do regulowania zobowiązań wynikających z nabycia towarów i usług. Druga funkcja płatnicza wiąże się
z szeroko rozumianym procesem gromadzenia i wydatkowania dochodów pieniężnych wyrażając jednocześnie związki z procesem podziału dochodu narodowego. Otóż każdy
z podmiotów gospodarujących musi rozliczać się z budżetem z różnych tytułów, np.: z tytułu podatku dochodowego, podatku od majątku np nieruchomości i w tym momencie pieniądz pełni funkcję płatniczą, gdyż w zamian nie uzyskujemy bezpośrednio żadnego świadczenia
ze związku publiczno-prawnego ( np. gmina). Ta funkcja nie wiąże się z ekwiwalentnością.
Z kolei pieniądz realny może też występować jako środek przechowywania wartości
i spełnia wtedy funkcję tezauryzacji, czyli gromadzenia i przechowywania bogactwa
i funkcja oszczędności czyli momentu przesunięcia wydatkowania części dochodów pieniężnych z okresu kiedy te dochody uzyskano na dalszą przyszłość. Wreszcie pieniądz jako miernik wartości spełnia jeszcze jedną ważną funkcję, a mianowicie jest on jednostką ewidencyjno-obrachunkową. Wykorzystywany jest on w ewidencji księgowej do wyrażania wielkości poniesionych nakładów z uzyskanymi efektami w celach planistycznych, statystycznych. W takich przypadkach nie mamy do czynienia z realnym pieniądzem,
ale z prezentacją określonych zjawisk. Wreszcie pieniądz jako jednostka
ewidencyjno - obrachunkowa stanowi podstawę budżetowania, którą wykonuje prawie każdy z nas (superata, deficyt).
FUNKCJE FINANSÓW.
Znaczenie finansów w gospodarce wynika z pełnionych funkcji.
Otóż pełnią one następujące funkcje:
- funkcję alokacyjną, zwanej inaczej funkcją rozdzielczą,
- funkcję redystrybucyjną,
- funkcję kredytową,
- funkcję stabilizacyjną.
Funkcja alokacyjna wynika z faktu, że przy pomocy przepływów pieniężnych następuje alokacja (umiejscowienie) zasobów w gospodarce, czyli ich rozdysponowanie czynników produkcji oraz towarów i usług stosownie do potrzeb podmiotów gospodarujących (przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe) w zależności od ich siły nabywczej.
Ta alokacyjna funkcja finansów odnosi się w głównej mierze do przepływów pieniężnych
w obrębie gospodarki rzeczowo - pieniężnej, czyli inaczej mówiąc w sferze realnej.
Te przepływy odbywają się w oparciu o mechanizm rynkowy, czyli grę sił podaży i popytu. Dysponentem zasobów pieniężnych tworzonych w związku z realizacją funkcji alokacyjnej
są podmioty należące do sektora realnego i w związku z tym można tu mówić o pierwotnym podziale zasobów pieniężnych uzyskanych przez te podmioty.
Z kolei funkcja redystrybucyjna finansów odzwierciedla przepływy pieniężne składające się na wtórny podział zasobów pieniężnych, czyli redystrybucja w szerokim tego słowa znaczeniu oznacza ponowne rozdysponowanie zasobów pieniężnych. Ta redystrybucja dokonywana jest częściowo za pośrednictwem budżetu publicznego, a częściowo poza nim. Redystrybucja związana z budżetem jest redystrybucją w wąskim znaczeniu. Otóż większość podmiotów musi rozliczać się z budżetem z różnych tytułów (podatku dochodowego, podatku majątkowego- nieruchomości, podatek rolny, leśny; opłaty) i te podmioty dokonują tego
w trybie nieodpłatnym i bezzwrotnym. Niezależnie od tego inne podmioty w tym samym trybie mogą otrzymywać środki z budżetu. Pozostałe środki, które zostają skorygowane
o transfery budżetowe przeznaczane są na konsumpcję i inwestycje. Część z nich może też być zatrzymana w formie oszczędności i rezerw. Sposób rozdysponowania tych dochodów
składa się na redystrybucję poza budżetową, czyli na redystrybucję w szerokim tego słowa znaczeniu.
Na redystrybucję poza budżetową składają się między innymi po pierwsze przepływy pieniężne między podmiotami nie bankowymi, a sektorem bankowym z lokowaniem pieniędzy w formie lokat terminowych. Przepływy pieniężne między podmiotami posiadającymi wolne nadwyżki środków pieniężnych i podmiotami odczuwającymi
ich niedobór w postaci udzielanych pożyczek, zakupu obligacji, zakupu akcji, udziałów.
Znaczenie finansów w gospodarce wynika z funkcji kredytowej finansów. Kredyt bankowy jest to zadłużenie się nie bankowych podmiotów gospodarujących (przedsiębiorstw, gospodarstw domowych) w bankach w oparciu o MECHANIZM KREACJI PIENIĄDZA BANKOWEGO. Specyfika tej funkcji polega na tym, że udzielenie kredytu przez bank
nie jest dla niego wydatkowaniem z ich własnych zasobów, ani też jednocześnie spłatą kredytu nie jest ich przychodem pieniężnym. Jakkolwiek mamy tu do czynienia z przepływem środków pieniężnych. Bank udzielając kredytu kreuje nowy zasób pieniężny, a w momencie spłaty kredytu te zasoby ulegają likwidacji. Dlatego, że bank udzielając kredytów sięga
do depozytów złożonych w banku przez depozytariuszy, a nie operuje tu własnymi pieniędzmi.
Jest różnica między kredytem, a pożyczką pieniężną. Pożyczki udziela się w oparciu
o Kodeks Cywilny, a kredytu udziela się w oparciu o prawo bankowe. Kredytów może udzielić tylko bank i upoważniona w jego imieniu inna instytucja finansowa. Natomiast pożyczki może udzielić każdy podmiot. W przypadku kredytu mamy do czynienia
z czasowym udostępnieniem środków pieniężnych kredytobiorcy. Natomiast w przypadku pożyczki mamy do czynienia z przeniesieniem własności środków pieniężnych
z pożyczkodawcy na pożyczkobiorcę. Pożyczka może być udzielana na dowolny cel, chyba, że pożyczkodawca sprecyzuje cel w umowie. Natomiast kredyt udzielany jest na konkretny cel gospodarczy z pewnymi wyjątkami, stąd można go monitorować. Wyjątek
jest w przypadku kredytu w rachunku bieżącym i kredyty lombardowe.
Pożyczki do 500zł można udzielać ustnie na tzw. ”buzię”, powyżej 500zł powinna być umowa. Natomiast kredyt udzielany jest zawsze na podstawie umowy pisemnej.
KREDYTY PEŁNIĄ NASTĘPUJĄCE FUNKCJE:
- funkcję emisyjną, która wynika z faktu, że każde udzielenie kredytu przez bank kreuje nowy zasób pieniężny, a każda jego spłata wiąże się z wycofaniem i jego likwidacją;
- funkcję dochodową - wynika ona z faktu, że działalność kredytowa powinna być dochodowa dla banku prowadzącego taką działalność, a z drugiej strony podmiot gospodarczy zaciągający taki kredyt powinien zaciągać na realizację takich zadań, których realizacja powinna przynosić takie przychody, które przewyższały będą nie tylko koszty
ich uzyskania, koszty kredytu (odsetki), ale dawały też pewną nadwyżkę finansową;
- funkcja rozdzielcza - wynika z faktu, że podmioty, które nie mają w danej chwili własnych środków pieniężnych mogą poprzez zaciągnięcie kredytu zaopatrzyć się w niezbędne towary
i usługi przyczyniając się w ten sposób do ostatecznego podziału produktu krajowego brutto;
- funkcję kontrolną, że bank przed udzieleniem kredytu sprawdza wiarygodność płatniczą kredytobiorcy, stan finansowy, sposób gospodarowania w przypadku firmy, a już po udzieleniu kredytu terminowość jego spłaty. W przypadku zakłóceń w tej spłacie pomaga
w opracowaniu programu naprawy gospodarki finansowej kredytobiorcy (restrukturyzacji) tego kredytu, np. może zmienić terminy spłaty kredytu;
- funkcja stabilizacyjna - jest ona wyrazem interwencjonizmu państwowego,
czyli oddziaływania państwa poprzez finanse na życie gospodarcze. Chodzi tu o realizację makroekonomicznej polityki finansowej sprzyjającej utrzymaniu równowagi gospodarczej, zapobieganiu nadmiernemu bezrobociu, ujemnemu bilansowi płatniczemu.
W imieniu państwa tę makroekonomiczną politykę finansową realizują przede wszystkim NBP i Rada Polityki Pieniężnej oraz w imieniu rządu Minister Finansów. I tak NBP odpowiada za emisję prawnego środka płatniczego (banknoty, monety), określa stopy procentowe, które mają wpływ na koszt pieniądza na rynku finansowym oraz rezerwę bankową. Z kolei rząd określa przede wszystkim podatki, jak pokryć dziurę budżetową.
PODMIOTOWA STRUKTURA GOSPODARKI
Z PUNKTU WIDZENIA FINANSÓW.
Finanse wiążą się z przepływem środków pieniężnych między różnymi podmiotami należącymi do różnych sfer gospodarki. Stąd można mówić o makroekonomicznej strukturze gospodarki z punktu widzenia finansów. Ta struktura polega na tym, że wyodrębnia się
w ramach niej sfery gospodarki obejmujące podmioty o podobnych cechach z punktu widzenia roli, jakie pełnią w przepływie środków pieniężnych. Wyróżniamy trzy sfery gospodarcze patrząc od strony finansów:
sfera realna,
sfera pieniężna,
sfera budżetowa.
Sfera realna obejmuje podmioty, które wykorzystują pieniądz dla realizacji swoich celów produkcyjnych, jak i konsumpcyjnych. Chodzi tu w pierwszej kolejności o przedsiębiorstwa
( wytwórcze, budowlane, handlowe, usługowe ), gospodarstwa domowe, podmioty świadczące usługi o charakterze publicznym ( oświata, kultura, ochrona zdrowia ), podmioty z sektora non profit 9 stowarzyszenia, fundacje, organizacje społeczne, organizacje publiczne).
Przepływy pieniężne związane z tą sferą dotyczą wymiany towarów i usług, czynników produkcji, opłacenia nakładów pracy żywej. W każdym razie ta wymiana ma charakter ekwiwalentny.
Sfera finansowo - pieniężna obejmuje podmioty związane z gospodarką środkami pieniężnymi. Wchodzą tu takie podmioty jak:
a) cały system bankowy: NBP, banki komercyjne, banki spółdzielcze, para banki ( SKOK )
i kasy oszczędnościowo - budowlane, fundusz gwarancyjny, komisja nadzoru finansowego;
b) instytucje ubezpieczeniowe ( dokonujące ubezpieczeń majątkowych i osobowych),
c) instytucje rynku kapitałowego ( biura maklerskie, giełdy: CTO S.A., NewConnect );
d) deponenci funduszów publicznych ( jednostki budżetowe, zakłady budżetowe np. MPK, fundusze ubezpieczeń społecznych, fundusze celowe związane np.: z ochroną środowiska, NFZ);
e) inne instytucje finansowe ( powszechne towarzystwa emerytalne I i II filar ) i towarzystwa funduszy inwestycyjnych.
Sfera budżetowa, która obejmuje państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne realizujące zadania o charakterze publicznym. Poprzez realizację tych zadań sprzyjają wykonaniu podstawowej funkcji ciążącej na państwie oraz jednostkach samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo). Te podmioty realizują zadania swoje wykorzystując środki publiczne ( min pochodzące z podatków).
W ramach tych sfer występują jednak podmioty niejednorodne z punktu widzenia przepływów pieniężnych. Stąd bardziej szczegółowa struktura gospodarki z punktu widzenia finansów opiera się na sektorach gospodarki. Wyróżniamy tu następujące sektory:
sektor przedsiębiorstw,
sektor gospodarstw domowych,
sektor bankowy,
sektor poza bankowych instytucji pośrednictwa finansowego,
sektor publiczny,
sektor instytucji niekomercyjnych,
sektor zagraniczny.
ISTOTA PIENIĄDZA I SPOSOBY UJMOWANIA JEGO WIELKOŚCI.
Pieniądz jest powszechnie akceptowanym dobrem za pośrednictwem, którego dokonywana jest wymiana towarów i usług. Rola pieniądza w gospodarce wynika przede wszystkim z funkcji jakie on w niej spełnia. Otóż jest on środkiem wymiany, środkiem płatniczym, miernikiem wartości, środkiem tezauryzacji i jako jednostka obrachunkowa.
Dla uchwycenia i analizy ilości pieniądza (zasobów pieniądza) występującego w gospodarce posługujemy się takimi pojęciami jak: agregaty ilości pieniądza bądź też wolumenami pieniądza. Najwęższą definicją ilości pieniądza jest ilość pieniądza banku centralnego określana mianem bazy monetarnej. Tę bazę tworzą monety i banknoty, jako prawne środki płatnicze emitowane przez NBP; jest to baza monetarna. Ta baza monetarna oznaczana
jest symbolem MO, bądź H. Nieco szersze ujęcie ilości pieniądza od bazy monetarnej to tak zwany obieg pieniądza gotówkowego. Ten obieg pieniądza gotówkowego obejmuje gotówkę znajdującą się w dyspozycji poza bankowych podmiotów gospodarujących oraz depozyty tychże podmiotów płatnych na każde żądanie, ulokowanych na rachunkach bankowych.
Ten obieg pieniądza gotówkowego oznaczany jest symbolem M1. Szerszym ujęciem pieniądza od agregatu M1 jest agregat pieniężny M2, który obok obiegu pieniądza gotówkowego obejmuje również depozyty krótkoterminowe , są to wkłady terminowe
na rachunkach bankowych złożone - zdeponowane do jednego roku, w ciężar których
nie można wystawiać czeków, poleceń przelewu. Zerwanie takiego wkładu terminowego wiąże się z utratą odsetek, jakkolwiek niektóre banki będące w trudnej sytuacji płatniczej
nie wyciągają takich konsekwencji ( nie czynią tego). Jeżeli do agregatu M2 dodamy wkłady długoterminowe, to otrzymujemy ilość pieniądza krajowego, którą oznaczamy symbolem M3. Jeżeli do tej ilości pieniądza krajowego dołożymy depozyty walutowe zgromadzone
w bankach, to otrzymamy ilość pieniądza ogółem. Tych pieniędzy w gospodarce nie powinno być za dużo bo to wywołuje procesy inflacyjne, ani też za mało, bo to pociąga za sobą procesy deflacyjne, czyli brak pieniędzy uniemożliwia normalne tempo rozwoju gospodarczego.
PODAŻ PIENIĄDZA I JEGO KREACJA.
Jeśli chodzi o podaż pieniądza, to rozumiemy pod tym pojęciem ilość pieniędzy wykorzystywanej w gospodarce przez podmioty nie bankowe. Istnieje jednak ścisły związek pomiędzy ilością pieniędzy wyemitowanych przez bank centralny jako monety i banknoty stanowiące prawne środki płatnicze, a ilością pieniądza w obiegu. Ten związek określa się jako mechanizm kreacji pieniądza bankowego. W najbardziej ogólnym ujęciu ilość pieniędzy, to są monety i banknoty. Znajdują się one w obiegu poza systemem bankowym, a także (albo) w sejfach i kasach bankowych stanowiące obowiązkowe rezerwy bankowe. Te pierwsze znajdujące się w obiegu oznacza się jako ML, a te drugie jako MB. Razem tworzą one bazę monetarną, czyli:
H= ML + MB.
Jednak w transakcjach gospodarczych uczestniczy część bazy monetarnej reprezentowana przez pieniądz w obiegu czyli ML. Jest to pieniądz gotówkowy poza systemem bankowym.
Jednak podmioty gospodarujące dla celów transakcyjnych korzystają też z transakcji bezgotówkowych, przede wszystkim, te które posiadają rachunki depozytowe w bankach. Jeżeli zasoby pieniądza depozytowego oznaczymy symbolem MD, to ilość pieniądza
w obiegu, czyli poza systemem do naszej dyspozycji w
M1 = ML + MD
Jeżeli ilość pieniądza w obiegu podzielimy przez bazę monetarną, to otrzymujemy mnożnik kreacji pieniądza bankowego, czyli
M = M1 / MH
Ten mnożnik kreacji pieniądza jest zawsze większy od JEDEN.
Jego poziom zależy od dwóch podstawowych czynników:
stosunku płynnych (obowiązkowych) rezerw bankowych, tzw. pieniądza gotówkowego w systemie bankowym do wartości złożonych depozytów.
Im ten stosunek jest mniejszy, tym samym są większe możliwości kreacji pieniądza bankowego i odwrotnie;relacji między gotówką w obiegu poza sektorem bankowym, a wkładami na żądanie. Im mniej transakcji zawieranych jest w gotówce, a społeczeństwo skłonne jest do przechowywania pieniędzy na depozytach, tym możliwości kreacji pieniądza bankowego są większe.
Potencjalne możliwości wynikające z tego mnożnika kreacji pieniądza bankowego nie zawsze są wykorzystane z kilku przyczyn:
część kredytów udzielana jest w gotówce, co powoduje wypływ pieniądza
z systemu bankowego i tym samym przerwanie kreacji pieniądza;faktycznie utrzymywane rezerwy bankowe są większe od rezerw obowiązkowych, banki za wszelką cenę chcą zachować płynność finansową, czyli zdolność do wypłaty depozytów na życzenie depozytariuszy
oraz terminowych regulacji własnych zobowiązań krótkoterminowych
(do 1-go roku). Trzeba tu pamiętać, że każdy bank jest podmiotem zaufania publicznego, gdyż obraca cudzymi pieniędzmi, stąd też dla zachowania bezpieczeństwa obrotu towarowego podlega ścisłemu nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego;banki komercyjne zamiast akcji kredytowej mogą zagospodarować pozyskane środki w inny sposób, np. przez zakup papierów skarbowych;
nie zawsze są chętni do korzystania z kredytów, a z drugiej strony nie każdy podmiot ubiegający się o kredyt może go dostać ze względu na brak dostatecznej zdolności kredytowej, bądź też braku odpowiednich form zabezpieczenia zwrotu kredytu, co powoduje, że nie zawsze ten mnożnik
jest wykorzystywany.
INSTRUMENTY ROZLICZEŃ PIENIĘŻNYCH I RYNKU FINANSOWEGO.
Funkcje finansów wymagają posługiwania się szeregiem instrumentów umożliwiających przepływ zasobów pieniężnych między podmiotami w gospodarce wykorzystywane są różne ich rodzaje nie mniej jednak podzielić je można na trzy grupy:
instrumenty rozliczeń pieniężnych;
instrumenty rynku finansowego;
instrumenty redystrybucji budżetowej.
Instrumenty rozliczeń pieniężnych kojarzą się głównie z alokacyjną funkcją finansów
i ekwiwalentnymi przepływami pieniężnymi głównie w ramach gospodarki rzeczowo-pieniężnej, czyli przedsiębiorstwami i gospodarstwami domowymi.
Instrumenty rynku finansowego akcentują rolę podmiotów sektora finansowego
w pełnieniu funkcji kredytowej i redystrybucyjnej finansów oraz powodują przepływy pieniężne między kapitało-dawcami, a kapitało-biorcami .
Instrumenty redystrybucji budżetowej odzwierciedlają powiązania podmiotów gospodarujących z budżetem publicznym, a więc może to być budżet centralny państwa
i budżetem jednostek samorządu terytorialnego.
INSTRUMENTY ROZLICZEŃ PIENIĘŻNYCH.
Rozliczenia instrumentów pieniężnych dzielą się na:
gotówkowe,
bezgotówkowe.
Gotówkowe przeprowadza się bezpośrednio przy pomocy banknotów i monet,
jako prawnych środków płatniczych, albo też poprzez czek gotówkowy, który stanowi dyspozycję wystawcy czeku, czyli dłużnika, udzieloną swojemu bankowi obciążenia
jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony oraz wypłaty tej kwoty okazicielowi czeku. Czek powinien być zrealizowany w ciągu 10 dni. Rozliczenia gotówkowe dominują
w transakcjach, których jedną ze stron jest osoba fizyczna.
Natomiast w przypadku podmiotów gospodarczych ten obrót powinien
być bezgotówkowy. W każdym razie muszą być bezgotówkowe, gdy transakcja wynosi 15 tys. Euro.
Podstawowymi formami rozliczeń bezgotówkowych są:
polecenie przelewu;
polecenie zapłaty;
czek rozrachunkowy;
akredytywa;
rozliczenie planowe;
rozliczenie saldami;
karta płatnicza.
Polecenie przelewu należy do najpopularniejszych, a zarazem uniwersalnych form rozliczeń bezgotówkowych. Za jego pomocą dokonać można wszystkich rodzajów rozliczeń bezgotówkowych, pod warunkiem, ze strony transakcji mają rachunki w bankach.
Polecenie przelewu polega na wydaniu bankowi dyspozycji przelania określonej kwoty
z rachunku bankowego płatnika na wskazany przez niego rachunek w dowolnych banków. Polecenie przelewu powinno być zrealizowane w tym samym dniu, albo też w dniu następnym, w innych przypadkach bank nie powinien przyjmować polecenia przelewów
do realizacji. Z kolei inicjatorem rozliczenia poleceniem przelewu jest dłużnik,
który nie zawsze jest zainteresowany terminową zapłatą swojego zobowiązania.
Formą przeciwną do polecenia przelewu jest polecenie zapłaty. Polecenie zapłaty stanowi bowiem udzieloną bankowi dyspozycję wierzyciela obciążenia określoną kwotą rachunku bankowego dłużnika i uznania tą kwotą jego rachunku, czyli wierzyciela.
Aby można dokonywać takiej formy rozliczenia, musza być spełnione następujące warunki:
zarówno wierzyciel, jak i dłużnik muszą mieć rachunki w bankach, które mają zawarte porozumienie miedzy sobą o stosowaniu tej formy zapłaty;
udzielenie przez dłużnika wierzycielowi upoważnienia do obciążania jego rachunku
w drodze polecenia zapłaty w umownych terminach z tytułu określonych zobowiązań (w każdym przypadku to upoważnienie może być przez niego odwołane);zawarcie porozumienia umowy miedzy wierzycielem, a jego bankiem
„Umowy w sprawie stosowania polecenia zapłaty”maksymalna kwota pojedynczego polecenia zapłaty w przypadku osób fizycznych
nie powinna przekraczać 1 tys. Euro, a w przypadku podmiotów instytucjonalnych
10 tys. Europolecenie zapłaty może być odwołane w przypadku osób fizycznych w ciągu 30dni kalendarzowych, a w przypadku podmiotów gospodarczych w ciągu kolejnych 5 dni roboczych.
Czek rozrachunkowy, który stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną bankowi
do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek jest wystawiony oraz uznania tą kwotą rachunku posiadacza czeku. Aby nie dostać czeku bez pokrycia można żądać czeku potwierdzonego prze bank.
Z kolei akredytywa stosowana jest przede w transakcjach międzynarodowych.
Polega ona na pokrywaniu w formie bezgotówkowej przez bank wierzyciela określonych wierzytelności (mu przysługujących) z wyodrębnionych na ten cel środków dłużnika
z zachowaniem warunków ustalonych przez strony w umowie.
Rozliczenie planowe polega na regulowaniu płatności polecenia przelewu w okresach i kwotach określonych w umowie miedzy dłużnikiem i wierzycielem, niezależnie od wartości wykonanych świadczeń w danym okresie. Wyrównanie różnic wynikających ze stosowania tej formy rozliczeń następuje po zakończeniu okresu obrachunkowego, którym może być
np. kwartał, półrocze.
Rozliczenie saldami, które polega na tym, że strony ustalają w umowie okresy
i terminy rozliczeń, zgodnie z którymi regulują wzajemne płatności, ale pod warunkiem,
że ta umowa się kończy. Natomiast jeśli ta umowa się nie kończy i strony świadczą sobie różne świadczenia, to zakończeniem roku sprawozdawczego zgodnie z Ustawą
o Rachunkowości , (który powinien być zgodny z rokiem podatkowym), powinno być potwierdzone saldami, czy przedsiębiorstwo ma na określony dzień wierzytelność, czy też
jest sama zobowiązana.
Karta płatnicza → jest pieniądzem elektronicznym stanowiącym zespół technik informatycznych i telekomunikacyjnych umożliwiających przepływ strumieni pieniężnych bez użycia dokumentów papierowych w stosunkach między bankiem i nie bankowymi podmiotami gospodarującymi.
Karty płatnicze występują w postaci (w formie) kart:
kredytowych;
debetowych;
bankomatowych.
INSTRUMENTY FINANSOWE.
Pojęcie i rodzaje instrumentów finansowych.
Rynek finansowy w odróżnieniu od rynku towarów i usług oraz czynników produkcji charakteryzuje się tym, że przedmiotem obroty na tym rynku są instrumenty finansowe.
Przez instrument finansowy rozumie się zobowiązanie finansowe kapitało-biorców względem kapitało-dawców z tytułu udostępnienia im kapitału. Inaczej mówiąc, instrumenty dokumentują fakt przepływu kapitału między uczestnikami rynku finansowego. Istnieje różnica między instrumentami rozliczeń pieniężnych, które zostały omówione wcześniej, a instrumentami rynku finansowego. O ile w przypadku rozliczeń pieniężnych chodzi bowiem o regulowanie zobowiązań związanych z zakupem towarów i usług oraz czynników produkcji. Przynajmniej jedną ze stron transakcji jest tu przedsiębiorstwo. Natomiast instrumenty rynku finansowego służą do pozyskiwania środków pieniężnych przez podmioty należące do różnych sfer i sektorów gospodarki.
Na rynku finansowym występują różne instrumenty o różnych właściwościach. Ich podziału dokonać można według kryteriów.
I tak z punktu widzenia pierwotnego terminu ich wykupu, czyli tzw. okresu zapadalności (po tym terminie nie są już naliczane odsetki) można podzielić je na krótkoterminowe i długoterminowe.
Krótkoterminowe cechuje okres wykupu do jednego roku, np.: bony skarbowe, weksle, bony komercyjne.
Długoterminowe charakteryzują się tym, że termin wykupu jest co najmniej rok, np.: listy zastawne, obligacje ( 2-letnie, 3-letnie, 5-letnie), bądź też nie mają w ogóle terminu wykupu, np.: akcje, udziały.
Z kolei uwzględniając przynależność sektorową podmiotu emitującego instrument finansowy wyróżniamy instrumenty bezpośrednie i pośrednie.
Instrumenty bezpośrednie charakteryzują się tym, że są emitowane przez podmioty, które chcą pozyskać środki pieniężne, dzięki ich sprzedaży na realizację bieżących zadań, bądź przedsięwzięć rozwojowych, np.: poprzez emisję i sprzedaż akcji, gminy poprzez emisję i sprzedaż obligacji.
Natomiast instrumentami pośrednimi posługują się podmioty finansowe pośredniczące w przepływie środków pieniężnych od kapitało-dawców do kapitało-biorców, np.: przez udzielanie kredytów i pożyczek.
Z kolei z punktu widzenia kryterium praw przysługujących posiadaczowi instrumentu wyróżniamy instrumenty udziałowe (własnościowe) i instrumenty wierzycielskie (wierzytelnościowe).
Instrumenty udziałowe dają właścicielowi takiemu instrumentu prawo do udziału majątku ich emitenta. Właściciele kapitału na tej podstawie ma prawo do korzyści ekonomicznych w postaci udziału w zyskach emitenta (dywidenda); przykładem są tu udziały i akcje.
Z kolei instrumenty wierzycielskie mają charakter pożyczki, czyli są świadectwem udostępnienia kapitału ich emitentowi na ściśle określony czas, czyli do tzw. okresu zapadalności. Oznacza to, że emitent w momencie zapadalności tego instrumentu powinien zwrócić kapitał jego posiadaczowi, czyli temu, który go udostępnił, przykład: obligacje depozyty bankowe. Z tytułu udostępnienia kapitału w przypadku tych instrumentów kapitało-dawca uzyskuje korzyści w postaci procentów - odsetki, czyli procent od kapitału.
W zależności jak kształtuje się wartość instrumentu finansowego wyróżniamy instrumenty bazowe i pochodne.
Instrumenty bazowe charakteryzują się tym, że ich wartość nie kształtuje się na podstawie innych instrumentów, przykładem mogą tu być: akcje, obligacje, depozyty bankowe.
Natomiast w oparciu o te instrumenty tworzy się instrumenty pochodne zwane też derywatami. Charakteryzują się one tym, że ich wartość kształtuje się jako pochodna wartości innego instrumentu finansowego mającego w tym wypadku charakter bazowy. Stwarzają one prawo zakupu lub sprzedaży instrumentu bazowego (pierwotnego)
w przyszłości po określonej z góry cenie, albo tez do określonego (odpowiedniego) rozliczenia pieniężnego. Cel stosowania instrumentów pochodnych to spekulacja, albo też zabezpieczenie się przed niekorzystną tendencją cen akcji, kursów walutowych czy też stóp procentowych. Do instrumentów pochodnych zaliczamy kontrakty forwards , kontrakty futures , kontrakty opcyjnie oraz swapy.
Futures: http://pl.wikipedia.org/wiki/Futures
W zależności od formy (sposobu) generowania dochodu przez dany instrument wyróżniamy instrumenty o stałym dochodzie i zmiennym dochodzie, czyli te o stałym dochodzie, to te, które gwarantują ich posiadaczowi z góry określony dochód, np. obligacje o stałym oprocentowaniu. I są instrumenty o zmiennym dochodzie, które przynoszą im posiadaczom zmienne dochody, np. obligacje o zmiennym oprocentowaniu, bądź też nie gwarantują z góry żadnego dochodu, gdyż to zależy od efektywności gospodarczej spółki. Jeżeli spółka kapitałowa wypracuje odpowiedni zysk, to właściciele mogą zdecydować o wypłacie dywidendy, ale nie muszą.
Wreszcie instrumenty finansowe można podzielić na będące papierami wartościowymi i nie będące papierami wartościowymi. Z papierem wartościowym mamy do czynienia wtedy, gdy może on być przedmiotem obrotu oraz zapewnia jego właścicielowi co najmniej jedno z następujących praw:
prawo do współwłasności majątku: udziały i akcje, które są papierami wartościowymi - zawsze są emitowane w serii;
prawo do określonego procentu lub innych pożytków, np. obligacje;
prawo do otrzymania w przyszłości określonych aktywów lub do rozliczenia pieniężnego (instrumenty pochodne), natomiast te instrumenty, które nie mogą być przedmiotem obrotu nie są papierami wartościowymi, czyli każdy papier wartościowy jest instrumentem finansowym, ale nie każdy instrument jest papierem wartościowym, np.: jednostka uczestnictwa w otwartym funduszu inwestycyjnym, nie można nią handlować.
RYNEK FINANSOWY.
Pojęcie rynku finansowego i jego funkcje.
W gospodarce narodowej obok rynku towarów i usług oraz czynników produkcji występuje rynek finansowy. Na tym rynku występują trzy rodzaje podmiotów, a mianowicie: po pierwsze kapitołobiorcy, którzy poszukują środków na finansowanie bieżącej działalności gospodarczej oraz przedsięwzięć rozwojowych, a także zakup dóbr trwałego użytku. Jednocześnie na tym rynku występują kapitałodawcy, którzy dysponują nadwyżkami kapitałowymi, czyli środkami pieniężnymi na różny okres, którzy je pragną zagospodarować jak najbardziej efektywnie, a przynajmniej, aby nie miała miejsce deprecjacja ich kapitału. (Deprecjacja - obniżenie realnej wartości kapitału) Mogą to uczynić przez pośredników, którzy stanowią odrębną grupę na rynku finansowym, którzy pośredniczą w przepływie środków pieniężnych od kapitałodawców do kapitałobiorców (np. banki), albo też mogą to dokonać sami bezpośrednio, zawierając transakcje np. na rynku kapitałowym udzielając pożyczek innym podmiotom. W każdym bądź razie ci pośrednicy, doprowadzają do zbieżności popytu i podaży pieniądza. Przez rynek finansowy można rozumieć funkcjonalnie i przedmiotowo wyodrębnioną część systemu gospodarczego, gdzie podejmowane są celowe uwzględniające kryterium wyboru decyzje gospodarcze związane z cyrkulacją, rozmieszczeniem i użyciem środków finansowych. Z kolei inni autorzy mówią, że rynek finansowy stanowi miejsce transakcji mających za przedmiot szeroko rozumiany kapitał pieniężny. W zdecydowanej większości przypadków transakcje tego rynku finansowego polegają na wymianie pieniądza na aktywa czyli papiery wartościowe przynoszące
ich właścicielowi dochód w postaci dywidendy bądź odsetek.
Znaczenie rynku finansowego wynika z szeregu funkcji:
uniezależnia decyzje konsumpcyjne oraz inwestycyjne jak i nawet produkcyjne podmiotów od wielkości posiadanych w danym momencie środków pieniężnych. Z kolei wolne podmioty posiadające wolne środki pieniężne dzięki istnieniu rynku finansowego mają możliwość lokowania ich przedsięwzięcia finansowe (nie rzeczowe) przynoszące im dochód bez potrzeby dokonywania bezpośrednich inwestycji rzeczowych;
rynek finansowy umożliwia zwiększenie efektywności wykorzystania zasobów występujących w gospodarce ale nie w nadmiarze. Dzięki rynkowi finansowemu a ściślej przepływom pieniężnym odbywa się transfer zasobów do najbardziej efektywnych zastosowań;
rynek finansowy stwarza inwestorom możliwość zróżnicowania posiadania pakietów papierów wartościowych i przez to ograniczenie ryzyka finansowego. Osoby skłonne do podejmowania większego ryzyka mogą nabywać papiery bardziej ryzykowne, ale z reguły przynoszące wyższy dochód, gdyż nie ziści się ryzyko. Natomiast osoby nie zainteresowane ponoszeniem dużego ryzyka mogą nabywać aktywa mniej ryzykowne, ale oczywiście przynoszące mniejszy dochód.
Rynek finansowy nie stanowi monolitu. W jego ramach można wyodrębnić następujące systemy:
rynek pieniężny,
rynek kapitałowy,
rynek depozytowo-kredytowy,
rynek pochodnych instrumentów finansowych (kontrakty terminowe forward, futures, kontrakty obcyjne i kontrakty swatowe),
rynek walutowy.
Rynek pieniężny jest miejscem zawierania transakcji krótkoterminowych (do 1-go roku), charakteryzujących się wysokim stopniem płynności (szybką możliwością zbycia instrumentu finansowego, oraz stosunkowo najmniejszym ryzykiem, gdyż obejmuje on płynne aktywa finansowe (instrumenty finansowe) po terminie zwrotu kapitału nie przekraczającym jednego roku). Na rynku tym poszukiwane są środki służące finansowaniu bieżącej działalności gospodarczej podmiotów gospodarczych oraz bieżących wydatków innych podmiotów, a z drugiej strony poszukuje się sposobów zagospodarowania czasowo wolnych kapitałów na krótki okres. Fakty te sprawiają, że ma ten rynek bardzo szeroki zasięg i uczestniczą w tym rynku różnorodne podmioty występujące w gospodarce narodowej.
Rynek pieniężny dzieli się na dwa segmenty:
rynek pierwotny,
rynek wtórny.
Na rynku pierwotnym występują emitenci instrumentów finansowych, którzy poprzez ich sprzedaż pierwszym inwestorom nabywają środki na swoją działalność bądź też zawierane są transakcje nie przewidujące możliwości odkupu instrumentów finansowych. Z kolei na rynku wtórnym odbywa się obrót instrumentami, które uprzednio wystąpiły już na rynku pierwotnym. Gdyby nie było rynku pierwotnego inwestorzy nie mieliby szansy na zamianę posiadanych instrumentów na gotówkę przed upływem terminu ich wykupu przez emitenta. Cechami rozwiniętego i sprawnie funkcjonującego rynku pieniężnego są:
relatywnie wysoki poziom konkurencji między uczestnikami transakcji związanych ze sprawnym obiegiem informacji o środkach pieniężnych dzięki istnieniu łączy telekomunikacyjnych i teleinformatycznych,
stosunkowo wysoki stopień instrumentów podlegających obrotowi, łatwo je sprzedać nie tracąc kapitału,
kodyfikacja i standaryzacja operacji,
znaczny stopień bezpieczeństwa przeprowadzanej transakcji i wzajemne zaufanie uczestników rynku.
Do pierwszo-planowych funkcji rynku pieniężnego należy:
możliwość efektywnego zagospodarowania posiadanych środków pieniężnych nawet na krótki czas,
wyrównywanie krótkoterminowych zaburzeń płynności uczestników rynku pieniężnego,
zabezpieczenie rezerw pieniężnych niezbędnych do prowadzenia bieżącej działalności gospodarczej,
minimalizacja kosztów utrzymywania płynności finansowej przez uczestników rynku, podmioty gospodarcze,
umożliwienie bankowi centralnemu oddziaływania na koniunkturę gospodarczą przez wpływ banku na wielkość podaży pieniądza.
Podstawowymi instrumentami rynku pieniężnego są: weksle, bony skarbowe, bony pieniężne, bony komercyjne, certyfikaty depozytowe i lokaty międzybankowe.
14
Gospodarka
Społeczeństwo
Wyszukiwarka