• Animacja społeczno - kulturalna. Wybór definicji

Anima (łac.) dusza, animo (łac. ) ożywiam.

E.Limbos: animacja polega na tym, aby tchnąć duszę, sens w grupę, zbiorowość, społeczeństwo i wywołać ożywienie, aktywność. Animacja jest zdecydowanie nastawiona ku przyszłości, ku zmianie osób, grup, struktur. Animacja kulturalna różni się od rozpowszechniania, które ma na celu spowodowanie konsumpcji niektórych produktów kulturalnych. W animacja pojęcia aktywności i uczestnictwa są ze sobą ściśle związane.

R.Shaw: animować to dać życie przez pobudzenie ludzi do działania w sprawach bezpośrednio ich dotyczących i pomoc w dążeniu do odgrywania przez nich autentycznej roli w życiu społecznym.

M. Simonot: animacja społeczno - kulturalna to sektor życia społecznego, którego działacze uznają za cel pewne przekształcenie postaw i stosunków międzyjednostkowych i zbiorowości oddziałując bezpośrednio na jednostki. Działanie to realizowane jest za pomocą różnych zajęć, w których stosuje się metody pedagogiki niedyrektywnej i aktywnej.

H.Thiery: animacja zawiera trzy ściśle powiązane ze sobą procesy: proces odkrywania ( czyli tworzenie warunków aby każda grupa i jednostka dokonała odkrycia siebie samej), proces organizowania stosunków między grupami ludzi, między nimi i ich dziełami i twórcami lub ośrodkami decyzyjnymi bądź przez doprowadzenie do porozumienia, bądź przez konflikt) i proces twórczy dzięki poznawaniu środowiska przez jednostki i grupy, ekspresji i inicjatywie i odpowiedzialności.

J.Hustel: animacja nie jest ani technologią, ani metodologią, ale sposobem przeobrażenia społecznego, który ma na celu stworzenie demokracji kulturalnej.

P.Moulinier: animuje się tylko to co jest martwe. Potrzeba animacji zawsze odnosi się do jakiegoś braku, do jakiejś nieobecności. Dopóki jest życie, nie ma konieczności aby o nim wspominać: ono istnieje. Przywołać życie, nazywać je - to uznać jego nietrwałość, obecność śmierci. Dopóki animacja była sposobem życia w miastach i na wsiach, była nieznana, była samą tkanką życia społecznego. Dopiero w chwili gdy zanikła zaczęto o niej mówić, dopuszczać jej istnienie do świadomości.

P.Besnard: animacja to każda akcja w grupie zmierzająca do rozwoju komunikacji wewnętrznej i zbudowania struktury życia społecznego, animacja jest metodą integracji i uczestnictwa, funkcją animacji jest zaś adaptacja do nowych form życia społecznego.

P.Harvois: animacja to pedagogika zrozumienia, inwencji, kierowania, ustanawia stosunki równości, w których relacje hierarchiczne byłyby przezwyciężone, zapewnia dużą swobodę w działaniu i autonomię. Pozwala na bardziej osobisty wybór aktywności, „daje życie” uznając istnienie autonomicznego podmiotu, który uczestniczyłby w rozwoju świata, do którego należy. Animacja nie zapewnia przekazywania umiejętności postępowania i ma na uwadze różnorodność sytuacji w jakich jednostka i grupa może uczestniczyć.

R.Labourie: animacja to działania kierowane przez osoby, które się zbierają i które określają same treść tego działania w zależności od celów społecznych i kulturalnych, to działalność wychowawcza poza czasem pracy i nauki: życie rodzinne, życie miejskie, życie wiejskie, działalność wypoczynkowa, sportowa itd. To przede wszystkim dziedzina dobrowolnych zrzeszeń lub instytucji półpublicznych.

H.W. Opaschowski: animacja ma szeroki zakres znaczeniowy, można odnieść ją do celu; jakom jest ożywianie, pobudzanie oraz motywowanie jednostek i grup do ujawniania oraz rozwijania swoich utajonych zdolności i możliwości; metody motywowania, inicjowania i rozwijania aktywności jednostek oraz grup; procesu ożywiania, doradzania i prowadzenia działalności społeczno - kulturalnej; działań w zakresie aktywizowania i koordynowania , inicjowania i prowadzenia szeroko pojętej działalności społeczno - kulturalnej.

Rada Współpracy Kulturalnej przy Radzie Europy: animacja to każda działalność, która pomaga jednostkom w:

• uświadamianiu im sytuacji, potrzeb i uzdolnień,

• komunikowaniu się z innymi ludźmi w celu aktywniejszego udziału w życiu społecznym,

• dostosowaniu się do przemian społecznych, urbanistycznych, technicznych w środowisku i do dalszych takich przemian w przyszłości,

• pogłębianiu własnej kultury, co obejmuje zdolności intelektualne, siły wyrażania i twórczości oraz sprawność fizyczną.

M.Kopczyńska: animacja jest metodą integracji i partycypacji. Jej stosowanie ma na celu ulepszanie komunikacji społecznej, pobudzanie rozwoju osób i ich odpowiedzialności, uczestnictwa w życiu społecznym poprzez współpracę i samorządność, aktywizację środowiska społecznego, umożliwienie ekspresji, autentycznej wymiany myśli i odczuć prowadzącej do wzajemnego zrozumienia i porozumieniaAnimacja była i jest ciągle formą organizowania potencjału lokalnego, społeczno-kulturowego wokół problemów środowiska, a nie potrzeb instytucji. Instytucje w takiej optyce stają się narzędziem zmian społecznych a szczególnie w środowiskach wymagających zewnętrznego wsparcia. M. Kopczyńska, podkreśla że animacji nie można ujmować w kontekście wąsko rozumianej kultury, gdyż obejmuje ona całokształt życia społecznego. Nie jest techniką służącą zagospodarowaniu czasu wolnego i upowszechniania dzieł sztuki ale jest metodą aktywizacji społecznej różnych środowisk.

L.Dyczewski: animacja może dopełniać wiedzę, doświadczenie życiowe oraz przeżycia ludzi, rozbudza ich zainteresowania, ukazuje nowe ideały i wzory życia, prowadzi z nimi dialog nad możliwościami i sposobami rozsądnego zaspokajania ujawnionych lub jeszcze ukrytych potrzeb , głównie kulturalnych.

A.Mioduszewska: animacja to inspirowanie twórczości w miejsce powtarzania i wynalazczości zamiast imitacji. Animacja to także rodzaj pośrednictwa ułatwiający komunikację. Pośrednictwo to jest podwójne:

-między przekazem a odbiorcą: odszyfrowując przekaz, tłumaczy go na język odbiorcy, ułatwia jego przyjęcie lub odrzucenie,

- między samymi odbiorcami: stwarza środowisko odbiorców, pomagając im w określaniu swoich problemów i szukaniu sposobów ich rozwiązania.

O.Czerniawska: animacja zmierza do ożywienia w jednostce i środowisku pragnień, dążeń, aspiracji i wzmacnia aktywność w różnych jej przejawach. Jest dynamiczna i kreatywna. Na animację składają się działania, które mają na celu ułatwienie jednostce i grupie udział w bardziej aktywnym i twórczym życiu, przez lepsze rozumienie przemian, łatwiejsze porozumienie z innymi, współudział w życiu środowiska. Animacja podejmuje wychowawcze pośrednictwo między nowymi technikami przekazu, wartościami i dobrami kultury, stara się osłabić konflikty wynikające z szybszego wzrostu aspiracji do środków ich zaspokajania.

J.Kargul: animacja jest próbą obrony indywidualności przed osamotnieniem, egzystencjalną izolacją, podporządkowaniem się przemysłowemu (konsumpcyjnemu) społeczeństwu. Ma być szansą odrodzenia zaufania do ludzi, do siebie samych, do swoich sił. Depersonalizacja stosunków międzyludzkich, biurokratyzacja, hierarchiczność układów interpersonalnych, formalizacja życia społecznego zniwelowały bądź stłumiły potrzeby wyrażania siebie, komunikowania innym swoich przeżyć, wspólnotowego przeżywania określonych stanów emocjonalnych - dlatego zadaniem animacji jest kreacja partnerskich stosunków w relacjach interpersonalnych.

Z.Łomny: animacja to działalność społeczna, edukacyjna, informacyjna promująca wieloraki rozwój ludzi, ustawicznie podnosząca wymiary ich humanistycznego rozwoju i tożsamości. Animacja to myśl i postawa. Jej pierwszym zadaniem jest ułatwianie nawiązywania kontaktów międzyludzkich w łonie grup, a także umożliwianie nawiązywania kontaktów z wybitnymi indywidualnościami. Autentyczni i kompetentni animatorzy faworyzują stosunki pozahierarchiczne, inspirują i stymulują pożądane zmiany, uelastyczniają stosunki formalne, przyczyniają się do twórczego wzbogacenia koniecznej zmiany istniejących struktur.

Wspólne elementy definicji to:

-istnienie grup i zbiorowości,

-doniosłość komunikacji społecznej, relacji interpersonalnych i międzystrukturalnych na

różnych poziomach, którym animacja ma sprzyjać, ulepszać je,

-odniesienie do nurtów pedagogiki aktywnej i niedyrektywnej akcentującej m.in. autonomię

jednostek i grup i ich podmiotowość,

- idee aktywności, integracji i uczestnictwa,

- inspirowanie twórczości,

- orientacja na człowieka - jego potencjały twórcze i wartości duchowe.

Trzy funkcje: adaptacyjna, partycypacyjna i komunikacyjna.

B.Jedlewska: animacja może doprowadzić do autonomii wewnętrznej (uzyskania świadomości własnych możliwości), autonomii zewnętrznej (zaakceptowania własnej roli społecznej), autonomii indywidualnej (integracji oraz rozwoju własnych wartości) oraz autonomii grupy (aktywnego uczestnictwa w grupie).

• ANIMACJA KULTURALNA

• Inspirowanie do podmiotowego uczestnictwa w kulturze i życiu społecznym poprzez użycie narzędzi wywodzących się ze świata kultury

• ANIMACJA KULTUROWA

• Inspirowanie do uczestnictwa w kulturze zewnętrznej (poza mną) poprzez jej tworzenie, odbudowę lub modernizację

ANIMACJA KULTURALNA rozpatrywana jest w literaturze przedmiotu jako:

• idea - koncepcja humanistyczna związana z podejmowaniem działań na rzecz rozwijania potencjału indywidualnego, grupowego, zespołowego, zorientowana prospektywnie ku wprowadzaniu zmian, innowacji;

• inicjatywa mające na celu pobudzanie, motywowanie innych/ siebie do aktywności, współpracy na rzecz dobra indywidualnego i wspólnego;

• metoda (zespół metod) pracy z innymi i wśród innych, służąca „wzmacnianiu, nasilaniu, intensywności istnienia człowieka w kulturze”,

eksponująca podmiotowość społeczną oraz życie wspólnotowe;

• forma uczestnictwa w kulturze,będąca zarazem celem i metodą działania ukierunkowanego na aktywizację, samorealizację i integrację;

• strategia postępowania w procesie realizacji celów i zadań edukacyjnych, związanych z przygotowaniem jednostki do zastanych warunków społeczno-kulturowych - zapoznania jej z gotowymi wzorami, normami postępowania, utrwalonymi w kulturze systemami wartości, stylami zachowań, a jednocześnie motywowaniem do kreatywności, poszukiwania własnych koncepcji, partycypowania w zmieniającej się kulturze;

• oddziaływanie wspomagające o charakterze komunikacyjnym, rozbudzające świadomość własnych potrzeb, zachęcające do ich zaspakajania, odkrywania nowych wartości , poszukiwania zróżnicowanych form ekspresji;

• współdziałanie ludzi - zaprogramowane, specjalistyczne oraz spontaniczne, nieinstytucjonalne - na rzecz rozwoju, dynamiki, odnowy każdej dziedziny życia indywidualnego i społecznego;

• forma aktywności indywidualnej i/lub społecznej, będąca świadectwem twórczego zaangażowania w życie i rozwój kultury, chęci wzbogacania siebie i jej samej o nowe jakości, realizacje;

• odpowiedź na depersonalizację, uniformizację stosunków międzyludzkich utrudniających współdziałanie, interakcje, budowanie więzi przyjacielskich, towarzyskich, obywatelskich itp.;

• ruch społeczno-kulturalny, będący zbiorowym przedsięwzięciem, którego celem jest ułatwianie aktywności społeczno- kulturowej w różnych środowiskach, integracji społeczności i animatorów życia kulturalnego, rozwijanie i podnoszenie poziomu kultury mocą dynamizowania życia grupowego i społecznego

( wg. Jedlewska1999: Kargul 2008; Kopczyńska 1993; Żardecki, 2000, Gajda 2000).

• Koncepcje animacji społeczno - kulturalnej

1. KONCEPCJA WSPÓLNOTOWA:

wg tej koncepcji animacja to sposób budowania wspólnoty, przyjmując za punkt wyjścia zbiorowość, która znalazła się w nowych, innych warunkach społecznych i kulturowych(np. emigranci, przedstawiciele mniejszości narodowych, itp.). Koncepcja ta odwołuje się głównie do norm, wartości standardów zachowania wyznaczonych przez tradycję. Rolą animatora jest odszukanie jednostek wyizolowanych społecznie, wyrwanie ich z owej izolacji i doprowadzenie do nawiązania nowych kontaktów w obrębie grup pochodzących z tych samych lub podobnych środowisk socjo - kulturowych. Celem tej działalności jest zatem uzyskanie określonej zmiany w jednostkach i zbiorowościach jak również przekaz wartości kulturowych i podnoszenie poziomu kultury. Sztuka (gł. ludowa i tradycyjna ) staje się celem i narzędziem pracy animatora w ramach cytowanej koncepcji.

2.KONCEPCJA EKSPRESYJNA:

nadrzędnym celem w tej koncepcji jest uczestnictwo i autoekspresja. Animację traktuje się zatem jako metodę wspomagania jednostek w doprowadzaniu ich do uczestnictwa w ofercie różnych instytucji (gł. upowszechniania dóbr kultury) i do pobudzania autoekspresji w celu maksymalnego zbliżenia się do konkretnej zbiorowości, społeczności - w celu przywrócenia poszczególnym jednostkom poczucia przynależności do konkretnej grupy. Rolą animatora jest więc pomoc różnym grypom w rozmaitych sposobach ekspresji, w tworzeniu miejsc nieformalnych i swobodnych spotkań. Animator w tej koncepcji odwołuje się głównie do kultury współczesnej, nowych zjawisk, nowych form życia społecznego. Działalność kulturalna polega tu nie tyle na zachowaniu dziedzictwa i upowszechnianiu sztuki ile na rozwoju życia społecznego i aktywnego uczestnictwa jednostek w kształtowaniu ich własnego losu. Kultura i sztuka są tu traktowane jako narzędzia pracy społecznej.

3.KONCEPCJA EMENCYPACYJNA:

wg tej koncepcji animacja jest dążeniem do wyzwolenia, emancypacji, samookreślenia, samostanowienia. Animacja nie jest zatem celem ale środkiem do usunięcia barier społecznych i ekonomicznych utrudniających rozwój społeczny - głównie grup defaworyzowanych lub upośledzonych społecznie. W państwach wysoko ekonomicznie rozwiniętych ta koncepcja określa animację jako rodzaj zachęty, społeczności o stosunkowo wysokiej świadomości swoich praw, do podejmowania działań sprzyjających zwiększeniu ich wpływu na otoczenie, przejmowaniu kontroli nad najbliższym środowiskiem aż do pełnego panowania nad nim.

4. KONCEPCJA DEMOKRATYCZNA:

w ostatniej koncepcji animacja traktowana jest jako instrument demokracji kulturalnej. Dzięki działalności animacyjnej możliwy staję się realny kontakt publiczności z dziełami kultury wysokiej, zintensyfikowanie programów działalności kulturalnej instytucji upowszechniania dóbr kultury, wzrost zainteresowania sztuką tzw. wysoką a także rozwój wartościowych ofert o charakterze kulturalnym i edukacyjnym w szerokim kontekście (gł. dzięki wsparciu funduszy państwowych). Celem tak przemyślanej działalności jest sztuka i kultura wysoka jak również uświadamianie jednostkom uczestniczącym w tego typu działalności możliwości wywierania wpływu, poprzez uczestnictwo, na decyzje wykraczające poza obręb sztuki, np.: ekspresję, komunikowanie, zarządzanie, kształtowanie środowiska, itp.

Cele animacji społeczno - kulturalnej wg Sloane'a

1. Autonomia

2. Wyzwolenie

3. Uczestnictwo

Ad.1.

Model autonomii Levinasa ( Por. Emmanuel Lévinas Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności. Warszawa 1998).

Model autokreacyjny : przez autonomię w modelu autokreacyjnym rozumie się zdolność do samodzielnego kreowania samego siebie. Oparta jest ona na twórczych zdolnościach człowieka. Człowiek w tym modelu stara się zrealizować swój ideał autonomii, kreując od podstaw, samodzielnie samego siebie. W tym modelu człowiek jest tym bardziej autonomiczny, w im większym stopniu potrafi samodzielnie kreować swoją rzeczywistość. Chcąc stworzyć siebie od postaw, autokreacyjny podmiot wciąż poddawany jest presji twórczej działalności, zachodzącej najczęściej na sposób asymilacyjny. Aby zrealizować swój ideał stara się bowiem zasymilować - wchłonąć jak największy obszar rzeczywistości zewnętrznej, tak aby wyeliminować podleganie niepożądanym wpływom. W efekcie podmiot taki coraz bardziej gubi się w świecie stworzonym przez siebie samego, izolując się jednocześnie od otoczenia. Ostatecznie traci poczucie własnej tożsamości, nie potrafiąc uczestniczyć w sztucznej i płytkiej rzeczywistości jaka sam stworzył.

Autokreacyjny byt próbuje opierać całą swoją niezależność na sobie samym. To sposób myślenia nowoczesnego, radykalnie stawiającego na ludzką wolność, emancypację od wszelkich czynników zewnętrznych mogących powodować choćby ślad zależności od czynników zewnętrznych. W konsekwencji postawa taka wprowadza do wszelkiego oddziaływania z zewnątrz element zagrożenia dla przyjmującego to oddziaływanie podmiotu. Tym co najwyżej się ceni w ramach tej postawy, jest swoista wewnętrzność, która dobrze się czuje tylko na własnym, dobrze znanym podwórku. Konsekwencją takiej postawy jest traktowanie wszystkiego co przychodzi z zewnątrz za coś obcego, niebezpiecznego, innego co z konieczności musi podlegać ograniczeniu w napływie. Prowadzi dalej do działań mających na celu ochronę podmiotu przed wpływami z zewnątrz. Jedną stroną tych działań jest uznanie treści napływających z zewnątrz za negatywnie waloryzowane, na przykład przez uznanie ich za coś obcego, od czego lepiej trzymać się z daleka. A drugą stroną jest uznanie podmiotu za oblężoną twierdzę, która musi się izolować od tego, co pozornie może ją pozbawić tak wysoko cenionej niezależności. W ten sposób autonomiczny byt pozostaje samotny.

Model antysystemowy; w tym modelu autonomię wiąże się z możliwością opierania się przez podmiot całości - tendencjom totalizującym. Levinas możliwości znalezienia autonomii upatruje w relacji metafizycznej. Jest to relacja oparta na obustronnej, absolutnej separacji jej członów. Pojęcie separacji pozwala kontaktować się ze sobą dwóm absolutnie różnym od siebie podmiotom, bez tworzenia z ich stosunku jakiejkolwiek całości, która miałaby je przekraczać. Są one absolutnie wobec siebie, transcendentne, a jednocześnie kontakt między nimi nie ustaje, relacja trwa, mimo że jej uczestnicy pozostają absolutni. Separacja stanowi warunek niezbędny osiągnięcia przez podmiot autonomii, wydarza się konkretnie jako życie wewnętrzne, jako psychika. Psychika to sposób opierania się całości, możliwość wycofania się z całości, wycofania się z bytu, możliwość nabrania dystansu. Psychika to wg Levinasa także zmysłowość, zdolność do rozkoszowania się. Pierwotnym żywiołem w jakim zawiązuje się podmiotowość podmiotu jest wrażliwość. Wrażliwość jest doznawaniem, czuciem, jest zmysłowością, która spełnia zasadniczą rolę w poszukiwaniach autonomii. To co ją zapewnia jest separacja a miejsce, w którym się realizuje jest wrażliwość na świat. Wrażliwość jest sposobem realizacji, a jednocześnie warunkiem zaistnienia autonomii. Czym jest wrażliwość? Nie jest nieudanym i kalekim myśleniem, ale różni się od myślenia zasadniczo, bo jest zwrócona zawsze na zewnątrz, na to co przychodzi z zewnątrz. Po drugie: zmysłowość służy zadowoleniu egzystencji, nie odczuwa niepokoju. Po trzecie: nie należy do porządku doświadczenia. Nie zwraca się zatem do przedmiotu, nie umieszcza go w jakim szerszym systemie, szerszym horyzoncie. To co ogląda jej wystarczy. Po czwarte: jest przed rozumem.

Źródeł wrażliwości należy szukać poza świadomością podmiotu. Otrzymuje on swoją wrażliwość niejako z góry, z nadania. Nadanie to wyprzedza jego świadome decyzje. W tym sensie wrażliwość jest więc nieintencjonalna, wyprzedza nasze intencje. Ten nieintencjonalny charakter wrażliwości podkreślony jest także przez kategorię bierności. Bierność wg Levinasa to rodzaj otwartej rany, której nie można uchronić przed kontaktem ze światem zewnętrznym. Rany, którą zostajemy naznaczeni, czy nawet zranieni. Bierność ta jest cierpliwa, nie oczekuje na zapłatę, czekająca na rozkazy Innego. Jej sens polega na nieprzeszkadzaniu w słuchaniu Innego i spełnianiu posłannictwa wobec niego.

W antysystemowym modelu autonomii Levinasa wrażliwość jest wrażliwością na Innego, Drugiego. Ma charakter etyczny i jest wrażliwością radykalną. Jest nastawiona ku innemu. Jest gotowa do podjęcia odpowiedzialności za innego. Jeśli ujmuje się wrażliwość jako skierowaną od siebie ku innemu to w naturalny sposób zwiększa się jej pojemność, jej granice zdolność do tolerowania przez podmiot. Granice te nie są wyznaczane przez sam podmiot, nie są indywidualną zdolnością i nie zależą do umiejętności poszerzania przez sam podmiot. Są również darem, naznaczeniem.

W tym modelu wrażliwość jest zatem rodzajem bramy, którą otwiera się, aby stać się bardziej autonomicznymi.

Wrażliwość można również określić poprzez pojęcie receptywności -częściej kojarzone z wrażliwością. Wrażliwość definiowane jako receptywność byłaby wówczas zdolnością do odbierania bodźców czy wpływów świata zewnętrznego, jako możliwość wyjścia poza samego siebie. Związek tego określenia z autonomią jest oczywisty.

Wrażliwość dla Levinasa jest zatem pojęta jako możliwość recepcji, możliwość otwarcia na świat, i to takiego otwarcia, które już na wstępie gwarantuje poszanowanie treści na jakie się otwiera. Jest to możliwe, gdy byt wrażliwy nie jest przyczyną samego siebie.

Budowanie autonomii w nowoczesnym świecie to przyznanie ważnego znaczenia idei zewnętrzności. Cząstką twego problemu jest pojmowanie wrażliwości. Wrażliwość nadana z zewnątrz, oparta na założeniu, że źródeł swych musi szukać w postawie uznającej, iż nie jest się jedynym twórcą samego siebie. Jest zatem rodzajem radykalnego otwarcia na innych, na świat zewnętrzny. Jednak to na co się otwiera, tego nie asymiluje ani nie wchłania, lecz szanuje jego inność, obcość - nie może z nim tworzyć jakiejkolwiek całości. Szerokość takiego otwarcia mierzy się zdolnością do pozostawania w dystansie, pozostawania na zewnątrz. Taka relacja z innością pozostawia tę inność nienaruszoną, a jednocześnie na trwałe czyni nas bogatszymi. Jest to wrażliwość, która nie izoluje, ale wciąż otwiera się na to, co inne. Jest to wrażliwość bez granic, która spełnia się w niemożliwości integrowania tego, na co się otwiera.

Ad.2

Wyzwolenie:

Ad.3

Korzyści wynikające z uczestnictwa

• Zmniejszenie potencjalnego niepokoju jaki wynika ze spotkania z innym- Innym;

• Działanie jako proces realizowanie siebie, w którym działalność określana jako twórcza jest rodzajem normy;

• Tworzenie ram, w których możliwe jest odkrywanie różnych wartości, preferencji, punktów widzenia, dzięki którym możliwe są komunikacja, wymiana i dialog;

• Uznanie odpowiedzialności indywidualnej za doniosłą postawę etyczną;

• Uświadomienie sobie natury procesów modyfikacji otoczenia

• Zanikanie niemocy wobec decyzji publicznych;

• Podchodzenie do konfliktów w sposób realistyczny i otwarty co oznacza określenie ich oraz rozwiązywanie dzięki pozytywnemu dopełnieniu a nie drogą łatwych kompromisów;

• Uświadomienie, że działania interdyscyplinarne polegają na uzupełnianiu a nie na walce o dominację.

Czym jest grupa?

Grupa kształtuje się na bazie relacji społecznych. Wejście w relację społeczną spowodowane jest głównie przez dwa czynniki:

- przywiązanie;

- socjalizacja.

Przywiązanie stanowi relację afektywną. Do dziś trwają spory co jest źródłem przywiązania: czynniki wrodzone czy nabyte. W każdym razie przywiązanie jest jednym z fundamentalnych i oryginalnych czynników budowania się grupy.

Socjalizacja jest czynnikiem wynikającym z praktycznego udziału w życiu społecznym. Budowana jest głównie na bazie potrzeb podstawowych , jak: przynależność, bezpieczeństwo, sprawowanie lub podleganie kontroli.

Są jednak pewne czynniki stałe, które wpływają zawsze na kształtowanie się grupy:

• bliskość (zarówno w sferze materialnej, przestrzeni jak i poglądów);

• podobieństwo i dopełnianie się;

• psychiczny „powab” -swoiste podobanie się ( w szerokim kontekście).

Więź społeczna jest podstawową ideą łączącą jednostki z grupą.

ETYMOLOGIA:

Termin grupa wywodzi się z włoskiego GRUPPO lub GROPPO kojarzonego z warsztatem plastycznym. Gruppo to więcej niż jedna osoba, które wspólnie malują lub rzeźbą. W 18 w słowo to przeniknęło do słownika francuskiego oznaczając zespół elementów, bytów lub przedmiotów, a od 19 wieku kojarzone jest powszechnie jako spotkanie osób.

Włoskie słowo groppo oznacza również : węzeł lub spotkanie. Podobne znaczenie można odnaleźć w słowniku prowansalskim, w którym grup = węzeł, jak również niemieckim: kruppa = elementy lub byty w kole, okręgu. etymologia słowa zwraca więc uwagę w kierunku ważnych znaczeń: węzeł i koło. Węzeł odnajduje swoje uzasadnienie w przypadku rozpatrywania związków panujących w grupie zaś koło opisuje spotkanie osób.

PODSTAWOWE KONCEPCJE DYNAMIKI ŻYCIA GRUPOWEGO

Kurt Levin (niemiecki psycholog osiadły w USA):

Levin dowodził, iż istnieje struktura, która budowana jest pomiędzy światem i jednostką, tą struktura jest system równoważących się sił, pole dynamiczne.Jesli równowaga jest przerwana pojawia się napięcie pomiędzy jednostka a jego otoczeniem w celu odbudowania równowagi. Ta teorię Levin wkrótce przeniósł na doświadczenia małej grupy, co stanowi obowiązująca teorię pracy z małą grupą do dziś. Definicja grupy wg Levina jest następująca: „grupa jest całością, w której własności tworzące sumę są różnorodne”. Dla Levina istnieje system niezależny grupy (niezależność członków, celów i ról) w danym momencie, który wyjaśnia funkcjonowanie grupy i jej rozwój, zarówno w sferze kontaktów zewnętrznych , jak i wewnętrznych. Ta metoda studiów nad grupa została przez Levina określona dynamiką grupy.

Grupa społeczna i jej otoczenie tworzą pole społeczne dynamiczne , którego elementami są podgrupy, członkowie, kanały informacji i bariery. Grupa stanowi system współzależności:

- pomiędzy członkami grupy,

• pomiędzy elementami pola.

Dynamika grupy wg Kurta Levina

Na początku, grupa jest w fazie powstawania, jednostki poszukują możliwości zintegrowania się z grupa

FAZA ZALEZNOSCI

Dalej: jednostki poszukują możliwości do zaznaczenia swojej inności, odrębności -

FAZA INDYWIDUALIZACJI

Członkowie grupy poszukują możliwości porozumienia na bazie wspólnych:

• dążeń,

• ideologii

• 
  celów.

FAZA BUDOWANIA PODGRUP

Poszczególne podgrupy poszukują możliwości podporządkowania innych grup,

dochodzi do konfliktu władzy:

jeśli się powiedzie następuje kooperacja jeśli się nie powiedzie

INTEGRACJA

śmierć grupy kolonizacja usuniecie

pozostałych

podgrup

w pewnym momencie wszystko zaczyna się od nowa

Grupa spotkaniowa wg Carla Rogera

Wprowadził pojęcie grupy spotkaniowej (małej grupy), jako grupy terapeutycznej. Cechą wszystkich grup spotkaniowych jest cel: rozwój osobowy jednostki. Różni je jednak stosunek do technik terapeutycznych. Rogers opowiadał się za metodami naturalnymi w dochodzeniu do celów. Bazował więc na swobodnym, spontanicznym rozwoju interakcji jakie ujawniają się miedzy członkami grupy, co wydłużało znacznie drogę dojścia do celu ale jednocześnie utrwalało i pozwalało na zrozumienie zmian jaki e dokonały się u jednostki. Rogers był przeciwnikiem gier w terapii, które pozwalały na szybkie, spektakularne zmiany ale również stanowiły próbę manipulacji, którą Rogers kategorycznie odrzucał.

Grupa spotkaniowa Rogersa to mała grupa społeczna. Uczestnicy tej grupy, przez udział w zajęciach, przeżyte wspólne doświadczenie, mieli rozwijać potencjał wewnętrzny jednostek. W takiej grupie nie stosuje się zatem technik terapeutycznych polegających na manipulacji, ufa się raczej grupie aniżeli charyzmatycznym właściowściom jej lidera. Nie stawia się przed grupą jednoznacznych celów a raczej oczekuje się na sformułowanie ich samodzielnie. Grupa taka ma dużą swobodę. To jej członkowie decydują o wyborze zajęć, częstotliwości spotkań, o przyjmowaniu nowych członków. Zatem struktura, częstotliwość i miejsce spotkań oraz dobór członków nie są traktowane zbyt rygorystycznie.

Grupa spotkaniowa składa się z 8- 12 członków. Ta liczba jak wykazuje praktyka jest optymalna dla nawiązywania kontaktów interpersonalnych. Sposób prowadzenia grupy spotkaniowej jest dwojaki; albo jeden facylitator, albo facylitator i kofacylitator pełniący funkcje pomocnicze. Dobór członków grupy zależy głownie od chęci uczestniczenia - wystarczy deklaracja o chęci uczestnictwa. Częstotliwość spotkań jest różna, mogą być spotkania regularne, weekendowe, warsztatowe stacjonarne - obejmujące nawet tydzień czy dłużej.

Dynamika grupy spotkaniowej (wg Rogersa)

Nie ma dwóch jednakowych grup. Każda ma charakterystyczny tylko dla niej zespół właściwości, każda jest odmienna. Pomimo tych odmienności, występują jednak pewne cech wspólne. Fakt ten pozwolił Rogersowi na wyodrębnienie etapów funkcjonowania grupy spotkaniowej.

Etap 1: zakłopotanie- członkowie czują się zakłopotani, zagubieni w wyniku uświadomienia faktu pełnej swobody wyboru działania grupy, braku odgórnej organizacji. w tej fazie członkowie powinni uświadomić sobie, że nie należy uciekać w rutynę spotkań towarzyskich, ale poczuć się odpowiedzialnymi za organizację własnej grupy.

Etap 2: opór wobec wyrażania emocji i odsłaniania się - Na tym etapie nikt nie ryzykuje odsłaniania swych osobistych problemów. Na tym etapie prezentuje się najczęściej tzw. ja publiczne, czyli fasadowy obraz własnej osoby. Z kolei przypadki ujawniania własnych problemów budzą u innych członków niepokój ponieważ są odbierane jako presja na odkrycie własnych spraw.

Etap 3: opis minionych uczuć - kiedy jednostka w końcu decyduje się na ujawnienie własnych przeżyć i emocji zawsze odwołuje się do zdarzeń historycznych, mówiąc: tam, wtedy, kiedyś. Nigdy nie mówi o sytuacji tu i teraz.

Etap 4: wyrażanie negatywnych uczuć - grupa przechodzi na etap aktualnie doznawanych emocji a są to z reguły emocje negatywne. Rogers przypuszcza że są dwa powody dla wyrażania uczuć negatywnych: pierwszy polega na chęci sprawdzenia czy grupa rzeczywiście jest miejscem gdzie można pokazać swobodnie swoje uczucia, drugi powód to obawa przed odrzuceniem uczuć pozytywnych a wyrażanie uczuć negatywnych z punktu widzenia jednostki, jest mniej zagrażające . Uczucia pozytywne mogą być odrzucone a w wyrażanie uczuć negatywnych jest wkalkulowana podobna reakcja otoczenia.

Etap 5: odsłanianie problemów osobistych - po etapie uczuć negatywnych następuje etap odsłaniania prywatnego ja. Wynika to, wg Rogersa, z uświadomienia poczucia bezpieczeństwa, co następuje wówczas kiedy wyrażanie uczuć negatywnych nie spotkało się z odrzuceniem. To zaufanie wobec grupy pozwala na odsłanianie najbardziej osobistych problemów.

Etap 6: wyrażanie doznawanych uczuć - to spontaniczna ekspresja aktualnie doznawanych emocji, jednostka wyraża zarówno pozytywne, jak i negatywne uczucia.

Etap 7: uzdrawiające oddziaływanie grupy - po pewnym czasie ujawniają się w grupie terapeutyczne właściwości niektórych jej członków, np. zdolności do niesienia pomocy innym, do przynoszenia ulgi co wiążę się w wrażliwością ( rozwijaną, odkrywaną, odbudowywaną na innych).

Etap 8: akceptacja osoby własnej i zapoczątkowanie procesu zmian osobowych - akceptacja siebie wg Rogersa równoznaczna jest ze samoświadomością i jest nieodzownym elementem rozwoju. Na tym etapie funkcjonowania grupy spotkaniowej występuje zjawisko uświadomienia sobie właściwości osobowych, komunikowanie ich innym. Bywa to doznanie bolesne, ale nieodzowne. Akceptacja siebie samego jest możliwa dzięki akceptacji grupy, która przyjmuje jednostkę taką jaka ona jest.

Etap 9: zrzucanie masek - z chwilą gdy nastąpiło uświadomienie i akceptacja siebie jednostka nie musi już grać , jednostka wyzbyła się mechanizmów obronnych wobec grupy, nie ma zatem potrzeby stwarzania fałszywych pozorów, następuje odrzucenie fasady.

Etap 10: otrzymywanie informacji zwrotnych - jednostka otrzymuje coraz więcej komunikatów o sobie samym, w jaki sposób jest odbierana przez inne osoby, jaką im się wydaje Te informacje nie muszą być zawsze przyjemne, ale często przyczyniają się do obalenia fałszywego przekonania o percepcji siebie w otoczeniu. W konsekwencji doświadczenia tego typu są konstruktywne, ze względu na fakt, że informacje zwrotne są przekazywane w atmosferze szczerej troski o daną osobę i powodują u niej wystąpienie motywacji do zmian zachowania.

Etap 11: konfrontacja - jest to właściwie informacje zwrotna, ale prowadzi do ścierania się przedstawionych racji.

Etap12: wzajemne pomoc uczestników rozciągająca się na kontakty poza grupą.

Etap 13: spotkania o znaczeniu zasadniczym - są to kontakty charakteryzujące się odczuciem szczególnego zbliżenia uczuciowego, zbliżenia i zrozumienia, nie zawsze dotyczą wszystkich członków grupy w tym samym czasie lub jednocześnie.

Etap 14: wyrażanie pozytywnych uczuć i poczucie bliskości - w miarę umacniania się własnej akceptacji i akceptacji w grupie rodzi się uczucie prawdziwej sympatii, wzajemnego zaufania, szczególnej bliskości. tego typu doznania są otwarcie komunikowane.

Etap 15: zmiany zachowania w grupie - zmiany te są obserwowalne nawet przy pobieżnej obserwacji - członkowie grupy są bardziej spontaniczni, swobodni, szczersi i łagodniejsi. jeżeli te zachowania przenoszone są poza grupę można powiedzieć o powodzeniu działania, jeśli zaś rozgrywają się tylko na łonie grupy - stanowi to porażkę, niepowodzenie terapii.

Inne niekorzystne zmiany to: naruszenie równowagi emocjonalnej, która przejawia się łatwością w okazywaniu uczuć i sile ich wyrazu; przerodzenie się ciepłych , przyjaznych uczuć w uczucia natury erotycznej; brak porozumienia (szczególnie w trwałym związku) z osobami, które nie uczestniczyły w takiej grupie; manipulowanie grupą przez stałych bywalców grup spotkaniowych.

Miejsce i znaczenia facylitatora w grupie spotkaniowej:

Zarówno facylitator ( jak terapeuta i animator) w pracy bazuje na twórczym potencjale jednostki. Dla jego uaktywnienia trzeba stworzyć klimat zaufania, szczerości i zrozumienia. W miarę jak rozwija się działalność grupy różnicuje się postawa terapeuty od postaw facylitatora i animatora. Ci drudzy przechodzą bowiem stopniowo od prowadzących (organizujących, animujących) w stronę czlonkowstwa w grupie. Kolejnym zadaniem facylitaotra jest ułatwianie kontaktów między poszczególnymi członkami grupy ( służą temu wybrane techniki).

Sposób facylitacji grupy Rogersa:

1. okazanie zaufania w sposób werbalny ( nie wiem dokąd zmierza grupa ale jestem przekonany, że posuwamy się w dobrym kierunku - ważne jest aby facylitator umieszczał się w grupie);

2. wysłuchiwanie wypowiedzi i wsłuchiwanie się w przekaz - nie to co mówię ale to co to dla mnie znaczy;

3. uświadomienie grupie, iż proces który przechodzą wspólnie może być bolesny dla niektórych jednostek, ale facylitator jest zawsze tym , który towarzyszy - współbrzmi w tych doznaniach;

4. akceptacja grupy - taką jaka jest, nie można jej kształtować na obraz swoich życzeń i wyobrażeń, zmieniać wg swojego modelu, kształtować wg swojej miary;

5. akceptacja grupy dotyczy jednocześnie akceptacji każdego z jej członków - wyraża się to przez prawo do wypowiedzi, rozpoczynania jej lub zakańczania wtedy, kiedy uczestnik uznaje za stosowne, facylitator nie powinien ani przekonywać do zabrania głosu ani do uszczegółowienia wypowiedzi, jednostka jeśli uzna za stosowne sama uzupełni informacje lub skoryguje swoją wypowiedź;

6. facylitator powinien dążyć do zrozumienia wypowiedzi - jest to realizacja zasady empatycznego zrozumienia. Facylitator powinien pokusić się zawsze o próbę podsumowania (często emocjonalnych, chaotycznych, nieuporządkowanych)wypowiedzi dając wyraz zrozumienia i głębokiego wysłuchania treści;

7. facylitator powinien uciekać się również do konfrontacji swoich uczuć z tymi wyrażanymi przez grupę;

8. facylitator powinien być świadom swoich słabych punktów ( np. zawodowych);

9. f. powinien unikać zachowań hamujących rozwój potencjału grupy, do których należą: manipulowanie grupą w celu osiągnięcia założonego celu, budowanie własnej popularności w grupie, mierzenie efektów pracy z grupą poprzez obserwację siły wyrazu emocji okazywanych przez członków grupy, trzymanie się jednego sprawdzonego wzoru postępowania, wypracowanego z poprzednią grupą, interpretowanie zachowań członków grupy, ponieważ właściwa interpretacja może wywołać reakcję obronną, wprowadzenie gier terapeutycznych w sposób bezdyskusyjny - zawsze trzeba wypracować konsensus, przybieranie pozy eksperta.

Miejsca zatrudnienia animatorów społeczno- kulturalnych

A - szkoły i inne placówki oświatowe, w nich świetlice szkolne, koła aktywności pozalekcyjnej,

ogniska pracy pozaszkolnej, internaty, domy dziecka, zakłady wychowawcze, kolonie, obozy

wakacyjne. Przedmiotem oddziaływań animacyjnych są dzieci i młodzież, które pobierają

naukę w szkole. Z wyjątkiem kolonii i obozów wakacyjnych dzieci mogą przez długi czas

utrzymywać kontakt z animatorem;

B - osiedla, dzielnice mieszkaniowe i działające na ich terenie: świetlice, kluby, place zabaw dla

dzieci, w których to miejscach wszyscy mieszkańcy dzielnicy, niezależnie od dzielących

ich różnic mogą się spotykać, kontaktować, informować, wymieniać poglądy, toczyć rozmowy i

dyskusje, świętować lokalne uroczystości, brać udział w imprezach, uprawiać hobby. Uczestnikami

takich działań są mieszkańcy określonego obszaru (dzielnicy, osiedla) zróżnicowani, każda z osób

prezentuje inny świat wartości i wymaga innych oddziaływań animacyjnych;

C - instytucje służby zdrowia, takie jak szpitale, sanatoria, ośrodki rehabilitacji, zakłady specjalne dla przewlekle chorych oraz osób starszych, niepełnosprawnych lub odchylonych od normy fizycznej czy psychicznej, zakłady dla osób uzależnionych. Czynnikami charakteryzującymi te grupy osób są: stan ich zdrowia, które jako wartość jest zagrożone, czasowe przebywanie poza stałym miejscem zamieszkania, poza rodziną, konieczność wypełnienia czymś czasu poza niezbędnymi zabiegami leczniczymi, niepewna przyszłość. Działania animacyjne powinny mieć w tym przypadku charakter zbliżony do działań terapeutycznych i wspomagać proces leczenia. Czasokres współpracy animatora z tymi osobami uzależniony jest od okresu pobytu chorego w zakładzie leczniczym, a efekty jego są trudne do ustalenia;

D - wczasy i turystyka, czyli instytucje takie jak: ośrodki wczasowe, schroniska turystyczne, hotele, pola campingowe, biura podróży, ośrodki agroturystyczne, inne obiekty urlopowo - wycieczkowe. Uczestnicy spędzający czas w takim ośrodku z reguły nastawieni są na wypoczynek. Zależnie od uznawanej przez te osoby hierarchii wartości i potrzeb , wiążą z tymi miejscami określone oczekiwania. Zatem w pracy tego typu należy przewidzieć różne oczekiwania uczestników, stosunkowo krótki czas oddziaływania, niewielkie możliwości modyfikacji planu, a szczególnie konieczność ciągłego podnoszenia swoich kwalifikacji i głębokiego poznania obszaru aktywności;

E - instytucje zajmujące się upowszechnianiem, rozpowszechnianiem i uprzystępnianiem dóbr kultury, jak: muzea, teatry, galerie, sale koncertowe, filharmonie, biblioteki, i podobne instytucje. Korzystają z nich zróżnicowane grupy uczestników (pod względem wieku, wykształcenia, oczekiwań, potrzeb, wolnego czasu, okazjonalności- częstotliwości uczęszczania, o różnym przygotowaniu i doświadczeniu w zakresie uczestnictwa w życiu kulturalnym, itp.). Oddziaływania animatora są różne - choć w literaturze przedmiotu podaję się iż są okazjonalne i krótkotrwałe. Jednakże już dziś inicjuje się działania o charakterze mediacyjnym, które związane są ze stałą lub regularną obecnością określonych grup w wybranej instytucji.

Jeśli wrażliwość jest rodzajem otwartej rany - czy istnieją granice tego otwarcia, granice wrażliwości ? Podmiot otwiera się na bliźniego nie po uprzednim zadomowieniu się, zasiedleniu się w rzeczywistości ekonomicznej gwarantującej minimum bezpieczeństwa w świecie wrogich żywiołów. Jest on jednym wielkim otwarciem. Jest niepokojony przez innego od początku i nigdy nie może odpocząć od tego niepokoju. Podmiot nie musi być najpierw odseparowany, nie musi się zidentyfikować, aby być móc zostać nawiedzony przez innego. On jest od początku pod jego wrażeniem. Otwartość na innego to levinasowe odryglowanie: ryzykowne odkrycie siebie w szczerości, w przerwaniu wewnętrzności, w opuszczeniu wielkiego schronienia, w wystawieniu się na traumatyzm, w podatności na zranienie. Granice te nie są wyznaczane przez sam podmiot, nie są indywidualną zdolnością i nie zależą do umiejętności poszerzania przez sam podmiot. Są również darem, naznaczeniem. Szerokość takiego otwarcia mierzy się zdolnością do pozostawania w dystansie, pozostawania na zewnątrz. Taka relacja z innością pozostawia tę inność nienaruszoną - przyznaje jej wartość, możliwość pozostawania taką, jaką jest.

---