STOSUNEK CYWILNOPRAWNY
Pojęcie i struktura stosunku cywilnoprawnego
Stosunkiem prawnym jest stosunek społeczny uregulowany przez prawo. Podstawowym znamieniem stosunków cywilnoprawnych jest formalna równość podmiotów tych stosunków.
Stosunki dwustronnie zindywidualizowane - powstają pomiędzy dwoma lub więcej, ale określonymi podmiotami (zobowiązania i stosunki rodzinne).
Stosunki jednostronnie zindywidualizowane - łączą określony podmiot z nieoznaczonym kręgiem osób, gdy z prawem tego pierwszego podmiotu sprzężony jest powszechny obowiązek nie przeszkadzania w wykonywaniu prawa (własność).
W stosunku cywilnoprawnym wyróżniamy:
- podmiot, mogą nimi być, jak wynika z treści art. 1 k.c. - osoby fizyczne, osoby prawne oraz ułomne osoby prawne,
- przedmiot, zachowanie się ludzi dozwolone, nakazane czy zakazane, oraz obiekty materialne i niematerialne na które zachowanie to jest kierowane. Uprawnienie jest element prawa podmiotowego z którym korelatywnie sprężony jest obowiązek.
- uprawnienia i obowiązki, treść stosunku cywilnoprawnego; uprawnieniom jednej strony, odpowiada obowiązek drugiej strony.
Stosunki proste - jeden podmiot jest tylko uprawniony, a drugi tylko zobowiązany.
Stosunki złożone - jeden i ten sam podmiot może być zarazem uprawniony, jak i zobowiązany (np. sprzedawca przenosi własność i wydaje sprzedaną rzecz oraz uprawnienie do żądania zapłaty ceny).
Zdarzenie prawne - fakty, z którymi norma prawna łączy powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego.
Zdarzenia cywilnoprawne dzielimy na:
a) zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu, zdarzenia niezależne od woli ludzkiej, jak upływ czasu, urodzenie, śmierć, pożar,
b) działania, zachowanie człowieka, które jest wynikiem jego woli.
Działania dzielimy na:
a) czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych, polegają na podjęciu decyzji dotyczącej wywołania określonych skutków prawnych i które z mocy normy prawnej te zamierzone skutki wywołują - należy odróżnić:
- czynności prawne wraz z oświadczeniem woli,
- orzeczenia sądowe,
- akty administracyjne (wywołujące skutki cywilistyczne).
b) inne czyny.
Czyny - dzielimy na zgodne z prawem i bezprawne, te działania, z którymi norma prawna łączy określony skutek prawny niezależnie od tego, czy wola osoby działającej była skierowana na wywołanie go.
Czyny bezprawne - działania podjęte wbrew zakazowi wynikającemu z normy prawnej oraz zaniechania wykonania - nałożonego przez normę w określonych sytuacjach .
Czyny zgodne z prawem - działania, które nie podpadają pod pojęcie czynności zmierzających do wywołania skutków prawnych, ani nie sa czynami bezprawnymi.
Do czynów zgodnych z prawem zaliczamy:
- przejawy woli podobne do oświadczenia woli,
- zawiadomienie o pewnych zdarzeniach (np. zawiadomienie sprzedawcy, przez kupującego o wadach fizycznych rzeczy - art. 563 k.c.),
- czynności czysto faktyczne.
Zdarzenia cywilnoprawne - orzeczenia sądowe o charakterze konstytutywnym (np. ubezwłasnowolnienie całkowite, uznanie za zmarłego) w tej grupie wyróżniamy: orzeczenia stwierdzające obowiązek złożenia oświadczenia woli zastępujące to oświadczenie, orzeczenia wydawane na podstawie szczególnym upoważnień ustawowych w sprawach określonych w tych przepisach.
PRAWO PODMIOTOWE
Prawem podmiotowym jest wynikająca ze stosunku prawnego sfera możności postępowania w określony sposób, przyznana przez normę prawną w celu ochrony interesów podmiotu uprawnionego i przez normę prawną zabezpieczona. Prawo podmiotowe polega na możności postępowania w określony sposób. Prawo podmiotowe wynika ze stosunku prawnego; każdemu prawu podmiotowemu odpowiadają obowiązki innej osoby lub osób skorelowane z nim.
Sfera możności postępowania w określony sposób jest przyznana przez prawo w znaczeniu przedmiotowym. Prawo podmiotowe jest nie tylko przez normę prawną przyznane, ale i przez nią zabezpieczone. Prawo podmiotowe służy do zabezpieczenia interesu podmiotu uprawnionego i ten interes, majątkowy lub niemajątkowy, jest jego celem.
Postacie praw podmiotowych:
1.Prawa bezpośrednie - uprawnienia wynikające z prawa podmiotowego polegające na bezpośrednim korzystaniu z przedmiotu; bez pośrednictwa innych osób,
2.Roszczenia - uprawnienia wynikające z prawa podmiotowego polegające na możności żądania określonego zachowania się (ma charakter inter partes),
3.Prawa kształtujące - uprawnienia wynikające z prawa podmiotowego polegające możności jednostronnego ukształtowania stosunku prawnego (np. rozwiązanie umowy o pracę).
4.Zarzuty - uprawnienia wynikające z prawa podmiotowego polegające na możności ubezskutecznienia prawa podmiotowego drugiej osoby poprzez:
- przeciwstawienie mu swojego prawa podmiotowego - materialne (przedawnienie, np. po 3 latach wynagrodzenia),
- zanegowanie istnienia cudzego prawa podmiotowego - formalne (zasiedzenie).
Rodzaje i typy praw podmiotowych:
I.
Prawa bezwzględne - skuteczne wobec wszystkich, na wszystkich spoczywa obowiązek nieingerowania w sferę określonym prawem podmiotowym. W skutek naruszenia prawa bezwzględnego następuje indywidualizacja i konkretyzacja obowiązku i przysługuje roszczenie. Np. prawo własności
Prawa względne - skuteczne wobec określonych podmiotów (inter partes). Np. przy stosunkach zobowiązaniowych, wierzyciel żąda od dłużnika spełnienia świadczenia.
II.
Prawa majątkowe - prawa rzeczowe (prawo własności, użytkowanie wieczyste, prawa rzeczowe ograniczone); wierzytelności (najem, dzierżawa, użyczenie); prawa na dobrach niematerialnych o charakterze majątkowym (utwory literacki, wynalazki); prawa rodzinne o charakterze majątkowym; prawo do spadku. Przedawniają się po 10 lub 3 latach - okresowe.
Prawa niemajątkowe - prawa osobiste, czyli prawa, które przysługują osobie fizycznej lub prawnej w celu ochrony jej dóbr osobistych (zdrowie, wolność, nazwisko); prawa rodzinne. Mogą być względne (prawa ze stosunku małżeństwa) albo bezwzględne (prawa osobiste).
III.
Prawa związane - podmiotem jednego prawa może być tylko osoba, która jest zarazem podmiotem innego prawa; może nim być tylko prawo własności.
Prawa niesamoistne (akcesoryjne) - istnieją dla umocnienia innych praw podmiotowych samoistnych. Ich istnienie i treść zależą od innych praw podmiotowych z którymi są związane. Mogą mieć charakter bezwzględny (hipoteka, zastaw) lub względny (poręczenie). IV.
Prawa zbywalne - są nimi z zasady prawa majątkowe (wynika to z charakteru tego prawa i przepisów szczególnych - art. 254 k.c. - użytkowanie, art. 300 k.c. - służebność osobista). Możliwość (przewidziana w ustawie) przeniesienia w drodze czynności prawnej na inny podmiot.
Prawa niezbywalne - prawa niemajątkowe, niedopuszczalność przeniesienia prawa w drodze czynności prawnej na inny podmiot.
Nabycie, zmiana i wygaśnięcie prawa podmiotowego
Nabycie prawa podmiotowego - następuje równocześnie z powstaniem tego prawa, poprzednio nie istniejącego, albo przez przejście już istniejącego prawa z jednego podmiotu na inny.
Nabycie pochodne - istnieje przesłanka, istnienia u innej osoby tego prawa lub innego prawa i od niej nabywca, traktowany przez przepisy prawne jako jej następca, uzyskuje dotychczasowe lub nowe prawo (dziedziczenie, nabycie na podstawie umowy); cecha tej zasady jest to, że nabywca nie może uzyskać więcej praw, aniżeli miał poprzednik.
Nabycie pierwotne - sytuacja osoby, która nabywa prawa nie jest związana z sytuacją prawa poprzednika (zasiedzenie, zawłaszczenie).
Prawo translatywne - prawo w całości przechodzi z jednego podmiotu na drugi (przeniesienie prawa własności).
Prawo konstytutywne - dany podmiot nabywa prawo nowe, dotychczas nie istniejące, ale stanowiące pod względem treści jak gdyby wycinek prawa już istniejącego u poprzednika (służebność).
Sukcesja: występuje tylko w przypadkach nabycia pochodnego. Między poprzednikiem a nabywcą prawa
- pod tytułem ogólnym (uniwersalna), nabywca na skutek zaistniałego stanu faktycznego wstępuje w ogół praw stanowiących majątek lub odrębny majątek poprzednika, przy czym nabyciu towarzyszy z reguły wstąpienie przez nabywcę także w długi, które majątek ten obciążają (przy dziedziczeniu - art. 922 § 1 k.c., przy łączeniu się osób prawnych).
- pod tytułem szczególnym, gdy przedmiotem sukcesji jest jedno czy więcej konkretnych praw.
OSOBY FIZYCZNE
Stosunki cywilnoprawne to wzajemne zależności między równorzędnymi jednostkami ze względu na przysługujące im uprawnienia do określonych przedmiotów materialnych lub niematerialnych. Przez podmioty prawa rozumiemy jednostki uczestniczące w tych stosunkach, do których wymienione przedmioty należą.
Podmiotem prawa jest każdy człowiek bez względu na płeć, rasę, narodowość, wyznanie czy pochodzenie. Podmiotowość prawną polskie prawo przyznaje każdemu człowiekowi, stanowiąc w art. 8 § 1 k.c., że zdolność prawną ma każdy człowiek.
Art. 9 k.c. - w razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe.
Art. 8 k.c. - osobą fizyczną jest człowiek posiadający zdolność prawną.
Urodzenie - wydobycie, wydalenie z ciała matki
Np. odebranie władzy rodzicielskiej - nie może być podmiotem tego prawa.
Zdolność prawna - właściwość polegająca na zdolności do tego, aby być podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego. Jest nieodłączną cechą każdego podmiotu prawa. Podmiotowość prawna i zdolność prawna to pojęcia tożsame. Nie można w drodze czynności prawnej ograniczyć, ani wyłączyć zdolności prawnej.
Człowiek nabywa zdolność prawną z chwilą urodzenia, tj. odłączenia od ciała matki, przy czym konieczną przesłanką nabycia zdolności jest, aby dziecko w chwili urodzenia żyło; bez znaczenia czy jest zdolne do życia. Art. 9 k.c. wprowadza domniemanie, że dziecko przyszło na świat żywe, ciężar dowodu, że dziecko urodziło się martwe, spoczywa na tym, kto się na ten fakt powołuje.
Treść art. 8 k.c. w jego obecnym brzmieniu może stanowić podstawę do wysnucia wniosku, że nasciturus nie ma zdolności prawnej, gdyż uzyskuje ją dopiero z chwilą urodzenia. Taki pogląd ukształtował się w doktrynie i orzecznictwie. Art. 927 par. 2 w zw. z art. 972 k.c. przewiduje, że dziecko już poczęte w chwili otwarcia spadku może być spadkobiercą lub zapisobiercą, jeżeli przyjdzie na świat żywe. Ojcostwo dziecka poczętego, lecz jeszcze nie narodzonego, może być ustalone przez uznanie, nie jest natomiast dopuszczalne sądowe ustalenie ojcostwa takiego dziecka. Celem strzeżenia praw dziecka poczętego, a nie narodzonego, może być ustanowiony kurator. Z tego względu przyjęło się, iż prawo polskie przyznaje dziecku poczętemu zdolność prawną warunkową.
Do przyczyn ograniczeń zdolności prawnej osoby fizycznej należą:
- zdolność do czynności prawnej, brak jej pociąga za sobą niezdolność do bycia podmiotem niektórych praw i obowiązków. Osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnej nie może być podmiotem władzy rodzicielskiej, opiekunem, kuratorem, wykonawcą testamentu, nie może przysposobić dziecka,
- wiek osoby fizycznej; dla pozycji prawnej osoby fizycznej duże znaczenie ma osiągnięcie przez nią pełnoletności, czyli ukończenie 18 roku życia, pełnoletnią jest także kobieta, której sąd opiekuńczy wyraził zgodę na zawarcie małżeństwa, pod warunkiem ukończenia przez nią 16 lat,
- ubezwłasnowolnienie, jej skutkiem jest ograniczenie lub pozbawienie zdolności do czynności prawnej; osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może zawrzeć małżeństwa, nie może jej przysługiwać władza rodzicielska,
- choroba psychiczna i niedorozwój umysłowy, bez względu na przesłanki ubezwłasnowolnienia, wywołują dalsze skutki prawne,
- obywatelstwo, niektóre przepisy ograniczają prawa cudzoziemców, także w sferze praw podmiotowych z zakresu prawa cywilnego, np. nabycie nieruchomości w Polsce przez cudzoziemca wymaga uprzedniej zgody Ministra Spraw Wewnętrznych,
- skazujący wyrok karny, utrata praw publicznych - niemożność powołania na opiekuna.
Zdolność sądowa - związana jest ściśle ze zdolnością prawną, polegającą na możliwości bycia stronami lub uczestnikami postępowania sądowego w sprawach cywilnych.
Zdolność do czynności prawnych - możność nabywania własnym działaniem w drodze czynności praw i obowiązków. Zdolność do czynności prawnych ma nie każdy człowiek, wtedy w dokonywaniu czynności prawnych musi je zastępować inna osoba, zwana przedstawicielem ustawowym.
Zdolność do czynności prawnej:
- brak,
- ograniczenie,
- pełna.
Brak zdolności do czynności prawnej:
- małoletni do 13 roku życia,
- osoby całkowicie ubezwłasnowolnione (może być osoba, która ukończyła 13 lat; osoba która nie jest w stanie kierować swym postępowaniem wskutek choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa i narkomanii; ma charakter konstytutywny; osoba taka nie może zawrzeć związku małżeńskiego, sporządzić testamentu, uznać dziecka, ustanawia się dla niej przedstawiciela ustawowego - rodzice, opiekun, kurator; ustaje wspólność małżeńska).
Przedstawiciel ustawowy może dokonywać czynności drobnych życia codziennego, ważniejsze decyzje podejmuje za zgodą sądu; nie może dokonywać pewnych czynności.
Ograniczona zdolność do czynności prawnej:
- małoletni, którzy ukończyli 13 lat,
- osoby częściowo ubezwłasnowolnione, ukończenie 18 roku życia, osoba potrzebuje pomocy (choroba psychiczna, alkoholowa), orzeczenie sądowe ma charakter konstytutywny, ustanawia się przedstawiciela ustawowego - kuratora, możliwość zawarcia związku małżeńskiego za zgodą sądu, ustaje wspólność majątkowa,
- osoba dla której ustanowiono tymczasowego doradcę, sąd ustanawia doradcę na czas postępowania sądowego o ubezwłasnowolnienie.
Czynności prawne, których nie można zawrzeć osoba posiadająca częściowo ograniczoną zdolność do czynności prawnej (testament), potrzebna zgoda przedstawiciela ustawowego (umowa - przed, w trakcie, po zawarciu zgoda przedstawiciela ustawowego => potwierdzenie).
Czynność jednostronna - przed i w trakcie zgoda przedstawiciela ustawowego, jeżeli po, to czynność jest nieważna; nie można potwierdzić czynności jednostronnej.
Czynność prawna niezupełna - kulejąca; skutki zawieszone do czasu potwierdzenia (przez przedstawiciela ustawowego lub tę osobę, odzyskującą lub uzyskującą pełną zdolność do czynności prawnej).
Przy umowach - można wyznaczyć termin potwierdzenia.
- możność dokonywania czynności prawnych bez jakiejkolwiek zgody; jeżeli nie wywołują skutków rozporządzających i zobowiązujących, np. darowizna.
- możność nawiązania stosunku pracy (od 15 lat).
- swoboda dysponowania zarobkiem (każda korzyść).
- drobne, bieżące czynności życia codziennego.
- różne czynności prawne w pewnym charakterze (art. 100 k.c.) - może być posłańcem, uznać dziecko.
Pełna zdolność do czynności prawnej:
- osoby pełnoletnie (ukończone 18 lat), które nie zostały ubezwłasnowolnione i dla których nie ustanowiono doradcy.
Tożsamość osoby fizycznej - osoba fizyczna jest zindywidualizowaną jednostką ludzką. Do tego służą dane personalne, a wśród nich przede wszystkim imię i nazwisko (nadane przez rodziców art. 36 i nast. pr. o a.s.c.); data i miejsce urodzenia; imiona rodziców oraz ich nazwiska i nazwiska rodowe.
Ochronie tożsamości osoby fizycznej służy rejestr zwany aktami stanu cywilnego. Dane dotyczące tożsamości osób fizycznych są wpisywane do rejestru osobowego (podmiotowego) - ewidencja ludności. Każdy powinien otrzymać adres zameldowania - na pobyt stały i tymczasowy. Na podstawie tego rejestru wydaje się dowody osobiste, stanowiące poświadczenia tożsamości człowieka.
Stan cywilny - jest rodzajem tzw. stanu prawnego człowieka, tj. sytuacji prawnej w obowiązującym systemie prawnym. Na stan prawny w takim znaczeniu składają się:
- przynależność do określonego państwa, czyli stan polityczny (obywatelstwo),
- przynależność do określonej rodziny - stan cywilny,
- cechy jednostki ściśle osobiste - stan osobisty.
O stanie cywilnym osoby fizycznej decydują zdarzenia prawne:
- zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu,
- urodzenie,
- oświadczenia woli (małżeństwo, uznanie dziecka),
- orzeczenia sądowe (przysposobienie, rozwód) lub decyzje organów administracji państwowej (zmiana nazwiska).
Stan osobisty - cechy człowieka o charakterze strictissime osobistym - wiek, płeć, stan zdrowia (fizycznego i psychicznego).
Dobra osobiste - są nimi w szczególności: wolność, zdrowie, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Dobra osobiste, to pewne wartości związane ściśle z jednostką ludzką, dobra niemajątkowe, które mogą mieć znaczenie w sferze majątkowej.
Cechą praw osobistych jako praw podmiotowych służących do ochrony dóbr osobistych jest to, że są to prawa niemajątkowe, związane ściśle z podmiotem, iż razem z nim powstają i wygasają oraz nie mogą przechodzić na inne osoby, a także mają charakter praw podmiotowych bezwzględnych, których podmiotem są dobra niematerialne. Prawa do dóbr osobistych i roszczenia wynikające z ich naruszenia gasną wraz ze śmiercią osoby uprawnionej.
Ochrona dóbr osobistych jest wszechstronna; są one chronione w ramach różnych gałęzi prawa, ale także w tym, że ochrona ich jest zróżnicowana także w ramach prawa cywilnego. Może ona mieć:
- charakter niemajątkowy, roszczenia tej samej natury,
- charakter majątkowy, gdy roszczenia zmierzają do naprawienia szkody wynikłej z naruszenia dobra osobistego,
- charakter pośredni, gdy polega na przyznaniu zainteresowanemu roszczenia o tzw. zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę moralną oraz ewentualnie także za ból fizyczny albo o zapłatę odpowiedniej kwoty na cel społeczny.
Ochrona dóbr osobistych o charakterze niemajątkowym jest uregulowana w przepisach art. 24 par. 1 zd. 1 i 2 k.c., które zapewniają osobie, której dobro osobiste zostało zagrożone lub naruszone, dwa roszczenia niemajątkowe; osoba ta może również żądać, na zasadach przewidzianych w kodeksie, zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy na cel społeczny. W razie dokonania naruszenia praw osobistych, uprawniony może żądać, aby ten, kto dopuścił się naruszenia, dopełnił czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności, ażeby złożył oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Może być to np. ogłoszenie w prasie lub bezpośrednie przeproszenie. Bezprawność działania jest konieczną przesłanką powstania także tego drugiego roszczenia. Orzeczenia z zakresu ochrony dóbr osobistych często dotyczą - ochrony czci; naruszenie czci może nastąpić przez pomówienie o ujemne postępowanie w życiu osobistym i rodzinnym, jak i przez zarzucenie niewłaściwego postępowania w życiu zawodowym.
W wypadku powstania szkody majątkowej, uprawniony może dochodzić jaj naprawienia na zasadach ogólnych. Zasadniczą podstawą tej odpowiedzialności jest wina sprawcy szkody.
W wypadku naruszenia dóbr osobistych uprawnionemu - niezależnie od innych roszczeń - przysługuje roszczenie o tzw. zadośćuczynienie za krzywdę w postaci pewnej sumy pieniężnej. Niektóre prawa osobiste chronione są przez przepisy szczególne, odnoszące się do tzw. dóbr niematerialnych - prawo autorskie i wynalazcze.
Zamieszkanie osoby fizycznej - jest miejscowość, w której dana osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu. Do ustanowienia nowego miejsca pobytu potrzebne są dwa momenty: moment zewnętrzny, tj. faktyczne przebywanie (corpus) i wewnętrzny, tj. zamiar stałego pobytu (animus). Oba momenty muszą istnieć kumulatywnie. Osoba fizyczna może mieć tylko jedno miejsce zamieszkania.
Do utraty dotychczasowego miejsca zamieszkania niezbędna jest zmiana obu przesłanek tj. zerwanie faktycznej łączności z daną miejscowością z odpowiednim zamiarem; sama nieobecność fizyczna, nawet długotrwała, nie powoduje zmiany miejsca zamieszkania, jeżeli nie towarzyszy jej odpowiedni zamiar.
Miejsce zamieszkania pochodne - osoby, którym ustawa określa miejsce zamieszkania według zamieszkania innych osób:
- miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej. Gdy wł. rodzicielska przysługuje na równi, to miejsce zamieszkania jest tam gdzie stale ono przebywa. Jeżeli nie przebywa nigdzie na stałe, miejsce określa sąd.
Zameldowanie - decyduje o tym dokonanie określonych czynności (o miejscu zamieszkania decydują przesłanki faktyczne - jest kategorią prawa cywilnego). Zameldowanie jest kategorią prawa administracyjnego; samo zameldowanie nie przesądza przeto o miejscu zamieszkania.
Koniec bytu osoby fizycznej:
- śmierć,
- uznanie za zmarłego,
- sądowe stwierdzenie zgonu.
Podstawy sporządzenia aktu zgonu:
- karta zgonu (zaświadczenie o zgonie wydaje się do 24 h życia dziecka),
- orzeczenie uznania za zmarłego,
- orzeczenie o sądowym stwierdzeniu zgonu,
- pisemne zgłoszenie organu dochodzeniowego.
Śmierć - utrata czynności życiowych (mózgu - pnia mózgu) - wygasają prawa osoby i obowiązki niemajątkowe, prawa zaś i obowiązki majątkowe - z pewnymi wyjątkami - przechodzą na jej spadkobierców.
Uznanie za zmarłego (konstytutywne) - Postanowienie o uznaniu za zmarłego wydaje sąd, gdy człowiek zaginął. Orzeczenie to łączy ze sobą takie same skutki jak śmierć. Postanowienie ma charakter konstytutywny. Sąd oznacza chwilą przypuszczalnej śmierci, gdy brak takiego przypuszczenia - określa jako pierwszy dzień terminu z którego upływ czasu za zmarłego jest możliwe. Jeżeli w takim orzeczeniu występuje tylko data, przyjmuje się że zaginiony zmarł o 24.00. Jeżeli kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły jednocześnie
Przesłanki uznania za zmarłego:
- fakt zaginięcia osoby, która ma być uznana za zmarłą,
- upływ odpowiedniego czasu.
Zaginięcie:
- zwykłe, nie ma okoliczności, które uprawdopodobniają śmierć,
- kwalifikowane, są okoliczności uprawdopodobniające śmierć.
Zaginięcie kwalifikowane:
W czasie podróży powietrznej lub morskiej w związku z katastrofą lub innym szczególnym zdarzeniem może być uznany za zmarłego po upływie 6 miesięcy od tego wydarzenia. Jeżeli nie można stwierdzić katastrofy, bieg 6 miesięczny zaczyna się z upływem roku od dnia kiedy statek miał przybyć do portu przeznaczenia, jeżeli było go brak z upływem lat dwóch od dnia, w którym była ostatnia o nim wiadomość. Jeżeli ktoś zaginął w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia, może być uznany za zmarłego po upływie roku od dnia kiedy to niebezpieczeństwo ustało według okoliczności powinno było ustać.
Zaginięcie zwykłe:
Zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli od końca roku, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył, upłynęło 10 lat. Termin ten się skraca do 5 lat, jeżeli w chwili uznania za zmarłego zaginiony skończyłby lat 70. W żadnym jednak wypadku uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat 23 (tzn. 10 lat od ukończenia 13 lat, który jest górną granicą okresu niezdolności do czynności prawnych).
Sądowe stwierdzenie zgonu (deklaratoryjne).
Ustalenie chwili śmierci:
- chwila najbardziej prawdopodobna,
- pierwszy dzień terminu, który musi upłynąć żeby móc uznać kogoś za zmarłego.
Przesłanki sądowego stwierdzenia zgonu:
- śmierć danej osoby fizycznej jest niewątpliwa,
- brak jest aktu zgonu (zgon nie został stwierdzony w zwykłym trybie).
1. Osoba żyje:
- stawia się w sądzie, sąd uchyla orzeczenie (akt zgonu skreślony),
- ktoś, kto ma w tym interes prawny udowadnia to; sąd wszczyna postępowanie dowodowe i uchyla postępowaniem nr 2 postępowanie nr 1.
2. Nie żyje ta osoba, ale chwila śmierci jest inna:
- musi zachodzić przesłanka niewątpliwości śmierci (minął termin i sąd uznał kogoś za zmarłego).
Po uznaniu za zmarłego:
- wygasa małżeństwo,
- prawa materialne podlegają dziedziczeniu,
- prawa niematerialne wygasają.
Gdy osoba żyje - trzeba oddać rzeczy dziedziczone lub ich równowartość, prawa osobiste odżywają, małżeństwo istnieje, jeżeli osoba ta nie zawarła ponownie małżeństwa.
OSOBY PRAWNE
Osoba prawna - jednostka organizacyjna, która została przez normę prawną wyposażona w zdolność prawną, która zatem może być podmiotem stosunków cywilnoprawnych. Jest nią twór społeczny, prezentujący się w postaci zorganizowanej formy działalności ludzkiej, czyli realnego zjawiska.
W zależności od tego, w jakim zakresie państwo zastrzega sobie wpływ na powstanie osoby prawnej, wyróżnia się:
- system aktów organów państwa, osoba prawna powstaje z inicjatywy organu państwa, jego akt jest niezbędną przesłanką jej powstania; może nim być akt normatywny - ustawa lub rozporządzenie,
- system koncesyjny, organizacja społeczna powstaje z inicjatywy tzw. założycieli, którymi - zależnie od typu osoby prawnej - mogą być osoby fizyczne lub prawne, ale ponadto potrzebne jest jeszcze zezwolenie właściwego organu państwa (koncesja),
- system normatywny, akt normatywny określa w sposób generalny dla danego typu osoby prawnej przesłanki, od których spełnienia zależy powstanie konkretnej jednostki; państwo zastrzega sobie kontrolę nad tym, czy zachowane zostały wszystkie, przewidziane prawem, wymagania i uzależnia nabycie osobowości prawnej od wpisania danej organizacji do odpowiedniego rejestru (przy powstaniu spółek akcyjnych i z o.o.). Wpis do rejestru - pozwala kontrolować, czy nowa osoba prawna powstała zgodnie z obowiązującymi przepisami; z chwilą wpisania osoba prawna uzyskuje osobowość prawną.
Zdolność prawna osób prawnych - zakres jej jest węższy niż zdolności osób fizycznych, ale mogą one uzyskiwać wszelkie prawa i być obciążane wszelkimi zobowiązaniami.
Ograniczenia zdolności prawnej osób prawnych wynikają:
- z istoty osób prawnych,
- z ustawy,
- ze statutu.
Zdolność do czynności prawnych osób prawnych - przejawia się w art. 38 k.c. osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i opartym na niej statucie. Polskie prawo stoi na stanowisku teorii organów osoby prawnej. Działania organów traktuje się jako działania samej osoby prawnej. Najbardziej rozpowszechniony jest system organizacyjny, na który składają się trzy organy: stanowiący, kontrolny oraz organ zarządzający.
Przedstawiciel osoby prawnej - najczęściej pełnomocnik, jest samodzielnym podmiotem prawnym niezależnym od podmiotowości osoby prawnej, działa na podstawie umocowania wynikającego z pełnomocnictwa i nie jest on konieczny w obrocie cywilnoprawnym.
Przekroczenie uprawnień - kto jako organ osoby prawnej zawarł umowę w jej imieniu nie będąc jej organem albo przekraczając zakres swojego umocowania, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonywaniu umowy oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę, nie wiedząc o braku umocowania.
Kurator - jest powoływany gdy osoba prawna nie może prowadzić spraw z braku powołanych do tego organów.
Koniec bytu osoby prawnej:
- akt powołanego, do tego organu państwa; przede wszystkim, gdy zostały powołane do życia przez akt organu władzy lub administracji państwowej,
- okoliczności obiektywne, które z mocy samej ustawy powodują rozwiązanie osoby prawnej (np. upływ czasu na który została ona powołana),
- uchwała organu osoby prawnej (np. walne zgromadzenie w przypadku spółdzielni).
Ustanie osoby prawnej:
- likwidacja jej działalności, a tym samym jej majątku,
- reorganizacja, która następuje bez jej likwidacji, może polegać na połączeniu dwu osób prawnych: jedna przejmuje drugą (ustaje tylko osoba prawna przyjęta - inkorporacja), albo łączone osoby prawne przestają istnieć i na ich miejsce powstaje nowa (unia).
Ułomne osoby prawne - jednostki organizacyjne lub twory społeczne, które w myśl nie mają osobowości prawnej, ale nabywają prawa i zaciągają zobowiązania, a więc są traktowane w obrocie tak, jakby były osobami prawnymi, z tym zastrzeżeniem, że stają się one nosicielami praw i obowiązków nie w pełni, lecz ograniczonym zakresie (spółka komandytowa).
PRZEDMIOTY STOSUNKÓW CYWILNOPRAWNYCH
Przedmiotem stosunków cywilnoprawnych są dobra:
- rzeczy i zwierzęta,
- różne postacie energii,
- dobra niematerialne,
- zorganizowane kompleksy majątkowe, jak przedsiębiorstwa, gosp. rolne.
Pojęcie rzeczy - zgodnie z art. 45 k.c. są nimi jedynie przedmioty materialne; materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione, że w stosunkach społeczno-gospodarczych mogą być traktowane jako dobra samoistne.
Klasyfikacja rzeczy:
- ruchome, każda rzecz, która nie jest nieruchomością,
- nieruchomości, części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.
- części powierzchni ziemskiej - grunty,
- budynki trwale z gruntem związane - nieruchomości
budynkowe,
- części takich budynków, czyli lokale - nieruchomości
lokalowe.
Podział rzeczy na oznaczone:
- co do gatunku - określane są tylko co do cech rodzajowych
- co do tożsamości - odnosi się co do indywidualnie oznaczonych przedmiotów
Część składowa rzeczy - jest wszystko, co należąc do niej, jako do całości, nie może być odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo przedmiotu odłączonego. Część składowa wraz z pozostałymi częściami rzeczy musi stanowić pewną całość w sensie gospodarczym i fizycznym, przy czym związek powinien być tego rodzaju, iż odłączenie części składowej powoduje uszkodzenie lub istotna zmianę całości albo odłączonej części. Częściami składowymi rzeczy są przedmioty do niej sztucznie przyłączone, jak i naturalne składniki.
Przynależność powstaje gdy:
- jest rzeczą samoistną,
- stanowi rzecz ruchomą,
- wraz z rzeczą główną należy do tego samego właściciela,
- jest potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem,
- pozostaje z rzeczą główną w faktycznym związku odpowiadającym celowi tej przynależności.
Skutki prawne stosunku przynależności:
- czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną ma skutek także względem przynależności,
- według egzekucja skierowana do nieruchomości obejmuje również przynależności,
- przynależność stanowi razem z rzeczą główną zabezpieczenie kredytu realnego.
Pożytki:
- rzeczy:
- naturalne, płody (np. zboże) i inne odłączone części składowe, jeżeli według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy,
- cywilne, dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego (czynsz najmu).
- prawa, dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swym przeznaczeniem społeczno-gospodarczym.
Konsument - osoba fizyczna dokonująca cz. p. niezwiązaną bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.
Przedsiębiorca - os. fizyczna, prawna, ułomna osoba prawna prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą (zarobkowa, ciągła, zorganizowana) lub zawodową.
Firma - oznacza wyłącznie przedsiębiorcę. Jest dobrem osobistym przedsiębiorcy, ma charakter niemajątkowy, nie podlega zbyciu - dopuszczalne są zmiany firmy gdzie wymagane jest ujawnienie tego faktu w rejestrze. Firmą osoby fizycznej jest co najmniej imię i nazwisko, natomiast osoby prawnej dowolna nazwa, również wskazanie nazwiska lub pseudonimu osoby fizycznej ale tylko wtedy, jeżeli służy to ukazaniu związku tej osoby z dz. gosp. Należy określić jej system prawny, oraz zarejestrować
Zasady dot. firmy:
- zasada ujawnienia firmy we właściwym rejestrze (do KRS).
- zasada prawdziwości (zgodność brzemienia firmy ze statusem prawnym i stanem
faktycznym)
- zasada wyłączności (powinna się odróżniać od innych firm na tym samym rynku)
- zasada ciągłości (kontynuacja używania pierwotnego brzmienia mimo wystąpienia
zmian np. przekształcenia)
- zasada jedności (przedsiębiorca może mieć jedną firmę)
Przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne - przedsiębiorstwo to zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych. Składnikami tak zdefiniowanego przedsiębiorstwa są: firma, znaki towarowe i inne oznaczenia indywidualizujące, księgi handlowe, nieruchomości i ruchomości należące do przedsiębiorstwa, w tym produkty i materiały, patenty, wzory użytkowe i zdobnicze, prawa wynikające z najmu i dzierżawy zajmowanych lokali.
Odpowiednikiem przedsiębiorstwa w dziedzinie stosunków rolnych jest gospodarstwo rolne, które także stanowi pewną zorganizowaną całość konieczną do prowadzenia produkcji rolnej, a należącą do określonego podmiotu. Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.
Majątek - sensu stricto, jest to ogół aktywów majątkowych określonego podmiotu. Sensu
largo, ogół aktywów (praw) oraz obowiązków (pasywów).
Mienie - są to tylko aktywa (ogół praw majątkowych), może być używany bez relatywizacji
do oznaczonej osoby.
CZYNNOŚCI PRAWNE
Czynność prawna - to takie zdarzenie prawne, które polega na świadomym zachowaniu się osoby fizycznej (organu osoby prawnej), w którym przejawia się dążenie do osiągnięcia określonych skutków cywilnoprawnych, np. przeniesienia własności, rozwiązania najmu.
Czynność prawna:
- jest stanem faktycznym,
- nieodzownym elementem każdej czynności prawnej jest co najmniej jedno oświadczenie woli,
- obejmuje niekiedy inne elementy (np. wydanie rzeczy),
- skutek czynności prawnej następuje dlatego, ze jego powstanie wiąże z realizacją stanu faktycznego - przewidzianego dla danego typu czynności prawnej - norma prawna.
Oświadczenie woli - art. 60 k.c. - z zachowaniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny.
Oświadczenie woli jest wynikiem procesu, który rozpoczyna się w psychice osoby składającej je. Pod wpływem wyobrażeń, zwanych pobudkami, rodzi się decyzja, czyli akt woli określany niekiedy nieściśle jako wola wewnętrzna. Do wywołania skutku prawnego konieczne jest wyrażenie woli w postaci jakiegoś zachowania, z którego wynika decyzja osiągnięcia określonego skutku w sferze podanej regulacji prawnej.
Zachowanie może być uznane jako oświadczenie woli, jeżeli:
- jest na tyle zrozumiałe, aby przynajmniej w drodze wykładni można było ustalić jego sens,
- wynikająca z niego decyzja dotyczy spraw normowanych przez prawo cywilne, a nie prawnie obojętnych,
- nie jest spowodowane przymusem fizycznym,
- złożone jest na serio.
wola wewnętrzna + wola zewnętrzna => oświadczenie woli
akt woli przejaw woli
Klasyfikacja czynności prawnych:
1.
- jednostronne, np. testament, porzucenie rzeczy, wystarczy oświadczenie woli tylko jednej strony,
- wielostronne (umowy), zgodne oświadczenie woli dwu lub więcej stron, np. umowa sprzedaży,
- pewne rodzaje uchwał, organy korporacyjnych osób prawnych, organy tych osób kolektywne; zmierzają do wywołania skutku prawnego.
2.
- realne - poza oświadczeniem woli konieczne jest działanie powodujące zmianę stanu faktycznego władztwa nad rzeczą - są to akty dostrzegalne dla otoczenia (np. użyczenie)
- konsensualne - dochodzą do skutku przez złożenie oświadczenia woli, niekiedy wymagają innych okoliczności np. wpisu do KW.
3.
- inter vivos - czynności prawne, które wywołują konsekwencje już z chwilą dokonania.
- mortis causa - czynność prawna wywołuje skutek z chwilą śmierci osoby dokonującej.
4.
- zobowiązujące - polegają na zobowiązaniu się jednej strony (dłużnik) do świadczenia na
rzecz innej strony (wierzyciel). Wyróżniamy jedno-,dwu- stronne o charakterze odpłatnym (obie strony uzyskują korzyść) i nieodpłatnym.
- rozporządzające - polegają na przeniesieniu, obciążeniu, ograniczeniu lub zniesieniu
prawa podmiotowego.
- zobowiązująco-rozporządzające - czynność prawna których treść wyraża decyzję o powstaniu zobowiązania do rozporządzenia. Wiążący skutek rozporządzenia następuje bez potrzeby dokonania czynności rozporządzającej.
5.
- przysparzające - realizują korzystną dla kogoś zmianę majątkową np. osoba nabywa p. podmiotowe lub zostaje zwolniona z obowiązków lub ciężarów ograniczających jej p. podmiotowe.
6.
h) upoważniające - wyznaczają one innym podmiotom kompetencję do dokonania czynności konwencjonalnych ze skutkiem dla mocodawcy np. pełnomocnictwo.
7.
- kazualne (przyczynowe), jeżeli jej ważność zależy od prawidłowości causa,
- abstrakcyjne(oderwane)- wywołują skutki przysparzające, chociażby nie istniała prawidłowa kauza stanowiąca podstawę do tej czynności prawnej
Typy kauz:
- causa obligandi - przysporzenie znajduje tu podstawę w nabyciu prawa lub innej korzyści przez dokonującego czynność prawną (np. sprzedawca przenosi własność).
- causa solvendi - podstawa prawa wyraża się w zwolnieniu z istniejącego zobowiązania które obciążalo osobę dokonująca przysporzenia (np. płatność za nabytą rzecz).
- causa donandi - przysporzenie następuje nieodpłatnie (np. darowizna).
Podział oświadczeń woli (sposób składania):
- złożone w sposób wyraźny,
- złożone w sposób dorozumiany,
Teoria doręczenia - prawo cywilne materialne
Teoria wysłania - prawo procesowe (formalne)
- składane w obecności adresata,
- składane nie w obecności tej osoby i nie za pomocą bezpośredniego porozumiewania się.
Sposoby zawarcia umowy:
- oferta,
- przetarg,
- negocjacje.
Negocjacje - rokowania (art. 72), zaproszenie do rokowań, wszystkie składniki muszą być uwzględnione. Jeżeli dla ostatecznej umowy wymagana jest forma szczególne, wcześniej można zawrzeć umowę przedwstępną.
Przetarg - etapy:
1. zaproszenie do składania ofert,
2. składanie ofert,
3. wybór oferty,
4. zawarcie umowy.
Przetarg ograniczony - do ograniczonego grona osób.
1. Zaproszenie do składania ofert:
- zawiadomienie - ograniczony przedmiot, miejsce odbycia, data odbycia, warunki przetargu -
- ogłoszenie - nieograniczony wadium, zaświadczenia
2. Składanie ofert ustnych i pisemnych.
Oferty ustne - aukcja, licytacja; każda kolejna oferta musi być korzystniejsza - postąpienie. Do wyboru ofert dochodzi poprzez przybicie.
Oferty pisemne - przetarg porównawczy, po wybraniu oferty trzeba zawiadomić wszystkich oferentów. Przyjmuje się różne kryteria wyboru oferty. Mimo złożonych ofert, może być nie wybrana żadna.
Art. 70 - jeżeli przy zawarciu umowy, strona w jakiś sposób wpłynęła na wynik przetargu, strona może zażądać unieważnienia takiej umowy - względna nieważność.
Terminy:
- 1 m-c od dowiedzenia się o przyczynie wpłynięcia na wynik przetargu, nie później jednak niż 1 rok (termin zawity - nie przedawnia się).
bezwzględna nieważność - umowa od początku jest nieważna
względna nieważność - można ją unieważnić
Oferta - art. 66 k.c. - oświadczenie woli, stanowcza propozycja zawarcia umowy i zawiera istotne elementy zawarcia przyszłej umowy (strony: oferent i oblat).
Czas oczekiwania na odpowiedź:
- wyznaczony termin,
- za pośrednictwem wyznaczonych środków,
- milczenie, w przypadku wyrażenia na to zgody obu stron.
Forma czynności prawnej
Czynność prawna może być złożona (wg art. 60 k.c.) w dowolnej formie (ustnie, pisemnie, per facta concludentia itp.).
Formy szczególne, w zależności od skutków, które wywołuje niezachowanie formy szczególnej:
- pod rygorem nieważności (ad solemnitatem), forma szczególna, której nie zachowanie pociąga za sobą nieważność czynności prawnej. Obowiązek jej zachowania może pod rygorem nieważności wynikać z przepisu ustawy lub z woli stron.
- dla celów dowodowych (ad probationem), rozumie się formę pisemną, jeżeli jej niezachowanie nie pociąga za sobą nieważność czynności prawnej, lecz ogranicza możność - w razie sporu - skorzystania z niektórych środków dowodowych; forma ta może wynikać z przepisu ustawy albo z woli stron.
- dla wywołania oznaczonych skutków prawnych (ad eventum), ustawa uzależnia wywołanie przez czynność prawną niektórych skutków od zachowania formy szczególnej, tzn. że mimo niezachowania formy, czynność prawna będzie ważna i wywoła skutki prawne, ale nie wszystkie.
Wady oświadczenia woli - szczególne sytuacje niezgodności pomiędzy oświadczeniem woli a rzeczywistą decyzją, które nie są przez ustawodawcę tolerowane. Wadą oświadczenia woli jest zatem taka, którą za wadę uznaje ustawa.
KC przewiduje cztery wady oświadczenia woli:
- brak świadomości lub swobody (art. 82 k.c.), polega na anormalnym stanie psychicznym, wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie i wyrażenie woli, jej skutkiem jest nieważność oświadczenia woli,
- pozorność (art. 83 k.c.), jeżeli zostaje złożone drugiej stronie dla pozoru, tzn. że strony są zgodne co do tego, że oświadczenie albo w ogóle nie ma wywołać żadnych skutków prawnych, albo wprawdzie ma wywołać skutek prawny, ale inny, niż wynika z treści pozornej czynności prawnej. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z pozornością zwykłą, a w drugim - z kwalifikowaną. Oświadczenie woli pozorne jest według powołanych przepisów nieważne; jet to tzw. nieważność bezwzględna, na którą może się powołać każda osoba trzecia, która ma w tym interes prawny,
- błąd (art. 84 - 86 k.c.), mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy (A kupuje kopię obrazu w przekonaniu, że jest to oryginał); mylne wyobrażenie o treści złożonego oświadczenia (A chce kupić ten właśnie obraz, o którym mówi w swoim oświadczeniu), występuje tu tzw. pomyłka (np. w ofercie A przez pomyłkę pisze zamiast 10000 zł - 1000 zł); przy pomyłce treść oświadczenia jest niezgodna z rzeczywistą wolą oświadczającego,
- kodeks odróżnia błąd co treści czynności prawnej od błędu nie dotyczącego tej treści, uznając ten drugi rodzaj błędu w zasadzie za prawnie obojętny,
- ustawa wymaga, aby błąd był istotny, tzn. taki, który uzasadnia przypuszczenie, ze gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod jego wpływem i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści,
- groźba (art. 87 i 88 k.c.), gdy jedna osoba w celu zmuszenia innej osoby do złożenia oświadczenia woli o oznaczonej treści zapowiada użycie środków, które sprowadzą niekorzystne następstwa dla tej osoby lub osoby trzeciej, wtedy gdy żądane oświadczenie woli nie zostanie złożone. Celem groźby ma być złożenie konkretnego oświadczenia woli i że groźba musiała wpłynąć decydująco na złożenie tego właśnie oświadczenia woli.
- musi być bezprawna,
- musi być poważna,
- bez znaczenia jest od kogo pochodzi groźba.
Czynności prawne zawarte pod wpływem błędu lub groźby podlegają unieważnieniu, dotknięte są względną nieważnością.
Czynności prawne zawarte przy braku świadomości lub swobody i pozorności są bezwzględnie nieważne.
Treść czynności prawnej - zawarte w oświadczeniu woli postanowienia określające skutki dokonywanej czynności. Swoboda stron nie jest nieograniczona; swobodę stron w kształtowaniu treści czynności prawnych - także w takiej sferze, w której nie obowiązuje numerus clausus ich typów - ograniczają przepisy ustawy, tylko przepisy bezwzględnie obowiązujące oraz semiimperatywne.
Oprócz bezwzględnie obowiązujących przepisów ustawy swobodę stron w ustaleniu treści czynności prawnych ograniczają zasady współżycia społecznego.
W treści czynności prawnej tradycyjnie wyodrębnia się trzy rodzaje składników:
- elementy przedmiotowo istotne (essentialia nagotii), bez których czynność prawna danego typu nie mogłaby dojść do skutku i które ją indywidualizują pod względem prawnym,
- elementy nieistotne (naturalia negotii); ich nie objęcie treścią czynności prawnej nie ma wpływu na dojście tej czynności do skutku,
- elementy podmiotowo istotne (accidentalia negotii), tj. elementy należące w zasadzie do grupy naturalia negotii danego typu czynności prawnych.
Warunek - zastrzeżenie, mocą którego strona dokonująca czynności prawnej uzależnia powstanie lub ustanie skutku prawnego od zdarzenia przyszłego i niepewnego (art. 89 k.c.), niekiedy warunkiem nazywa się również to zdarzenie.
Nie we wszystkich typach czynności prawnych może być zastrzeżony warunek; zakaz taki może wynikać tylko z wyrażonego przepisu ustawy.
Warunki dzieli się na:
- zawieszające i rozwiązujące, zależnie od tego, czy w razie ziszczenia się warunku skutek prawny ma powstać,
- dodatnie i ujemnie, zależnie od tego, czy oznaczone zdarzenie ma nastąpić, czy nie nastąpić,
- zależne od woli strony , zależne od przypadku lub mieszane.
Termin - nazywa się takie zastrzeżenie dodatkowe w czynności prawnej, przez które jej skutek zostaje ograniczony w czasie. Różnica między terminem a warunkiem polega na tym, że przy terminie brak jest elementu niepewności. Terminem więc będzie np. zastrzeżenie, że wykonanie świadczenia ma nastąpić 01.01.99 albo w trzy miesiące od dnia zawarcia umowy.
Wyróżnia się terminy:
- początkowe (dies a quo), skutek prawny powstaje z chwilą nadejścia terminu,
- końcowe (dies ad quem), skutek prawny z tą chwilą ustaje.
Sankcje wadliwych czynności prawnych:
- nieważność bezwzględna, najostrzejsza sankcja przewidziana w prawie dla wadliwych czynności prawnych, polega ona na tym, że mimo istnienia zewnętrznych pozorów konkretnej czynności prawnej, nie wywołuje ona zamierzonych skutków prawnych.
Cechy nieważności bezwzględnej: może na nią powołać się każda osoba zainteresowana, istnieje ona z mocy prawa i dlatego sąd musi ją uwzględnić z urzędu, czynność prawna bezwzględnie nieważna nie może być konwalidowana.
- nieważność względna, używana dla wyrażenia skutków wadliwości czynności prawnej polegających na tym, że ważność czynności może być uchylona, i to od chwili jej dokonania (ex tunc), z inicjatywy podanych w ustawie osób. Występuje w dwóch postaciach: - do unieważnienia czynności prawnej wystarczy pozasądowe uchylenie się przez stronę od skutków prawnych oświadczenia woli, co przewidziane jest na wypadek błędu lub groźby przy wszystkich czynnościach prawnych, z wyjątkiem testamentu (bezwzględna nieważność), uznania dziecka; - do unieważnienia czynności prawnej potrzebne jest orzeczenie sądowe,
- bezskuteczność zawieszona, gdy do ważności czynności prawnej wymagana jest zgoda osoby trzeciej, czyli osoby, która nie dokonuje czynności prawnej, lecz brak jest tej zgody,
- bezskuteczność względna, przy czynnościach prawnych, które tylko w stosunku do oznaczonych osób nie wywołują zamierzonych skutków prawnych, względem innych są w pełni skuteczne.
PRZEDSTAWICIELSTWO
Przedstawicielstwo - polega na tym, że jedna osoba (przedstawiciel) dokonuje w imieniu drugiej osoby (reprezentowanego) czynności prawnej, która jeśli mieści się w granicach upoważnienia przedstawiciela do działania w cudzym imieniu (umocowanie), pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego.
Przedstawicielstwo czynne - przedstawiciel składa oświadczenie woli w imieniu reprezentowanego.
Przedstawicielstwo bierne - przedstawiciel odbiera w imieniu reprezentowanego oświadczenia woli złożone przez osobę trzecią.
Posłaniec - osoba, która przenosi gotowe już oświadczenie woli innej osoby do adresata, sama więc żadnego oświadczenia nie składa; posłańcem może być osoba nie mająca zdolności do czynności prawnej.
Zastępca pośredni - różni się od przedstawiciela, że działa we własnym imieniu, ale na cudzy rachunek.
Przesłanki skuteczności przedstawicielstwa:
- przedstawiciel musi mieć umocowanie i działać w jego granicach, umocowanie opiera się na ustawie albo na oświadczeniu woli reprezentowanego (na pełnomocnictwie); rzekomy pełnomocnik (falsus procurator), gdy dana osoba występuje jako pełnomocnik, mimo że nim nie jest lub - będąc pełnomocnikiem - przekracza granice umocowania.
- musi mieć zdolność do reprezentowania, musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych,
- czynność prawna nie może należeć do grupy czynności, przy których dokonywaniu zastępstwo zostało wyłączone przez prawo.
Pełnomocnictwo - jest jednostronną czynnością prawną; oświadczenie woli o udzieleniu go powinno być złożone pełnomocnikowi, który nie musi składać oświadczenia o przyjęciu. Do udzielenia pełnomocnictwa mocodawca musi mieć taką zdolność do czynności prawnych, jakiej wymaga czynność prawna, która ma być dokonana przez pełnomocnika.
Szczególnej formy pełnomocnictwo wymaga gdy:
- pełnomocnictwo ogólne musi być udzielone w formie pisemnej,
- jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest określona forma, pełnomocnictwo do jej dokonania powinno być udzielone w tej samej formie; przeniesienie własności nieruchomości - akt notarialny,
- wymagania szczególnej formy udzielenia pełnomocnictwa do określonych czynności wynika z przepisów dotyczących tych czynności.
PRZEDAWNIENIE
Przedawnienie - podlegają wszystkie roszczenia majątkowe. Dwie grupy wyjątków to: roszczenia majątkowe nie ulegające w ogóle przedawnieniu - roszczenia o zniesienie współwłasności (art. 220 k.c.), roszczenia windykacyjne i negatoryjne wynikające z własności nieruchomości; druga grupa to roszczenia, których dochodzenie ograniczone jest terminami zawitymi.
Terminy przedawnienia można podzielić na:
- ogólne, przewidziane w uregulowaniu ogólnym instytucji przedawnienia,
- szczególne, uregulowane w przepisach szczególnych.
Dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej i dla dochodzenia roszczeń okresowych (renta, czynsz najmu) - termin wynosi 3 lata, a dla roszczeń pozostałych - 10 lat.
Wg art. 119 k.c. terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną.
Bieg terminów przedawnienia
Rozpoczyna się - wg art. 120 § 1 k.c., od dnia w którym roszczenie stało się wymagalne.
Zawieszenie biegu przedawnienia polega na tym, że przez pewien okres bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a jeżeli już się rozpoczął pewnego okresu nie wlicza się do tego biegu.
Przyczyny i okresy zawieszenia (art. 120 k.c.):
- co do roszczeń dzieci przeciwko rodzicom przez czas trwania władzy rodzicielskiej,
- co do roszczeń osób nie mających pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko opiekunom lub kuratorom - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli,
- co do roszczeń jednego z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa,
- co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed powołanym do tego organem prze czas trwania tej przeszkody.
Przerwanie biegu terminu - cały okres, który upłynął do momentu przerwania uważa się za niebyły; po przerwaniu bieg terminu zaczyna się na nowo.
Przyczynami przerwania biegu terminu jest:
- każda czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym,
- uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje.
Wstrzymanie zakończenia biegu przedawnienia - polega na tym, że w razie istnienia okoliczności przewidzianych przez prawo przedawnienie biegnie, może jednak zakończyć się dopiero po upływie pewnego czasu od ustania tych okoliczności.
Zakończenie biegu terminu przedawnienia - określa się według zasad przyjętych w art. 110 i n. k.c., jeżeli termin przedawnienia oznaczony jest w latach, kończy się z upływem dnia, który datą odpowiada początkowemu dniowi terminu.
Terminy zawite - zakreślają oznaczony termin dla podjęcia różnego rodzaju czynności o oznaczeniu prawnym, ustawa wiąże z ich niezachowaniem ujemne skutki dla strony, w szczególności, jeżeli bezczynność strony powoduje utratę uprawnień.
Terminy zawite stanowią bardziej intensywne czasowe ograniczenie dochodzenia lub innej realizacji praw podmiotowych, biegną one bezwzględnie, nie podlegają w szczególności ani przerwie, ani zawieszeniu. Prekluzję sąd uwzględnia z urzędu (charakter bezwzględnie obowiązujący).
Wyróżniamy prekluzję:
- sądową, terminy, dla dochodzenia praw przed sądem lub innym powołanym do tego organem,
- pozasądową, zakreśla czasową granicę dla dokonania pewnych czynności materialnoprawnych.
OCHRONA PRAW PODMIOTOWYCH
Samopomoc - użycie przymusu fizycznego w celu ochrony praw podmiotowych, jeżeli przymus nie pochodzi od powołanego do tego organu państwa.
Wyróżnia się:
- samoobronę, uprawniony odpiera niebezpieczeństwo grożące jego prawom,
- samopomoc w ścisłym tego słowa znaczeniu, uprawniony zaspokaja lub zabezpiecza swoje roszczenie.
Samoobrona dzieli się na: obrona konieczną i stan wyższej konieczności.
Ochrona sądowa - służy do ochrony praw cywilnych 9art. 2 § 1 k.p.c.).
Dzielimy ją na:
- represyjną, polega na usunięciu skutków naruszenia prawa, np. na przywróceniu stanu poprzedniego,
- prewencyjną, zapobieganie naruszeniu prawa; żądania zmierzające do tego celu można podzielić na trzy grupy: roszczenia zabezpieczające, żądania ustalenia stanu prawnego, żądania domagania się zabezpieczenia.
Odróżnia się trzy rodzaje powództw: o świadczenie, o ustalenie, o ukształtowanie.
Ciężar dowodu - problematykę materialnoprawną ciężaru dowodu reguluje przede wszystkim art. 6 k.c., ciężar udowodnienia faktu spoczywa na tym, kto z faktu tego wywodzi skutki prawne.
Domniemania - istota jego polega na tzw. dowodzie pośrednim, tzn. że przedmiotem dowodu nie jest bezpośrednio fakt sporny, lecz inny fakt, który fakt sporny czyni prawdopodobnym.
Domniemanie faktyczne - polega na tym, że osoba stosująca prawo wnioskują z faktu udowodnionego o fakcie nie udowodnionym na podstawie logiki, doświadczenia życiowego oraz osiągnięć nauki (art. 231 k.p.c.).
Domniemanie prawne - gdy sama ustawa nakazuje sędziemu, aby w razie ustalenia pewnego faktu uznał za udowodniony inny fakt.
Dzieli się je na:
- domniemania usuwalne, mogą być obalone tzw. dowodem przeciwnym, polegającym na wykazaniu, że w danym konkretnym wypadku - mimo istnienia podstawy domniemania - wysnuty z niej wniosek nie jest zgodny z rzeczywistym stanem rzeczy,
- domniemania nieusuwalne, wyłączające dopuszczalność dowodu przeciwnego.
Dobra wiara - jest zjawiskiem wewnętrznym, stanowiącym stan psychiczny określonej osoby, polegający na jej błędnym, ale usprawiedliwionym mniemaniu o istnieniu jakiegoś prawa, czy stosunku prawnego.
Opracowanie powstało na podstawie podręcznika prof. Woltera i wykładu uniwersyteckiego (UKSW).
Wyszukiwarka