Zdrowie - to pozytywny stan samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby lub ułomności; oznacza pełną integrację ustroju, brak bólu i obniżonej sprawności oraz stan optymalnego funkcjonowania. CZYNNIKI WARUNKUJĄCE ZDROWIE:
stan zdrowotny społeczeństwa w kontekście jego sytuacji demograficznej,
stan odżywienia i zaopatrzenia w żywność,
pełne korzystanie z praw i swobód obywatelskich,
możliwość zatrudnienia i praca w odpowiednich warunkach,
dobre warunki mieszkaniowe,
utrzymanie kondycji psychofizycznej stosownej do wieku i płci,
uzyskanie odpowiedniego wykształcenia,
poczucie bezpieczeństwa,
komunikacja i łączność z innymi ludźmi,
możliwość gromadzenia oszczędności,
możliwość wypoczynku , regeneracji sił i rozrywki oraz dostępność odpowiedniej odzieży
Możliwości oceny zdrowia - ocena zdrowia człowieka wymaga uwzględnienia całego kontekstu jego funkcjonowania (m.in. przeszłości, warunków życia, aktualnej sytuacji, wewnętrznych uwarunkowań i przeżyć). Pełna ocena zdrowia ma charakter zarówno obiektywny, jak i subiektywny. W pierwszym przypadku bierze się pod uwagę wyniki badań , w drugim - głównie samopoczucie.
Zdrowie determinują:
czynniki genetyczne
czynniki środowiskowe fizyczne (zasoby naturalne, geografia), chemiczne i biologiczne (zwierzęta, substancje toksyczne, zaopatrzenie w żywność, flora)
środowisko społeczne (przemysł, ekonomia, komunikacja, rekreacja, polityka)
styl życia
medycyna naprawcza
DETERMINANTY ZDROWIA - dane opisujące warunki zdrowotne, w jakich dana ludność żyje. Determinanty zdrowia, poza uwarunkowaniami genetycznymi, stanowić mogą bezpośrednie lub pośrednie przyczyny występowania chorób, urazów, dolegliwości czy zgonów. Bezpośrednie determinanty zdrowia: żywienie, palenie tytoniu, zaopatrzenie w zdrową wodę, ekspozycja na zakażenie. Determinanty pośrednie to: warunki makroekonomiczne i społeczno - demograficzne, wykształcenie, czy środowisko w najszerszym tego słowa znaczeniu. Determinanty zdrowia populacji i jednostki to zachowania zdrowotne i styl życia. Czynniki społeczno-ekonomiczne są uznawane za główne determinanty zdrowia populacji i jednostki. W tej grupie czynników znajdują się m.in. dochody, poziom wykształcenia, status społeczny, a także poczucie bezpieczeństwa, relacje i sposoby komunikowania się ludzi w rodzinie, miejscu nauki, pracy, w społeczności lokalnej, dostępność i korzystanie z wsparcia społecznego.
Pozytywne mierniki zdrowia - mierniki określające sprawność i prawidłowość funkcji poszczególnych narządów oraz sprawność całego ustroju, np.:
-Przeciętna średnia długość życia
-Płodność kobiet
-Wydolność fizyczna
-Parametry fizyczne rozwoju dzieci i młodzieży
-Dodatni przyrost naturalny
Negatywne mierniki zdrowia populacji - współczynniki wskaźniki opisujące:
a)natężenie zgonów
umieralność
ogólny: liczba zgonów/ liczba ludność
szczegółowy
- wg wieku: liczba zgonów <40 rż/ liczby ludności < 40 rż
- wg przyczyny: liczba zgonów z powodu X / liczba ludności
- wg płci: liczba zgonów kobiet / liczby kobiet
śmiertelność
ogólny: liczba zgonów / liczby chorych
szczegółowy
- wg wieku: liczba zgonów <40rż / liczby chorych <40rż
- wg przyczyny: liczba zgonów z powodu X / liczby chorych z powodu X
- wg płci: liczba zgonów kobiet / liczby chorych kobiet
b)natężenie chorób
zapadalność
ogólny liczba nowych zachorowań/ liczby ludności
szczegółowy
- wg wieku: liczba nowych zachorowań <40rż / liczby ludzi < 40 rż
- wg płci: liczba nowych zachorowań K/ liczby K
- wg przyczyny: liczba nowych zachorowań na chorobę X / liczby ludzi
chorobowość
ogólny liczba chorych / liczby ludności
szczegółowy
- wg wieku: liczba chorych <40 rz/liczby ludności < 40rż
- wg przyczyny: liczba chorych na X / liczby ludność
- wg płci: liczba chorych K/ liczby K
absencja chorobowa
przeciętny czas trwania absencji
Ryzyko - oczekiwana lub rzeczywista częstość występowania (prawdopodobieństwo) określonego, szkodliwego efektu zdrowotnego w warunkach narażenia na czynnik chemiczny lub inny, stanowiący zagrożenie dla zdrowia człowieka. Zagrożenie to rozpatruje się w kategoriach szans (możliwości) uchronienia się lub nie od niego. Jeśli w jednym organizmie skupia się kilka czynników sprzyjających, to istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia np. choroby, ale nie ma pewności wystąpienia. Tak samo brak czynnika ryzyka nie jest gwarancją, że choroba nie wystąpi, ale szansa jest mniejsza.
Ocena ryzyka obejmuje:
- identyfikację zagrożenia
- ocenę zależności narażenie - skutek (dawka - odpowiedź); w tym etapie wykorzystuje się dane zgromadzone najczęściej w toku badań toksykologicznych na zwierzętach
- ocenę narażenia oraz
- charakterystykę ryzyka.
RYZYKO BEZWZGLĘDNE - częstość występowania określonego, szkodliwego efektu zdrowotnego w populacji, będąca wynikiem zjawisk spontanicznych oraz ekspozycji na czynniki szkodliwe występujące w środowisku.
Ryzyko względne - stosowane w badaniach prospektywnych lub ekperymentalnych ( porównanie zapadalności na daną chorobę w grupie eksponowanej na domniemany czynnik etiologiczny i w grupie nieeksponowanej)
(wsp. zapadalności w grupie eksponowanej)
Ryzyko względne = -----------------------------------------------------
(wsp. zapadalności w grupie nieeksponowanej)
Ryzyko przypisane - mówi o ile zmniejszy sie zapadalność na daną chorobę po usunięciu danego czynnika sprawczego.
p*(RW-1)
RPp=-----------------
p*(RW-1)+1
RPp - ryzyko przypisane p - proporcja osób w pop. narażonych na dany czynnik RW- ryzyko względne
Zależność dawka-efekt - związek między dawką lub stężeniem substancji toksycznej a prawdopodobieństwem wystąpienia określonego efektu biologicznego w populacji narażonej.
Norma - stanowi niejako przepis na określenie prawidłowości lub nieprawidłowości właściwości, cechy, zjawiska. Z biologicznego punktu widzenia normą jest stan optymalny organizmu i jego składowych struktur i funkcji. W biologii normą jest zazwyczaj wartość określonej cechy najbardziej charakterystyczna dla danej zbiorowości, wobec czego można jej nadać znaczenie statystyczne.
Rodzaje norm
MEDYCYNA ŚRODOWISKOWA - jest dyscypliną, której przedmiotem jest rozpoznawanie i przeciwdziałanie niekorzystnym zjawiskom zdrowotnym występującym w przypadkach indywidualnych lub w populacjach ludzkich, które nie są związane z narażeniem na czynniki występujące w środowisku pracy.
ZADANIA MEDYCYNY PRACY:
◊ promocja i zachowanie na najwyższym poziomie zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego samopoczucia pracowników wszystkich zawodów,
◊ zapobieganie zaburzeniom zdrowia powodowanym warunkami pracy,
◊ zabezpieczenie pracowników w miejscu pracy przed ryzykiem zaburzeń zdrowia wywołanym szkodliwymi czynnikami,
◊ przyjmowanie i utrzymywanie pracowników na stanowiskach pracy przystosowanych do ich cech fizjologicznych i psychologicznych
◊ dostosowywanie pracy do pracowników i optymalizacja warunków pracy z uwzględnieniem (fizjologicznych) możliwości człowieka
PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICE MIĘDZY MEDYCYNĄ PRACY I MEDYCYNĄ ŚRODOWISKOWĄ
W obu środowiskach występują, z nielicznymi wyjątkami ( np promieniowanie laserowe), te same czynniki fizyczne, chemiczne i biologiczne
Medycyna pracy |
Medycyna środowiskowa |
wysokie stężenia czynników |
niskie stężenia czynników |
dzienny okres narażenia przeciętnie 8 godzin |
dzienny okres narażenia do 24 godzin |
populacja eksponowana - przeważnie dorośli, wyselekcjonowana pod względem wieku i stanu zdrowia |
cała populacja od noworodków do ludzi w podeszłym wieku
|
systematyczny monitoring zdrowia |
badania w przypadku zaburzeń zdrowia
|
ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO
A. Rodzaje zanieczyszczeń:
Pyłowe:
-organiczne: pochodzenia zwierzęcego, roślinnego lub chemicznego
-nieorganiczne: mineralne radioaktywne
-bioaerozole ( bakterie, wirusy, grzyby, aeroplankton)
Chemiczne: tlenki siarki, tlenki azotu, dwutlenek węgla, metale ciężkie
B. Skutki zdrowotne: alergie, pylice, podrażnienie błon śluzowych, choroby infekcyjne, nowotwory, nieżyty górnych dróg oddechowych, nieswoiste choroby układu oddechowego,
C. Przemiany zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym:
przemiany SO2 w kwas siarkowy, NO w NO2 i wpływ na warstwę ozonu przyziemnego
D. Ochrona powietrza wewnętrznego:
higiena pomieszczeń, filtry, jonizacja, nawilżanie, naświetlanie promieniami UV, środki chemiczne
E. Ochrona powietrza zewnętrznego: przepisy o ochronie powietrza atmosferycznego
Pył - podstawowe pojęcia
•Aerozole: układy dwu-lub trójfazowe składające się z fazy gazowej oraz fazy stałej i/lub ciekłej
•Pyły: cząsteczki ciał stałych zawieszone w powietrzu o rozmiarach do 100 μm
•Dymy są to cząstki ciał stałych zawieszone w powietrzu i powstające w procesach termicznych lub chemicznych
•Mgły -rozproszone w powietrzu cząstki substancji ciekłej
Cechy pyłu:
•Wymiary cząstek- frakcja respirabilna < 5100 μm
•Kształt cząstek
•Pochodzenie pyłu:
organiczne: pochodzenia zwierzęcego, roślinnego lub chemicznego
nieorganicze: substancje mineralne, bioaerozole ( bakterie, wirusy, grzyby, aeroplankton)
Cechy pyłu decydujące o ich szkodliwości:
•Wymiary cząstek, kształt cząstek
•Stężenie pyłu w powietrzu
•Skład chemiczny i mineralogiczny
•Czas oddziaływania na organizm
Biologiczna aktywność: drażniące, zwłókniające, alergizujące, kancerogenne
Skutki zdrowotne ekspozycji na pyły:
•alergie( pył mąki, wełny, pyłki roślinne, sierść, pyły As, Cr, Cu, Zn, wydaliny i wydzieliny zwierzęce, leki, ouder ryżowy)
•pylice (niektóre krzemiany, krystaliczne formy SiO2, azbest)
•choroby infekcyjne( bioaerozole)
•nowotwory (azbest, pył węgla twardego , pyły Cr6+)
•podrażnienie błon śluzowych, nieżyty górnych dróg oddechowych, nieswoiste choroby układu oddechowego (pył węglowy, pył pochodzenia roślinnego, związki Fe, szkło, aluminium, talk, pyły pochodzące z zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, dym tytoniowy)
Dwutlenek węgla - gaz mogący gromadzić się w nie wentylowanych pomieszczeniach. Najczęściej do zatrucia dochodzi w kopalniach węgla i soli potasowych. Zatrucia śmiertelne zdarzają się również w ładowniach statków, silosach, magazynach zbożowych. Zwiększona zawartość w atmosferze CO2 prowadzi jednocześnie do wzrostu ciśnienia cząsteczkowego tego gazu we krwi tętniczej. Przy znacznym wzroście (hiperkapni) prowadzi to do zmniejszenia wentylacji pęcherzykowej płuc i niewydolności oddechowej często z towarzyszącą kwasicą oddechową.
Przy stężeniu CO2 w atmosferze przekraczającym 6% pojawiają się narastające objawy w postaci:
• uczucia duszności
• przyspieszenia akcji serca i oddechu
• zaburzeń widzenia
• w wyniku rozszerzenia naczyń mózgowych i wzrostu ciśnienia śródczaszkowego pojawiają się bóle głowy niepokój ruchowy
Przy stężeniach CO2>10%
• skóra wilgotna przekrwione spojówki drżenia drobnowłókienkowe mięśni (przy zmniejszającym się pH) omamy utrata przytomności drgawki
• śmierć w wyniku depresji ośrodka oddechowo-krążeniowego
Tlenek węgla (CO)
•Przyjmuje się, że około10-15% wchłoniętej dawki CO łączy się z pozanaczyniowymi białkami- ferroproteinami, mioglobiną, oksydazą cyt.C, P-450, cyklozą guanylową, dioksygenazą tryptofanu oraz syntetazą tlenku azotu (NOS), co może rzutować na późne efekty toksyczne CO.
•Objawy kliniczne zatrucia zależą w głównej mierze od poziomu karboksyhemoglobiny (COHb), osobniczego poziomu hemoglobiny, wieku i ewentualnie współtowarzyszących chorób (zwiększone ryzyko objawów toksycznych przy niedokrwistościach, chorobach serca i układu krążenia):
•U dorosłych pierwsze symptomy (niecharakterystyczne) pojawiają się przy poziomie COHb około 20% i przypominają często objawy przeziębienia i grypowe,
•W miarę wzrastającego stężenia (poziom COHb między 20-30%) pojawiają się: uczucie duszności i ucisku w klatce piersiowej, nudności i wymioty, tachykardia, przyspieszenie oddechu (Cheyne'a-Stokesa), spadek RR, czasami dochodzi do bezwiednego oddania stolca i moczu,
•Przy poziomach COHb w granicach30-40% pojawiają się: zaburzenia rytmu i przewodnictwa (szczególnie w grupie ryzyka na zawał), wzmożone napięcie i drżenia mięśniowe, wygórowane odruchy Babińskiego, pływające gałki oczne, szczękościsk, anizokoria, utrata świadomości, obrzęk mózgu, prężenia odmóżdżeniowe, drgawki, kwasica,
•Stężenia COHb powyżej40% prowadzą w szybkim czasie do wstrząsu i depresji ośrodka oddechowego i naczynioruchowego. Zgon następuje najczęściej przy stężeniach (50-70% COHb). Pamiętać jednak należy, że zaburzenia występujące przy stężeniach około i powyżej40% COHB we krwi stanowią często poważne zagrożenie dla życia i nierzadko już na tym etapie zatrucia dochodzi do zejścia śmiertelnego.
BIOAEROZOL - zanieczyszczenia biologiczne powietrza:
-zarodniki grzybów bakterie wirusy pyłki
-pochodzenia roślinnego ( kwiatowe, zarodniki, rozdrobniome cząstki roślin)
-fragmenty tkanek zwierzęcych
- wyschnięte i rozpylone wydzieliny i wydaliny
CHOROBY ZWIĄZANE Z ROZWOJEM CYWILIZACYJNYM:
◊ zwłóknienie pozasoczewkowe
◊ choroba popromienna
◊ nowotwory pojawiające się pod wpływem nowych substancji rakotwórczych
◊ zatrucia zawodowe
◊ zatrucia syntetycznymi środkami leczniczymi
◊ duże opóźnienie w rozwoju wskutek ratowania w okresie okołoporodowym i w chorobach poprzednio nieuleczalnych (np., gruźlicze zapalenie opon mózgowo - rdzeniowych i mózgu)
CHOROBY ŚRODOWISKOWE
Choroba |
Przyczyny |
Objawy |
Zespół przewlekłego zmęczenia |
utrzymująca się infekcja subkliniczna |
występowanie trwałego lub zmiennego zmęczenia, niepełny wypoczynek nocny, obniżenie aktywności dziennej, podwyższenie ciepłoty ciała, nieżyt gardła, limfadeopatia |
przewlekle nieswoiste choroby układu oddechowego |
czynniki ryzyka: cechy osobnicze, egzogenne ( palenie tytoniu, pyły, SO2, Nox, O3, CO, formaldehyd, kwaśne aerozole) |
przewlekły kaszel, zwiększona produkcja śluzu. świszczący oddech, napady duszności, duszność wysiłkowa, zmniejszenie sprawności wentylacyjnej |
wieloczynnikowa nadwrażliwość chemiczna |
wynik ekspozycji środowiskowej w odpowiedzi na określone bodźce chemiczne |
niespecyficzne_ nadmierna męczliwość, bóle głowy, zaburzenia pamięci, nieoczekiwane reakcje emocjonalne, nagła senność, dyskoordynacje ruchów podrażnienie spojówek, wrażliwość na zapachy, objawy ze strony różnych narządów (układów) |
schorzenia zależne od budownictwa ( building - related illness i sick-building syndrome) |
uwalnianie się gazów z materiałów budowlanych i wyposażenie wnętrz, zanieczyszczenia biologiczne, czynniki fizyczne ( hałas, wibracja, oświetlenie, mikroklimat) |
alergiczny nieżyt błony śluzowej nosa, astma, podrażnienie oczu, gardła i krtani, suchość skóry i błon śluzowych, bóle głowy, zmęczenie, częste nieżyty dróg oddechowych, objawy neurotoksyczne, obniżenie zdolności do pracy
|
KSENOBIOTYK - substancja chemiczna nie będąca naturalnym składnikiem żywego organizmu, który jest na nią narażony; substancja obca, egzogenna lub materiał antropogenny. Definicja ta obejmuje substancje obce dla organizmu docelowego; określa się nią większość trucizn i leków. Ważną grupę ksenobiotyków stanowią związki chemiczne otrzymane przez człowieka, o strukturze chemicznej nie występującej w przyrodzie, do których organizmy nie przystosowały się na drodze wcześniejszej ewolucji. Metabolizm=>ksera
Trucizny środowiskowe to tzw. pierwiastki śmierci, np. ołów, kadm, cez, rtęć, arsen, antymon.
Narząd krytyczny - narząd, który jako pierwszy osiąga stężenie krytyczne substancji o toksycznej w określonych warunkach narażenia danej populacji. W tym narządzie najwcześniej występują efekty działania toksycznego
Główne mechanizmy uszkadzające:
interakcje kowalencyjne (łączenie się z DNA, białkami i lipidami) i niekowalencyjne(powstawanie rodników tlenowych, zmniejszenie ilości glutationu, modyfikacje grup funkcyjnych enzymów)
uszkadzanie nerek poprzez hamowanie syntezy prostaglandyn, reakcje alergiczne, uszkodzenie kłębuszków
zmiany w protoonkogenach i genach supresorowych
w hepatocytach metabolit parocetamolu powstaly w reakcjach I fazy powoduje peroksydację lipidów oraz łączy się z białkami wywołując stres oksydacyjny, zwiększoną przepuszczalność błon, a na końcu śmierć komórki
Zagrożenia zdrowotne występujące w środowisku zamieszkania, nauki i pracy to zbyt niska lub wysoka temperatura, promieniowanie podczerwone, nadfioletowe, laserowe, złe oświetlenie, pole elektromagnetyczne, drgania mechaniczne, hałas, wibracja, metale ciężkie, pyły organiczne i nieorganiczne, gazy drażniące i duszące, rozpuszczalniki organiczne, pestycydy patogeny pochodzenia zwierzęcego i roślinnego.
NDS - najwyższe dopuszczalne stężenie - stężenie substancji szkodliwej, którego przekroczenie może spowodować zmiany w stanie zdrowia pracownika narażonego przez cały okres aktywności zawodowej.
NDN - Najwyższe Dopuszczalne Natężenie - najwyższe dopuszczalne natężenie fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia są ustalone jako wartości średnie, których oddziaływanie na człowieka nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.
Zdrowie społeczne:
higiena pracy - bezpieczeństwo i higiena pracy to ogół środków i urządzeń służących do stworzenia warunków pracy, eliminujących zagrożenie życia lub zdrowia zatrudnionych; usuwanie lub ograniczenie szkodliwości związanych z procesem i środowiskiem pracy (np. zagrożenie ze strony maszyn i urządzeń technicznych, szkodliwe gazy, pary i mgły, promieniowanie, hałas, wstrząsy).
BHP wiąże się z zapobieganiem wypadkom przy pracy, chorobom zawodowym i innym szkodliwym wpływom pracy na zdrowie. Do środków służących zapewnieniu bhp należą m.in. odpowiednie rozplanowanie i urządzenie pomieszczeń do pracy, udoskonalenie procesów wytwórczych, zapewnienie bezpieczeństwa technicznego (np. osłona przy maszynach), stosowanie odzieży ochronnej i sprzętu ochrony osobistej (np. maski, okulary), stosowanie odpowiedniego odżywiania, szkolenie w zakresie bezpiecznych metod pracy.
higiena pomieszczeń użytkowych - pracodawca jest zobowiązany zapewnić pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników. Należy zapewnić: odpowiednie oświetlenie naturalne i sztuczne, urządzenia utrzymujące odpowiednią temperaturę wewnętrzną w okresie ogrzewczym, odpowiednią (do rodzaju prowadzonych prac) wymianę powietrza, zabezpieczenie przed wilgocią, przed szkodliwymi wyziewami, gazami, pyłami i promieniowaniem oraz przed nadmiernymi stratami i zyskami ciepła, szkodliwymi przewiewami itp. Pomieszczenia pracy powinny być zabezpieczone przed uciążliwymi dźwiękami i drganiami, posiadać właściwą odporność ogniową oraz spełniać warunki do prawidłowej ewakuacji w razie pożaru lub innego niebezpieczeństwa.
higiena komunalna - zajmuje się zagadnieniami związanymi z ochroną zdrowia ludzi poprzez sprawowanie nadzoru nad warunkami higieny środowiska. W ramach bieżącego nadzoru sanitarnego kontrolowane są następujące elementy środowiska: woda przeznaczona do spożycia przez ludzi, odcinki wód powierzchniowych wykorzystywane dla ujmowania wody przeznaczonej do spożycia, woda w kąpieliskach oraz basenach kąpielowych, przestrzeganie przepisów określających wymagania higieniczne i zdrowotne dla obiektów i urządzeń użyteczności publicznej m.in.: zakładów opieki zdrowotnej, domów pomocy społecznej, hoteli, obiektów wczasowo-turystycznych, basenów kąpielowych, zakładów fryzjerskich i kosmetycznych, odnowy biologicznej i tatuażu, obiektów i środków transportu
higiena szkolna - szkoła powinna przyzwyczaić uczniów do dbania o higienę osobistą, nauczyć rozkładać swoje siły i racjonalnie gospodarować czasem przez umiejętne łączenie pracy z odpoczynkiem. Do zagadnień higieny szkolnej należą: jakość i stan budynków oraz boisk, odpowiednie oświetlenie, wyposażenie, temperatura i wilgotność, a także mechaniczne obciążenia, mogące doprowadzić do zniekształceń w postawie ciała. Przyczynami obciążeń jest siedzenie w ławkach, nie zawsze odpowiednio dobranych do wzrostu, noszenie książek w teczkach i niewłaściwe ubranie.
Bioterroryzm to zamierzone ataki przy użyciu czynników biologicznych, najczęściej wirusów lub bakterii. Przyczyny duże zainteresowania terrorystów bronią biologiczną: jest bardzo skuteczna (100kg przetrwalników wąglika uwolnionych nad Waszyngtonem może w sprzyjających warunkach zabić od 300 tys. do 3 milionów ludzi), prosta w produkcji a zarazem bardzo tania, można ją wyprodukować w stosunkowo krótkim czasie wykorzystując istniejące laboratoria i zakłady farmaceutyczne, ma szerokie spektrum zastosowań: od atakowania pojedynczych osób do osiągania celów socjoekonomicznych, atak przy użyciu czynników biologicznych jest trudno wykrywalny ponieważ są one bezwonne i niewidzialne. Pierwsze symptomy użycia tej broni pojawiają się najczęściej dopiero po paru dniach w postaci masowych zachorowań. Broń biologiczna jest łatwa w transmisji, której sprzyjają kontakty międzyludzkie, częste i dalekie podróże. Wysokiej zakaźności sprzyjają brak skutecznej ochrony profilaktycznej lub jej ograniczenie.
Zapobieganie:
I fazy = profilaktyka pierwotna - okres najwcześniejszy, w którym staramy się uprzedzić ewentualne pojawienie się choroby. Stosuje się wtedy działanie nieswoiste (umacnianie zdrowia porzez prowadzenie odpowiedniego trybu życia) i swoiste (dotyczy konkretnych stanów chorobowych, np. szczepienia, działania zapobiegające krzywicy)
II fazy = profilaktyka wtórna - dotyczy osób, u których rozwija się choroba lub istnieje bezpośrednie nią zagrożenie. Ma na celu wychwycenie wczesnych symptomów lub obecności istotnych czynników ryzyka, np. nadwaga z nadciśnienie tętniczym i wysokim poziomem cholesterolu upoważnia do uznania zagrożenia chorobą wieńcową.
III fazy - obejmuje działalność rehibilitacyją po zakończeniu choroby lub po jej ostrym okresie. Przyczynia się do usunięcia niepomyślnych następstw ograniczenia czynności ustroju.
Monitoring biologiczny - systematyczny pomiar stężeń substancji toksycznych lub ich metabolitów w tkankach, wydzielinach lub wydalinach, oddzielnie lub łącznie, mający na celu ocenę wielkości ryzyka przy przyjęciu za podstawę odpowiednich danych interpretacyjnych.
Wybrane choroby zakaźne:
metody zapobiegania - szczepienia. Szczepionki wprowadza się drogą pozajelitową, rzadziej doustną albo przez rozpylenie na błonę śluzową nosa. Dzieli się je na:
- zależnie od rodzaju antygenu za czyste, żywe (atenuowane, niepatogenne) i anatoksyny (otrzymywane z toksyn)
- zależnie od pochodzenia szczepionki - autoszczepionki i heteroszczepionki
- zależnie od drobnoustroju - bakteryjne, wirusowe, mieszane
- swoiste (przeciw określonemu zarazkowi) i nieswoiste (przeciw różnym drobnoustrojom)
- płynne i stałe
- monowalentne (1 antygen), poliwalentne, kombiwalentne (zawierają anatoksyny i zabite komórki)
Dzielimy je też na obowiązkowe i zalecane. Obowiązkowe to przeciw gruźlicy, WZW typu B, krztuścowi, błonicy, tężcowi, poliomyelitis, odrze i różyczce (dziewczynki).
Wirusowe zapalenie wątroby:
- szerzące się drogą parenteralną: typ B, C, D, G
- szerzące się drogą pokarmową: typ A i E
Cechy epidemiologiczne WZW typu B: szerzy się przez krew i płyny ustrojowe, okres wylęgania wynosi 3-26tygodni, szczególnie narażone są kobiety w wieku prokreacyjnym 20-40lat, 60% zakażeń występuje w placówkach służby zdrowia, wirus ten jest odporny na wiele środków dezynfekcyjnych i na gotowanie w temp. 100oC, często przebieg kliniczny ostry, częste występowanie objawów chorobowych (żółtaczka i objawy ogólne)
Cechy epidemiologiczne WZW typu C: szerzy się podobnie jak HBV, okres wylęgania 6-26tygodni, przebieg kliniczny łagodniejszy, rzadsze zachorowania objawowe, nosicielstwo u 50% zakażonych.
Oba zapalenia wątroby są chorobami zawodowymi pracowników służby zdrowia.
Gruźlica - objawy kliniczne występujące w przebiegu choroby to chudnięcie, gorączka, a w przypadku gruźlicy płucnej także długotrwały kaszel oraz (występujące coraz rzadziej) w zaawansowanej postaci odpluwanie plwociny z krwią. Na podstawie symptomów klinicznych nie można rozpoznać choroby, w przypadku gruźlicy płucnej nasuwają one tylko podejrzenie schorzenia. Podobnie diagnostyka radiologiczna (RTG klatki piersiowej) gruźlicy płuc nie może stanowić definitywnego rozpoznania (nie zawsze da się odróżnić obraz gruźlicy od podobnych zmian chorobowych w płucach). Przy stosowaniu prób tuberkulinowych należy wziąć pod uwagę występowanie wyników zarówno fałszywie dodatnich, jak i ujemnych. Ostatecznym potwierdzeniem rozpoznania gruźlicy jest diagnostyka mikrobiologiczna, np. preparat bezpośredni plwociny (BK) i hodowla na pożywkach. W ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby zachorowań na tę chorobę. Pierwotne objawy gruźlicy nie są mało charakterystyczne, podobne do objawów grypowych. Bardziej zaawansowana postać gruźlicy daje zmiany w płucach w postaci nacieków gruźliczych, widocznych na zdjęciach radiologicznych. Gruźlica może dotyczyć także kości, opon mózgowo-rdzeniowych, nerek oraz przewodu pokarmowego.
System opieki zdrowotnej w Polsce - zespół osób i instytucji mający za zadanie zapewnić opiekę zdrowotną ludności. Uczestników systemu można podzielić na następujące kategorie: świadczeniobiorców - czyli pacjentów, instytucję ubezpieczenia zdrowotnego pełniącą funkcję płatnika - czyli Narodowy Fundusz Zdrowia, świadczeniodawców: zakłady opieki zdrowotnej, które można podzielić ze względu na organ założycielski na publiczne (SPZOZ) oraz niepubliczne (NZOZ), praktyki lekarskie, lekarsko-dentystyczne, pielęgniarskie oraz położnych, apteki, innych świadczeniodawców, organy kontroli i nadzoru:
Państwową Inspekcję Sanitarną ("Sanepid"),
Inspekcję Farmaceutyczną,
wojewodów i działające przy nich wojewódzkie centra zdrowia publicznego oraz konsultantów wojewódzkich w poszczególnych specjalnościach medycznych,
Ministerstwo Zdrowia, które wytycza kierunki polityki zdrowotnej kraju oraz posiada uprawnienia kontrolne, a także działających przy nim konsultantów krajowych w poszczególnych specjalnościach medycznych.
Podstawowym ogniwem systemu jest lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, którym najczęściej jest lekarz specjalista medycyny rodzinnej. Odpowiedzialny jest on za leczenie oraz prowadzenie profilaktyki zdrowotnej zapisanych do niego pacjentów. W przypadku, gdy choroba pacjenta wymaga leczenia specjalistycznego, lekarz POZ wydaje skierowanie do poradni specjalistycznej lub szpitala.
Podstawą do uzyskania świadczeń zdrowotnych jest okazanie dokumentu ubezpieczenia zdrowotnego, którym mogą być m.in.: legitymacja ubezpieczeniowa, legitymacja ubezpieczeniowa dla członków rodziny pracownika,
legitymacja emeryta-rencisty.
Jednostki samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo) również mają duży udział w kształtowaniu systemu. Jako organ założycielski SPZOZ, jednostka samorządu terytorialnego:
tworzy, przekształca i likwiduje SPZOZ (w drodze uchwały),
nadaje statut SPZOZ,
nawiązuje z kierownikiem zakładu stosunek pracy,
deleguje przedstawiciela do rady społecznej zakładu,
udziela zakładowi dotacji na zadania określone,
sprawuje nadzór nad prowadzonymi przez siebie zakładami opieki zdrowotnej