Anatomia Prawidłowa

Dr n. med. Piotr Jankowski

Anatomia

• Nauka o kształcie i budowie żywego ustroju

• Anatemnein gr. rozcinać, rozczłonkowywać

• Ostatnie 100 lat - anatomia żywego ustroju

• Radiodiagnostyka

• Tomografia komputerowa

• Rezonans Magnetyczny

• Ultrasonografia

• Endoskopia

Historia anatomii

• Egipt

• mimo zwyczaju balsamowania zwłok znikoma wiedza

• Indie

• poglądy religijne nie pozwalały na sekcję,

• moczenie ciała w wodzie i oskrobywanie powłok

• Chiny

• absolutny zakaz

• Grecja

• Podwaliny współczesnej anatomii

Grecja

• Sztuka leczenia pochodzi od bogów - lekarzami najczęściej kapłani

• Religia nie zakazuje sekcji - istnieje jednak nakaz szybkiego pogrzebania ciała

• Pierwotnie informacje czerpano z sekcji zwierząt oraz obserwacji rannych

Grecja

• Alkmajon z Krotonu ok. 500 r. p.n.e.

• Wyróżnia w organizmie

• Pnie nerwowe

• Żyły

• Tętnice

• Diogenes z Apolonii (430 r. p.n.e.) sądzi, że w naczyniach jest krew i powietrze

Grecja

• Hipokrates z Kos 460-377 r. p.n.e.

• Zebrał, usystematyzował i uzupełnił wiele pojęć anatomicznych

• Budowa kośćca

• Układ mięśniowy

• Przewód pokarmowy

• Płuca

• Serce

• Mózg

• Narządy zmysłów

Grecja

• Diokles z Karyksos oraz Praksagoras z Kos

• Uczniowie Hipokratesa

• Uzupełnili opisy serca oraz łączących się z nim dużych naczyń

• Błędne pojęcie o przyczynie chorób

• Zaburzenie równowagi pomiędzy krwią, żółcią, śluzem i czarną żółcią

Szkoła Aleksandryjska

• Systematyczne sekcje zwłok

• Korzystanie z balsamowania w celu poznania narządów jamy brzusznej i klatki piersiowej

• Wiwisekcja przestępców

• Biblioteka Aleksandryjska

Szkoła Aleksandryjska

• Herofilos i Erasistratos

• Ogólny zarys budowy i czynności narządów ustrojów żywych

• Cztery siły zasadnicze:

• Odżywiająca - wątroba

• Ogrzewająca - serce

• Myśląca - mózg

• Czująca - nerwy

• Opis przewodu pokarmowego, naczyń chłonnych, najądrza

Galen 130-201 r. n.e.

• Grecki lekarz przebywający w Rzymie

• Połączenie wiedzy „greckiej” z „rzymską”

• Brak wykonywania sekcji

• Anatomia Galena - anatomią zwierząt - małpy

• Poziom wiedzy anatomicznej nie zmienił się istotnie aż do XVI wieku

• Po upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego

• Brak warunków do rozwoju nauki

• Cesarstwo Wschodniorzymskie

• Oribasius - zbiera jedynie dostępne informacje, bez nowych odkryć

• Nauka Arabska

• Zachowanie wiedzy przekazanej przez Greków

• Brak nowych odkryć

Wiek XIV

• Mundino de Liucci (1275-1326) - Anatomia Mundini

• Systematyczne sekcje zwłok po niemal 1500 latach przerwy

• Jednak same sekcje wykonywano niezbyt często np. raz do roku (Bolonia, Padwa, Paryż)

• Sekcje wykonywał prosektor, profesor odczytywał jedynie w tym czasie odpowiednie fragmenty dzieł anatomiczny np. Galena

Wiek XV

• Wzrost częstości wykonywania sekcji zwłok

• Odkrywanie błędów Galena

• Zainteresowanie przedstawicieli sztuki anatomią

• Michał Anioł

• Leonardo da Vinci

Wiek XVI

• Ostateczne zerwanie z anatomią Galena

• Andrzej Wesaliusz (1515-1564) - De humani corporis fabrica libri septem - 1543 r.

• Opis przeszło 200 błędów Galena

• Udowodnienie tezy „Anatomia Galena” - anatomią małpy

• Początek współczesnej anatomii

Wiek XVII

• William Harvey (1578-1657)

• Odkrycie krążenia krwi, rola zastawek żylnych

• Inny kierunek w żyłach, inny w tętnicach

• Po ogłoszeniu odkryć stracił praktykę w Londynie

• Jerzy Wirsung

• Przewody trzustkowe

• Tomasz Willis

• Badania mózgu

• Odkrycie zwojów współczulnych

Pojęcia wstępne

Różnice konstytucjonalne budowy

• Typ leptosomiczny

• Postawa wysmukła, kończyny cienkie, szyja i czaszka długa, klatka piersiowa wąska i płaska, barki opadające. Przewaga rozwoju długościowego nad głębokościowym i szerokościowym. Typ asteniczny

• Typ atletyczny

• Silny rozwój kośćca i tkanki mięsniowej

• Typ pykniczny

• Postawa przysadzista, szyja krótka i gruba, głowa wielka, klp szeroka i głęboka, skłonność do łysienia

Różnice związane z płcią

• Czaszka

• Kości miednicy

• Klatka piersiowa

• Proporcje ciała

• Stosunek mas kośćca do mięśni i tkanki tłuszczowej

• Zawartość wody w organizmie

Różnice związane z wiekiem

• Wiek dziecięcy

• Od urodzenia do osiągnięcia dojrzałości płciowej

• Wiek młodzieńczy

• Od zakończenia wymiany uzębienia do zakończenia wzrastania

• Wiek dorosły

• Od zakończenia wzrastania do wystąpienia pierwszych objawów starzenia się

• Wiek dojrzały

• Od wystąpienia pierwszych objawów starzenia się

• Wiek starości

• Nasilające się zmiany inwolucyjne

Symetria??? ustroju

• W rozwoju płodowym początkowo zupełna symetria

• Później nawet narządy parzyste różnią się wielkością

• Istnienie narządów nieparzystych

• Wątroba, śledziona, serce

Układy narządów

• Układ szkieletowy

• Układ mięśniowy

• Układ trawienny

• Układ oddechowy

• Układ moczowo-płciowy

• Układ dokrewny

• Układ naczyniowy

• Układ nerwowy

• Narządy zmysłów

• Powłoka wspólna

Układ szkieletowy

• Bierny układ ruchu złożony z kości, stawów i więzadeł

• Osłona oraz podpora części miękkich ciała

Układ mięśniowy

• Czynny aparat ruchu

• Kurczące się w przeważającej większości pod wpływem woli mięsnie powodują ruchu układu szkieletowego

Układ trawienny

• Składa się z przewodu pokarmowego (przełyk, żołądek, jelito), gruczołów biorących udział w trawieniu (ślinianki, wątroba, trzustka) oraz innych narządów (zęby)

Układ oddechowy

• Złożony jest z dróg oddechowych (jama nosowa, gardło, krtań, tchawica, oskrzela) oraz z tzw. właściwego narządu oddechowego

• Wymiana gazowa

Układ moczowo-płciowy

• Z uwagi na wspólny rozwój oraz budowę wymieniane razem mimo zupełnie innej funkcji

• Nerki, pęcherz moczowy

• Narządy płciowe

Układ dokrewny

• Składa się z różnie położonych gruczołów pełniących różne funkcje i różniących się budową

• Cecha wspólna - wydzielanie produktów do krwi

Układ naczyniowy

• Składa się z układu krwionośnego (żyły, tętnice, serce) oraz chłonnego (naczynia chłonne, śledziona, węzły chłonne)

• Układ chłonny min. doprowadza składniki odżywcze z przewodu pokarmowego do krwioobiegu

Układ nerwowy

• Centralny układ nerwowy

• Obwodowy układ nerwowy

• Układ somatyczny

• Układ autonomiczny

• Część współczulna

• Część przywspółczulna

Narządy zmysłów

• Odbierają różnorakie bodźce świata zewnętrznego które następnie drogą nerwową są przekazywane do ośrodkowego układu nerwowego a tam są uświadamiane

Powłoka wspólna

• Część ciała tworząca barierę oddzielająca organizm od świata zewnętrznego

• Skóra

• Wytwory skóry (włosy, gruczoły łojowe, potowe, gruczoł sutkowy)

Powłoka wspólna - rola

• Mechaniczna ochrona narządów i tkanek położonych głębiej

• Odbieranie i przewodzenie bodźców

• Współdziałanie w gospodarce cieplnej i wodnej ustroju

• Czynność wydalnicza i wydzielnicza

• Współdziałanie w procesach odpornościowych

Okolice ciała ludzkiego

• Poszczególne pola wyróżniane na powierzchni ciała

• Granice pól określone są głównie poprzez odpowiednie struktury kostne

• Okolica obojczykowa

• Okolica nadobojczykowa

Główne elementy

• Głowa

• Tułów

• Kończyny górne

• Kończyny dolne

Głowa - okolice

• czołowa

• ciemieniowa

• potyliczna

• Skroniowa

• Podskroniowa

• Uszna

• Sutkowa

Głowa - okolice

Głowa - okolice

Tułów - okolice

• Przednia

• Górna - klatka piersiowa

• Dolna - brzuch

• Tylna (grzbietowa)

Okolice klatki piersiowej

• Mostkowa

• Obojczykowa

• Sutkowa

• Podsutkowa

• Pachowa

• Boczna klatki piersiowej

Linie topograficzne klatki piersiowej

• Pośrodkowa przednia

• Mostkowa

• Przymostkowa

• Środkowoobojczykowa

• Pachowa przednia

• Pachowa środkowa

• Pachowa tylna

Linie topograficzne klatki piersiowej

• Łopatkowa

• Międzyłopatkowa

• Przykręgowa

• Pośrodkowa tylna

Okolice brzucha

• Nadbrzusze

• Okolica podżebrowa prawa i lewa

• Okolica nadpępcza

• Śródbrzusze

• Okolica boczna brzucha prawa i lewa

• Okolica pępkowa

• Podbrzusze

• okolica pachwinowa prawa i lewa

• Okolica łonowa

Okolice grzbietu

• Kręgowa

• Krzyżowa

• Boczne grzbietu

• Nadłopatkowa

• Łopatkowa

• Podłopatkowa

• Lędźwiowa

Okolica kroczowa

• Okolica moczowo płciowa

• Okolica odbytowa

Okolice szyi

• Szyi właściwa

• Mostkowo-obojczykowao-sutkowa

• Przednia

• Boczna

• Tylna (karkowa)

Twarz - okolice

• Nosowa

• Ustna

• Bródkowa

• Oczodołowa

• Podoczodołowa

• Jarzmowa

• Policzkowa

• Przyuszno - żwaczowa

Okolice kończyny górnej

• Barkowa

• Naramienna

• Ramienna

• Przednia

• Tylna

• Przyśrodkowa

• Boczna

Okolice kończyny górnej

• Łokciowa

• Przednia

• Tylna

• Przyśrodkowa

• Boczna

• Przedramienia

• Przednia

• Tylna

• Przyśrodkowa

• Boczna

Okolice kończyny górnej

• Grzbiet ręki

• Dłoń

• Okolice dłoniowe palców

• Okolice grzbietowe palców

Okolice kończyny dolnej

• Miedniczna

• Pośladkowa

• Podpachwinowa

• Krętarzowa

• Uda

• Przednia

• Tylna

• Przyśrodkowa

• Boczna

Okolice kończyny dolnej

• Kolana

• Przednia

• Tylna

• Goleni

• Przednia

• Tylna

• Przyśrodkowa

• boczna

Okolice kończyny dolnej

• Łydkowa

• Piętowa

• Kostkowa

• Przyśrodkowa

• Boczna

• Zakostkowa

• Przyśrodkowa

• Boczna

Okolice kończyny dolnej

• Grzbiet stopy

• Podeszwa

• Okolice palców

Orientacja w przestrzeni

• Osie ciała

• Pionowe

• Poprzeczna ew. poziome

• Strzałkowe

• Płaszczyzny ciała

• Strzałkowa

• Czołowa

• Poprzeczna (wieńcowa)

Orientacja w przestrzeni

• Kierunki

• Przyśrodkowy

• Boczny

• Przedni

• Tylny

• Górny

• Dolny

Orientacja w przestrzeni

• Powierzchnie

• Przyśrodkowa

• Boczna

• Przednia

• Tylna

• Górna

• dolna

Orientacja w przestrzeni

• Powierzchowny

• Głęboki

Orientacja w przestrzeni - kończyny

• Kierunek

• Bliższy

• Dalszy

• Brzeg

• Boczny

• Przyśrodkowy

• Brzeg

• Łokciowy

• Promieniowy

• Brzeg

• Strzałkowy

• Piszczelowy

• Kierunek

• Grzbietowy

• Dłoniowy (podeszwowy)

Bierny układ ruchu - kości, stawy, więzadła

Rola układu kostnego

• Ochronna

• Kości pokrywy czaszki

• Kręgi

• Bierny narząd ruchu

• Czynność szpiku kostnego

• Erytrocyty

• Trombocyty

• Niektóre rodzaje krwinek białych

Budowa kości

• Tkanka kostna

• Komórki kostne

• Substancja mineralna

• Szpik

• Okostna

Rodzaje kości (kształt)

• Płaskie (pokrywa czaszki, łopatka, mostek)

• Jeden z wymiarów wyraźnie mniejszy niż pozostałe

• Długie (kości kończyn)

• Jeden z wymiarów przewyższa wyraźnie dwa pozostałe

• Krótkie (kości stępu)

• Masywna budowa, wszystkie wymiary podobnej wielkości

Rodzaje kości (kształt)

• Różnokształtne

• Nie dające się zakwalifikować do powyższych grup

• Pneumatyczne (okolice jamy nosowej)

• Zawierające przestrzenie wysłane błona śluzową i wypełnione powietrzem

Wyniosłości kostne

• Wyrostek

• Kłykieć

• Krętarz

• Guz

• Guzek

• Grzebień

• Kresa

Zagłębienia kostne

• Dół

• Bruzda

• Rowek

• Otwór

• Kanał

Budowa wewnętrzna

• Istota zbita

• Warstwa kości o ścisłym utkaniu

• Istota gąbczasta

• Warstwa kości o utkaniu beleczkowym

• Układ beleczek zależny od rodzaju przenoszonego obciążenia

Właściwości fizyczne

• Masa kośćca wynosi u dorosłego człowieka 10-12 kg

• Wytrzymałość na rozciąganie 90-120 N/mm²

• Wytrzymałość na ściskanie 125-170 N/mm²

• Odporność na zginanie znacznie mniejsza - złamania

Właściwości biologiczne

• Zdolność regeneracji

• Przeszczepy kostne

• Plastyczność (dostosowywanie się do warunków np. do zwiększonego obciążenia)

Liczba kości

• Trudna do ustalenia - różna w zależności od wieku osobnika

• Noworodki - 270

• W 14 roku życia - 356

• Osoba dorosła - 206 i mniej...

Połączenia kości

• Ścisłe

• Więzozrost (błona międzykostna przedramienia, szwy czaszki, połączenia zębów)

• Chrząstkozrost (głownie w wieku rozwojowym, u dorosłych jedynie połączenie pomiędzy I żebrem a mostkiem)

• Kościozrost (kostnienie ww. postaci - najmocniejsze połączenie kości)

Połączenia kości

• Połączenia wolne - stawy

• Elementy stałe

• Powierzchnie stawowe

• Torebka stawowa

• Jama stawu

• Elementy niestałe

• Więzadła

• Krążki

• Łąkotki

• obrąbki

Mechanika w stawach

• Staw zawiasowy

• Stawy międzypaliczkowe

• Staw obrotowy

• Staw promieniowo - łokciowy bliższy

• Staw śrubowy

• Ząb kręgu obrotowego

• Elipsoidalny

• Promieniowo - nadgarstkowy

Mechanika w stawach

• Staw siodełkowy

• Staw nadgarstkowo - śródręczny kciuka

• Staw kulisty wolny

• Staw ramienny

• Staw kulisty panewkowy

• Staw biodrowy

• Staw płaski

• Staw krzyżowo - biodrowy

• Staw nieregularny

• Staw mostkowo - obojczykowy

Kręgosłup

• Ruchoma oś tułowia i szyi

• Od podstawy czaszki do dolnego końca tułowia

• 33-34 nieparzyste symetrycznie zbudowane kręgi

• Wraz z żebrami i mostkiem tworzy tzw. kościec osiowy

Kręgosłup - odcinki

• Odcinek szyjny - 7 kręgów

• Odcinek piersiowy - 12 kręgów

• Odcinek lędźwiowy - 5 kręgów

• Kość krzyżowa - 5 kręgów (u osobników dorosłych zrośnięte w funkcjonalna całość)

• Kość ogonowa - 4-5 kręgów

Budowa kręgu

• Część przednia - trzon kręgu

• Część tylna - łuk kręgu

• Obie te części otaczają otwór kręgowy

• Otwory kręgowe wszystkich kręgów tworzą kanał kręgowy

Budowa kręgu

• Od łuku kręgu odchodzi 7 wyrostków kostnych

• ku tyłowi nieparzysty wyrostek kolczysty

• bocznie parzyste wyrostki poprzeczne

• ku górze parzyste wyrostki stawowe górne

• ku dołowi parzyste wyrostki stawowe dolne

• Trzon kręgu zbudowany jest z istoty gąbczastej otoczonej cienką warstwą istoty zbitej.

• Łuk kręgu i wyrostki pokryte są gruba warstwą istoty zbitej

Budowa kręgu

Budowa kręgu

Odcinek szyjny

• Najmniejsze z kręgów prawdziwych

• Najbardziej zróżnicowane morfologicznie

• Krąg I, II, i VII różnią się budową nawet pomiędzy sobą

• Kręgi III - VI o podobnej budowie

C3 do C6

• Trzon niski, o kształcie zbliżonym do czworoboku

• Łuki niezbyt masywne otaczają obszerny trójkątny kanał kręgowy

• Wyrostek kolczysty dość krótki, nieco pochylony ku dołowi, zwykle rozdwojony na końcu

• Wyrostki stawowe górne i dolne zawierają owalne powierzchnie stawowe

Wyrostki boczne

• Wyrostki boczne krótkie i dość szerokie

• Otaczają otwór wyrostka poprzecznego

• Na końcu występują zgrubienia kostne

• Guzek przedni

• Guzek tylny

Pierwszy krąg szyjny - szczytowy

• Brak trzonu który połączył się z trzonem kręgu drugiego

• Łuk przedni z guzkiem przednim i dołkiem zębowym

• Łuk tylny z guzkiem tylnym - szczątkowy wyrostek kolczysty

• Najbardziej masywny element - część boczna - dźwigająca głowę

Pierwszy krąg szyjny - szczytowy

Pierwszy krąg szyjny - szczytowy

• Otwór kręgowy podzielony funkcjonalne poprzez więzadło poprzeczne kręgu szczytowego na dwie części

• Przednia - zawierająca ząb kręgu drugiego

• Tylna - zawierająca rdzeń przedłużony

• Wyrostki poprzeczne - dłuższe i masywniejsze niż w innych kręgach szyjnych - miejsce przyczepu mięśni poruszających głową

Drugi krąg szyjny - obrotowy

• Tworzy oś obrotu dla kręgu szczytowego oraz głowy

• Górna część trzonu przedłużona tworzy ząb kręgu obrotowego

• Dwie powierzchnie stawowe zęba - tylna i przednia

• Masywny, długi wyrostek kolczysty

Drugi krąg szyjny - obrotowy

Siódmy krąg szyjny - wystający

• Krąg na pograniczu odcinka szyjnego i piersiowego

• Trzon bardziej masywny niż w wyżej położonych kręgach

• Niepodzielony, długi wyrostek kolczysty

• Bardziej wydatne wyrostki boczne

Siódmy krąg szyjny - wystający

Odcinek piersiowy kręgosłupa

• Utworzony przez 12 kręgów połączonych z 12 parami żeber

• Ku dołowi wielkość kręgów wzrasta

• Cecha charakterystyczna - dołki żebrowe w obrębie trzonu

• Masywne wyrostki poprzeczne z obecnością dołków żebrowych

• Wyrostki kolczyste silnie pochylone ku dołowi

Krąg piersiowy

Kręgi piersiowe

Odcinek lędźwiowy kręgosłupa

• Utworzony poprzez 5 kręgów lędźwiowych

• Najbardziej masywne kręgi

• Wąski, trójkątny kanał kręgowy

• Wyrostki kolczyste o kształcie płaskich płytek ustawionych w płaszczyźnie strzałkowej

Kręgi lędźwiowe

Kość krzyżowa

• Powstała ze zrośnięcia 5 kręgów krzyżowych

• 20-25 rok życia

• Miejsca zrośnięcia widoczne jako poprzeczne kresy chropawe

• Część górna - podstawa kości krzyżowej

• Część dolna - wierzchołek kości krzyżowej

Powierzchnia przednia

• Gładka, wklęsła - powiększająca przez to pojemność miednicy mniejszej

• Cztery pary otworów miednicznych oddzielających część środkową od części bocznych

Powierzchnia tylna - grzbietowa

• Wypukła ku tyłowi, zawierająca szereg nierówności

• Grzebień krzyżowy pośrodkowy

• Grzebień krzyżowy pośredni

• Grzebień krzyżowy boczny

• Otwory krzyżowe pośrodkowe

Kość krzyżowa - część boczna

• Powstała ze zrośniętych wyrostków poprzecznych oraz szczątków żeber

• Znacznie zwęża się ku dołowi

• Powierzchnia uchowata - powierzchnia stawowa stawu krzyżowo - biodrowego

Kość guziczna - ogonowa

• Składa się z 4-5 szczątkowych zrośniętych ze sobą kręgów

• Kształt podobny do odwróconego trójkąta

• U osobników młodych górne kręgi połączone chrząstkozrostem

• U osobników starczych połączenia kostnieją

---