Kontakt z przyrodą wywołuje u dzieci żywe i silne uczucia, a tym samym gotowość do jej poznawania. Różnorodność obiektów przyrodniczych oraz ich dynamika wpływa w szczególny sposób na rozwijanie zmysłów i kształtowanie pojęć, które w przyszłości będą stanowić podstawę szeroko pojętej edukacji. Szczególne znaczenie dla rozwoju myślenia i pamięci dziecka mają dobrze zorganizowane obserwacje zjawisk przyrodniczych. Motywują one dzieci do dalszych działań, wyciągania wniosków a w efekcie do samoedukacji.
„W czasie realizowania treści przyrodniczych, według Marii Studzińskiej, należy uwzględnić następujące cele;
Ćwiczenie i rozwijanie zmysłów wzroku, kształcenie spostrzegawczości, oraz umiejętności obserwowania obiektów i zjawisk przyrody
Wyrabianie samodzielności w zakresie dokonywania spostrzeżeń i obserwacji oraz prowadzenia czynności pielęgnacyjnych roślin i zwierząt
Kształtowanie logicznego myślenia poprzez szukanie wzajemnego związku między dostrzeganymi obiektami i zjawiskami, porównywanie ich, uogólnianie, klasyfikowanie, rozumowanie
Budzenie i rozwijanie uczuć estetycznych i etycznych poprzez wyrabianie wrażliwości na piękno przyrody, odczuwanie przyjemności w obcowaniu z przyrodą, wzbudzanie wrażliwości na brak jej poszanowania
Kształtowanie przekonania o konieczności ochrony przyrody
Eliminowanie niewłaściwego nastawienia do obiektów i zjawisk przyrodniczych
i korygowanie fałszywego ich interpretowania”1
W edukacji przyrodniczej najbardziej popularne metody pracy z dziećmi to: obserwacja i doświadczenie. „Obserwacja prowadzi do poznania faktów i zjawisk przyrodniczych polega na zamierzonym i planowanym postrzeganiu faktów i zjawisk w niezmienionych przez obserwatora warunkach”2
OBSERWACJA
(ze względu na kontakt z przedmiotem obserwacji)
. ¹Studzińska M. Dzieci przedszkolne poznają przyrodę nieożywioną. Warszawa WSiP 1989
2.Lelonek M. Obserwacja doświadczenia, pomiar i eksperyment w nauczaniu środowiska
społeczno- przyrodniczego. Nauczanie Początkowe 1980/81 s.71
OBSERWACJA
(ze względu na czas trwania)
„W kształtowaniu procesu poznania S. Szuman wydzielił cztery etapy:
Zetkniecie się z danym zjawiskiem czy przedmiotem sensorycznie i motorycznie
Poznanie nazwy
Uzyskanie pewnego zasobu wiedzy
Porównanie obiektów poznania i klasyfikowanie ich oraz określanie pojęciowe przez definicje”2
Obserwacja powinna być prowadzona w sposób zorganizowany i przemyślany. Przede wszystkim powinien być podany cel, czyli co będzie przedmiotem obserwacji. Następnie należy określić sposób, w jaki będzie ona prowadzona, to znaczy sprecyzować zadania dla obserwatorów. Nie należy również pominąć sposobu zapisywania spostrzeżeń w zależności od możliwości percepcyjnych dziecka. Dziecko sześcioletnie może „notować” swoje spostrzeżenia w formie obrazkowej, za pomocą gotowych szablonów, w formie ustnej dzieląc się swoim zdanie z innymi. Ostatnim etapem obserwacji jest formułowanie wniosków i wyjaśnianie zaobserwowanego zjawiska, tworzenie uogólnień.
Drugą metodą najczęściej stosowaną w edukacji przyrodniczej jest doświadczenie. Doświadczenie to wywołanie określonego zjawiska w warunkach sztucznych w celu uzyskania odpowiedzi na postawione pytanie.
DOŚWIADCZENIE
(ze względu na aktywność uczestników)
DOŚWIADCZENIE
(ze względu na określony cel)
Realizując doświadczenie nauczyciel często wykorzystuje ciekawość poznawczą dziecka. Dzieci w tym okresie zadają mnóstwo pytań, interesuje je mnóstwo rzeczy i chętnie wezmą udział w odkrywaniu przyczyny danego zjawiska. Należy zachęcać sześciolatka do stawiania hipotez, świadczy to bowiem o tym, że zaczyna się u niego rozwijać myślenie przyczynowo- skutkowe. Każde doświadczenie powinno obejmować dwa zestawy: zestaw doświadczalny i kontrolny, pomiędzy którymi istnieje tylko jedna różnica. Wskazane jest przeprowadzenie kilku prób aby ułatwić dziecku sformułowanie wniosków.
Prowadzenie obserwacji i doświadczeń przez dziecko sześcioletnie powinno być prowadzone w formie zabawy, gdyż jest ona najważniejszą rozwojowo formą działalności.
Według dr Karoliny Appelt z Instytutu Psychologii UAM w Poznaniu „zabawa
wyzwala dziecko z uzależnienia od aktualnej sytuacji- jest drogą do myślenia abstrakcyjnego;
uczy opanowywać własne pragnienia, podporządkować się regułom, działać wbrew bezpośrednim impulsom, w zabawie rozwija się wola dziecka, samokontrola;
poprzez zabawę następuje rozwój relacji z rówieśnikami, umiejętności współpracy;
dziecko w zabawie uczy się ról społecznych, poszerza swoje doświadczenie;
rozwija pamięć i wyobraźnię, myślenie przyczynowo- skutkowe, umiejętność planowania;
rozwija umiejętność koncentracji na roli, na zadaniu.”
Biorąc to wszystko pod uwagę, można stwierdzić, że zarówno obserwacja jak i doświadczenie w poznawaniu przyrody są doskonałymi metodami w przygotowaniu dziecka sześcioletniego do podjęcia nauki szkolnej. Zachęcają one bowiem do samodzielnej działalności dziecka, wynikającej z naturalnej potrzeby aktywności.
Opracowując zestaw obserwacji i doświadczeń dla dzieci sześcioletnich miałam na uwadze różnorodny poziom intelektualny wychowanków. Zdaję sobie sprawę, że rozwój dziecka nie zawsze przebiega harmonijnie. Dlatego proponuję ćwiczenia proste i bardziej przebiega harmonijnie. Dlatego proponuję ćwiczenia proste i bardziej skomplikowane. To nauczyciel decyduje o doborze zadań, ponieważ tylko on zna doskonale możliwości swoich podopiecznych.
Świat roślin
Zwiędłe rośliny
Cel: Wyjaśnienie, co jest przyczyną więdnięcia roślin
Problem: Zaobserwowanie, czy lekko zwiędła roślina po włożeniu do wody będzie świeża? Odkrycie, co jest potrzebne roślinom do życia?
Materiały: Szklanka z wodą, trochę zwiędły liść selera z długim ogonkiem
Zadania dla dzieci:
Skróć o 1 cm ogonek liściowy
Napełnij szklankę wodą do połowy
Włóż seler i poczekaj 24 godziny
Efekt: Liście selera stały się świeże i jędrne
Wyjaśnienie: Woda wnika do komórek przewodzących, zwanych naczyniami. Rozprowadzają one wodę po całej roślinie. Roślina potrzebuje do życia wody w przeciwnym razie więdnie.
Przepływ wody w roślinie
Cel: Wyjaśnienie zjawiska przepływu wody w roślinie
Problem: Zaobserwowanie, w jaki sposób woda przepływa w roślinie?
Materiały: Szklany wazonik, woda, barwniki spożywcze (czerwony lub niebieski), biały goździk o długiej łodyżce
Zadania dla dzieci:
Napełnij wazonik wodą i dodaj barwnika
Włóż do niego goździka
Pozostaw go na 48 godzin
Efekt: Po 48 godzinach płatki kwiatowe zmieniły kolor
Wyjaśnienie: Wzdłuż łodygi do płatków kwiatowych biegną komórki przewodzące zwane naczyniami. Zabarwiona woda przemieszcza się do płatków, co powoduje zmianę ich koloru.
W ten sposób woda przepływa do płatków i liści.
Oddychanie roślin
Cel: Odkrycie, którą stroną liścia odbywa się wymiana gazowa
Problem: Czy roślina oddycha górną czy dolną stroną liścia?
Materiały: Roślina doniczkowa (najlepiej bluszcz), wazelina
Zdania dla dzieci:
Dzielimy dzieci na dwie grupy:
Zadanie dla grupy I
Pokryj górną część czterech liści wazeliną
Obserwuj liście codziennie przez tydzień
Zadanie dla grupy II
Pokryj dolna część czterech liści wazeliną
Obserwuj liście codziennie przez tydzień
Efekt: Liście pokryte wazeliną od dołu - zwiędły. Pozostałe liście nie zmieniły się.
Wyjaśnienie: Na spodniej stronie liścia znajdują się otwory, zwane szparkami, przez które następuje wymiana gazów. Wazelina zatkała szparki i dlatego liście zwiędły.
Kiełkowanie nasion
Cel: Zaobserwowanie, jaki wpływ ma kierunek ułożenia nasienia na jego kiełkowanie
Problem: Jeżeli ułożymy nasionka w różny sposób, to czy one wykiełkują? Gdzie będzie korzeń?
Materiały: Nasiona fasoli, cztery szklanki, woda, gumka recepturka, gaza
Zadania dla dzieci:
Przygotuj trzy szklanki z wodą, tak, aby gaza okrywająca szklankę była w niej lekko zanurzona, gazę do szklanki przymocuj gumką
Umieść w nich nasiona fasoli, tak, aby okienkiem były ustawione w przedstawiony
sposób
Obserwuj sposób kiełkowania i kierunek, w jaki układa się korzeń (około 7 dni)
Dolewaj wody, gdy zauważysz, że gaza jest sucha
Efekt: Niezależnie od położenia nasienia korzeń zawsze wyrasta w dół
Wyjaśnienie: Rośliny zawierają substancje wpływające na szybkość ich wzrostu. To pod ich wpływem korzenie roślin zawsze rosną w dół., a pędy w górę.
Światło i rośliny
Cel: Obserwowanie, jaki wpływ ma światło słoneczne na rozwój roślin
Problem: Czy roślinie jest potrzebne światło słoneczne?
Materiały: Roślina w doniczce (najlepiej bluszcz), czarna tektura, nożyczki, taśma przylepna
Zadania dla dzieci:
Wytnij dwa kawałki czarnej tektury trochę większej niż liść
Umieść liść między dwoma kawałkami tektury i sklej ją taśmą, tak aby nie było dostępu światła
Odsłoń liść po 7 dniach
Efekt: Zasłonięty liść stał się bledszy w porównaniu z innymi
Wyjaśnienie: Liść bez dostępu światła słonecznego obumiera, ponieważ następuje rozpad chlorofilu, barwnika niezbędnego roślinom do życia.
Temperatura i rośliny
Cel: Zbadanie, jaki wpływ ma temperatura na wzrost roślin
Problem: Czy temperatura ma wpływ na wzrost roślin?
Materiały: Dwie szklanki, nasiona fasoli, woda, gaza, gumki recepturki
Zadania dla dzieci:
Przygotuj dwie szklanki z wodą, przykryj gazą i przymocuj gumką
Pamiętaj aby gaza była lekko zanurzona w wodzie
włóż na gazę po trzy nasionka fasoli
Jedną szklankę włóż do lodówki
Drugą postaw na parapecie
Obserwuj przez dwa tygodnie, pamiętaj o dolewaniu wody
Efekt: Fasola z lodówki pozostała bez zmian, a fasola postawiona na parapecie zaczęła rosnąć.
Wyjaśnienie: Nasionka fasoli potrzebują odpowiedniej temperatury do kiełkowania. Nasiona niewielu roślin kiełkują jesienią i zimą.
Owoce soczyste i suche
Cel: Klasyfikowanie owoców ze względu na budowę
Problem: Czy wszystkie owoce wyglądają podobnie?
Materiały: Owoce: jabłko, gruszka, śliwka, pomidor, ogórek, jeżyna, jarzębina, borówki, kasztan, żołądź, skrzydlak klonu, lipy, orzech włoski, łopian, oset, strąk fasoli, , słonecznik, duży koszyk
Zadania dla dzieci:
Jedno dziecko (na zmianę) ma zakryte oczy i wyciąga z kosza owoc
Zgaduje jego nazwę i klasyfikuje (soczyste - suche)
Pani próbuje przekroić je na pół
Utworzenie dwóch zbiorów
Efekt: Niektóre owoce można przekroić, są miękkie i soczyste, inne są twarde i suche.
Grzyby bez kapeluszy
Cel: Poznanie dziwnego grzyba - hodowanie pleśni
Problem: Jaki grzyb urośnie na chlebie?
Materiały: Plastikowa przeźroczysta torebka, kromka chleba (najlepiej razowego), woda
Zadania dla dzieci:
Umieść chleb w plastikowej torebce
Skrop go lekko wodą, z jednej strony
Zamknij szczelnie torebkę
Zanieś w ciepłe i ciemne miejsce
Obserwuj codziennie - nie otwieraj
Efekt: Na chlebie pojawiła się grzybnia pleśniaka.
Wyjaśnienie: Woda, ciepło i ciemność stwarza dobre warunki do rozwoju grzyba. Niektóre gatunki pleśni są pożyteczne dla ludzi (sery pleśniowe, penicylina) inne psują zapach i smak żywności.
Pączkujące grzyby
Cel: Poznanie grzyba, który ukrywa się cieście drożdżowym
Problem: Jak to się dzieje że drożdżowe ciasto rośnie?
Materiały: Drożdże, mleko, cukier, mąka
Zadania dla dzieci:
Do pół szklanki ciepłego mleka wsyp drożdże
Dodaj łyżeczkę cukru i mąki - zamieszaj
Obserwuj co się dzieje
Jeżeli są warunki można wyrobić ciasto drożdżowe i upiec
Efekt: W szklance bez przerwy tworzą się pęcherzyki gazu - drożdże pączkują
Wyjaśnienie: Drożdże powodują przemianę cukru w alkohol, dwutlenek węgla i energię. Obserwowane pęcherzyki to dwutlenek węgla. On to właśnie jest przyczyną rośnięcia ciasta. Na przykład dziurki w cieście lub chlebie są miejscami , które były wypełnione gazem.
Świat zwierząt
Muszka owocowa
Cel: Obserwacja cyklu życiowego muszki owocowej
Problem: Skąd się biorą muszki owocowe? W jaki sposób się rozmnażają?
Materiały: Słój, gaza, gumka recepturka, banan lub inny owoc
Zadania dla dzieci:
Obrany owoc umieść w słoju
Zostaw otwarty na kilka dni
Gdy wewnątrz pojawi się 5 - 10 muszek, nakryj słój gazą i przymocuj gumką
Po upływie trzech dni wypuść muszki
Ponownie nakryj słój gazą
Obserwuj przez dwa tygodnie
Efekt: Po kilku dniach na owocu pojawiają się pełzające gąsienice. Następnie zamienią się w poczwarki a potem w małe muszki.
Wyjaśnienie: Muszki owocowe przechodzą cykl rozwojowy: larwa- gąsienica - poczwarka - dorosła mucha
Hodowla dżdżownic
Cel: Zaobserwowanie wpływu odżywiania na ubarwienie zwierzęcia
Problem: Czy dżdżownice zmienią kolor, gdy będziemy je karmić bibułą?
Materiały: Dwa słoje, ziemia, biała bibuła, czarny bristol, częściowo zbutwiałe liście
i korzenie, obierki z jabłek
Zadania dla dzieci:
W jednym słoju umieść ziemię, zbutwiałe liście i korzenie, obierki z jabłek
W drugim umieść bibułę lekko zwilżoną wodą
Z czarnego bristolu wykonaj kapturek, do przykrycia słoja
Do każdego słoja włóż po trzy/ cztery dżdżownice
Czarnym kapturkiem przykryj słój z bibułą
Pamiętaj, aby co drugi dzień zmieniać bibułę i lekko zwilżać ją wodą
Obserwuj zachodzące zmiany
Po zakończeniu obserwacji wypuść je na wolność
Efekt: Dżdżownice, które odżywiały się bibułą zaczną zmieniać kolor na jaśniejszy, prawie przeźroczysty.
Wyjaśnienie: Dżdżownice są bardzo pożyteczne ponieważ spulchniają glebę. Zjadają resztki pokarmowe, mogą też jeść bibułę. Ponieważ bibuła jest biała, skóra zwierzęcia zacznie się odbarwiać.
Gąsienice
Cel: Obserwacja cyklu rozwojowego motyla
Problem: W jaki sposób powstaje motyl?
Materiały: Gąsienice rusałki pokrzywnika, sadowniczka pawie oczko lub zmrocznika wilczomleczki, gaza, gumka recepturka, szklany słój, woda, rośliny
Zadania dla dzieci:
Przynieś gąsienice. Gąsienice rusałki pokrzywnika i sadowniczka pawie oczko można znaleźć wiosną żerujące na pokrzywach, a zmrocznika wilczomleczki na wilczomleczu.
Umieść gąsienice w słoju
Zakryj gazą i przytrzymaj gumką recepturką
W każdym słoju umieść naczynie z wodą i rośliny (te na których zebrałeś gąsienice)
Prowadź obserwację
Młodego motyla wypuść na wolność
Efekt: Wyhodowanie dorosłego motyla
Wyjaśnienie: Motyle przechodzą cykl rozwojowy, gąsienica po pewnym czasie zamieni się w poczwarkę z której wykluje się piękny motyl. Dzieci chętnie wypuszczą go na wolność, a następnie uzupełnią rysunek.
Biedronka
Cel: Obserwacja sposobu odżywiania się biedronki
Problem: Czy biedronki są pożyteczne? Czym się odżywiają?
Materiały: Słój, gaza, gumka recepturka, liście z mszycami
Zadania dla dzieci:
Delikatnie złap biedronkę
Włóż ją do słoika, zakryj gazą i przytrzymaj gumką recepturką
Poszukaj liści z mszycami i włóż do słoika
Obserwuj zachowanie biedronki
Dowiedz się co to są mszyce
Po kilku dniach wypuść ją na wolność
Efekt: Biedronka odżywia się mszycami.
Wyjaśnienie: Biedronki zjadają mszyce, więc są pożyteczne. Mszyce niszczą rośliny, zjadając ich liście.
Przyroda nieożywiona
Ulatnianie się zapachów
Cel: Wyjaśnienie zjawiska dyfuzji
Problem: Zbadanie, czy zapach z szczelnie zawiązanego balonika ulotni się na zewnątrz?
Materiały: Zakraplacz do oczu, olejek waniliowy, niewielki balonik, pudełko po butach
Zadania dla dziecka:
Umieść około 15 kropli olejku waniliowego wewnątrz nienadmuchanego balonika.
Nadmuchaj balonik do takiej wielkości, aby mieścił się w pudełku
Zawiąż koniec balonika
Umieść go w pudełku i zamknij je
Po godzinie otwórz pudełko i sprawdź zapach wydobywający się z niego
Efekt: Z pudełka wydobywa się zapach wanilii
Wyjaśnienie: Balonik na swojej powierzchni ma maleńkie, niewidoczne dziurki. Olejek
w środku balonika zaczął parować i ta para wydostała się przez te dziurki do pudełka (na zewnątrz).
Napęczniałe rodzynki
Cel: Wyjaśnienie zjawiska osmozy
Problem: Sprawdzenie, czy suche rodzynki po włożeniu do wody napęcznieją?
Materiały: Rodzynki, szklanka wody
Zadania dla dziecka:
Włóż rodzynki do szklanki
Zalej je wodą
Pozostaw na 24 godziny
Efekt: Rodzynki napęczniały, stały się jędrne i gładkie
Wyjaśnienie: Woda przeszła przez błonę komórkową do wnętrza rodzynek. Rodzynki napełniają się wodą i stają się napęczniałe.
Śnieg
Cel: Zaobserwowanie w co się zamieni śnieg po ogrzaniu
Problem: W co się zamieni śnieg? Czy śnieg jest czysty? Z czego powstaje śnieg?
Materiały: Szklanka, kulka śniegu, filtr do kawy lub bibuła
Zadania dla dzieci:
Przynieś z podwórka kulkę białego, czystego śniegu
Włóż ją do szklanki
Obserwuj
Przefiltruj wodę przez bibułę
Efekt: Na dnie szklanki powstanie brudna woda
Wyjaśnienie: Śnieg w temperaturze powyżej 00 topi się. Na dnie szklanki pozostają zanieczyszczenia, które są dobrze widoczne na bibule. Śnieg powstaje poprzez zamarzanie wody, która nie zawsze jest czysta. Dzieci często jedzą śnieg. Warto w tym momencie uświadomić im, co tak naprawdę biorą do buzi.
WYSYPISKO ŚMIECI
Cel: Obserwacja skutków, jakie może spowodować niekontrolowane wyrzucanie śmieci
Problem: Co się dzieje ze śmieciami? Dlaczego należy dbać o ochronę środowiska?
Materiały: Filtry do kawy, atrament, pisaki, woda
Zadania dla dzieci:
Dzieci otrzymują po jednym filtrze od kawy z drugiej strony poplamionym atramentem
Narysuj dom, ogródek……
Nagle nad naszym domkiem spadł ulewny deszcz - skrapiamy filtr wodą
Zauważ co się stało?
Efekt: Atramentowa plama zalała rysunek.
Wyjaśnienie: Teraz dzieci dowiadują się, że atramentowa plama to dzikie wysypisko śmieci.
Woda przepływając przez wysypisko wypłukuje niebezpieczne substancje chemiczne ze śmieci i przenosi je poza teren wysypiska. Jest bardzo duża różnica między profesjonalnym wysypiskiem śmieci a tzw. dzikim.
16
BEZPOŚREDNIA
POŚREDNIA
DŁUGOTRWAŁA
KRÓTKOTRWAŁA
POKAZ NAUCZYCIELA
WYKONANE PRZEZ UCZNIÓW
ILOŚCIOWE
JAKOŚCIOWE