Międzynarodowe stosunki polityczne

1. Teoria

Międzynarodowe stosunki polityczne to stosunki między narodami, które są zorganizowane w państwa.

• formalnie o stosunkach międzynarodowych można mówić od 1648 r.- koniec wojny 30-letniej i pokój westfalski, ale zalążki tego miały już miejsce pomiędzy państwami-miastami greckimi,

Definicje MSP:

• podmiotowe: określa się je poprzez wyliczenie ich uczestników(państwa, narody).

• podmiotowo- przedmiotowe: są to stosunki społeczne wykraczające poza obszar państwa,

• przedmiotowe: proces oddziaływań przekraczających granice państwa, niezależnie od tego, kto je podejmuje.

Czynniki kształtujące stosunki międzynarodowe:

• Czynniki warunkujące:

• Środowisko geograficzne,

• Czynnik demograficzny,

• Czynnik narodowy,

• Czynnik ideologiczny,

• Czynnik religijny

• Czynniki realizujące:

• Czynniki ekonomiczno-techniczne,

• Czynniki wojskowe(militarne),

• Czynniki organizacyjno-społeczne,

• Czynniki osobowościowe,

Polityka zagraniczna to formułowanie i urzeczywistnianie oczekiwań i interesów danego państwa w stosunku do innych. Kierunki polityki zagranicznej określa rząd, a ministerstwo je wykonuje.

Czynniki decydujące o polityce zagranicznej:

• wewnętrzne obiektywne:

• położenie geograficzne,

• potencjał ludnościowy,

• potencjał gospodarczy

• potencjał naukowo-techniczny,

• system społeczno-polityczny,

• wewnętrzne subiektywne:

• postrzeganie oraz postawa narodu wobec innych państw,

• zewnętrzne obiektywne:

• pozycja państwa na arenie międzynarodowej,

• kierunek, w jakim rozwija się środowisko międzynarodowe,

• struktura i zasięg umownych powiązań,

• obowiązujące prawo międzynarodowe,

• zewnętrzne subiektywne:

• percepcja oraz oczekiwania i wymagania stawiane danemu państwu przez inne państwa,

• koncepcja polityki zagranicznej, jakość oraz aktywność polityki zagranicznej i dyplomacji innych państw,

Interesy państwa- baza polityki zagranicznej:

• żywotne(podstawowe),

• drugorzędne,

Instrumenty polityki zagranicznej:

• polityczne(naciski),

• polityczne(embargo),

• wojskowe(konflikty zbrojne),

• psychospołeczne(propaganda),

Bezpieczeństwo-podstawowa kategoria MSP:

• negatywne(brak zagrożenia, kojarzy się ze stosowaniem siły i przymusu)

• pozytywne(pewność jako stan przeciwny zagrożeniu),

Kryteria bezpieczeństwa:

• przedmiotowe

• polityczne,

• militarne,

• ekonomiczne,

• społeczne,

• kulturowe,

• ideologiczne,

• ekologiczne,

• przestrzenne

• lokalne,

• subregionalne,

• regionalne,

• ponadregionalne,

• globalne,

• sposób zorganizowania

• indywidualne,

• system równowagi sił, czyli klasyczny koncert mocarstw,

• system bipolarny,

• system równowagi strachu,

• system blokowy, czyli sojusze,

• system bezpieczeństwa kooperacyjnego,

• system bezpieczeństwa zbiorowego,

Spory międzynarodowe:

• polityczne(nie ma odpowiednich reguł prawnych),

• prawne(strony powołują się na zapisy prawa międzynarodowego),

• przedmiot sporu:

• spory zwykłe nie zagrażają bezpieczeństwu,

• spór, który nie został rozwiązany, może przerodzić się w konflikt zbrojny,

• kryteria konfliktów:

• sprawiedliwe/niesprawiedliwe,

• podmioty wojujące(międzypaństwowe, międzynarodowe),

• cel działania(napastniczy, obronny),

• legalność,

• motywacja walczących stron(religijne, ideologiczne, etniczne),

• rodzaj broni(konwencjonalna, niekonwencjonalna),

• teatr działań(miejsce-ląd powietrze, morze),

Pokój to brak działań wojennych, a także współpraca między narodami. Ma kształt wartości uniwersalnych.

Uczestnicy MSP to formalnie zorganizowana całość:

• podmiotowi: adresat norm i praw międzynarodowych(podmioty pierwotne, wtórne, specyficzne),

• przedmiotowi: mają bezpośredni wpływ na działania,

Państwo:

• Kryterium struktury państwa

• państwa jednolite

• państwa złożone: państwa związkowe (federacje), związki państw (konfederacje),

• Kryterium ograniczenia zdolności do czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych:

• państwa zależne(Bhutan- reprezentowany przez Indie)

• mini państwa,

• państwa trwale neutralne

• Kryterium roli w stosunkach międzynarodowych

• mocarstwa uniwersalne

• mocarstwa regionalne i sektorowe

• państwa średniej wielkości

• państwa małe

• W stosunkach międzynarodowych pojawiły się również nowe kategorie państw :

• państwa zbójeckie(oskarżone przez inne o planowane naruszenia, oskarżone o terroryzm, łamanie praw człowieka),

• państwa upadłe ( kraje trzeciego świata),

Dyplomacja ma za zadanie reprezentowanie swojego kraju na arenie międzynarodowej. Obserwować- Negocjować- Chronić.

2. Konflikt Wschód- Zachód, polityka odprężenia

• Zaczął się po II wojnie światowej,

• Nazwa nawiązuje do geograficznego położenia uczestników,

• Zimna wojna- przez 40 lat trwania konfliktu, nigdy nie doszło do działań zbrojnych,

• Konferencja poczdamska 1945- spotkanie przywódców koalicji antyhitlerowskiej: Churchill, Truman(zastąpił zmarłego Roosvelta), Stalin,

• Bano się zalewu komunizmu(po raz drugi, wcześniej 1918-1921), dlatego żelazna kurtyna,

• Przyczyn upatrywano w postawie przywódców Stanów Zjednoczonych-nie chciały uznać Związku Radzieckiego jako równoprawnego mocarstwa,

• Nauka socjalistyczna- wszystkiemu winne są Stany Zjednoczone,

• 7 Faz Zimnej Wojny:

• I. 1945-1947 początki narastania konfliktu wschód-zachód,

• II.1948-1953 apogeum zimnej wojny, kryzys berliński, wojna koreańska, sowietyzacja krajów „podległych” ZSRR, 1949-podział na RFN i NRD,

• III 1954- 1962 5/03/1955-śmierć Stalina, 1955- przyjęcie RFN do NATO, odwet- Układ Warszawski, odwilż w stosunkach, po śmierci Stalina władzę przejmuje Nikita Chruszczow, 1955-konwencja w Genewie, ZSRR zrzekł się roszczeń wobec Turcji, 1962, kryzys kubański,

• IV. 1963-1969 gorąca linia Kreml-Biały Dom, Genewa 1963, przenoszenie napięć poza Europę- konflikt wietnamski,

• V. 1970-1979 odprężenie, wyjaśnienie kwestii niemieckiej, 1979- Rosjanie wkroczyli do Afganistanu,

• VI. 1980-1985 powrót do konfrontacji, stan wojenny w Polsce,

• VII. 1986-1990/1991 12/1991 rozpad ZSRR, stopniowe upadanie realnego socjalizmu, jesień ludów- proces wyzwalania się państw spod wpływów ZSRR,

• Główne struktury i problemy funkcjonowania sojuszu państw zachodnich:

• 1947-plan Marshalla, odbudowa państw po wojnie,

• Kontrolę nad realizacją zajął się Europejski Komitet Współpracy Gospodarczej(CEEC) utworzony 22/09.1947r.

• 1957- traktaty o współpracy gospodarczej,

• Wspólnota europejska,

• 1949- Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego(NATO),

• 1952 Grecja w NATO,

• 1954 układy paryskie,

• Spór ideologiczny między ZSRR i Chinami,

3. Dekolonizacja i ruch państw niezaangażowanych

Kolonializm ( z łaciny colonia - osiedle), polityka mocarstw polegająca na opanowaniu i utrzymaniu w politycznej i ekonomicznej zależności krajów słabo rozwiniętych w celu czerpania zysków.

Dekolonializm proces likwidacji kolonializmu

Neokolonializm współczesna forma kolonializmu polegająca na wyzysku ekonomicznym i uzależnieniu politycznym dawnych krajów kolonialnych lub krajów słabo rozwiniętych, dysponujących niewielkim potencjałem militarnym i politycznym. Polityka prowadzona przez byłe metropolie, które starały się utrzymać decydującą pozycję w byłych koloniach przez pozostawienie części własnej kadry urzędniczej, wojskowej, popieranie uległych sobie polityków, a przede wszystkim przez podporządkowanie rozwoju gospodarki swoim interesom.

Kolonia - posiadłość jakiegoś państwa, zwykle zamorska, pozostająca od niego w całkowitym uzależnieniu, której aparat administracyjny jest podporządkowany przedstawicielowi metropolii (gubernatorowi), a ludność nie bierze udziału w procesie zarządzania.

Protektorat - dwa rodzaje :

- protektorat międzynarodowy (zawieranie międzypaństwowej umowy, na mocy której jedno państwo, zwane protegowanym, zrzeka się w części lub całości swej zdolności do działania na forum międzynarodowym i przekazuje je państwu protegującemu)

- protektorat kolonialny, reprezentujący formę narzuconej zależności państwu słabszemu przez państwo silniejsze.

Dominium - posiadłości imperium brytyjskiego, które uzyskały autonomię w postaci własnego parlamentu i rządu, uznając się jednocześnie za poddanych korony brytyjskiej.

Kondominium - odnosi się do łącznej suwerenności dwóch lub więcej państw na określonym terytorium.

Terytoria zależne - zarządzane przy pomocy lokalnych samorządów białych osadników, a także lokalnych struktur plemiennych bądź państwowych (system ten nazywany jest systemem pośrednim).

Koncesje - były charakterystyczne dla europejskiej i japońskiej penetracji cesarstwa chińskiego, którego zbyt duży obszar nie pozwalał na uprawianie tradycyjnej formy kolonializmu. Wzajemne relacje między mocarstwami imperialnymi doprowadziły do kompromisowej polityki „otwartych drzwi”; gwarantowała ona wszystkim uczestnikom zawieranie traktatów z cesarskim dworem, udzielając im specjalnych praw i przywilejów na wydzielonych obszarach.

• Kulminacyjny moment dekolonizacji- po zakończeniu II wojny światowej, niepodległość uzyskało ok.80 państw,

Przyczyny kolonializmu:

• Przeludnienie obszarów wyżej rozwiniętych,

• Szukanie nowych terytoriów na osadnictwo,

• Poszukiwanie nowych surowców i kruszców,

Pierwsze symptomy rozpadu kolonii:

• 1776- Stany Zjednoczone uzyskują niepodległość,

• Uniezależnienie Karaibów od Ameryki Łacińskiej,

• 1960- rok Afryki, najwięcej państw z tego kontynentu uzyskało niepodległość,

Przyczyny dekolonizacji:

• Utrata pozycji mocarstw po II wojnie światowej.

• Wzrost siły ruchów narodowo-wyzwoleńczych,

• Specyficzna polityka Japonii- solidarność Azjatów przeciwko USA i Europie,

• Hasła wolnościowe i demokratyczne,

• Rozwój gospodarczy obszarów kolonialnych,

Etapy dekolonizacji:

• I. 1945-1955 niepodległość uzyskało 11 państw azjatyckich i 1 afrykańskie,

• II. 1955-1965 42 państwa w tym 30 Afryki,

• III. 1965-1975 państwa na Bliskim Wschodzie,

• IV. Od 1976 Ostateczna dekolonizacja terytoriów zależnych Wielkiej Brytanii , Francji, Hiszpanii i Holandii w Afryce,

• Wielka Brytania dobrowolnie oddawała kolonie w myśl strategii „ wyjść żeby pozostać.”

• Francja chciała za wszelką cenę utrzymać kolonie,

• 1944 deklaracja z Brazzaville- więcej praw dla ludności w koloniach, nie powstrzymało to jednak ruchów powstańczych,

• Terytoria zamorskie- afrykańskie posiadłości Francji,

• Przełomowy moment dla kolonii Wielkiej Brytanii to uzyskanie niepodległości przez Indie nazywane perłą w koronie wielkiej Brytanii,

• Mahatma Ghandi doprowadził do niepodległości Indii, filozofia: niewyrządzanie zła, życie w prawdzie, asceza,

• Jawaharlal Nehru w 1942 r. wystąpił z deklaracją niepodległości Indii i przeciwko Wielkiej Brytanii, brał udział w negocjacjach, których owocem było powstanie dwóch niezależnych państw Indii i Pakistanu, od 1947 r, premier Indii,

• Konflikt w Indiach między Hindusami i Muzułmanami,

• 1947 nowy projekt podziału na Pakistan i Unię Indyjską,

• Ogłoszenie przez Brytyjczyków końca rządów\

• Spory religijne i etniczne- spór o Kaszmir,

• 02/01/1950 proklamacja Republiki Indii,

Idea panarabizmu:

• 1947 Liga Państw Arabskich- pakt 7 krajów arabskich,

• 14/05/1948 utworzenie państwa Izrael,

• wybuch I wojny izraelsko-arabskiej dwa dni po proklamowaniu niepodległości,

• problem uchodźców palestyńskich:

• miały być dwa państwa Izrael i Palestyna połączone unią gospodarczą,

• nie dotrzymano umowy, gdyż Palestyna nadal nie uzyskała niepodległości,

Afryka:

• Libia jako pierwsza uzyskała niepodległość,

• W Algierii, kolonii francuskiej, ok. 11% ludności stanowili Francuzi(ok. 1 mln),

• Arabowie po uzyskaniu niepodległości zniszczyli wszystko co francuskie ( łącznie z koleją, drogami itp.),

• Mohammed Ben Bella utworzył Algierski Komitet Rewolucyjny,

• Prestiż Francji na arenie międzynarodowej uległ osłabieniu, spowodowało to konflikt zbrojny,

• Tajne negocjacje w Evian w sprawie Algierii,

• 03/07/1962 niepodległość Algierii, wszyscy Francuzi musieli wyjechać,

• 1952 niepodległość Maroka i Tunezji,

• 1960 niepodległość Kongo,

• Patrice Lumumba- przyczynił się do uzyskania niepodległości, został pierwszym premierem Konga,

• 1974r. rewolucja goździków w Portugalii, przyniosła dekolonizację portugalskich kolonii w Azji i Afryce,

• RPA-najdłużej rządzili tam biali:

• Zakaz zawierania małżeństw mieszanych

• Podział rasowy- 70% ludności została skupiona na 13% powierzchni kraju,

• Nelson Mandela- jeden z przywódców ruchu przeciwko apartheidowi( idei głoszącej segregację rasową),

• Frederik de Klerk-działał na rzecz zniesienia apartheidu, uwolnił Mandelę z więzienia, w 1990 r. zalegalizował opozycję,

• 1994 wolne wybory, Mandela pierwszym czarnoskórym prezydentem RPA,

• 1960 rok Afryki, niepodległość uzyskały: Gabon, Kongo (fr.), Kamerun, Republika Środkowo-Afrykańska, Czad, Niger, Mali, Togo, Senegal, Mauretania, Burkina Faso i Madagaskar

Ruch państw niezaangażowanych:

• ANZUS- pakt bezpieczeństwa Pacyfiku (Australia, Nowa Zelandia, USA),

• SEATO- organizacja paktu Azji południowo- wschodniej (Australia, Bangladesz, Filipiny, Francja, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Nowa Zelandia, Pakistan, Tajlandia),

• CENTO- organizacja paktu centralnego(Iran, Irak, Pakistan, Turcja i Wielka Brytania),

• To państwa, które nie chciały się angażować w politykę wschodu ani zachodu,

• Walka z kolonializmem,

• Reguły pancha shila- tzw. pięć zasad pokojowego współistnienia, zawartych w preambule chińsko-indyjskiego traktatu w sprawie Tybetu z 29 kwietnia 1954 roku. Zasady te to:

• wzajemne poszanowanie integralności terytorialnej i suwerenności,

• wzajemna nieagresja,

• wzajemna nieinterwencja w sprawy wewnętrzne,

• równość i obopólne korzyści,

• pokojowe współistnienie.

4. Następstwa konfliktów postkolonialnych i dysproporcji rozwoju północ-południe

Wojna koreańska:

• Kim Ir Sen- byłby przywódca Korei Pn.,

• Pomoc Stalina,

• Obietnica pomocy zbrojnej ze strony Chin ( Mao Tse-tung),

• Podpisanie traktatu ZSRR- Chiny,

• 1950-Korea Pn zaatakowała Koreę Pd.

• Douglas MacArthur- stanął na czele utworzonych po raz pierwszy w historii sił interwencyjnych ONZ, która pomagała Korei Pd,

• Korei Pn. pomogły Chiny,

• Pierwszy konflikt, w którym zrezygnowano z całkowitego zwycięstwa militarnego, aby nie dopuścić do wybuchu III wojny światowej,

• Kilka nieudanych prób porozumienia między Koreą Pn. i Pd.,

• 1991- dołączenie do ONZ,

Kryzys kubański:

• 1952- Władzę przejmuje Fulgencio Batista,

• 1956- próba obalenia władzy przez Che Guevarę i Fidela Castro,

• 1959- Castro przejął urząd premiera,

• Ruch 26 lipca- organizacja założona przez Fidela i Raula Castro w 1955 jako podziemny ruch rewolucyjny,

• USA chciały obalić rządy Castro, by wprowadzić tam rządy proamerykańskie,

• 1962- Kuba podpisała z ZSRR porozumienie o instalacji rakiet oraz wymianie cukier-ropa,

• Amerykanie zrobili blokadę wyspy, powiedzieli, że się wycofają, jeśli Rosja też się wycofa,

• F. Castro nie był zadowolony i zagroził, że zerwie stosunki dyplomatyczne z ZSRR,

• ZSRR zgodziło się pomagać gospodarczo Kubie, by ta nie podłączyła się do USA,

Ewolucja konfliktu na Bliskim Wschodzie:

• Konflikt Iran-Irak,

• Irak chciał dostępu do irańskiej ropy,

• 1979- Rewolucja w Iranie- republika islamska- pierwsze nowożytne państwo, które ma charakter religijny,

• Atak na Umm Kasr (irackie miasto),

• Irak zaatakował Kuwejt- doprowadził się do ruiny i pragnął jakiegoś sukcesu,

• Społeczność międzynarodowa potępiła atak na Kuwejt- wprowadzono zakaz importu ropy z Iraku,

• 1991 operacja pustynna burza- akcja powietrzno- morsko- lądowa, mająca na celu wyzwolenie Kuwejtu zajętego przez Irak,

• Operacja pustynny miecz- kontynuacja akcji pustynna burza na lądzie,

• 1991- zażegnanie konfliktu, Saddam Husajn utrzymuje się przy władzy,

Konflikt Afganistan- ZSRR:

• I faza 1979-1982

• II faza 1982-1986

• III faza 1986-1989

5. Ewolucja Europy środkowej i południowo- wschodniej

• Po wojnie USA, UK i ZSRR mieli zdecydować jak będzie wyglądać świat,

• Wielka trójka- F. Roosvelt, W. Churchill, J. Stalin,

• Procesy pozapolityczne(rewolucja technologiczna, wzrost liczby ludności,

• Rozpad Jugosławii

• 1995-Masakra w Srebrnicy- największe ludobójstwo w Europie po II wojnie światowej, zgładzenie 8 000 mężczyzn i chłopców muzułmańskich przez Serbów w Bośni,

6. Nowa pozycja i rola międzynarodowa USA

• Jeden z najważniejszych uczestników stosunków międzynarodowych,

• Typ reżimu politycznego: system prezydencki,

• Mocarstwo:

• Położenie geograficzne,

• Potęga militarna,

• Gospodarka i technologia,

• Jedyny kraj wysokorozwinięty, w którym nie ma problemów z przyrostem naturalnym( dużo imigrantów m.in. Włosi w latach 20-tych i 30-tych),

• Stany nie są już największą gospodarką świata, ale nadal jedną z największych( duża liczba inwestycji, wpływ na gospodarkę światową),

• Armia USA w całości zawodowa,

• Urzeczywistniona zasada podziału władzy, grupy nacisku, potężne media,

• Uniwersalistyczne podejście do człowieka, wspieranie i rozwój demokracji,

• Bezpieczeństwo militarne i ekonomiczne,

• Wrogowie, sojusznicy i niewrogowie,

• Główne kierunki polityki zagranicznej USA:

• Dążenie do sojuszu z Rosją,

• Zapewnienie państwu bezpieczeństwa i wzrost jego siły oraz pozycji na arenie międzynarodowej,

• Posiadanie broni jądrową, inne państwa liczą się bardziej z państwem, które taką broń posiadają, w obawie przez jej użyciem,

7. Pozycja Rosji i WNP

• 08/12/1991 Wspólnota Niepodległych Państw (Białoruś, Rosja, Ukraina,

• 21/12/1991 rozszerzenie WNP,

• 01/1993 Statut WNP,

• 10/1993 akcesja Gruzji, która potem chciała wystąpić ze wspólnoty( wystąpienie w 2009r.),

• WNP posiada radę państw, organy zewnętrzne, parlament,

• Niestabilność wewnętrzna:

• Sytuacja polityczno-społeczna (Czeczenia),

• Sytuacja gospodarcza (największy i najpotężniejszy kraj Federacja Rosyjska),

• Oddziaływanie Rosji- nadal zachowuje się jak Związek Radziecki, uważa, że ma władzę i kontrolę nad resztą),

• Napięcia na linii Rosja- Ukraina(podział Ukrainy: zachód chce iść w kierunku zachodniej Europy, wschód chce iść w kierunku Rosji),

• Napięcia na linii Rosja Białoruś(nieprzewidywalny Łukaszenko),

• Napięcia na linii Rosja Mołdawia, oraz Rosja-Gruzja,

• Sojusz Rosja- Chiny

• Rosja ma surowce, Chiny pieniądze i zasób ludzki

• Wymiana militarna,

• 2003 r. rewolucja róż- pokojowe protesty, które doprowadziły w Gruzji do ustąpienia prezydenta Eduarda Szewardnadze i zastąpienia go przez prozachodniego reformatora Michaiła Saakaszwilego.

• 2004/2005 pomarańczowa rewolucja na Ukrainie, protesty przeciwko sfałszowaniu wyborów, w których wygrał prorosyjski Wiktor Janukowycz, doszło do powtórzenia wyborów, w których wygrał lider opozycji: Wiktor Juszczenko,

• Rosja wiedziała o słabości WNP już w 2002r.,

• Stosunki bilateralne Federacji Rosyjskiej i Polski:

• Rosja jak tylko może chce wpływać na swoich sąsiadów i umacniać swoją pozycję w regionie,

• 1989-1991

• 1992-1999, 1992-traktat o polsko-sowieckiej współpracy, do końca 1993-wycofanie wojsk radzieckich z Polski, 1993-podpisanie umowy o gazociągu Rosja-Europa zachodnia,

• 1999-2003, 2002r.- problem obwodu Kaliningradzkiego, 2003r.- zmniejszenie dostaw gazu, 2004- Polska wsparła pomarańczową rewolucję i rewolucję w Gruzji,

• 2004-2007 wzrost obrotów handlowych,

• 2005-2007 napięcia ze względu na prawicowe rządy w Polsce,

• 2007-2010 poprawa stosunków,

• 2010 katastrofa smoleńska,

• Rosja-Unia Europejska:

8. Pozycja Polski w międzynarodowych stosunkach politycznych

9. Organizacje międzynarodowe jako uczestnik MSP

10. Organizacje terrorystyczne

11. Zorganizowane grupy przestępcze

12. Zagadnienia globalizacji

16

---