ALICJA W.
KINEZJOLOGIA EDUKACYJNA PAULA DENNISONA JAKO
JEDNA Z METOD WSPOMAGAJĄCYCH ROZWÓJ MOWY.
ABSTRAKT
Niniejsza praca dotyczy jednej z metod wspomagających proces rozwoju mowy. Omówiono w niej założenia Kinezjologii Edukacyjnej, jednej ze znanych metod aktywizujących, integrujących umysł i ciało. Przedstawiono szczegółowy opis metody oraz jej zastosowanie w terapii logopedycznej, jak również efekty jakie można uzyskać stosując tę metodę. Omówiono również wybrane ćwiczenia kinezjologiczne oraz jako wprowadzenie do pracy przytoczono definicję Kinezjologii Edukacyjnej.
SŁOWA KLUCZOWE
Kinezjologia Edukacyjna, integracja sensoryczna, metody aktywizujące, gimnastyka mózgu, terapia kinezjologiczna, ruchy naprzemienne, blokady, równoważenie.
1.WPROWADZENIE
Kinezjologia Edukacyjna to kierunek nauki i praktyki w dziedzinie wiedzy o człowieku, którego prekursorem jest amerykańskie małżeństwo P. i G. Dennison. W oparciu o prace wybitnych badaczy m.in. takich jak J. Piaget, M. Montessori czy A. Adler, stworzyli oni kierunek dający całościowe spojrzenie na człowieka , na jego rozwój psychoruchowy i doświadczenia. Kinezjologia Edukacyjna pokazuje w jaki sposób można pomóc człowiekowi odkrywać sposoby uczenia się, wykorzystując proste narzędzie jakim jest ruch. Samą nazwę „ Kinezjologia Edukacyjna” można dosłownie przetłumaczyć jako „ naukę o ruchu”. Pochodzi ona bowiem od słowa kinezjologia - „kinesis” - ruch i „logos” - nauka oraz „educare” - wychowywać, kształcić. Jest więc to nauka o strukturze ruchu i ciała, a w szerszym pojęciu także o ich związku z funkcjonowaniem mózgu, prawidłowościach pracy ciała, o poszukiwaniu wewnętrznych przeszkód stojących na drodze do rozwoju (Masgutowa S., Akhmatova N., 2005).
Metoda P. Dennisona to uczenie metodami aktywizującymi włączania naturalnych mechanizmów integracji umysłu i ciała poprzez specjalnie zorganizowane ruchy. Skierowana jest do wszystkich osób zainteresowanych rozwojem fizycznym i umysłowym niezależnie od wieku. Każdy człowiek przychodząc na świat został wyposażony w niesamowity system: umysł - ciało, który to posiada niezbędne elementy do uczenia się. Jednak różnorodne czynniki stresogenne wprowadzają blokady które hamują ten proces. Gimnastyka mózgu, którą rozwinął P. Dennison przyczynia się do małych poprawek tzw. mikrointerwencji które powodują wielkie zmiany , gdyż pojawia się integracja, umożliwiająca prawidłowy przebieg procesu uczenia się. Kinezjologia Edukacyjna to nowa dziedzina reedukacji, terapii i diagnozowania. P. Dennison odkrył korelację między niemożnością wykonania ruchów naprzemiennych, a tendencją występowania trudności w uczeniu się, co łączy się często z zaburzeniami mowy ( Dennison P., Dennison G., 2004).
Myślenie, twórczość i uczenie się są to procesy zachodzące dzięki prawidłowemu funkcjonowaniu narządów zmysłu, tworzeniu sieci nerwowych , poprzez które następuje przepływ informacji od receptora do ośrodkowego układu nerwowego oraz dzięki ich prawidłowej integracji na poszczególnych poziomach mózgu. Narządy zmysłów są tak niezbędne do procesów uczenia się , że rozwijają się już w ciągu dwóch miesięcy po poczęciu. Jeszcze przed narodzeniem człowiek uczy się o grawitacji dzięki układowi przedsionkowemu, a zmysły słuchu, węchu, smaku i dotyku rozwijają się by dać człowiekowi pierwszy obraz świata. Dopiero w miarę dojrzewania, człowiek staje się zdolny łączyć w całość coraz bardziej skomplikowane obrazy sensoryczne, by uzyskać ich widzenie. Im więcej wrażeń zmysłowych dociera do mózgu tym bardziej skomplikowane będą wzory uczenia się, myśli i tworzenia ( Mass V., 1998)
Metoda P. Dennisona jest jedną z wielu metod stosowanych w terapii logopedycznej. Jest metodą która integruje ciało i umysł przez co prowadzi do lepszego poznania siebie.
2.OPIS METODY
2.1. Założenia Kinezjologii Edukacyjnej
P. Dennison, szukając drogi wyjścia z własnej dysleksji i kłopotów ze wzrokiem stworzył program gimnastyki mózgu. Opiera się on na prostych ćwiczeniach ruchowych, często wywodzących się z różnych metod znanych od wieków tj.: akupresury, jogi, ćwiczeń rozluźniających opartych na osiągnięciach współczesnej neurofizjologii i dostosowanych do współczesnego odbiorcy. Ćwiczenia te przyczyniają się do zwiększenia umiejętności uczenia się całym mózgiem i ciałem, które oddziałują na siebie w sposób nierozerwalny. Uczenie się to rozwój i przeobrażenie sieci połączeń nerwowych, w dużym stopniu uzależnionych od ruchu fizycznego. Myślenie, twórczość, integracja to procesy nie tylko mózgu, ale i całego ciała. ( Dennison P., Dennison G., 2004)
P. Dennison wprowadził termin „równoważenie”. „Równoważeniem określamy ogólne jednoczenie przeciwstawnych sił skierowanych na działanie i przeciwdziałanie”(Le Poncin M.1995, s.48). W Kinezjologii Edukacyjnej równoważeniem nazywamy sekwencję ćwiczeń wspierających naturalny proces uczenia się. Można je ukierunkować na konkretny cel, który osiągamy na drodze reedukacji (Dennison P., Dennison G., 2003).
Takimi celami mogą być na przykład : usprawnianie ruchu, poprawa widzenia, mówienia, słuchania, pisania itp. proces równoważenia odbywa się zawsze w pięciu etapach: wyciszanie - cel - czynność - reedukacja - nagradzanie.
Aby myśleć, tworzyć i czuć ludzie muszą się ruszać. Wielu z nas, kiedy zastanawia się nad procesem myślenia, uważa że jest on całkowicie oderwany od ciała, jakby stanowił tylko zewnętrzną oprawę. Ciało gra integralną rolę w całej naszej aktywności intelektualnej, poprzez zmysły naszego ciała, dostarczamy do mózgu bodźce z otoczenia potrzebne do zrozumienia otaczającej nas rzeczywistości, a przez to możemy tworzyć nowe możliwości poznawcze.(Gimnastyka mózgu…)
Gimnastyka mózgu to program rozwoju ruchowego, ukierunkowany na łatwe uczenie się i na stymulowanie rozwoju.
Metoda ta oparta jest na trzech założeniach
• Nauka jest naturalną, przyjemną sferą działalności kontynuowaną przez całe życie.
• Blokady ukryte w naszym ciele, które przeszkadzają nam w nauce, uniemożliwiają łagodne przejście przez stresy, oraz usuwanie wątpliwości w podejmowaniu nowych zadań.
• Wszyscy w pewnej mierze, mamy trudności w uczeniu się, lecz nie czyniliśmy żadnych starań, aby je usunąć.
Jest to uniwersalna metoda pozwalająca lepiej:
• pokonywać stresy i napięcia wynikające z trudności życia codziennego,
• komunikować się z innymi ludźmi, uczyć się i zdawać egzaminy,
• przezwyciężać trudności związane z dysleksją, dysgrafią i dysortografią,
• zrozumieć procesy neurofizjologiczne i ich rolę w procesie uczenia się ( Knapik A., 2004., s. 47).
2.2. Integracja prawej i lewej półkuli mózgowej.
Aby człowiek miał pełny obraz otaczającego go świata niezbędna jest integracja prawej i lewej półkuli mózgowej. Prawa półkula mózgu jest odpowiedzialna za uczucia, prawdziwe wielowymiarowe uczenie się, ogólny pogląd, percepcję przestrzeni, pamięć długotrwałą, czyli postrzega ona całość, jest twórcza i emocjonalna.
Lewa półkula mózgowa ( u osób praworęcznych) odpowiada za: analizę, myśli, widzenie szczegółów, przypisywanie faktów, porozumiewanie się werbalne, pamięć świeżą, kontrolę nad słowem, percepcje czasu, czyli jest ona logiczna i postrzega poszczególne elementy.
Dzięki harmonijnej współpracy obu półkul mózgowych zarówno dzieci jak i dorośli z łatwością mogą przyswoić sobie nową wiedzę i umiejętności. Brak równowagi między pracą obu półkul mózgowych zdaniem. P. Dennisona prowadzi do powstawania wielu różnego rodzaju zakłóceń. P. Dennison twierdzi, że powstałe zaburzenia „blokady” można usunąć poprzez ruch. Ćwiczenia kinezjologiczne które proponuje prowadzą do integracji obu półkul mózgu, czego efektem może być np.: poprawa koncentracji uwagi, klarowność mowy i słyszenia, płynne czytanie.
Działania Kinezjologii Edukacyjnej powodują szybkie i długotrwałe zmiany, poprzez rzeczywiste budowanie powiązań nerwowych w obrębie mózgu i ciała, dzięki czemu uczenie przebiega sprawniej i efektywniej jak również bezstresowo( Dennison P., Dennison G., 2004)
P. Dennison odkrył, że funkcje mózgu ludzkiego są trójwymiarowe, stanowią więc swoistą całość. Proces kształcenia może być więc miły i przystępny, pod warunkiem, że zostanie przeprowadzony trójwymiarowo:
• wymiar lateralizacji (lewa i prawa półkula mózgu)
• wymiar koncentracji (pień mózgu i płat czołowy)
• wymiar stabilności (system limbiczny)
Metoda Dennisona może dawać następujące efekty:
• usuwać blokady w naszym ciele,
• wprowadzać ciało i umysł w stan optymalny do przyswajania wiedzy równoważąc wymiar lateralności, koncentracji i stabilności( Metoda Dennisona…)
2.3.Ruch a nauka.
Analiza wzajemnego oddziaływania mózgu i ciała ukazuje nam następujący motyw: do uczenia się konieczny jest ruch. Ruch pobudza i aktywuje wiele naszych możliwości umysłowych, integruje w naszych sieciach neuronowych nową informację i doświadczenia. Jest konieczny do wszystkich działań, poprzez które wyrażamy nasze uczucia, nasze rozumowanie. Poprzez ruch możemy zmienić w słowa i działania nasze myśli i emocje. Każdorazowo, gdy tylko poruszamy się, pojawia się pełna aktywacja i integracja mózgu. Uczenie się wiąże się z budowaniem zbioru umiejętności. Każda umiejętność jest budowana ruchem mięśni, nie tylko umiejętności fizyczne ale również umiejętności intelektualne. Najnowsze badania naukowe dowodzą że wszelkie czynności wymagające aktywności mięśni, a szczególnie ruchy skoordynowane stymulują wytwarzanie neurotrofin - naturalnych substancji, które stymulują wzrost komórek nerwowych i wzrost liczby połączeń neuronalnych w mózgu. Tak więc można powiedzieć : bez ruchu nie ma uczenia się. (Hannaford C., 1998)
3. PRZYKŁADY WYKORZYSTANIA METODY W TERAPII LOGOPEDYCZNEJ
W Kinezjologii Edukacyjnej wykorzystuje się ćwiczenia rozwijające somatognozję, koordynację pomiędzy stronami ciała, praksję, równowagę, koncentrację oraz stabilność emocjonalną w celu poprawy jakości przesyłania i organizacji informacji zmysłowej (Mosetter K., Mosetter R., 2006). Dlatego też ćwiczenia nie mogą być dobierane chaotycznie. Gimnastyka Mózgu P. Dennisona stanowi propozycję prostych ćwiczeń których systematyczne wykonywanie integruje ciało i umysł.
Ważnym elementem Kinezjologii Edukacyjnej na który P. Dennison kładzie ogromny nacisk jest picie wody. Woda jest czynnikiem energetyzującym, jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu limbicznego. Woda aktywizuje mózg dla elektrycznych i chemicznych reakcji między mózgiem a układem nerwowym (Kinezjologia…).
ĆWICZENIA KINEZJOLOGII EDUKACYJNEJ
1.Ćwiczenia na przekroczenie linii środka ( integrujące pracę prawej i lewej półkuli mózgu) :
- ruchy naprzemienne,
- leniwe ósemki,
- oburęczne bazgranie lub rysowanie oburącz,
- ósemki alfabetyczne,
- słoń,
- wahadłowe ruchy głowy,
- kołyska, oddychanie brzuszkiem,
- rowerek,
- kobra,
2. Ćwiczenia wydłużające ( likwidujące napięcia mięśniowe wywoływane przez stres, lepsza koncentracja)
- sowa,
- aktywna ręka,
- zginanie stopy,
- przyciskanie dzwonka lub pompowanie piętą,
- sięganie po piłkę lub luźne skłony,
- wypady,
3. Ćwiczenia energetyzujące ( wyrównywanie poziomu energetycznego organizmu).
- woda,
- punkty na myślenie,
- punkty uziemienia,
- punkty przestrzeni,
- energetyczne ziewanie,
- kapturek myśliciela,
4. Ćwiczenia pogłębiające
- pozycja Dennisona,
- punkty pozytywne
Rys. 1. Przykłady ćwiczeń Gimnastyki Mózgu (Dehnel - Łuszczyńska E., Laprus - Hoffman B., 2002 ,cz.I., s. 28).
Każde z tych ćwiczeń możemy wykorzystać w terapii logopedycznej.
1.Ćwiczenia naprzemienne
- ruch polega na jednoczesnym wymachu ręką i przeciwległą do niej nogą, aktywizujemy obie półkule mózgu do równoczesnej pracy.
Działanie ćwiczeń :
- wzrokowe, słuchowe, kinestetyczne przekraczanie linii środkowej,
- koordynują pracę rąk,
- usprawniają narząd wzroku,
- poprawiają wymowę , pisownię , umiejętność słuchania i czytania,
- wzmacniają zmysł wzroku i słuchu.
2. Leniwe ósemki
- niezależnie od zręczności wodzimy ósemki zawsze w kierunku od środka w lewo w górę. Środek musi być na wysokości środka naszego ciała, gdy ją rysujemy na wysokości wzroku. Wodzimy po trzy razy jedną ręką, drugą i oburącz, jednocześnie wodząc wzrokiem za kciukiem ręki wodzącej.
Działania ćwiczeń:
- wzrokowe przekraczanie linii środkowej,
- koordynację pracy narządu wzroku,
- poprawę ruchliwości gałek ocznych,
- usprawnianie czytania,
- czytanie ze zrozumieniem,
- eliminacje zaburzeń typu: przestawianie liter, sylab, wyrazów w czasie czytania i pisania.
3. Rysowanie oburącz.
- dowolne tzw. „bazgranie” jednocześnie obiema rękoma ( w powietrzu, na dużej płaszczyźnie, na tablicy, itp.)
Działania ćwiczeń:
- koordynacja ręka - oko w różnych polach widzenia,
- orientację przestrzenną - rozróżnianie symboli, kształtów oraz ich kodowanie,
- poprawną wymowę,
- poprawną pisownię,
- rozróżnianie prawej i lewej strony,
- świadomość własnego ciała.
4. Słoń
- modyfikacja leniwej ósemki - wyciągamy rękę dominującą do przodu (trąba), przytulamy ucho do ramienia, nogi lekko rozchylone i lekko ugięte w kolanach, zaczynamy wodzić ręką ( trąbą) ósemki (zawsze w lewo), patrząc na koniec ręki.
Działania ćwiczeń:
- przekraczanie linii środkowej mózgowych punktów słuchowych,
- koncentracja uwagi słuchania,
- rozróżnianie i zapamiętywanie dźwięków,
- słuchanie własnego głosu,
- odblokowanie, zmniejszenie napięcia szyi przy mówieniu.
5. Kobra
- siedząc lub leżąc podpieramy się rękoma, bierzemy głęboki wdech aż do podstawy kręgosłupa, odchylamy głowę lekko w górę, ciało odprężone, opuszczamy głowę wdychając powietrze tak, by oprzeć się głową o stół lub materac.
Działania ćwiczeń:
- usprawnianie rozumienia ze słuchu,
- usprawnianie zdolności wysławiania się, umiejętności językowe,
- zwiększenie koncentracji i zdolności skupienia uwagi,
- poprawę oddychania i wzmocnienia głosu.
6. Zginanie stopy.
- postawa siedząca, prawa noga zgięta w kolanie opiera się o kolano lewej nogi, chwytamy palcami na początku i końcu mięsni łydki, powoli i miarowo poruszamy stopą w górę i w dół, starając się za każdym razem ten ruch pogłębić.
Działania ćwiczeń:
- koordynację przedniej i tylnej części mózgu,
- zdolność do odpowiedniej reakcji oraz umiejętność komunikowania się z otoczeniem,
- usprawnia afery artykulacyjno - językowe ( dla jąkających się)
7. Energetyczne ziewanie.
- obydwie ręce masują staw skroniowo - żuchwowy (wyczuwalny pod palcami przy otwieraniu i zamykaniu ust), w czasie masażu stawu wydajemy głęboki, relaksujący odgłos ziewania (powtarzamy od trzech do sześciu razy).
Działania ćwiczeń:
- odciążenie mózgu,
- zdolność do odpowiedniego relaksu narządu wzroku,
- wzmocnienie głosu,
- głośne czytanie, twórcze pisanie.
8. Kapturek myśliciela
- za pomocą kciuków i palców wskazujących odchylamy delikatnie do tyłu małżowiny uszne, powodując ich rozwinięcie, masujemy począwszy od góry po łuku ucha, przesuwając palce i kończąc na płatku ucha (powtarzamy trzy razy), kończymy ćwiczenie lekko pociągając małżowiny uszu do góry i płatki uszu do dołu.
Działania ćwiczeń:
- słyszenie własnego głosu,
- lepsze formułowanie zdań i myśli w pamięci,
- wymowę i prowadzenie rozmów,
- liczenie w pamięci,
- wzrost koncentracji i skupienie uwagi.
9. Pozycja Dennisona.
- siadamy wygodnie, krzyżujemy nogi (stopy), ręce na krzyż, umieszczamy dłonie pod pachą, tak by kciuki były na zewnątrz, zamykamy oczy i głęboko oddychamy, przyciskamy język do podniebienia.
- wracamy do normalnej pozycji, stopy opieramy o podłogę, składamy ręce tak aby stykały się opuszkami palców, pozostajemy w tej pozycji około dwóch minut, głęboko oddychając.
Działania ćwiczeń:
- stabilność emocjonalna,
- wzrost koncentracji i skupienia uwagi,
- poprawną wymowę i umiejętność uważnego słuchania.(Dehnel - Łuszczyńska E., Laprus - Hoffman B., 2002).
4. PODSUMOWANIE
Wiedza na temat człowieka powiększa się z roku na rok. Dokonuje się coraz więcej odkryć na temat funkcjonowania i ogromnych możliwości ludzkiego mózgu. Człowiek staje się coraz bardziej świadomy faktu, że istnieje nierozerwalna więź pomiędzy umysłem a ciałem. Zdaje też sobie sprawę, że stan ciała wpływa na psychikę i odwrotnie, stan umysłu odzwierciedla się w funkcjonowaniu fizycznym. Bardzo często nie wiemy o tym, że istnieją proste metody które służą poprawie, korygowaniu i leczeniu różnego rodzaju zaburzeń. Metoda P. Dennisona staje się coraz bardziej popularna, ponieważ przynosi oczekiwane efekty. Przywraca naturalną integrację umysłu. Stosując ćwiczenia kinezjologii edukacyjnej poprawiamy umiejętność komunikacji, koncentracji jak również organizacji. Stajemy się bardziej pewni siebie, otwarci, łatwiej wyrażamy też nasze potrzeby. Gimnastyka mózgu pobudza do działania i prawidłowego funkcjonowanie te sfery naszego mózgu które z jakichś przyczyn funkcjonują nieprawidłowo. Każdy z nas, bez jakichkolwiek doświadczeń może ją stosować.
Dlatego też jest metodą z której często korzystają logopedzi. Wszystkie ćwiczenia które proponuje P. Dennison można z powodzeniem stosować zarówno w gabinetach logopedycznych, szkołach, przedszkolach jak i w domu, gdzie rodzic może ćwiczyć z dzieckiem. Jest to metoda prosta i przyjemna a przede wszystkim skuteczna.
BIBLIOGRAFIA
Dehnel - Łuszczyńska E., Laprus - Hoffman B., 2002, Materiały do kursu Kinezjologia Edukacyjna cz. I i II. Warszawa: Międzynarodowy Instytut Neurokinezjologii Rozwoju Ruchowego i Integracji Odruchów.
Dennison P., Dennison G., 2004, Integracja mózgu, wpływ integracji mózgu na osobowość i funkcjonowanie człowieka. Warszawa: Międzynarodowy Instytut Neurokinezjologii Rozwoju Ruchowego i Integracji Odruchów.
Dennison P., Dennison G., 2003, Kinezjologia Edukacyjna dla Dzieci, podstawowy podręcznik Kinezjologii Edukacyjnej dla rodziców i nauczycieli dzieci w każdym wieku. Warszawa: Międzynarodowy Instytut Neurokinezjologii Rozwoju Ruchowego i Integracji Odruchów.
Hannaford C., 1998, Zmyślne Ruch które doskonalą umysł. Warszawa: Medyk.
Knapik A., 2004, Kinezjologia edukacyjna jako metoda osobistego rozwoju i twórczości (47-52). Warszawa: materiały III krajowej konferencji kinezjologów.
Le Poncin M., 1995, Gimnastyka mózgu. Warszawa: KaMeA .
Maas V., 1998, Uczenie się przez zmysły. Warszawa: WSiP.
Masgutowa S., Achmatowa N., 2005, Integracja odruchów dynamicznych i posturalnych z układem ruchowym całego ciała (podejście kinezjologii edukacyjnej). Warszawa: Międzynarodowy Instytut Neurokinezjologii Rozwoju Ruchowego i Integracji Odruchów.
Mosetter K., Mosetter R., 2006, Nowa metoda leczenia ADHD. Łódź: Feeria.
http:///www.braingym.org [Data wejścia 03 III 2010]
http://www.kinezjologia.com.pl/ [Data wejścia 03 III 2010]
http://www.logopeda24.eu/m%F3zgowe.html [Data wejścia 03 III 2010]
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kinezjologia [Data wejścia 03 III 2010]
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kinezjologia_edukacyjna [Data wejścia 03 III 2010]
Orientacja w schemacie własnego ciała, świadomość własnego ciała (gr. somatikos - cielesny , soma - ciało, gnosis - poznanie )
Układ struktur korowych i podkorowych mózgu, biorących udział w regulacji zachowań emocjonalnych.
13
Wyszukiwarka