Areterapia materiały, kształcenie specjalne


Formy pracy terapeutycznej

ARTETERAPIA

( sztuka ) 0x08 graphic

0x08 graphic

0x08 graphic

bibliotrapia

plastykoterpia ( literatura, teksty, i inne

materiały alternatywne)

0x08 graphic
( malarstwa, rysunek, rzeźba, grafika

i inne )

muzykoterapia, choreoterapia

(słuchanie muzyki, gra na instrumentach, śpiew, taniec,

ruch przy muzyce i inne) poezjoterapia

bajkoterapia

dramoterapia


Wybrana pojedyncza technika skierowana na pomaganie drugiej osobie w przezwyciężaniu problemów najczęściej okazuje się mało skuteczna z powodu złożoności ludzkiej psychiki. Dlatego powstała ogromna ilość metod terapeutycznych , co pozwalana nauczycielowi znaleźć odpowiednią formę pracy. Takie strategie jak czytanie tekstu literackiego(biblioterapia) , rysowanie, malowanie,praca z materiałem - tworzenie rzeżby zabawa, drama, taniec zostały włączone w strukturę pracy z uczniem.

Zatem pojęcie arteterapia zgodnie z etymologią wyrazu (ars, artis - sztuka) przyjęte

w Polsce w szerokim znaczeniu obejmuje muzykoterapię, choreoterapię, biblioterapię,

a także działania terapeutyczne przy pomocy teatru, filmu oraz sztuk plastycznych takich jak: malarstwo, rzeźba, grafika i inne. Arteterapia w węższym znaczeniu oznacza wykorzystywanie wyłącznie sztuk plastycznych i ich wytworów (np. malarstwo, rzeźba)

w terapii chorych psychicznie oraz diagnozowaniu zaburzeń emocjonalnych..

- forma odprężająca uwalniająca od nadmiaru napięć.

Środkami używanymi w arteterapii są różne wytwory kultury: utwory muzyczne, literackie, dzieła sztuk plastycznych. Przy jej stosowaniu są wykorzystywane istniejące wytwory kultury lub też osoby będące przedmiotem oddziaływania terapeutycznego.

W odniesieniu do emocji arteterapia może spełniać funkcję stymulacyjną, katarktyczną, edukacyjną, rekreacyjną.

Plastykoterapia

- terapia za pomocą sztuk plastycznych gdzie wykorzystywane w terapii są techniki plastyczne m.in. rysunek, malarstwo, rzeźba, grafika, collage. Forma artystyczna jest również ważna jak i stworzone dzieło, stąd też wybranie samej techniki plastycznej jest już pierwszą wskazówką w rozwikłaniu problemu ucznia - malowanie farbami lub delikatne użycie miękkiego ołówka pozwala na pewne wnioski dotyczące jego sfery emocjonalnej i samooceny. Plastykoterapia jest szczególnie polecana dla ludzi, którzy czują się ograniczeni przez innych, ponieważ dostarcza im przestrzeni pozwalając na swobodną twórczość.

Interpretacja poszczególnych elementów ludzkiej postaci

wg. M. Braun - Gałkowskiej

Głowa

Oczy

o skłonnościach histerycznych,

Uszy

w rysunkach osób niesłyszących lub niedosłyszących, ale także

w ten sposób narysują swój portret osoby podejrzliwe,

Nos

Usta świadczą o sferze kontaktów społecznych

Tułów wiąże się ze sferą potrzeb biologicznych

Nogi kontakt ze światem , rodzaj postawy.

Ręce kontakty interpersonalne

o zaradności lub bezradności, o agresji.

Rysunek dziecka spełniać może różne funkcje:

Ogromną wartość diagnostyczną ma rysunek rodziny. Rysując swoją rodzinę dziecko podświadomie przedstawia, w sposób subiektywny, strukturę

( prawdziwą lub taką, o której marzy) oraz swoje miejsce w niej. Za pomocą rysunku nie tylko przekazuje ważne informacje o sobie, ale daje też upust swoim emocjom. Dziecko ujawnia w wytworach plastycznych swój wewnętrzny model świata zabarwiony silnymi przeżyciami emocjonalnymi. Jest to więc jego obraz subiektywny, najczęściej tworzony spontanicznie i uzależniony od poziomu intelektualnego i emocjonalnego rozwoju. Zatem pamięć trzeba, że jego twórczość i stosunek do zajęć plastycznych jest uzależniony od jego poziomu rozwoju, a w szczególności od faz kształtującej się osobowości.

Z tego powodu plastyczne prace dostarczają istotnych informacji o jego stanie psychicznym i stają się narzędziem diagnostycznym, zaś aktywność twórcza stać się może formą terapii.

Poziom rozwoju a rysunek dziecka:

3-4 lata - już pojawiają się ludzkie postacie, które mają jeszcze kształt głowonogów.

4-7 lat - stopniowo odkrywa zależności, proporcje,

5-6 lat - uproszczony schemat , symbolizm opisowy, próbuje uchwycić cechy twarzy, tułowia i kończyn

7-11 lat - rysunek zaczyna stopniowo wychodzić ze schematu, głowa przyjmuje kształt owalu, usta z kreski przeistaczają się w owal.

7-8 lat - istotne jest w tym okresie, że dzieci mają świadomość co wiedzą, a nie co widzą operuje schematem wzbogaconym ( działa wyobraźnia).

9-10 dziecko znajduje się w stadium realizmu wizualnego tj. tworzenie rysunku z natury.

10-12 rysunki są coraz bardziej wierne rzeczywistemu wyglądowi przedmiotów.

12-14 wierne odtwarzanie postaci

13-17 kryzys - nie będą spontanicznie sięgać po przybory chyba, że są to fascynacje

Diagnoza rysunku:

Test Postaci opublikowany w 1926 roku i przekształcony przez Karen Machover (1952)) w technikę badającą nieświadomą projekcję sposobu spostrzegania siebie Test „ Narysuj osobę”

Test Pani pod Parasolem Faya. Jest to test o nietypowym poleceniu. Obok postaci wprowadzone jest tło ( deszcz) rozpoznawane jako stresogenne.

Dom -Drzewo - Człowiek technika skonstruowana do badani osobowości dzieci ( Buck, 1948). Taki układ elementów zastosowany został ze względu na to, że są one wszystkie powszechnie znane, powszechnie akceptowane i wyzwalają w badanych liczne skojarzenia. Obok dzieci badano dorosłych, a rezultaty okazały się bardzo interesujące.

Dom reprezentuje miejsce, gdzie człowiek znajduje miłość i bezpieczeństwo. Dziecko w swojej pracy wyraża a postawy wobec rodziców i rodzeństwa, dorosłych projektuje swoje relacje z pozostałymi członkami rodziny.

Drzewo wskazuje na cechy osobowości badanego, odzwierciedla jego nieświadome uczucia wobec siebie, szczególnie negatywne.

Człowiek w teście dostarcza całego szereg informacji o badanym. Mogą to być więc miedzy innymi kontrola otaczającego środowiska czy dążenie do autonomii.

Test Rysowania Drzewa ( Koch 1949). Drzewo poprzez swoją indywidualność stanowią synonim osobowości człowieka. Badanie polega na rysowaniu na kartce papieru drzewa owocowego. Badany uzewnętrznia się, projektuje osobowość bez udziału świadomości, co stanowi o szczególnej wartości informacji.

MUZYKOTERAPIA

Definicję muzykoterapii, uzasadniającą jej stosowanie także poza lecznictwem przedstawił Tadeusz Natanson :

Muzykoterapia jest jednym spośród działań zmierzających w kierunku rehumanizacji  współczesnego życia przez wielostronne wykorzystanie wielorakich walorów substancji muzycznej w celu ochrony i przywracania ludzkiego zdrowia oraz w celu korzystnego wpływania na współkształtowanie zarówno środowiska w którym człowiek żyje i działa, jak i na panujące w nim stosunki międzyludzkie. Zgodnie z tą definicją, działanie muzykoterapeutyczne o charakterze profilaktycznym i korekcyjnym włączone są w proces nauczania - wychowania.

Wita Szulc wymienia następujące cele:

  1. Możliwość nawiązania kontaktu z pacjentem przez muzykę i uczenie go komunikowania się z innymi początkowo drogą werbalną, za pomocą instrumentu.

  2. Aktywizacja emocjonalna pacjenta.

3. Rozwijanie jego dyspozycji twórczych przez uczestnictwo w różnych formach improwizacji muzycznej.

4. Rozwijanie wrażliwości estetycznej.

Metody muzykoterapii:

Metody receptywne( słuchanie muzyki):

- metody projekcyjne czyli odreagowująco-wyobrażeniowe oraz aktywizujące emocjonalnie

- metoda treningowa- chodzi w niej o nauczenie ucznia usuwania napięcia psychofizycznego np. trening Schultza;

- metody kontemplacyjne- muzyka wywołuje przeżycia piękna;

- metody przestrajania-zmiany nastroju za pomocą muzyki.

Metody oparte na produkcjach dźwiękowych:

- elementarne muzykowanie wg metody na instrumentach C. Orffa,

- improwizacja instrumentalna, wokalna i ruchowa-psychodrama muzyczna np. dialogi na instrumentach, scenki instrumentalne,

- „ malarstwo dźwiękowe”(np.. ilustracja scen przyrody na instrumentach muzycznych ),

- śpiewoterapia czyli leczenie śpiewem

Metody kombinowane czyli łączenie powyższych metod.

Obecnie coraz częściej stosowane są metody kreatywne muzykoterapii, rozwijające dyspozycje twórcze ucznia, ponieważ uważa się, że „terapie dodatkowe”, a taka właśnie jest muzykoterapia, wzbogacają egzystencje człowieka w odróżnieniu od terapii zasadniczej, które ją tylko utrzymują.

Muzyka w trakcie zajęć terapeutycznych pełni m.in. następujące funkcje:

Warto, też zaznaczyć, że muzyka jest w pewnym sensie środkiem terapeutycznym uniwersalnym, pozwalającym łączyć się z wszelkimi innymi technikami arteterapii. Stąd od początków istnienia muzykoterapii bywała ona łączona z rysunkiem, czy z malowaniem, z pantomimą i psycho-gimnastyką z hipnozą a także i z biblioterapią. Uniwersalność muzyki jako środka terapeutycznego potwierdzają w pewnym sensie badania (J. Jurkow 1987), z których wynika, że poziom wrażliwości muzycznej nie odgrywa znaczącej roli w procesie terapeutycznym, a więc - wszyscy ludzie mają „równe szanse”

. Podsumowując - muzykoterapia, jej metody, cele, zadania mają znaczenie dla uczniów w zakresie uwrażliwienia, aktywizacji, uspokojenia, lepszej komunikacji z grupą rówieśniczą, rozwojem w tym kierunku zainteresowań, a tym samym samorealizacji, co już wspomniałam w pracy - „ulepszeniu jakości życia”. Pozwala na wgląd w wewnętrzny stan odbiorcy przez kontakt ze sferą podświadomości, uruchamiając wrażliwość na sygnały symboliczne, pobudzając do czynności wyobrażeniowych i ekspresyjnych, umożliwia restrukturalizację i rekonstrukcję osobowości, co jest niezmiernie ważne dla osoby niepełnosprawnej. Przyczynia się do stworzenia wartości wewnętrznej a związane z tym przeżycia muzyczne pomagają „wznieść” słuchacza niepełnosprawnego ponad jego życie i problemy, umożliwić spojrzenie z innej perspektywy na swoją dolegliwość. Muzykoterapia ponadto stanowi jedną z form upowszechniania muzyki w społeczeństwie i w tym sensie ma istotne znaczenie kulturowe

BIBLIOTERAPIA

Istota i definicje biblioterapii

Na podstawie dokonanego przeglądu różnych definicji Ansett i Pool dochodzą do wniosku, że wszystkie one mają pewne stałe, istotne elementy, w związku z czym stwierdzają:

„Biblioterapia polega na wykorzystaniu materiałów czytelniczych polecanych przez osobę mającą intencje terapeutyczne w postępowaniu opiekuńczym i interwencyjnym wobec osób zakłopotanych z powodu problemów natury medycznej lub społecznej”

Biblioterapia - zdaniem Wity Szulc - jest to wykorzystywanie książki do pomagania ludziom stojącym w obliczu poważnych problemów życiowych przez osoby, które dobrze znają i książki i ludzi. Środki biblioterapii są uzależnione od potrzeb psychicznych sytuacji życiowej i zdrowotnej pacjenta oraz od możliwości i wiedzy biblioterapeuty.

Irena Borecka w poradniku dla bibliotekarzy Biblioterapia w szkole (Legnica 1998 r.) stwierdza, że biblioterapia jest działaniem terapeutycznym opierającym się na zastosowaniu materiałów czytelniczych, rozumianych jako środek wspierający proces terapeutyczny w medycynie.

Przez ukierunkowane czytanie jest rodzajem psychicznego wsparcia, pomocy w rozwiązywaniu osobistych problemów danej osoby. Jest również procesem osiągania przez nią poczucia bezpieczeństwa. Może też być środkiem realizacji potrzeb. Przy czym podkreśla, że terapia czytelnicza w żadnym przypadku, nie jest nastawiona na usuwanie objawów chorobowych. Stosowane w niej techniki mogą pomóc danej osobie lepiej radzić sobie z własnym niedomaganiem lub niepełnosprawnością.

Analizując definicję biblioterapii, wielu autorów traktuje ją jako element terapii ogólnej, bądź uważa ją za technikę psychoterapeutyczną polegającą na oddziaływaniu na psychikę odpowiednio dobraną lekturą, za pomocą której terapeuta może wpłynąć na postawę czytelnika w szczególności osoby niepełnosprawnej. Może go natchnąć wiarą w skuteczność walki i poprawę zdrowia, pomóc w doraźnych trudnościach, w zmianie obrazu samego i swojej roli w świecie.

Z przytoczonych tu definicji wynika, iż biblioterapię można rozpatrywać jako:

postępowanie opiekuńcze wobec osób zakłopotanych z powodu natury medycznej lub społecznej.

Podstawy teoretyczne biblioterapii - etapy

procesu terapii, zadania i cele.

W  samym procesie bibliterapeutycznym można wyróżnić następujące fazy (Tomasik 1994).

  1. Identyfikacja - czytelnik identyfikuje się z bohaterem literackim.

  2. Projekcja - interpretacja motywów bohatera, wnioski dotyczące sensu wyrażonego przez autora wyjaśnienia wyników w kategoriach własnej „teorii życia”).

  3. Odreagowanie i katharsis - odreagowuje napięcie psychiczne.

  4. Wgląd - samopoznawanie.

Wynika stąd, że prawidłowo przebiegający proces biblioterapii ma na celu wykrywanie i diagnozowanie oraz stymulowanie potrzeb i uzdolnień oraz wskazywanie możliwości kompensacyjnych osób niepełnosprawnych.

Proces biblioterapeutyczny (wg Wity Szulc 1994) i wynikające z niego zadania biblioterapii powinien doprowadzić czytelnika do:

  1. odnalezienia się w nowej sytuacji np. w przypadku dzieci w szkole masowej jak i specjalnej, może to oznaczać pierwsze spotkanie z nową klasą, trudności adaptacyjne, niemożność osiągania zadowalających wyników z poszczególnych przedmiotów nauczania. Dlatego odnalezienie się w trudnej sytuacji często odbywa się poprzez rozbudzenie nowych zainteresowań służących kompensacji, poszerzaniu horyzontów myślowych, zmierzaniu do samorealizacji (biblioterapia pokazuje, że czytelnik nie jest pierwszym ani jedynym człowiekiem, który ma problem);

  2. nabrania chęci do uaktywnienia się poprzez dostarczenie takich bodźców, które umożliwiają uczniowi twórcze, aktywne działanie możliwe mimo jego stanu psychicznego związanego z obecną niekorzystną sytuacją życiową - dostrzega, że istnieje więcej niż jedno rozwiązanie jego problemu;

  3. akceptacja samego siebie jako osoby chorej lub niepełnosprawnej:

pozytywnie wpływa na stany emocjonalne człowieka niepełnosprawnego poprzez wykorzystywanie środków czytelniczych, np. uspokajających tekstów w sytuacjach rozdrażnienia lub pobudzających sytuacjach apatii i zniechęcenia.

G. D. Spache (1980) w sposób oryginalny podsumowuje analizę etapów procesu biblioterapii i wynikające z nich zadania i możliwości .

Według niego czytelnik zaczyna od zdania:

„ On jest taki jak ja” lub „Ja jestem taki jak on”(identyfikacja )

przez

„Ja czuję tak samo jak on”( projekcja )

do

„Ja mogę to zrobić właśnie tak, jak on”(katharsis )

„Ja to zrobiłem”( wgląd)


Rodzaje biblioterapii

Profesjonaliści, którzy zajmują się biblioterapią to bibliotekarze, pedagodzy, nauczyciele, wychowawcy, a także lekarze, psychologowie, psychiatrzy itp. Poszczególne grupy profesjonalistów wiążą się na ogół z określonym rodzajem biblioterapii. Toteż warto zaprezentować owe rodzaje (kryteria podziału) ich swoistości.

Rhea J. Rubin oraz Mikołaj Rubakin (Borawska 1994 r.) prezentują trzy podstawowe kategorie biblioterapii:

- instytucjonalna-to tradcyjne w medycynie posługiwanie się tekstem z zakresu higieny psychicznej względem pacjenta.

- kliniczna jest rodzajem psychoterapii. Jej stosowaniem zajmują się psychiatrzy.