Rola Banku Centralnego

1. Rewolucja w usługach finansowych a rola banku centralnego.

Kraje G-10 (grupa najsilniejszych gospodarczo krajów świata), podpisały w 1988r. w Bazylei porozumienie, w wyniku którego działalność bankowa stała się - jako pierwsza dziedzina - przedmiotem regulacji w skali ponadnarodowej.

W porozumieniu z Bazylei ustalono zasady dotyczące m.in.:

1. współczynnika wypłacalności, w tym zwłaszcza minimalnej wysokości zabezpieczenia finansowego dla każdego rodzaju ryzyka kredytowego;

2. oceny ryzyka, określające m.in. hierarchię różnych typów ryzyka

3. kodeksu postępowania menedżerów.

Podobne zasady regulacji działalności bankowej przyjęto w Unii Europejskiej. Zostały one zapisane w Dyrektywach Bankowych, będących częścią Programu z Maastricht z 1992r., którego celem jest stworzenie jednolitego ryku wewnętrznego.

Rewolucja w usługach finansowych miała jeszcze dwie inne konsekwencje, o których należy pamiętać:

• definicja banku staje się coraz bardziej nieostra.

• zwiększona konkurencja między instytucjami finansowymi prowadzi do wzrostu oprocentowania rachunków bieżących

Bank Centralny - wyjściowa instytucja w systemie finansowym, rola jego jest specyficzna. Obszary działania banku są inne niż banków komercyjnych i innych instytucji - jest to instytucja nadrzędna, sprawująca kontrolę, nadzór, organizująca i zarządzająca wszystkimi instytucjami systemu finansowego.

W różnych krajach Bank Centralny występuje pod różną nazwą, np. Narodowy Bank Polski, Bank Anglii, Rezerwa Federalna (USA).

Istota banku centralnego ujawnia swoje miejsce i rolę w systemie finansowym jako bank banków i bank państwa.

Jako bank banków, Bank Centralny jest:

1. odpowiedzialny za sprawne zorganizowanie funkcjonowania banków komercyjnych

2. to instytucja odpowiedzialna za bieżącą kontrolę

3. odpowiedzialny za jasne, klarowne, jednoznaczne przepływy prawne dla wszystkich instytucji finansowych

4. odpowiedzialny za przygotowanie odpowiednich regulacji prawnych

5. odpowiedzialny za przygotowanie gruntu, podstaw i sprawne funkcjonowanie banków komercyjnych

6. jednostką nadrzędną do banku komercyjnego

Jako bank państwa, Bank Centralny występuje w dwóch rolach:

1. Jako wyłączny, jedyny ewident pieniądza, bilonu i banknotów. Podlegają jemu mennice państwowe, emisja pieniądza, która musi być odpowiednia co do potrzeb i struktury gospodarki, odpowiada za przeprowadzanie tych akcji - jest to prawo wyłączności emisji pieniężnej.

2. Organizuje, zarządza, prowadzi budżet państwa. Jest odpowiedzialny za normalne funkcjonowanie finansów państwa; prowadzi obsługę budżetu.

Funkcje banku centralnego.

1. Kontrola podaży pieniądza

2. Zadania kredytowania ostatniej instancji

3. Finansowanie deficytu budżetowego

4. Zarządzanie długiem państwa

Kontrola podaży pieniądza.

Kontrola ta jest bardzo ważna, bo równowaga między podażą pieniądza a podażą towarów kształtuje normalne funkcjonowanie, stabilność systemu jako całości, warunkuje tempo sprzedaży. W tej funkcji Bank Centralny wykorzystuje 3 narzędzia:

1. Stopa rezerwy obowiązkowej - narzędzie, które jest wykorzystywane do kształtowania odpowiedniej wielkości mnożnika kreacji pieniądza.

Stopa rezerwy obowiązkowej to określona przez Bank Centralny wysokość w postaci procentowej wskazująca jaką część posiadanych zasobów finansowych bank komercyjny musi w każdym momencie przechowywać u siebie (trzymać jako stałą rezerwę).

Oznacza to, że:

• gdy np. stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 25% to bank komercyjny może kierować tylko 75% swych zasobów na działalność kredytową

• zasoby finansowe banku komercyjnego nie mogą być wykorzystywane w całości - musi w nim pozostać ta część która stanowi rezerwę obowiązkową

• stopa rezerwy obowiązkowej określona jest na poziomie banku centralnego a funkcjonuje na poziomie banku komercyjnego jako stopa rezerwy gotówkowej

• stopa rezerwy gotówkowej może być taka sama, lub wyższa niż stopa rezerwy obowiązkowej

• zależność między stopą rezerwy obowiązkowej a stopą rezerwy gotówkowej jest jednoznaczna i działająca w jedną stronę. Stopa rezerwy gotówkowej w różnych bankach może być różna, ale nigdy nie może być mniejsza od stopy rezerwy obowiązkowej.

Mechanizm działania stopy rezerwy obowiązkowej:

• jeżeli istnieje zbyt szybka podaż pieniądza należy ją zahamować

• Bank Centralny będzie podnosił wysokość stopy rezerwy obowiązkowej, przez co spadną zasoby banków komercyjnych przeznaczonych na działalność kredytową

• dzięki takiemu posunięciu Bank Centralny zmniejszy wielkość bazy monetarnej, w oparciu której banki komercyjne prowadzą kreację pieniądza.

2. Stopa dyskontowa:

• oddziaływuje ona na mnożnik kreacji pieniądza

• jest to cena po której banki komercyjne mogą zaciągać kredyty w banku centralnym, gdyż jednym ze źródeł pozyskiwania środków finansowych przez banki komercyjne może być pożyczka w banku centralnym. Bank komercyjny może szukać pomocy w banku centralnym. Może się okazać, że to stopa dyskontowa jest niższa niż cena, po której bank komercyjny gromadzi wkłady. Jeżeli Bank Centralny dąży do zmniejszenia podaży pieniądza to będzie podnosił stopę dyskontową aby cena kredytu była wyższa.

• skuteczność manipulacji stopy dyskontowej w dużym stopniu zależy od wyczucia banku centralnego (preferencji, możliwości, motywacji ludzi do gromadzenia wkładu) i od tego na jakim poziomie zamierza udzielać kredytów

3. Operacje otwartego rynku:

• są czynnikiem, który w dużym stopniu oddziaływuje na bazę monetarną i w mniejszym stopniu na mnożnik kreacji pieniądza i przyrost pieniądza

• operacje otwartego rynku uruchomione są w gospodarce na realizowanie bardzo różnych zadań

• operacje otwartego rynku sprowadzają się do obrotu na rynku obligacji. Jest to sprzedaż, wykup obligacji (np. państwowe papiery wartościowe). W zależności od założonego celu są one (obligacje) wykorzystywane bardzo różnie.

Zależności występujące przy kontroli podaży pieniądza przez operacje otwartego rynku:

• Jeśli następuje sprzedaż obligacji, wówczas podaż pieniądza ulega zmniejszeniu

• Jeśli jest wykup obligacji, wówczas podaż pieniądza zwiększa się (przyrost podaży pieniądza przy skupie obligacji jest większy niż wartość sprzedaży obligacji)

Każde z tych narzędzi wykorzystywane jest w różny sposób. Do rozprowadzania obrotu obligacji Bank Centralny wyznacza ograniczoną liczbę banków komercyjnych. Związane jest to z utrzymaniem kontroli. Gdyby dać prawo sprzedaży obligacji wszystkim bankom komercyjnym to wówczas Bank Centralny mógłby mieć bardzo duże opóźnienie z przepływem pieniędzy otrzymanych od ludzi. Dlatego Bank Centralny ogranicza się tylko do wyboru bardzo dużych, silnych i dobrze prosperujących banków komercyjnych

Kredytodawca ostatniej instancji.

• Bank Centralny ma możliwość finansowego wspierania banków komercyjnych, które przeżywają okres trudności płatniczych

• w sytuacji zagrożenia, gdy odpływa gotówka z banku, wtedy bank komercyjny może próbować zaciągnąć pożyczkę w banku centralnym. Ta pożyczka jest całkiem inna od kredytu opartego na stopie dyskontowej. Chodzi o możliwość wykorzystania banku centralnego jako tej jedynej, ostatniej deski ratunku. Bank Centralny nie ma obowiązku, nie musi, ale może udzielić pożyczki, finansowego wsparcia

• bank komercyjny ewentualnie może liczyć na pomoc, ale pewności na udzielenie pożyczki nie ma, gdyż Bank Centralny musi mieć na uwadze przede wszystkim stabilność całego systemu finansowego.

Finansowanie deficytu budżetowego.

Uczestnictwo banku centralnego dotyczy dwóch sposobów finansowania:

1. Pożyczki zaciągniętej u społeczeństwa.

Sposób ten związany jest z operacją otwartego rynku, przeprowadzany na potrzeby wypłacania opłat, dokonywania wypłat z budżetu (np. sprzedaż obligacji).

Kiedy mówimy o operacjach otwartego rynku na potrzeby finansowania deficytu budżetowego, wówczas, gdy bank oferuje obligacje do sprzedaży:

• podaż pieniądza nie zmienia się

• ludzie pozbywają się, odkupują obligacje i część z nich powraca na rynek w swej pierwotnej postaci lub też w postaci innego rodzaju świadczeń

• ta grupa operacji otwartego rynku nie zmienia podaży pieniądza, ale zmienia strukturę dochodów, wydatków, konsumpcji, zmienia strukturę rozmieszczania i wydatkowania pieniędzy.

2. Dodatkowej emisji pieniądza.

Dodatkowa emisja pieniądza jest związana z zakupem obligacji, ale te obligacje w zasadzie pozostają w banku centralnym:

• jest to tylko rozliczenie między budżetem a systemem finansowym. Bank Centralny emituje dodatkowe pieniądze, rząd przekazuje mu obligacje a Bank Centralny przechowuje je

• ta część operacji otwartego rynku obligacji nie wchodzi na rynek, dlatego mówimy o dodatkowej emisji pieniądza, bo w budżecie jest luka a obligacje rządowe są przekazywane do banku centralnego

• przy dodatkowej emisji pieniądza mamy wyraźny i niekwestionowany wzrost podaży pieniądza. Pieniądze, które wypływają na rynek pochodzą z Banku Centralnego. Te wyemitowane dodatkowe pieniądze przekazywane do wypłat z budżetu spowodują większy przyrost podaży pieniądza niż wartości, emitowanych dochodów pieniądza tzn. że zasoby środków finansowych zwiększają się a przyrost podaży pieniądza będzie większy niż wartość dodatkowej emisji pieniądza

• taki sposób dofinansowania budżetu jest postrzegany jako najstarszy

• niestety, ten sposób finansowania budżetu jest czynnikiem pobudzającym inflację, bo zwiększa się bardziej masa pieniądza niż emisja pieniądza

• jest to podstawowa metoda i źródło zasilania inflacji

Zarządzanie długiem państwa.

Dług państwa może być:

• Wewnętrzny (publiczny), czyli suma zobowiązania jakie zaciągnęło państwo u nabywców obligacji; suma oprocentowania obligacji, a nie tylko wartości nabytych obligacji; zadłużenie wynikające z oprocentowania długu dla nabywców długu.

• Zewnętrzny - pożyczka zaciągnięta za granicą.

Zarządzanie długiem jest bardzo ważne w gospodarce, gdyż on utrzymuje się przez długi czas na stosunkowo wysokim poziomie:

• długi okres czasu, niechęć do dodatkowej emisji pieniądza, trudności w podnoszeniu podatków, ograniczenie dostępu do czynników zagranicznych pokazuje, że dostępnym, realnym sposobem finansowania deficytu budżetowego jest zaciąganie pożyczek u społeczeństwa (np. sprzedaż obligacji)

• sprzedaż ta z kolei pociąga za sobą oprocentowanie. Właśnie z tego oprocentowania przez lata narastają zadłużenia nie dlatego, że nikt go wcześniej nie wypłacał, ale z tego, że kolejne zadłużenia pochodzą ze sprzedaży kolejnych obligacji.

Dlatego też Bank Centralny musi dokładnie określić:

• wartość obligacji

• długość terminów

• warunki rozliczenia oprocentowania

• warunki skupowania tych obligacji

Rola, funkcje i zadania Banku Centralnego na przykładzie Narodowego Banku Polskiego

Ogólne informacje o NBP.

Dane podstawowe:

• Data rozpoczęcia działalności - 1945 r.

• Forma prawna - centralny bank państwa

Struktura organizacyjna:

• Centrala

• wydzielony organizacyjnie w strukturze NBP Generalny
  Inspektorat Nadzoru Bankowego /GINB/

• 13 oddziałów okręgowych

• Główny Oddział Walutowo-Dewizowy

• Zakład Usług Gospodarczych

Organy NBP:

• Prezes

• Rada Polityki Pieniężnej

• Zarząd

Współpraca NBP z wybranymi międzynarodowymi instytucjami finansowymi:

• Bank Światowy

• Międzynarodowy Fundusz Walutowy

• Bank Rozrachunków Międzynarodowych w Bazylei

• Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju

• Europejski Bank Inwestycyjny

• Europejski Bank Centralny

Zadania i funkcje Narodowego Banku Polskiego

• 29 sierpnia 1997 roku Sejm RP uchwalił nową ustawę o Narodowym Banku Polskim oraz ustawę - Prawo Bankowe ( opublikowane w DZ.U. Nr 140, poz. 938 i 939).

• Obie te ustawy określają obecny kształt całego systemu bankowego oraz strukturę i zakres funkcji polskiego banku centralnego. Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej.

• Podstawowym celem działalności NBP jest, zgodnie z ustawą, utrzymanie stabilnego poziomu cen oraz umacnianie polskiego pieniądza.

Cel ten jest osiągany poprzez:

• kształtowanie i realizację polityki pieniężnej,

• tworzenie warunków instytucjonalnych dla zapewnienia niezbędnego poziomu bezpieczeństwa finansowego i stabilności sektora bankowego,

• regulowanie zasad i mechanizmów w celu zapewnienia płynności rozliczeń pieniężnych w gospodarce.

Funkcje banku centralnego.

Pełni on trzy podstawowe funkcje, jako:

• centralny bank państwa - Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych oraz realizuje ich zlecenia.

• bank emisyjny - jest jedyną instytucją mającą wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych, będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość emisji oraz moment wprowadzenia pieniądza gotówkowego do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto organizuje on obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.

• bank banków - NBP organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc rolę banku banków sprawuje on kontrolę nad działalnością banków komercyjnych, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. Poza funkcjami nadzorczymi bank centralny pełni w stosunku do banków komercyjnych funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa banków i zgromadzonych w nich wkładów pieniężnych oraz zachowania płynności w systemie bankowym. Narodowy Bank Polski występuje w tej funkcji również jako kredytodawca ostatniej instancji. W przypadku wystąpienia przejściowych kłopotów z płynnością bank komercyjny może otrzymać od banku centralnego pomoc finansową, albo w formie kredytu redyskontowego albo kredytu lombardowego.

Instrumenty banku centralnego w procesie realizacji polityki pieniężnej

Stopy procentowe

• Zasadniczym instrumentem polityki pieniężnej w systemie bezpośredniego celu inflacyjnego jest kształtowanie stóp procentowych na rynku pieniężnym. Bank centralny działa w warunkach płynnego kursu walutowego, tzn. nie posiada żadnego celu w postaci poziomu kursu złotego do innych walut, jak również nie ma żadnych formalnych zobowiązań dotyczących interweniowania na rynku walutowym. NBP ma jednak prawo do interwencji, o ile uzna, że jest to niezbędne dla realizacji celu inflacyjnego.

• Odpowiednio wpływając na poziom nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego NBP dąży do osiągnięcia poziomu stóp procentowych w gospodarce spójnego z realizacją założonego celu inflacyjnego. Stopy rynku pieniężnego oddziałują na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, wpływając na decyzje gospodarstw domowych dotyczące oszczędności i konsumpcji oraz na decyzje przedsiębiorstw o inwestycjach.

• W celu odpowiedniego kształtowania krótkoterminowych stóp procentowych bank centralny wykorzystuje szereg instrumentów stosowanych w płaszczyźnie operacyjnej: operacje otwartego rynku, rezerwę obowiązkową oraz operacje kredytowo-depozytowe. NBP może także wykorzystywać instrumenty o charakterze nadzwyczajnym, jak np. emisja bonów wartościowych sprzedawanych bezpośrednio dla ludności.

Operacje otwartego rynku

• Operacje otwartego rynku są najważniejszym instrumentem umożliwiającym bankowi centralnemu eliminowanie wahań stóp procentowych na rynku międzybankowym i utrzymywanie ich na poziomie pożądanym z punktu widzenia prowadzonej polityki pieniężnej.

• Operacje otwartego rynku pozwalają na elastyczne, szybkie i precyzyjne reagowanie na zmiany płynności w systemie bankowym, dopasowując podaż środków na rachunkach banków w banku centralnym do zgłaszanego popytu, a przez to wpływając na poziom stóp procentowych.

• Operacje otwartego rynku to interwencje na rynku pieniężnym, dokonywane przez bank centralny z własnej inicjatywy i na zasadach rynkowych. W tak szerokim zakresie pojęcia "operacji otwartego rynku" mieści się zarówno warunkowa, jak i bezwarunkowa sprzedaż lub kupno papierów wartościowych, a także emisje papierów wartościowych, dokonywane przez bank centralny na własny rachunek.

• W wyniku warunkowego bądź też bezwarunkowego zakupu papierów wartościowych przez bank centralny system bankowy zostaje - odpowiednio - na pewien okres lub też trwale zasilony w środki.

• W wyniku warunkowej, bądź bezwarunkowej sprzedaży papierów wartościowych lub też w wyniku emisji i sprzedaży własnych papierów wartościowych, bank centralny absorbuje na pewien okres lub w sposób trwały środki z systemu bankowego.

• Dla zachowania rynkowego charakteru tego instrumentu, wszystkie operacje na otwartym rynku są co do zasady przeprowadzane w drodze przetargu, co wyklucza uznaniową selekcję partnerów i ich ofert.

Przedmiotem przetargu jest albo wyłącznie wielkość oferowanej kwoty, lub wielkość oferowanej kwoty oraz cena, wyznaczająca oprocentowanie transakcji:

• Przy pierwszym typie, tj. "przetargu kwotowym" (fixed-rate tender), banki składają oferty przy określonej przez bank centralny, jednolitej stopie procentowej, po jakiej uzyskają one lub zdeponują środki.

• W przypadku drugiego typu, "przetargu procentowego" (variable-rate tender), oferty banków muszą zawierać dodatkowo kwotowaną przez nie cenę, która determinuje stopę procentową, po jakiej następuje użyczenie środków.

• Najprostszą formą operacji otwartego rynku są operacje bezwarunkowe, w trakcie których bank centralny kupuje od banków (outright purchase, outright buy) lub sprzedaje bankom (outright sale) papiery wartościowe - najczęściej są to papiery skarbowe.

• Nieco bardziej złożoną konstrukcję mają operacje warunkowego zakupu lub sprzedaży papierów wartościowych. Operacje warunkowego zakupu (repurchase agreement - w skr. repo) polegają na tym, że bank centralny kupuje papiery wartościowe od banków komercyjnych, zobowiązując je do ich odkupienia po określonej cenie i w określonym terminie. Zatem, operacje warunkowego zakupu są odpowiednikiem kredytów udzielanych przez bank centralny bankom komercyjnym, których zabezpieczeniem jest czasowe przewłaszczenie określonych papierów wartościowych. Banki zwracają pożyczone środki w momencie, w którym odkupują od banku centralnego sprzedane mu wcześniej papiery wartościowe.

• Oprocentowanie kredytów udzielanych przez bank centralny w wyniku przeprowadzenia operacji repo wynika z różnicy pomiędzy cenami zakupu i późniejszej odsprzedaży papierów wartościowych, stanowiących przedmiot transakcji. Okres, na jaki bank centralny zwiększa płynność banków, jest równy okresowi, na jaki dokonywana jest operacja repo.

• Operacje warunkowej sprzedaży (reverse repurchase agreement - w skr. reverse repo) polegają na tym, że bank centralny sprzedaje papiery wartościowe bankom komercyjnym, zobowiązując je do ich odsprzedaży po określonej cenie i w określonym terminie. Operacje te są zatem odpowiednikiem oprocentowanych lokat przyjmowanych przez bank centralny, a przewłaszczenie papierów wartościowych stanowi gwarancję zwrotu pozyskanych od banków środków. Oprocentowanie tych lokat wynika z różnicy cen sprzedaży i późniejszego odkupu papierów wartościowych stanowiących przedmiot transakcji, natomiast okres na jaki jest dokonywana operacja reverse repo jest równy okresowi zaabsorbowania środków z systemu bankowego. Warunkowe operacje typu repo są podstawowym instrumentem realizacji polityki pieniężnej EBC.

Rezerwa obowiązkowa

Rezerwa obowiązkowa pełniła w przeszłości co najmniej kilka funkcji: była instrumentem ostrożnościowym, zabezpieczającym wypłacalność banków wobec ich klientów, jak i rodzajem podatku, pozwalającym na generowanie zysku przez bank centralny. Funkcje te nie mają obecnie większego znaczenia.

• Mimo administracyjnego charakteru, rezerwa obowiązkowa uznawana jest za rodzaj instrumentu rynkowego, gdyż stopy rezerwy są najczęściej jednolite dla wszystkich banków, a nakładane zobowiązanie nie dotyczy bezpośrednio sfery stosunków między bankami i ich klientami.

• Wysokość rezerwy obowiązkowej wyliczana jest na podstawie zastosowania obowiązujących stóp rezerwy do stanu zobowiązań we wszystkich lub tylko wybranych dniach okresu naliczania. Naliczony w ten sposób minimalny stan środków powinien zostać utrzymany w określonym okresie (okres utrzymywania) permanentnie lub średnio.

• Jednym ze sposobów eliminacji obciążeń systemu bankowego z tytułu wykorzystywania rezerwy obowiązkowej jest jej oprocentowanie na poziomie rynkowym. Rozwiązanie takie przyjął np. EBC - stopa rezerwy wynosi 2% a środki utrzymywane do wysokości rezerwy wymaganej są oprocentowane na poziomie oprocentowania głównych operacji refinansujących. Oznacza to, że pożyczenie w EBC środków na utrzymanie rezerwy obowiązkowej jest w zasadzie neutralne dla wyniku finansowego banków.

• Dzięki stosowaniu tego instrumentu bank centralny kreuje jednak popyt na pieniądz banku centralnego, zmuszając banki do pożyczania środków po wyznaczonej przez siebie cenie. Pozwala to na wzmocnienie kontroli banku centralnego nad rynkowymi stopami procentowymi.

• Uśredniona rezerwa obowiązkowa pomaga także stabilizować te stopy na pożądanym przez bank centralny poziomie. Uśrednienie rezerwy oznacza, że wymagany poziom środków powinien zostać utrzymany średnio w okresie, a nie każdego dnia, co redukuje znacząco presję na stopy procentowe w okresie utrzymywania.

• Stabilizująca funkcja rezerwy obowiązkowej ma istotne znaczenie, gdyż wspomaga działania banku centralnego zmierzające do utrzymania rynkowych stóp procentowych na poziomie spójnym z realizowaną polityką pieniężną.

• Banki centralne pozbawione tego instrumentu są z reguły zmuszone są do bardzo częstych interwencji w ramach operacji otwartego rynku, celem eliminacji niewielkich nawet wahań płynności. Dlatego też, np. Bank Anglii interweniuje na rynku pieniężnym kilka razy w ciągu dnia, podczas gdy Eurosystem - poza całkowicie wyjątkowymi sytuacjami - prowadzi regularne, cotygodniowe operacje według z góry ustalonego kalendarza.

• Stopa rezerwy obowiązkowej w Polsce została istotnie obniżona w 1999 r. Wynosi ona obecnie 5% dla wszystkich rodzajów depozytów, podczas gdy wcześniej stopy rezerwy były zróżnicowane, a obciążenie banków z tego tytułu ponad dwukrotnie wyższe. Efektywna stopa rezerwy jest obecnie jeszcze niższa i wynosi ok. 4,5%, gdyż banki nadal mogą utrzymywać do 10% rezerwy wymaganej w postaci gotówki w kasach.

• Tak skonstruowany system rezerwy obowiązkowej zapewnia łagodzenie większości zaburzeń płynności w systemie bankowym. Wyjątkiem jest z reguły ostatni dzień okresu utrzymywania, gdyż banki wykazują zazwyczaj nadwyżkę lub niedobór średnich stanów środków utrzymywanych na rachunkach bieżących w banku centralnym. Łagodzeniu wahań jednodniowych stóp procentowych mogą wówczas służyć krótkoterminowe operacje otwartego rynku bądź transakcje kredytowo-depozytowe.

Operacje kredytowo-depozytowe

Są to transakcje zawierane z bankiem centralnym bezpośrednio z inicjatywy banków, jednakże w ramach limitów i na warunkach oferowanych przez bank centralny.

• W większości krajów o rozwiniętej gospodarce rynkowej, banki centralne wypełniają funkcję pożyczkodawcy ostatniej instancji (lender of last resort) poprzez stworzenie możliwości refinansowania z inicjatywy banków (standing credit facility). Jest to niezbędne dla zminimalizowania ryzyka utraty płynności systemu bankowego oraz zapewnienia wywiązania się przez banki z obowiązku utrzymywania rezerwy obowiązkowej w banku centralnym.

• W wielu krajach, także w Polsce, instrumentem umożliwiającym dostęp do refinansowania w razie zagrożenia bieżącej płynności banku jest kredyt lombardowy, tj. krótkoterminowy kredyt udzielany przez bank centralny pod zastaw wybranych rodzajów papierów wartościowych.

• Jego pierwotną funkcją jest zabezpieczenie płynności systemu bankowego, jednak w zakresie polityki pieniężnej istnienie nielimitowanego kredytu lombardowego oznacza nałożenie na rynek międzybankowy górnego ograniczenia wahań rynkowych stóp procentowych (market ceiling).

• Korytarz stóp procentowych wyznaczonych przez oprocentowanie transakcji kredytowo-depozytowych jest wykorzystywany przez Eurosystem.

• NBP ma do dyspozycji jedynie kredyt lombardowy, przy czym w II kwartale 2000 r. dokonano istotnej zmiany w zakresie zasad udzielania bankom tego kredytu. Kwota kredytu nadal nie jest limitowana, jednak do jednego dnia skrócony został termin jego udzielania, za wyjątkiem sytuacji, gdy NBP uzna za celowe jego wydłużenie.

• Ponadto, każdorazowe wykorzystanie kredytu uwarunkowane jest koniecznością spłaty kredytu zaciągniętego poprzednio, co uniemożliwia jego spłatę środkami pochodzącymi z kolejnego kredytu.

• W instrumentarium NBP pozostaje nadal kredyt redyskontowy. Nie pełni on jednak istotnej roli w prowadzeniu polityki pieniężnej. Jego oprocentowanie jest ściśle związane z kształtowaniem się stopy kredytu lombardowego.

• Dla ograniczenia od dołu wahań stóp procentowych rynku międzybankowego właściwych depozytom o najkrótszym terminie zapadalności NBP wprowadził operacje depozytowe o stałej stopie procentowej. Stopa depozytowa stosowana w tych operacjach wyznacza cenę jaką bank centralny zaoferuje bankom za możliwość złożenia przez nie krótkookresowego depozytu. Depozyt ten, lokowany jest w NBP z inicjatywy banków komercyjnych.

Zarządzanie rezerwami dewizowymi i zasady polityki kursowej.

• Narodowy Bank Polski pełni funkcje centralnej bankowej instytucji dewizowej. Gromadzi on rezerwy dewizowe państwa oraz zarządza nimi w celu utrzymania odpowiedniej struktury walutowej oraz zapewnienia płynności płatniczej państwa.

• NBP dysponuje wartościami dewizowymi i dokonuje nimi obrotu, zarówno we własnym imieniu i na własny rachunek, jak i na rachunek innych podmiotów. Ma on uprawnienia do udzielania i zaciągania kredytów i pożyczek zagranicznych oraz udzielania i przyjmowania poręczeń i gwarancji bankowych w obrotach z zagranicą.

• NBP pełni funkcje agenta finansowego rządu w zakresie zawierania i realizacji umów kredytowych oraz obsługi zadłużenia zagranicznego państwa.

Celem NBP jest utrzymanie takiej struktury walutowej rezerw, która spełniałaby następujące zadania:

• zapewnienie płatności wynikających z zobowiązań międzynarodowych (obsługa zadłużenia zewnętrznego i utrzymanie płynności wymiany handlowej RP),

• zapewnienie pokrycia zobowiązań wobec osób fizycznych utrzymujących lokaty walutowe w bankach krajowych, tzw. zadłużenia wewnętrznego,

• zabezpieczenie płynności wewnętrznego rynku walutowego,

• umożliwienie realizacji polityki kursowej złotego poprzez dokonywanie interwencji na krajowym rynku międzybankowym,

• zapewnienie stabilnej wartości rezerw dewizowych,

• zapewnienie odpowiedniego stopnia płynności i dochodowości rezerw dewizowych.

Podstawowe stopy procentowe NBP

Stopa procentowa:	Oprocentowanie	Obowiązuje od dnia
Stopa referencyjna *)	4,00	2006-03-01
Kredyt lombardowy	5,50	2006-03-01
Stopa depozytowa NBP	2,50	2006-03-01
Redyskonto weksli	4,25	2006-03-01
Stopa rezerwy obowiązkowej:
- od wkładów złotowych płatnych   na każde żądanie	3,5	2003-10-31
- od terminowych wkładów złotowych	3,5	2003-10-31
- od wkładów w walutach obcych płatnych   na każde żądanie	3,5	2003-10-31
- od wkładów terminowych w walutach obcych	3,5	2003-10-31
- od środków uzyskanych z tytułu sprzedaży   papierów wartościowych z udzielonym   przyrzeczeniem odkupu (repo)	0	2004-06-30
Oprocentowanie środków rezerwy obowiązkowej	0,9 stopy redyskontowej weksli	2004

Rada Polityki Pieniężnej ukształtowała się w dniu 17 lutego 1998 r. W skład Rady wchodzą:

• Przewodniczący Rady, którym jest Prezes NBP,

• oraz 9 członków, powołanych w równej liczbie przez Prezydenta RP, Sejm i Senat.

Członkowie Rady Polityki Pieniężnej powoływani są na 6 lat. Zgodnie z art. 12 Ustawy o NBP, Rada Polityki Pieniężnej:

• ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej,

• składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego,

• ustala wysokość stóp procentowych NBP,

• ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków,

• określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,

• zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP,

• przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP,

• ustala zasady operacji otwartego rynku.

Rada Polityki Pieniężnej dokonuje oceny działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej i uchwala zasady rachunkowości NBP, przedłożone przez Prezesa NBP. Skład Rady Polityki Pieniężnej.

Nadzór bankowy i regulacje ostrożnościowe.

• Na mocy ustawy o Narodowym Banku Polskim z dnia 29 sierpnia 1997 r. została powołana Komisja Nadzoru Bankowego.

• Jej podstawowym zadaniem jest określanie zasad działania banków w celu zapewnienia bezpieczeństwa zgromadzonych w nich depozytów pieniężnych oraz sprawowanie nadzoru nad bankami w zakresie przestrzegania ustaw i przepisów prawa bankowego.

• Komisja Nadzoru Bankowego posiada uprawnienia dotyczące ustalania planów naprawczych banków, zawieszania kierownictwa oraz wyznaczania zarządu komisarycznego.

• Organem wykonawczym Komisji jest Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego, który od 1 stycznia 1998 r. został wyodrębniony organizacyjnie w strukturze Narodowego Banku Polskiego.

• Do zadań GINB-u należy wykonywanie czynności nadzoru bankowego, ocena wypłacalności i płynności płatniczej oraz sytuacji finansowej banków komercyjnych.

• Nadzór bankowy pełni ponadto funkcje regulacyjne poprzez ustanawianie norm ostrożnościowych, do których przestrzegania zobowiązuje banki. Normy te dotyczą między innymi adekwatności kapitałowej, klasyfikacji należności i tworzenia rezerw celowych, współczynnika wypłacalności.

SYSTEM GWARANTOWANIA DEPOZYTÓW

Podstawą gwarantowania depozytów w UE są:

- obligatoryjny udział banków w systemie gwarantowania,

- powszechność systemu gwarantowania,

- określenie limitów gwarancji wkładów,

- ustalenie, że realizacja gwarancji następuje w momencie niedostępności wkładu.

Dyrektywa 94/19/EC stwierdza, że każde państwo członkowskie jedynie czuwa nad utworzeniem i urzędowym uznaniem na swoim terytorium jednego lub kilku systemów gwarantowania.

Depozyty zgromadzone w bankach działających w Polsce gwarantowane są przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny.

Wysokość gwarancji - do równowartości 22.500 euro:

• Jeśli kwota depozytów nie przekracza równowartości w złotych 1.000 euro, to jest gwarantowana w całości.

• Jeżeli wartość depozytów jest wyższa niż równowartość w złotych 1.000 euro, to wówczas kwota o równowartości 1.000 euro gwarantowana jest w 100%, zaś pozostała kwota depozytów, powyżej równowartości 1.000 euro, do równowartości 22.500 euro, gwarantowana jest w 90 %.

Ochronie podlegają imienne depozyty złotowe i walutowe:

• osób fizycznych,

• osób prawnych,

• jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej,

• szkolnych kas oszczędności i pracowniczych kas zapomogowo - pożyczkowych

Ochronie nie podlegają depozyty:

• skarbu państwa,

• instytucji finansowych takich jak: banki, domy maklerskie, fundusze emerytalne, fundusze inwestycyjne, NFI, podmioty świadczące usługi ubezpieczeniowe,
  kadry zarządzającej bankiem oraz głównych akcjonariuszy (posiadających co najmniej 5 % akcji banku)

Analiza systemowa pozwala wyodrębnić dwa podstawowe modele systemów gwarantowania depozytów:
- wąski (tradycyjny), w którym podstawowym celem instytucji gwarantującej jest ochrona wkładów bankowych ( np. w Wielkiej Brytanii, Holandii, Japonii),
- szeroki, gdzie głównym celem instytucji gwarantującej depozyty jest zapewnienie stabilności systemu bankowego, przejawiający się jedności w instytucjonalno-systemowej w odniesieniu do działalności gwarancyjnej i pomocowej (np. w USA, Niemczech, Francji, Polsce).

Na 2005 r. ustalona przez Radę Funduszu stawka obowiązkowej opłaty rocznej (uchwała nr 25/2004 Rady Bankowego Funduszu Gwarancyjnego z dnia 25 listopada 2004 r.) wyniosła 0,05% sumy aktywów bilansowych, gwarancji i poręczeń ważonych ryzykiem oraz 0,025% sumy zobowiązań pozabilansowych pomniejszonych o gwarancje, poręczenia i linie kredytów przyrzeczonych ważonych ryzykiem. Jednocześnie, podobnie jak w latach 2001-2004, 50% obowiązkowej opłaty rocznej wnosi Narodowy Bank Polski.

Zgodnie z art. 227 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 6 Ustawy o Narodowym Banku Polskim, Rada Polityki Pieniężnej jest organem NBP.

20

---