1. Kultura- ujęcie atrybutywne i dystrybutywne, esencjalne i ideacyjne; definicja kultury.

• Atrybutywne- cecha stała, atrybut ludzkiego życia, kultura jest znamieniem ludzkości jako całości i człowieka jako przedstawiciela wspólnoty ogólnoludzkiej. Termin „kultura” występuje wyłącznie w l. poj.

• Dystrybutywne- zbiór cech i zjawisk, występujących w określonej zbiorowości. Terminu „kultura” można używać w l. poj. i l. mn. Należy uściślić, o czyją kulturę chodzi.

• Esencjalne- każda kultura ma swój rdzeń, zbiór kultury.

• Ideacyjne- kultura opiera się na komunikacji, a ta na symbolach; normy, światopogląd.

• Definicja kultury- Edward B. Tylor 1871- Kultura, czyli cywilizacja w szerokim etnograficznym sensie, jest złożoną całością, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaje oraz wszelkie inne zdolności i nawyki zdobyte przez człowieka jako członka społeczeństwa.

2. Twórcy i główne założenia ewolucjonizmu, funkcjonalizmu, relatywizmu, psychokulturalizmu i strukturalizmu.

• Ewolucjonizm:

• Edward Burnett Tylor (1832- 1917) Schemat rozwoju kultury/cywilizacji: dzikość (do rolnictwa)=> barbarzyństwo (rolnictwo)=> cywilizacja (wynalezienie pisma).
  Koncepcja przeżytku kulturowego.
  Minimalna def. religii- animizm (geneza religii, animizm- wiara w duchy/dusze)

• Lewis Henry Morgan (1818- 1881) Badał historię i kulturę Irokezów; zajmował się strukturami pokrewieństwa i powinowactwa oraz formami rodziny.

Stadia rozwoju ludzkości: dzikość=> (wynalezienie garncarstwa) barbarzyństwo => (pismo) cywilizacja.

Dwa sys. pokrewieństwa: klasyfikacyjny - grupuje krewnych w klasy; deskryptywny - opisywanie zgodnie z pokrewieństwem.

Założenia ewolucjonizmu:

1. teza o jedności natury ludzkiej (bardzo podstawowe cechy),

2. uniwersalizm rozwoju kulturowego (wszędzie te same stadia rozwoju)

3. genetyczna ciągłość rozwoju (przejście przez wszystkie stadia rozwoju)

4. rozwój jednokierunkowy- idea postępu (zawsze ku postępowi)

5. proces rozwoju przebiega od form prostszych do złożonych- poszczególne etapy następują po sobie

6. stadia rozwojowe- char. uniwersalny

7. cel badań- odkrycie genezy zjawisk kult.

8. Procedura badawcza- metoda porównawcza

9. Gł. Kategoria- przeżytki kulturowe

• Funkcjonalizm:

• Bronisław Malinowski (1884- 1942) instytucja kula-plemiona `wymieniają się' poszczególnymi dobrami co jakiś czas Instytucja integrująca.

• Alfred Reginald Radcliffe- Brown (1881- 1955) struktury społeczne

• Sir Edward Evan Evans- Pritchard (1902- 1973) magia.

Założenia f.:

1. Wewnętrznie zróżnicowany

2. Orientacja socjologiczna (wpływ Durkheima)

3. Odrzucenie ewolucjonizmu (f.- badanie istniejących instytucji/struktury społ., a nie zajmowanie się historią)

4. Naturalizm: antropologia jako nauka przyrodnicza poszukująca praw funkcjonowania społ. jako całości

5. Organicyzm: każda kultura traktowana jako funkcjonalnie powiązany system

6. Badanie jak dany element wpływa na pozostałe oraz na kult. jako całość

7. Badania terenowe i monografie terenowe

• Relatywizm kulturowy

• Franz Boas (1858- 1942) metoda historyczna- należy badać każdą kulturę tubylczą w określonym momencie historycznym.
  Każda społeczność ma swoją kulturę i nie można jej postrzegać z punktu widzenia innej kult.

• Psychokulturalizm:

• Uczniowie Boasa (Kardiner, Linton, Benedict, Mead, Sapir, Lee- Whorf): Ruth Benedict: metafora łuku- z nieograniczonej możliwości symboli i znaków kultura wybiera kilka i na ich bazie tworzą się podst. Instytucje i osobowości. Typ dionizyjski- wizjonerstwo, szamanizm. Apolliński- skupienie się na rytuałach.

• Margaret Mead- badanie problemów wychowawczych; stwierdziła, że na Samoa nie ma czegoś takiego jak bunt młodzieńczy (dzieci nie izoluje się od normalnej codzienności); kultura kształtuje naszą osobowość; na Samoa odstępstwa od normy są silnie karane.

• Abram Kardiner (i inni)- osobowość podstawowa- wspólnota kultury każdego społeczeństwa zharmonizowana z jego instytucjami. R. Linton- osobowość podstawowa- osobowość statusowa (np. nacisk na indywidualizm zależy od statusu społecznego)- osobowość modalna.
  Instytucje pierwotne (socjalizacja- oddziaływanie środowiska społ. na jedn.), wtórne (systemy projekcji- oddziaływanie jedn. na środowisko społ.).
  Metoda badań- biograficzna.
  Dwoiste rozumienie kultury.

• Strukturalizm:

• 
  
  
  
  Twórca- Claude Levi-Strauss- uczeń Durkheima i Maussa, zainteresowany działaniem ludzkiego umysłu, „papież strukturalizmu”. Atom pokrewieństwa:
  

• Teoria mitu Levi-Straussa- nie interesowała go struktura społ., ale struktury głębokie, ukryte- nie uświadomione przez ludzi. Struktura jest kontrastem logicznym, teoretycznym. Pod obserwowalną różnorodnością kult. świata ludzi ukryte są struktury działania ludzkiego umysłu. Uniwersalność opozycji binarnych, Levi- Strauss zainteresowany relacjami między członkami struktur, prawami rządzącymi ich kompozycją i przekształceniami.

3. Ewolucja człowieka- australopiteki, gat. Homo, neandertalczyk, homo sapiens, hipoteza ewy genetycznej.

• Australopitek (Australopithecus)- (od 5 lub 3 mln lat temu do około 1,5 mln). Środowisko sawannowe. Obszary Afryki Pd, Śr. i Wsch. Pionowa postawa ciała, wyostrzenie wzroku, redukcja węchu, dwunożny chód, czynności związane z polowaniem spowodowały wzrost objętości mózgu. Gromadny styl życia.

• Homo (Człowiek)

• Homo habilis (człowiek umiejętny) 2,5 -1,7 mln lat temu. Tereny Afryki. Dwunożny chód, zupełnie wyprostowana postawa, bardziej chwytna dłoń, większy mózg (660 cm³) i bogatsze zachowania narzędziowe. Zespół narzędziowy zwany „przemysłem olduwajskim” od miejsca znaleziska.

• Homo ergaster (Afryk. Homo erectus)- Kenia, 1,9- 1,4 mln lat temu. Czaszka 830 cm³.

• Homo erectus - 1mln- 200 tys. l. temu. Afryka, Azja, Europa. Spionizowana postawa, wyłącznie na 2 nogach, przeciwstawny kciuk umożliwiający chwyt precyzyjny, duży mózg (750- 1250 cm³), tworzy wiele typów narzędzi i ma złożony spos. komunikowania się w gromadzie.

• Homo rudolfensis

• Homo sapiens neandertalensis- 250- 30 tys. l. temu. Od zach. Europy po zach. Azję, od Atlantyku po Uzbekistan, od Walii do wyb. Morza Śródziemnego. Czaszka 1700 cm³. 165- 175 zm wzrostu. Żyją gromadnie, używają ognia i oświetlają nim domostwa.

• Hipoteza ewy genetycznej- (ewy mitochondrialnej)- analiza DNA przekazywane w linii żeńskiej- od matki- pozwoliła ustalić, że człowiek współczesny wywodzi się z Afryki i powstał około 200- 160 tys. lat temu (TAK JEST U NOWICKIEJ, nie mam pojęcia jak to inaczej wytłumaczyć).

4. Specyfika kultur górnego paleolitu, Kromaniończyk.

• Górny paleolit- 35- 8 tys. l. temu (pojawienie się homo sapiens sapiens)

• Gosp. zbieracko łowiecka- polowania na faunę plejstoceńską,

• Różnorodność broni łowieckiej (dzidy, oszczepy, harpuny)

• Obróbka surowców- różnorodność materiałów (łączenie kamienia z drewnem, kością, rogiem), wytwarzanie ubrań ze skór zwierząt lub innych przedmiotów codziennego użytku

• Pogrzeby- starannie wykonane groby

• Sztuka- ozdoby, figurki, malarstwo naskalne, kultura magdaleńska (madleńska)- ludzie żyjący na obszarze Fr. i Hiszp. w końcowym okresie górnego paleolitu=> malowidła roślinne, nie tylko zwierzęta

• Kult płodności- figurki ciężarnych kobiet; zwierzęta w pozycjach kopulacyjnych

• Kromaniończyk- Homo sapiens sapiens (Homo sapiens recens- człowiek współczesny)

• 40 tys. l.temu, wąski nos, szerokie i wysokie czoło, duży mózg (1600 cm³), stosunkowo małe łuki brwiowe, niskie oczodoły, około 180 cm wzrostu, duże zdolności adaptacyjne, mowa artykułowana

5. Rewolucja neolityczna
   Przyczyny: nacisk demograficzny, zmiany klimatyczne (osuszenie klimatu), czynniki społeczne (złożoność życia społecznego)

1. Początek- 12 tys. l. temu, Bliski Wschód

2. Przejście od myślistwa i zbieractwa do rolnictwa i hodowli zwierząt

3. Osiadły tryb życia

4. Powstanie i rozwój pierwszych miast (Dżarmo, Jerycho)

5. Metoda wypaleniskowa i kopieniactwo- na glebach lekkich (dorzecza)

6. Rozwój garncarstwa, plecionkarstwa, tkactwa, potem- metalurgii

7. Wzrost liczby ludności (więcej jedzenia) => podział obowiązków między ludzi

8. Wymiana dóbr i usług=> kontakty międzyludzkie

9. Pojawia się struktura i hierarchia społeczna

10. Powstaje władza i aparat administracyjny

11. Wynalezienie pisma (do podatków)

• Osiadły tryb życia:

1. Wzrost liczby populacji

2. Zmniejszenie zróżnicowania zasobów

3. Zmniejszenie zasięgu dziennych przemiszczeń

4. Wzrost udomowienia zwierząt i roślin

5. Wzrost kultury materialnej i duchowej

6. Wzrost handlu na duże odległości

7. Wzrost złożoności relacji wewnątrzgrupowych

• Bliski Wschód (ok. 9 tys. l.temu)- dziki jęczmień, podstawowe zboża (pszenica, żyto, len), owce, kozy, świnie, bydło

• Afryka (4 tys. l.temu)- sorgo, proso, jams

• Azja- ryż, fasola, groch, bawoły, kury

6. Cechy definicyjne języka, hipoteza Sapira- Whorfa, współuczestniczenie fatyczne, kompetencje komunikacyjne

• Cechy def. języka:

1. Dwustopniowość

2. Arbitralność (umowność języka)

3. Produktywność (tworzenie neologizmów)

4. Nieciągłość

5. Semiotyczność

6. Dwuznaczność (elastyczność słów, dopasowanie ich do sytuacji)

• Hipoteza Sapira- Whorfa - Jeśli dwa języki różnią się od siebie w spos. zasadniczy, to ludzie nie są w stanie porozumieć się ze sobą.

• Współuczestniczenie fatyczne- autorem Bronisław Malinowski- jest szczególną funkcją mowy, tylko wspólna rozmowa stwarza wspólnotę.

• Kompetencje komunikacyjne - Hymes
  słowa mają moc sprawczą; zdrobnienia i przezwiska mają podkreślać zażyłości; innym językiem posługujemy się w kontaktach prywatnych i służbowych; formuły „pan”/”pani” służą podkreśleniu szacunku, ale też pokazaniu dystansu instytucjonalnego; wulgaryzmy - zależą od konwencji językowej- jak mówi się w danej grupie.

7. Monomit Campbella, rytuały przejścia, przemoc rytualna

• Monomit Campbella: momomit- uniwersalny wzór, leżący u podstaw heroicznych historii tworzonych we wszystkich kulturach. Monomitem jest podróż bohatera (np. Władca Pierścieni- Frodo)

• Rytuały przejścia Arnolda van Gennepa - uniwersalny, strukturyzujący element występujący w ludzkich społeczeństwach. Obejmuje święta zw. z poram roku, rytuały terytorialne, ofiary, pielgrzymki i ogólnie każde zachowanie religijne czy świeckie, które przejawia ten sam podstawowy potrójny wzór oddzielenia, okresu przejściowego, integracji. Fazy przejścia:

1. Preliminalna- przygotowanie do wydarzenia

2. Liminalna- okres przejściowy

3. Postliminalna- rytuał mający na celu przewrócenie odmienionej jednostki do społeczeństwa.

• Przemoc rytualna-

1. Freud i kompleks Edypa;

2. „kozioł ofiarny” Rene Girarda- społeczeństwo wybiera na ofiarę jednostkę, której wyłonienie nie naruszyłoby stabilizacji całej grupy.

8. Koncepcje magii Frazera, sacrum i profanum, religia u Durkheima i Levy-Bruhla, kultura magiczna

• Koncepcja magii Frazera- dokonał podziału na dwa typy magii, oparte na dwóch mechanizmach myślenia.

1. Magia homeopatyczna- podobne wywołuje podobne

2. M. kontaktowa (przenośna)- rzeczy, które raz pozostawały ze sobą w kontakcie, będą zawsze wybierać na siebie wpływ.

• Profanum- obejmuje działania rutynowe, codzienne, oczywiste, towarzyszą jej postawy akceptacji, bliskiej znajomości, poufałości, znudzenia.

• Sacrum- kojarzona z niezwykłością, czymś nieznanym i niezwiązanym z tym światem, postawy lęku, niepokoju, tajemniczości i poczucie dziwności.

• Religia u Durkheima- totemizm jako najpierwotniejsza forma wierzeń rel. (Aborygeni) - plemię przyjmuje zwierzę na totem- wierzą, że pochodzą od tego zwierzęcia i w ten sposób klasyfikują świat.

• Levy- Bruhl- mentalność jednostki jest determinowana przez zbiorowe wyobrażenia społeczeństwa, a te ostatnie przez określony typ struktury społ. Wyróżnił 2 typy myślenia (prelogiczne- społ. pierwotne, logiczne- społ. nowoczesne). Prawo partycypacji- pewne przedmioty, ludzie, sytuacje, rośliny są powiązane w mistyczny sposób (np. kogut i poranek).

• Kultura magiczna- char. się synkretyzmem, wymieszaniem różnych sfer kultury. Praktyki techniczno- użytkowe (prod., wymiana, konsumpcja), symboliczne i waloryzujące stanowią jedność kulturową.

9. Formy małżeństwa, miejsce zamieszkania po ślubie, Endo i egzogamie, małżeństwa preferencyjne i nakazowe

• Formy małżeństwa

1. Monogamia

2. Poligamia

1. Poliandria (żona i kilku mężów)

2. Poligynia (mąż i kilka żon)

• Miejsce zamieszkania:

1. Patrylokalizm (z rodziną męża)

2. Martylokalizm ( z rodziną żony)

3. Bilokalizm (trochę tu, trochę tam)

4. Ambilokalizm- nieokreślone miejsce zamieszkania

5. Neolokalizm- małżonkowie mieszkają w nowym domostwie

• Egzogamia- nakaz doboru małżonków wewn. grupy

• Endogamia- nakaz doboru małżonków poza grupą

• Małżeństwo preferencyjne i nakazowe

1. Preferencyje- brak nakazu, ale powinniśmy wziąć ślub z kimś z kuzynostwa (małżeństwa kuzynów przeciwległych- żenią się dzieci brata i siostry, kuzynów równoległych- żenią się dzieci albo sióstr albo braci)

2. Nakazowe: lewirat- wdowa wychodzi za brata zmarłego męża, sororat- mąż poślubia siostrę zmarłej żony

10. Aspekty etniczności, grupa etniczna, konflikt, asymilacja

• Aspekty:

1. Etniczność jako grupa społeczna

2. Identyfikacja etniczna

3. Ruch społeczny

4. Rodzaj więzi społecznej
   E. ma stopniowalny charakter.

• Grupa etniczna - def. A. Smitha

1. Mit wspólnego pochodzenia

2. Dzielenie tej samej historii

3. Uczestnictwo w tej samej kulturze

4. Związek ze wspólnym terytorium

5. Poczucie wzajemnej solidarności

• Konflikt etniczny- między ludnością rdzenną a państwem- prawa do ziemi, dyskryminacja (?)

• Asymilacja- proces zachodzący na trzech poziomach:

1. Strukturalnym- wpisuje się w strukturę społeczną

2. Kulturowym- oficjalne deklaracje

3. Osobowości- wartości kulturowe stają się wartościami osobowymi

11. Pojęcie migracji, typy, modele, czynniki przyciągające i wypychające, nowe ujęcie mikro i makro systemowe, kulturowe aspekty migracji

• Migracja-względnie trwała zmiana miejsca pobytu jednostek i grup w ramach określonej przestrzeni

• Typy:

1. Stałe i czasowe (sezonowe, okresowe, wahadłowe)

2. Łańcuchowe (np. łączenie rodzin)

3. Dobrowolne i przymusowe (przesiedlenia, wysiedlenia, deportacje, ucieczki itd.)

4. Legalne/nielegalne

5. Wewnętrzne (w ramach danego kraju) i zewnętrzne

• Modele:

1. Klasyczny model migracji (USA, Kanada, Australia)

2. Kolonialny (Wielka Brytania, Francja => faworyzowani imigranci z b. kolonii)

3. Model gastarbeiterów- Niemcy, Szwajcaria, Belgia- przyjmowanie do pracy na czas nieokreślony, ale nie dają obywatelstwa.

4. Imigracja nielegalna

• Motywy migracji:

1. Czynniki ekonomiczne i demograficzne

1. Wypychające- ubóstwo, bezrobocie, niskie płace, brak podst. opieki medycznej, braki w syst., edukacji

2. Przyciągające- perspektywy wyższych zarobków, poprawy standardu życia, rozwój osobisty lub zawodowy

2. Czynniki polityczne:

1. Konflikty, przemoc, niebezpieczeństwo, korupcja, łamanie praw człowieka

2. Poczucie bezpieczeństwa, wolność polityczna

3. Społeczne i kulturowe

1. Dyskryminacja wynikająca ze względów etnicznych i religijnych

2. Łączenie rodzin, migracja do kraju przodków, brak zjawiska dyskryminacji

• Obecnie badacze migracji uznają je za bardziej złożone zjawisko, preferują systemowe ujęcie makro (system polityczny i ekon.) i mikro czynników (np. silne więzi narodowe, rodzinne)

• Kulturowe aspekty migracji:

1. Społeczno- ekonomiczne:

• Brain drain- wysokie wykształcenie, profesjonalna kadra wyjeżdża

• Brain waste- niewykorzystywanie swoich kwalifikacji zawodowych

12. Definicja globalizacji, cztery wymiary globalizacji, westernizacja, efekty g.- deterytorializacja kultur, hiperprzestrzenie, hiperrzeczywistość, turyzm.

• Globalizacja- (Robertson)- to zespół procesów, które tworzą jeden wielki świat.

• Cztery wymiary globalizacji:

1. Świat staje się jednolity dzięki nowoczesnym technologiom komunikacyjnym np. Internet, telewizja, radio (masowe media). „globalna wioska” (McLuchan)

2. Społeczności ludzkie stają się coraz bardziej powiązane rozbudowaną siecią zależności ekonomiczno-politycznych, finansowych, strategicznych, kulturalnych

3. Pojawiają się nowe formy organizacji ekonomicznych, politycznych i kulturalnych o charakterze ponadnarodowym, oderwane od konkretnego kraju czy państwa- korporacje przemysłowe, banki, firmy handlowe- np. coca-cola, McDonald's, ONZ, UE itp.

4. Powstają nowe kategorie społeczne osób, których proces i życie odrywają się od konkretnego miejsca- menadżerowie, finansiści, zawodowi sportowcy, artyści, personel lotniczy

• Westernizacja (amerykanizacja) -promowanie amer. stylu życia- przedstawianego jako szczęśliwe, wypełnione sukcesami- to jest dla ludzi atrakcyjne. Silna ekspansja systemu kapitalistycznego (też) cywilizacji europejskiej współczesnego typu.

• Efekty globalizacji:

1. Deterytorializacja kultur- żadna kultura nie zachowała w 100% swojej dziewiczości m.in. z powodu migracji kultury zostają przenoszone; mozaiki etniczne w państwach- ludzie mają problemy z tożsamością

2. Hiperprzestrzenie- centra handlowe, KFC, empik=> wszędzie serwują te same produkty, miejsca wyglądają tak samo

3. Hiperrzeczywistość (Jean Baudrillard)- np. Disneyland- miejsca- „niby rzeczywistości” - odwzorowania pewnych rzeczywistości by je sprzedać.

4. Turyzm- chodzi o przemysł turystyczny- np. safari- inność sprzedaje się bardzo dobrze, ale musi być to inność z pocztówek, fotografii itp.; gotowe, standardowe opakowanie atrakcji turystycznych, obcowanie z obcością w bezpieczny sposób.

System patrylinearny- odwrotny do matrylinearnego.

system matrylinearny- dziecko dziedziczy przynależność rodową po matce, relacje między matką a ojcem serdeczne, między siostrą a bratem oschłe.

---