1. Co odróżnia finanse publiczne od prywatnych?

1) finanse publiczne realizują się z udziałem podmiotów prawa publicznego (państwo, województwo, powiat, gmina), prywatni posiadacze nie mają na to wpływu. 2) stosunki finansowe oparte są na zasadzie władztwa i podporządkowania co polega na możliwości wiążącego kształtowania sytuacji prawnej podmiotu podporządkowanego przez pomiot nadrzędny. Wyjątek stanowią stosunki o charakterze pieniężnym oparte na zasadach prawa prywatnego, np. przyjęcie darowizny pieniężnej przez gminę. Władza publiczna dysponuje przymusem dla zapewnienia dochodów (podatki) 3) stosunki zaliczane do finansów publicznych związane są z realizacją interesu publicznego, nie prywatnego, indywidualnego. Cecha ta jednak w pewnych sytuacjach może charakteryzować również finanse prywatne, zorientowane na gromadzenie zysku np. finanse fundacji czy niektórych stowarzyszeń.4) równowaga finansów publicznych i przemieszczanie nie podlega prawom gospodarki rynkowej, natomiast równowaga finansów prywatnych jest przez nie kształtowana (popyt i podaż).5) skala finansów publicznych jest nieporównywalna ze skalą finansów prywatnych.

2. O czym mówi prawo Wagnera?

Wagner sformułował prawo stale rosnących potrzeb finansów. Uważał że wraz z rozwojem społecznym pojawia się problem realizacji coraz to nowych potrzeb, wzrost wydatków publicznych. Uważał że wydatki publiczne rosną szybciej niż prywatne i sam mechanizm nie jest w stanie zaspokoić potrzeb publicznych. Głosił, że system podatkowy powinien uwzględniać nie tylko interes podatnika, lecz także interes publiczny i możliwości interwencyjnego oddziaływania prze państwo na gospodarkę. Podatek powinien także jak najmniej szkodzić gospodarce, w miarę możności nie wyczerpywać zdolności podatkowej podatników. Ponadto system podatkowy powinien urzeczywistniać idę sprawiedliwości i równości podatkowej

3. Główne cechy finansów publicznych w teorii liberalnej i keynesowskiej.

Keynes wyszedł on z realistycznego założenia, że w rozwiniętej gospodarce rynkowej występuje zjawisko niedostatecznego popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego w stosunku do dużych możliwości podaży dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych. W tych warunkach deficyt budżetowy finansowany długiem publicznym może być źródłem dodatkowego popytu wpływającego korzystnie na wzrost dochodu narodowego. Liberalizm ekonomiczny był reakcją na lekceważenie przez państwo praw i interesów jednostki, przeciwko nadużyciom fiskalnym epoki feudalizm i epoki merkantylizmu. Katalog zasad podatkowych charakterystyczny dla tej koncepcji i do dnia dzisiejszego aktualnych sformował w XVIII w. Adam Smith. Postulował on by podatki były dla wszystkich równe (nie powinno być zatem przywilejów podatkowych- zwolnień i ulg podatkowych dla niektórych), pewne dla opodatkowanych podatników, dogodne dla nich i tanie w poborze.

4. Scharakteryzuj funkcje finansów publicznych.

Funkcje finansów publicznych wiążą się z ich istotą, a ta zaś z potrzebami społecznymi i koniecznością ich zaspokajania.

Funkcja alokacyjna- dot. rozmieszczenia czynników produkcji w różnych rodzajach działalności. W różnych regionach kraju dochody są zróżnicowane, alokacja jest więc potrzebna, aby rozsądnie rozdzielić finanse na poszczególne regiony. W finansach prywatnych nie ma problemów z alokacją, dokonuje się ona za pomocą mechanizmu transakcji. Funkcja redystrybucyjna- polega na gromadzeniu zasobów przez budżet państwa. Zasoby te mają charakter pieniężny i tożsamy, co oznacza że nie mogą istnieć bez siebie. Funkcję ta stanowią np. podatki. Funkcja regulacyjna (stabilizacyjna)- polega na oddziaływaniu za pomocą różnych instrumentów na globalny popyt w gospodarce w celu zapewnienia optymalnego wykorzystania potencjału ekonomicznego gospodarki. Stosowanie tych funkcji prowadzi do sprzeczności i nadmierne rozbudowanie jednej źle wpływa na drugą, pojawia się zatem konieczność stosowania złotego środka.

5. Co to jest deficyt i nadwyżka budżetowa oraz dług publiczny i akumulacja publiczna?

Dodatnia różnica między dochodami publicznymi powiększonymi o środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi, a wydatkami publicznymi ustalona dla okresu rozliczeniowego , stanowi nadwyżkę sektora finansów publicznych, zaś ujemna różnica jest deficytem finansów publicznych. Suma deficytu z wielu lat składa się na dług Skarbu Państwa. Deficyt może być pokryty: sprzedażą papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym, kredytem zaciągniętym w bankach, prywatyzacją majątku skarbu państwa. Przez państwowy dług publiczny rozumie się nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora. Obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z tytułów: wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne, zaciągniętych kredytów i pożyczek, przyjętych depozytów, wymagalnych zobowiązań jednostek budżetowych oraz wynikających z ustaw i orzeczeń sądu udzielonych poręczeń i gwarancji oraz innych tytułów.

6. Formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych.

Formy te charakteryzują się zróżnicowanym stopniem powiązania z budżetem, od bardzo ścisłych jak m to miejsce w przypadku państwowych jednostek administracyjnych posiadających status jednostki budżetowej do względnie luźnych. Ustawa o finansach publicznych przewiduje że mogą być to jedynie formy przewidziane w ustawie. Jednostka budżetowa- jest powoływana przez organ stanowiący, nie ma osobowości prawnej, jest jednostką organizacyjnie wyodrębnioną , mienie nie jest jej własnością. Na czele jednostki budżetowej stoi dyrektor, który w imieniu samorządu realizuje zadania i dba o finansowy wymiar. Pieniądze na realizację zadań pochodzą z budżetu, a wszystkie osiągnięte dochody JB. odprowadza do budżetu.(szkoły, domy dziecka, domy pomocy społecznej). Zakład budżetowy- różni się w sposób istotny od jednostki budżetowej autonomią gospodarki finansowej, jest jednostką która odpłatnie wykonuje określone zadania pokrywając w całości lub w części koszty swojej działalności z przychodów własnych. Podstawą gospodarki finansowej jest roczny plan finansowy, obejmujący przychody i wydatki stanowiące koszty działalności , oraz stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem. Rozlicza się z budżetem metodą netto, co oznacza że w wypadku gdy planowane dochody są większe niż planowane wydatki to nadwyżkę odprowadza się do budżetu. Kiedy sytuacja jest odwrotna otrzymuje on dotację z budżetu na pokrycie niedoboru. Łączne dotacje nie mogą przekroczyć 50% jego dochodów własnych (nie dot. dotacji inwestycyjnych). Gospodarstwo pomocnicze- jest wyodrębniona z jednostki budżetowej, pod względem organizacyjnym i finansowym, część jej podstawowej działalności lub działalność uboczna. Wyodrębnienie organizacyjne wyraża się w wyodrębnieniu majątkowym, posiadaniu odrębnej struktury organizacyjnej, oraz zorganizowanego zespołu pracowniczego. Wyodrębnienie finansowe wyraża się w posiadaniu własnego planu finansowego, oraz rachunku bankowego na który wpływają jego dochody i z którego może dokonywać wydatków do wysokości zgromadzonych zasobów. O utworzeniu, bądź likwidacji decyduje szef jednostki budżetowej za zgodą samorządu. Przychody nie powinny być mniejsze niż wydatki, rozlicza się z budżetem metodą netto (połowa zysku musi trafić do budżetu). Może otrzymywać dotacje przedmiotowe. Środki specjalne- są również formą działalności finansowej jednostki budżetowej, ich wyodrębnienie ogranicza się do sfery finansowej, czego wyrazem jest odrębny plan finansowy i rachunek bankowy. Mogą być tam gromadzone środki z tytułu spadków, zapisów, darowizn na rzecz jednostki budżetowej, odszkodowań, sprzedaży zapasów i inne. Środki specjalne przeznacza się na: cele wskazane w ustawie lub uchwale, wskazane przez darczyńcę lub spadkodawcę, remonty lub odtworzenie mienia uszkodzonego lub utraconego będącego w użytkowaniu jednostki budżetowej. Fundusze celowe- są (podobnie jak budżety) formami organizacji publicznych zasobów pieniężnych. Może działać jako osoba prawna, jest wówczas jednostką organizacyjną o określonych zadaniach, uzyskującą przychody z określonych źródeł i przeznaczającą zgromadzone zasoby pieniężne na cele do których realizacji został powołany. Może być tez formą nie tworzącą odrębnej struktury podmiotowej, wtedy zarządzać nim musi wskazany w ustawie organ państwowy. Przykłady: F. Geodezji i kartografii, F. Ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Inne- publiczne szkoły wyższe, agencje, instytucje kultury, SPZOZ, fundacje

7. Jakie cechy ma budżet państwa?

Jest to roczny plan finansowy obejmujący dochody i wydatki oraz przychody i rozchody; obejmuje dochody i wydatki zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, środków specjalnych i funduszy celowych. Dochody stanowią zasilenia o charakterze bezzwrotnym, przychody stanowią zasilenia o charakterze zwrotnym, rozchody stanowią spłaty zwrotnych zasileń, np. spłata kredytu. Budżet powinien zawierać: 1)określenie źródła pokrycia depozytów, na co zostaną przeznaczone nadwyżki budżetowe. 2)wieloletni program inwestycyjny 3)plany przychodów i rozchodów zakładów i jednostek budżetowych, środków specjalnych i funduszy celowych. 4)mogą się w nim znaleźć również upoważnienia dla zarządu do zaciągania długów i spłat zobowiązań. 5)powinien być określony zakres i kwota dotacji przedmiotowych. 6)dochody i wydatki związane z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej. 7)dochody i wydatki związane z realizacją zadań wspólnie z innymi samorządami. 8)mogą być upoważnienia dla zarządu do zaciągania kredytów i pożyczek ale takich które będą spłacane w tym samym roku. 9)upoważnienia do wykonywania zmian w budżecie.

8. Omów zasady budżetowe.

Postulaty formułowane do konstruktorów gospodarki terytorialnej, mają zapewnić prawidłowe działanie gospodarki budżetowej. Zasada jedności- jej aspekt formalny stanowi że budżet powinien być ujmowany w jednym dokumencie (treść i załączniki). Aspekt materialny postuluje aby wszystkie dochody razem wzięte przeznaczono na realizację wszystkich wydatków. Uprzedniości-stanowi że budżet powinien być uchwalony przed rozpoczęciem nowego roku, są jednak wyjątki. Nie można również dokonywać wydatków jeżeli nie są one ujęte w planie finansowym. Powszechności-dochody i wydatki budżetu powinny być całościowo w planach budżetowych bez ujmowania jakichkolwiek wartości. Jawności- podstawową zasadą jest obowiązek publicznego ujawniania planu finansowego. Jego treść powinna być czytelna dla każdego. Szczegółowości- jest rozpatrywana w 3 płaszczyznach: Rzeczowa (w budżecie dochody określane są wg. Źródeł ich uzyskania, a wydatki osobno wg celu ich przeznaczenia). Ilościowa (polega na ujęciu w budżecie dochodów w określonych kwotach). Czasowa (ujęte dochody i wydatki dotyczą 1 roku). Wymagalności- budżet uchwala się na podstawie obowiązujących ustaw i uchwał, nie można konstruować budżetu w oparciu o projekty ustaw. Równowagi budżetowej-postuluje konieczność dostosowania ogólnej kwoty wydatków do ogólnej kwoty dochodów. Gospodarności- znajduje odzwierciedlenie w ustawie, zobowiązuje do gospodarnego i oszczędnego wydawania pieniędzy publicznych z zachowaniem zasady uzyskania najlepszych efektów z danych nakładów w sposób umożliwiający terminową realizację działań

9. Procedura budżetowa. Etapy tworzenia budżetu. obieg budżetu.

Procedura budżetowa to całokształt prawnie określonych zasad postępowania z budżetem. Zasady te odnoszą się zarówno do działań których celem jest sporządzanie budżetu, tych związanych z jego wykonaniem, jak też tych które mają miejsce po upływie roku budżetowego i mają na celu ustalenie w jaki sposób został wykonany. Etapy tworzenia: planowanie: Zasady projektowania powinny być ujęte w ustawie, zgodnie z tym dochody publiczne powinny być gromadzone w sposób strumieniowy, natomiast wydatki w sposób celowy i w granicach ustalonych w budżecie. Przyjęcie zgłoszeń rozpoczyna proces projektów, planów finansowych , materiały planistyczne i opracowania są przedkładane przez dysponentów poszczególnych części ministrowi finansów. Części te wynikają z klasyfikacji, a dysponentami są ministrowie, wojewodowie, kierownicy urzędów centralnych. Minister finansów określa szczegółowe zasady w tzw. Nocie budżetowej, która zawiera plany rzeczowe, projekty planów w poszczególnych częściach i wzory formularzy. Dochody i wydatki należy rozpatrywać odrębnie niż wydatki na potrzeby bieżące i inwestycyjne. Do noty dołączone są również dochody i wydatki instytucji dla których minister finansów ani rząd nie mogą wprowadzać zmian, cięć np. Kancelaria Sejmu, Senatu, Prezydenta, NSA itp. Są pewne wydatki o charakterze sztywnym, które można przenosić na rok następny, większość jednak zadań nie jest wykonywana cyklicznie i do nich nie można stosować ekstrapolacji. Dochody i wydatki nie powinny być zaniżane ani zawyżane, ponieważ może to doprowadzić do utraty płynności. Przedkładanie i uchwalanie: projekt ustawy budżetowej do 30 września przedstawia się Parlamentowi, który ma 4 miesiące na uchwalenie budżetu, gdy nie zrobi tego w określonym czasie to Prezydent może skrócić jego kadencję. Szczegółowa regulacja działań organów państwowych w tym stadium znajduje się w przepisach prawa konstytucyjnego, dotyczącego trybu prac parlamentu oraz kompetencji Prezydenta RP w zakresie ustawodawstwa. Etap ten kończy publikacja ustawy budżetowej. Wykonywanie: Faza ta obejmuje czynności polegające na gromadzeniu dochodów i dokonywania wydatków zgodnie z obowiązującym planem budżetowym. Wykonawcami budżetu są przede wszystkim organy administracji rządowej oraz podległe nim państwowe jednostki administracyjne. Niektóre czynności w tej fazie procedury budżetowej leżą w gestii parlamentu co dotyczy szczególnie dokonywania zmian w obowiązującym budżecie oraz parlamentarnej kontroli procesu wykonywania budżetu w trakcie jego trwania. Faza kontroli: składa się z 2 stadiów. Pierwsze to sporządzanie przez organy administracji rządowej sprawozdania z budżetu, drugie natomiast to kontrola wykonania budżetu przez parlament, kończąca się udzieleniem rządowi absolutorium z wykonania budżetu

10. Definicja i funkcje podatków.

Podatkami określamy przymusowe świadczenia pieniężne, jego istota ekonomiczna polega na przejmowaniu części produktu krajowego brutto na potrzeby aparatu władzy publicznej w celu realizacji jego funkcji. Do najistotniejszych cech podatku zaliczyć możemy: przymusowy charakter, bezzwrotność, nieodpłatność, jednostronność ustalania, ogólny charakter, przewłaszczenie i charakter pieniężny. Funkcje podatków: 1)fiskalna, sprowadza się do tego, że stanowią one podstawowy rodzaj dochodów budżetowych, zabezpieczają pokrycie obciążeń publicznych i wydatków budżetowych. 2)społeczna , polega na wyborze systemu, umiejętności jego rozłożenia, wprowadzaniu ulg, aby zbyt nie obciążać podatnika. 3)stymulacyjna przejawia się w kształtowaniu określonych stawek podatkowych, oraz formułowaniu elementów konstrukcji podatków, takich jak ulgi i zwolnienia. Ma to na celu zarówno pobudzanie jak i hamowanie określonych procesów, czy dziedzin gospodarki. 4)informacyjna, obrazuje na stan ekonomiczny.

11. Zasady podatkowe.

Jako pierwszy zasady podatkowe sformułował Adam Smith, uważał on że podatki powinny być równe, pewne, tanie i dogodne. Według Adolfa Wagnera zasady podatkowe to zespół norm ułatwiających skonstruowanie dobrego systemu podatkowego. Zasada wydajności i taniości: postuluje aby ustawodawca sięgał do takich źródeł podatkowych które zapewnią wysokie dochody. Nie powinny być to podatki których ogólna wartość jest niska a koszt poboru wysoki, np. podatek od oszczędności. Zasada elastyczności: system podatkowy powinien reagować na zmieniającą się sytuację gospodarczą, ale powinien też reagować na sytuację materialną, np. możliwość stosowania progresywnych stawek przy podatku dochodowym. Zasada ta odnosi się również do reagowania na przebieg cyklu koniunkturalnego. Stałości i pewności: dzięki niej można planować racjonalne decyzje na przyszłość. Elementem zasady jest stosowany w prawie vocatio legis- czas potrzebny do wejścia w życie zmian podatkowych. Zasada nie naruszania majątku podatnika: podatnik powinien mieć możliwość pokrywania należności podatkowych z osiągniętych bieżących dochodów, aby płacenie podatków nie uszczuplało jego majątku. Powszechności: z obowiązku podatkowego nie można wyłączyć żadnych grup społecznych i podmiotów i nie tworzyć przywilejów. Dogodności: postuluje się aby pobór podatku odbywał się z uwzględnieniem warunków finansowych podatnika i charakteru działalności, np. aby podatek dochodowy pobierać po osiągnięciu dochodu. Równości: zgodnie z tą zasadą ciężary podatkowe powinny być rozłożone równo na podatników.

12. Klasyfikacja podatków.

Ze względu na przedmiot opodatkowania:

• Przychodowe- np. podatek rolny, leśny.

• Dochodowe- podstawą opodatkowania jest dochód, czyli różnica między przychodem a kosztem uzyskania przychodu.

• Majątkowe- od posiadanego majątku, od przyrostu majątku, od obrotu majątkiem.

• Podatki od wydatków (konsumpcyjne)- stanowią obciążenie dochodu podmiotu który ponosi wydatki, są wkalkulowane w cenę zakupu towaru lub usługi i ich faktyczny ciężar ponosi ostateczny nabywca.

Ze względu na stosunek podmiotu opodatkowania do źródła

• Podatki bezpośrednie- osiągnięty dochód pochodzi z opodatkowanego źródła np. przychodowe, majątkowe, dochodowe.

• Podatki pośrednie konstrukcja nie ma powiązania między źródłem opodatkowania, a jego przedmiotem np. podatek VAT.

Ze względu na podział dochodu pomiędzy państwo, a samorząd:

• Podatki stanowiące dochód budżetu państwa np. VAT, akcyza.

• Stanowiące dochód samorządów (lokalne) np. podatek od nieruchomości, środków transportu, od psów, opłaty lokalne.

• Wspólne - samorządy mają w nich pewien udział np. 30% w podatku od osób fizycznych, 5,5% w podatku od osób prawnych.

13. Co przedstawia krzywa Lorenza?

Krzywa ta przedstawia redystrybucyjne skutki działania podatków. Część ludności osiąga mniejsze dochody a część większe. Przy założeniu, że 100% ludności osiąga 100% dochodów (choć w praktyce nie ma takiej sytuacji), a 50% ludności osiąga 30% dochodów, system podatkowy powoduje że krzywa nierówności zbliża się do linii absolutnej równości. Rysunek:

14. Granice opodatkowania. Krzywa Laffera.

Jeżeli stawki podatkowe rosną, to rośnie również wartość dochodów podatkowych. Dzieje się tak do pewnej granicy, co przedstawia właśnie krzywa Laffera, po jej przekroczeniu wartość dochodów podatkowych zaczyna maleć. Krzywa ta opiera się na założeniu, że wpływy do budżetu zależą od dwóch wielkości: *podstawy opodatkowania, *wysokości stóp podatkowych. Wykres:

15. Cechy dobrego systemu podatkowego.

-systemy podatkowe zmierzają w kierunku wielości podatków, ale nie mogą być nadmiernie rozbudowane.

-powinno się sięgać do różnych podmiotów opodatkowania.

-w systemie podatkowym powinny funkcjonować zarówno podatki pośrednie jak i bezpośrednie.

-pośrednie są łatwiej przerzucalne, ale stanowią wydajne źródło dochodów.

-nadmierne dysproporcje podmiotów gospodarczych ogranicza się przez progresywne stawki podatkowe.

-równomierne obciążenie podmiotów realizuje się według ich zdolności dochodowej.

-ze względu na cykle koniunkturalne, stawki podatkowe powinny być tez regresywne.

-podatki powinno się uchwalać na szczeblu centralnym.

-jeżeli nie przekracza się górnych poziomów, zawsze łatwiej jest zwiększyć stawki podatków niż wprowadzić nowe.

-z psychologicznego punktu widzenia, łatwiej też jest zwiększyć obciążenia pośrednie, niż bezpośrednie.

16. Charakterystyka wydatków budżetowych

Wydatki dzielimy na: bieżące obejmują subwencje dla samorządów terytorialnych, partii politycznych, dotacje, wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczone, inne świadczenia na rzecz osób fizycznych, zakupy towarów i usług, inne wydatki. majątkowe- obejmują: w. na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego, w. inwestycyjne jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie inwestycji (budowy szkoły, internatu). na obsługę długu SP- obejmują wszelkie wydatki SP służące obsłudze jego długu. Wydatkami tymi będą więc min. Wydatki z tyt. % i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, % zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłat związanych z udzielonymi przez SP poręczeniami i gwarancjami.

*Wydatki budżetowe państwa przeznaczone na:- subwencję dla samorządów, - na realizację zadań z zakresu administracji rządowej ale i zadań własnych, - na dotacje związane z zadaniami określonymi w ustawie,- na współfinansowanie zadań ze środków zagranicznych.

*Wydatki wg kryterium funkcji:- w. klasyczne- tradycyjne finansowane przez państwo (obrona narodowa), -w. socjalne- wypłaty zasiłków dla bezrobotnych, świadczenia rentowe, emerytalne, w. ekonomiczne- stymulują rozwiązania gospodarki, tj. wszelkie formy dotacji do podmiotów gospodarczych. *Kryterium związane z wykorzystaniem PKB- w. realne (nabywcze)- wpływają bezpośrednio na konsumpcję, w. transferowe- nie przekładają się na konsumpcję, np. wynagrodzenie i dotacje dla samorządów i podmiotów, transfery wewnętrzne- dotacje i subwencje dla samorządów, transfery zewnętrzne- dotacje dla podmiotów gospodarczych. *Z pkt. widzenia elastyczności: w. sztywne- są określone ustawami, przepisami prawa, np. na obsługę długu, wynagrodzenia, związane ze strukturą administracji publicznej, w. zmienne- zależą od woli politycznej ustawodawcy parlamentu. *Podział wg kryterium szczebla wydatkowania: w. centralne (szczebel centralny), w. regionalne (województwa), w. lokalne (powiaty i gminy), *Podział wydatków wg kryterium formy (struktura wydatków): -w. budżetowe, -w. funduszowe, -w. pozabudżetowe.

17. Pułapka zadłużenia. Kryzys finansów publicznych.

Pułapka zadłużenia- wtedy, gdy duża część dochodów publicznych przeznaczona jest na obsługę zadłużenia (w 2000r. 12% na obsługę zadłużenia, tzw. wydatki jałowe). Po to aby spłacić kredyty, wykupić obligacje państwo zaciąga kredyty (koszty obsługi długu rosną). W pewnym momencie deficyt może wyrwać się spod kontroli. Władza publiczna nie może wtedy skutecznie posługiwać się instrumentami finansowymi i nie może wypełniać swojej funkcji. Wtedy albo podnosi podatki albo tnie się wydatki albo dalej się zadłuża.

Kryzys- nie dostosowanie wydatków do osiągniętych dochodów; nadmierność wydatków w stosunku do zdolności podatkowej gospodarki i społeczeństwa; nieracjonalny system wykorzystania dochodów publicznych.

18. Metody racjonalizacji wydatków publicznych.

Coraz większe są potrzeby i coraz większe wydatki, a zasoby są ograniczone. Trzeba dokonywać wyboru, które wydatki są ważniejsze . dzielimy je na dwa etapy:

1. etap planowania budżetu :

• metoda historyczna

• metoda popytowa - dochody dostosowane do potrzeb (jakie potrzeby i do tego ustala się system podatkowy)

• metoda potażowa - wydatki dostosowane do dochodów

• metoda ekspertów - fachowcy w danej branży na podstawie wiedzy określają wysokość wydatków w danej dziedzinie.

W ostatnich latach przyjmuje się metody polegające na ustalaniu i porównywaniu pewnych mierników:

metoda budżetów zadaniowych - na realizację zadań.

2) Na etapie wykonywania:

• wydatki realizowane powinny być w sposób celowy i oszczędny i jest cały system kontroli

• realizacja wydatków wcale nie musi być realizowana w sposób najtańszy. Z jednej strony racjonalnie a z drugiej optymalnie.

19. Scharakteryzuj narzędzia polityki fiskalnej.

1.Polityka fiskalna ma na celu dostarczyć budżetowi dochodów, zapewnić wzrost gospodarczy, ograniczyć bezrobocie, prowadzić walkę z inflacją, ograniczyć amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego.

2.Narzędzia polityki fiskalnej: narzędzia podatkowe, zasiłki dla bezrobotnych, wydatki związane z tworzeniem nowych miejsc pracy, finansowanie programu zmiany kwalifikacji zawodowych, wydatki na restrukturyzację poszczególnych branż, wydatki na rozwój drobnej przedsiębiorczości, wydatki na roboty publiczne i prace interwencyjne, deficyt budżetowy i państwowy dług publiczny. Wykorzystanie tych narzędzi nie jest proste, uzależnione jest od danej sytuacji społeczno-gospodarczej i przyjętej doktryny ekonomicznej.

3.Podstawy dobrej polityki fiskalnej: dobrze skonstruowany i rozwinięty system podatkowy(ułożenie proporcji między podatkami bezpośrednimi, a pośrednimi), skuteczny aparat skarbowy (zależy ile dochodów wpłynie do budżetu, wnioski - czy ciężary podatkowe są rozłożone sprawiedliwie), sprawne procedury legislacyjne, dobrze rozwinięte instytucje publiczne (proste, sprawne, obiektywne - wydawać środki w sposób oszczędny).

4. Cechy dobrej polityki fiskalnej: Istotą jest dążenie do zrównoważenia budżetu bez przeciążenia podatkowego, bez inflacji, bez przeciążenia finansowego w innej formie.

-racjonalny fiskalizm (nieracjonalny powoduje spadek oszczędności i spadek inwestycji, prowadzi do bezrobocia, nie można przekroczyć górnych granic opodatkowania - krzywa Laffera,), - umiejętność łączenia celów fiskalnych z celami poza fiskalnymi, - stabilność polityki fiskalnej (stabilność ważniejsza niż wysokość stawki podatkowej.

5. Mierniki fiskalizmu: zakres ingerencji systemu finansów publicznych w produkt krajowy brutto, stopy pokrycia wydatków publicznych z dochodów, progresywność stawek podatkowych, różnice między nominalną a efektywną stopą podatkową, zakres występowania tzw. Szarej strefy w gospodarce.

20. Omów instrumenty polityki monetarnej.

Są w rękach banku centralnego -NBP

1.Polityka monetarna - odpowiedzialna jest za obronę wartości pieniądza, regulowanie podaży pieniądza krajowego, zachowanie bezpieczeństwa walutowego kraju wobec zagranicy.

2. Instrumenty NBP polityki monetarnej: emisja pieniądza gotówkowego, tworzenie centralnego pieniądza rezerwowego NBP (zmusza banki komercyjne do lokowania środków pieniężnych w banku centralnym oraz udzielania kredytów bankom komercyjnym), skup i sprzedaż walut obcych, ustalanie kursów walut obcych, przeprowadzanie operacji otwartego rynku - skup i sprzedaż papierów skarbowych bankom komercyjnym po to aby zwiększyć lub zmniejszyć zasoby pieniądza centralnego, obowiązek utrzymania rezerw pieniężnych przez banki komercyjne, ustalanie stóp % - kredytu lombardowe i dyskontowe.

21. Metody zabezpieczenia społecznego i finanse ubezpieczeń społecznych

Metody zabezp. społecznego.: zabezpieczenie społeczne- to ogół urządzeń i instytucji zapewniających człowiekowi ochronę przed niedostatkiem. * Technika ubezpieczeniowa- wiążę się z istnieniem ubezp. społecznych. Składka ma charakter powszechny dla pracowników najemnych, specjalne gwarancje państwa, ogół ubezpieczeń: - wspólnota ubezpieczeniowa, - wspólnota ryzyka, - fundusze ubezpieczeniowe- są one różne ale alternatywne. Kapitalizacja składki z udziałem państwa, świadczenie niezależne od sytuacji materialnej; zasada non profit- nie mają charakteru zarobkowego. * Technika zaopatrzeniowa- odnosi się do wszystkich obywateli; świadczenie z budżetu państwa; środki gromadzone w formie podatku: - kryterium zasługi- obejmuje część obywateli (urzędnicy, policja, wojsko, sędziowie- sfera budżetowa), - kryterium powszechne- ogół obywateli poziom świadczeń związany z kosztami utrzymania, świadczenia na poziomie minimum socjalnego. * Technika opiekuńcza- uznaniowość ile, komu, decyduje organ administracji. Nie jest prawem podmiotowym, nie ma charakteru roszczeniowego z samorządów lokalnych (fundusze i stowarzyszenia charytatywne). Finanse ubezpieczeń społecznych - ubezpieczenia społ. uzyskały swoistą odrębność od fin. Publicznych ale są powiązane, bo systematycznie związane na zapotrzebowanie na świadczenia decyduje o tym powszechność, swoisty przymus jak w podatkach. Państwo występuje jako gwarant, dofinansowuje te instytucje, broni przed hazardem moralnym tj. przed nieopłaceniem składek.

22. Zasady obrotu dewizowego

1. zasada swobody posiadania i obrotu wartościami dewizowymi (Ustawa Prawo Dewizowe deklaruje nienaruszalność własności wartości dewizowych, oznacza to również swobodę posiadania wartości dewizowych. Zasadą jest także swoboda dokonywania obrotu dewizowego, rezydenci i nierezydenci mogą dokonywać obrotu dewizowego z zastrzeżeniem ograniczeń określonych w przepisach ustawy). 2)zasada sprowadzania z zagranicy zagranicznych środków płatniczych (rezydenci są zobowiązani zapewnić niezwłoczny transfer z zagranicy posiadanych wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych, z wyłączeniem środków zgromadzonych przez rezydentów będących osobami fizycznymi na rachunkach bankowych posiadanych w czasie pobytu za granicą.). 3)zasada pośrednictwa banków w obrocie dewizowym (rezydenci dokonujący obrotu dewizowego zobowiązani są przy dokonywaniu transferu, korzystać z pośrednictwa banków których uprawnienia obejmują takie pośrednictwo, z pewnymi wyjątkami).4)zasada ustalania w obrocie z zagranicą zapłaty w walucie polskiej lub w walutach wymienialnych (zobowiązania pieniężne w obrocie dewizowym z zagranicą mogą być wyrażane wyłącznie w walucie polskiej lub w walutach wymienialnych. Podobnie jak płatności w ramach obrotu dewizowego z zagranicą mogą być wykonywane wyłącznie w krajowych środkach płatniczych, lub w walutach wymienialnych, bądź w dewizach płatnych w takich walutach). 5)zasada kontrolowanego wypływu wartości dewizowych za granicę (regulacja prawna ustala pewne ograniczenia transferu za granicę wartości dewizowych. Szerokie zastosowanie znajdują tu zezwolenia dewizowe będące formą kontroli wypływu wartości dewizowych z kraju).

23. Ustrój pieniężny państwa i kursy walut obcych

Ustrój pieniężny państwa-regulacje prawne określające zasady ustroju pieniężnego w państwie postrzegane są zazwyczaj jako odrębny zespół norm prawa finansowego, nazywany prawem walutowym. Prawo walutowe określa ustrój pieniężny państwa, a przede wszystkim to, jakie jednostki pieniężne dopuszczone są do obiegu (pieniądz gotówkowy) bądź stanowią miarę pieniądza bezgotówkowego, jaki ma być ewentualny parytet jednostki pieniężnej, oraz jej kurs wobec walut innych państw. Trzon przepisów składających się na polskie prawo walutowe zawarty jest w Rozdziale 5 ustawy o NBP, zatytułowanym- Emisja znaków pieniężnych. Art. 31 ustawy stanowi że znakami pieniężnymi Rzeczpospolitej Polskiej są banknoty i monety opiewające na złote i grosze, są one prawnymi środkami płatniczymi w Polsce. Realizacja przywileju płatniczego w Polsce powierzona została NBP. Realizacja uprawnień emisyjnych NBP leży w gestii Prezesa NBP, który może również wycofać z obiegu określone znaki pieniężne. Wycofanie ma miejsce zazwyczaj z 3 powodów: względy techniczno- estetyczne, względy polityczne ( np. chęć wycofania z obiegu znaków ozdobionych wizerunkami postaci historycznych reprezentujących wartości obce siłom politycznym znajdującym się u władzy), denominacja, czyli zmiana ustroju pieniężnego państwa. Fałszywe znaki pieniężne podlegają zatrzymaniu bez prawa do zwrotu równowartości. Kursy walut obcych- międzynarodowe stosunki gospodarcze wymagają wymiany walut poszczególnych krajów, w celu użycia ich w innych krajach. Ta wymiana dokonuje się w drodze kupna waluty obcej za walutę krajową i odwrotnie, sprzedaży waluty obcej w celu uzyskania waluty krajowej. Każda waluta obca ma więc określoną cenę w walucie krajowej. Cena waluty obcej, wyrażona w pieniądzu krajowym nazywana jest kursem walutowym. Kursy walutowe mogą być kursami rynkowymi, gdy ich wysokość kształtuje się pod wpływem popytu i podaży, bądź kursami urzędowymi ustalanymi przez państwo. W Polsce kurs złotego w stosunku do walut obcych ustala NBP.

24. Administracja finansów publicznych i kontrola finansowa

Funkcją adm. fin. publicznych- jest realizowanie zadań państwa lub samorządu terytorialnego w dziedzinie gromadzenia i wydatkowania publicznych śr. pieniężnych. Określenie adm. fin. publ jest pojęciem zbiorczym stosowanym dla ujęcia różnych osób i jednostek organizacyjnych, których zadanie polega na realizacji funkcji adm. w sferze fin. publ. Ad. fin. publ. jest więc fragmentem adm. publ. ta zaś wyznacza jej miejsce w strukturze organów państwa i samorządu terytorialnego. Zadania Ministra Finansów: - należy do niego inicjowanie polityki państwa w zakresie fin. publ. j jej realizacja oraz zapewnienie gospodarowania publicznymi śr. finansowymi.: A. w rozumieniu dział. budżetu obejmują: *opracowanie budżetu państwa, wykonywania budżetu państwa, kontroli realizacji budżetu państwa, przygotowania sprawozdań z wykonania budżetu państwa oraz nadzoru nad działalnością organów orzekających w sprawach o naruszeniu dyscypliny budżetów ; * systemu finansowania: samorządu terytorialnego, sfery budżetowej, bezpieczeństwa państwa; *wynikające z zarządzania długiem publicznym. B. dział. fin. publ. obejmują: *realizację dochodów z wydatków i opłat, *koordynowanie i organizowanie współpracy finansowej, kredytowej i płatniczej z zagranicą, *realizację przepisów dotyczących ceł, *finansowanie jedn. realizujących zadania objęte budżetem państwa i finansowanie samorządu terytorialnego, *dochodzenie należności skarbu państwa, *gry losowe i zakłady wzajemne, *rachunkowość, *prawo dewizowe, *bilans finansów sektora publicznego i prognozowanie bilansu płatniczego, *kontrolę skarbową, *ceny. C. Dział. instytucje finansowe: obejmują sprawy banków, zakładów ubezpieczeń, funduszy powierzonych i innych instytucji finansowych. Minister właściwy do spraw instytucji fin. wykonuje określone w odrębnych przepisach zadania w zakresie obrotu papierami wartościowymi oraz inicjuje politykę rządu dotyczącą rynku papierów wartościowych. Obszary zadań Ministra Finansów: *budżet państwa i budżet jednostek samorządu terytorialnego, *dochody budżetu (podatki, opłaty, cła), *dług publiczny, *kontrola i nadzór w sprawach dewizowych, *rachunkowość i sprawozdawczość finansowa, *kontrola skarbowa, *współpraca fin. z zagranicą, *dyscyplina fin. publ., *nadzór właścicielski nad bankami państwowymi, *współpraca z samorządami zawodowymi.

Minister finansów- *pełni funkcje analityczne- musi dysponować analizami i ocenami dotyczącymi funkcjonowania fin. publ. i obiegu pieniężnego, ponieważ inaczej nie może zadanie realizować w dziedzinie fin, i gospodarki, *jest projektodawcą polityki finansowej państwa, *wykonuje działania planistyczne, kojarzy się je zwykle z planowaniem budżetowym, *prowadzi aktywność legislacyjną- obejmuje ona różne formy począwszy od opracowania rządowych projektów ustaw i rozporządzeń rady ministrów poprzez opiniowanie projektów aktów normatywnych powodujących skutki finansowe dla budżetu państwa po wydawanie aktów wykonawczych. Kontrola finansowa: zespół czynności dotyczących zjawisk fin. Polegających na ustaleniu stanu rzeczywistego i ustaleniu stanu obowiązującego porównaniu jednego z drugim i wyjaśnieniu przyczyn ewentualnych niezgodności. Rodzaje kontroli: *wstępna i następna- moment dokonywania kontroli, *faktyczna i dokumentalna, *merytoryczna i formalna, *kameralna i wykonywana na miejscu, * pełna, odcinkowa, całkowita, wyrywkowa, ciągła lub doraźna, *planowa i pozaplanowa, *funkcjonalna i instytucjonalna, *społeczna i zawodowa. System kontroli finansowej: kontrola parlamentarna lub przez organ stanowiący lub prezydenta RP, *kontrola finansowa NIK- kontrola skarbowa, *kontrola podatkowa, *kontrola dewizowa, *k. Celna, *k. Prokuratorska, *k. Sądowa, *rzecznik praw obywatelskich, *k. finans. przez RIO, *k. Wewnętrzna (komisje rewizyjne(. Kontrola skarbowa ma na celu sprawdzenie rzetelności deklaracji podatkowych, obliczenia podstaw opodatkowania i samego podatku, prawidłowego naliczenia i pobierania innych należności budżetowych, wykorzystanie dotacji i wyszukanie nieujawnionych źródeł przychodów.

25. Dyscyplina finansów publicznych

pojęcie dyscypliny FP nie zostało w ustawie o FP zdefiniowane. Zamiast tego ustawodawca zawarł w niej enumeratywne, kazuistyczne (a tym samym dość obszerne) wyliczenie czynników które uznawane są za naruszenie dyscypliny FP, oraz wyliczenie katalogu osób które mogą ponosić odpowiedzialność za naruszenie. Jako czyny będące naruszeniem DFP można wymienić :-zaniechanie ustalania należności Skarbu P, jednostki samorządu terytorialnego, lub innej jednostki sektora finansów publicznych a także pobranie ustalenie i dochodzenie jej w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia oraz nie zgodne z przepisami jej umorzenie lub dopuszczenie do przedawnienia.-przekroczenie zakresu upoważnienia do dokonywania wydatków ze środków publicznych. -niezgodne z przeznaczeniem wykorzystanie środków funduszu celowego. -przekroczenie zakresu upoważnienia do zaciągania zobowiązań obciążających budżet. -naruszenie zasad udzielania dotacji z budżetu. -przeznaczenie dochodów uzyskiwanych przez jednostkę budżetową na wydatki ponoszone przez nią.

26. Przesłanki tworzenia samorządów terytorialnych, cechy, ogólne źródła finansowania zadań lokalnych

Tworzenie, cel: Samorząd został powołany do realizacji zadań publicznych. W przypadku gmin działalność gospodarcza może być prowadzona jeżeli usługi mają charakter użyteczności publicznej. Cechy: *kontrola i nadzór ze strony organizacji administracji publicznej, *szczególny podział zaspokajanych potrzeb nie ma substytutów, *konieczność zapewnienia ciągłości, *wyłączność lub dominacja na rynku tzw. monopol naturalny, nie ma ekonomicznego uzasadnienia aby funkcjonowały 2 podmioty w danej branży, *infrastrukturalny charakter i cel działalności, *zysk ma charakter drugorzędny- często występuje działalność non profit. Źródła finansowania zadań lokalnych: *dochody własne osiągane z tzw. Podatków lokalnych ze sprzedaży mienia, dzierżawy mienia, odsetki od rachunku bankowego, *transfery z śr. budżetu państwa- udziały samorządu w podatkach państwowych, subwencje i dotacje (ma charakter uznaniowy).

27. Podział zadań i kompetencji między państwo i samorządy terytorialne. Zadania własne, zlecone i z zakresu administracji rządowej.

Podział zadań i kompetencji: I. Wg kręgu działań administracji: A. wszystkich obywateli- powszechne, B. jednostek organizacji podmiotów gosp. , C. jednostek organizacji podmiotów gosp. podmiotów prawa publ. ; II. Wg sposobu lub podmiotu działania administracji publicznej: A. administracja świadcząca- realizuje usługi o charakterze nieodpłatnym, B. administracja orzecznicza- wydawanie decyzji, C. tworzenie przepisów norm standardów (dla adm. rządowej), D. charakter organizatorski- niewładcze metody funkcjonowania adm. (dla samorządu wojewódzkiego), E. policja administracyjna (służby, inspekcja, straż). III. Wg zadań: A. zadania własne samorządów- przypisane w przepisach, B. zadania adm. rządowej- przez samorząd realizowane w imieniu państwa wg tych samych reguł standardów. Na szczeblu lokalnym (gmina, powiat): *zadania o charakterze powszechnym, *zadania o charakterze adm. świadczącej, *zadania o charakterze adm. orzeczonej . Gmina- zadania- komunalne: *planowanie przestrzenne, *ewidencja ludności, *zadania oświatowe, *ochrona zdrowia, *pomoc społeczna, *kultura. Powiat- wymienione w ustawie o samorządzie powiatowym takie, których gmina nie może realizować. Zadania własne sam. i zadania z zakresu adm. Rządowej: *zadania własne, * zadania zlecone- są o charakterze państwowym bo muszą być realizowane w całym państwie wg jednolitych kryteriów.

28. Zasady i terminy opracowywania, uchwalania i wykonywania budżetu jednostek samorządu terytorialnego.

Procedurę budżetową można podzielić na 4 etapy: 1. Opracowanie projektu budżetowego- prace nad budżetem rozpoczynają się latem roku poprzedniego. Radni powinni konsultować z wyborcami co może być priorytetem w przyszłym roku, co wziąć pod uwagę. Radni powinni ustalić zasady i priorytety budżetowe na przyszły rok- rezolucja budżetowa. Zarząd powinien wystąpić do jedn. org. Przekazać formularze, żeby mogli sporządzić materiały planistyczne do 25.10. Do 25.10 sam. Powinni być poinformowane prze wojewodów o planowanej wysokości dotacji, przez ministra fin. O planowanych wysokościach subwencji i udziałów w podatkach. Do 15.11. zarząd samorządu musi przyjąć projekt budżetu i musi go przedstawić do 15.11. radzie i regionalnej izbie rozrachunkowej. 2. Uchwalanie budżetu: Rada nie może bez zgody zarządu zmieniać budżetu aby wzrósł deficyt. Wnioski trafiają do komisji budżetowej, która je weryfikuje. Jest przedstawiony projekt budżetu odczytuje się opinię regionalnej izby rachunkowej, przedstawia się opinię komisji w tym komisji budżetowej, przedstawia się stanowisko rządu w sprawie opinii i wniosków traw dyskusja. 3. Wykonanie budżetu: w terminie 7 dni od uchwalenia ustawy przewodniczący zarządu powinien przedstawić budżet. W terminie 21 dni od podjęcia uchwały budżet, zarządu powinien przyjąć układ wykonawczy budżetu i przekazać jedn. Org. Informację o ostatnich kwotach dochodowych i wydatkach. W ciągu 21 dni powinni opracować plan finansowy zadań z okresu adm. rządowej. I innych zadań zleconych. Obowiązuje zasada wygaszania środków na koniec roku. Określa się termin do którego należy zrealizować wydatki.

29. Kontrola i nadzór nad lokalną gospodarką finansową

Kontrola i wykonywanie budżetu wraz z udzieleniem absolutorium należą do kompetencji rad gmin i powiatów oraz sejmików wojewódzkich. Nadzór nad legalnością samorządowej gospodarki finansowej należy do kompetencji regionalnych izb obrachunkowych (RIO) posiadających uprawnienia władcze. Od rozstrzygnięć nadzorczych RIO w sprawach finansowych samorząd może wnieść skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego .

Kontrola są to do czynienia z weryfikacją dokumentów następuje po wykonaniu zadań. Nadzór to podejmowanie szeregów innych czynności w stosunku do sam. Polegających na sprawdzeniu zgodności zachowań z określonymi standardami i spowodowaniu usunięcia stwierdzonych rozbieżności. Różnice między kontrolą a nadzorem: to uprawnienia do wydawania bieżących rozstrzygnięć w Polskiej Konstytucji przewidziano, że nadzór nad sam. Terytorialnym może się opierać tylko na kryterium zgodności z prawem- nadzór pod względem legalności. Organem nadzoru nad sam. są: premier, wojewoda, regionalne izby obrachunkowe (nadzór nad sprawozdaniami fin.), wojewoda i premier nad wszystkimi innymi. Przedmiot nadzoru to wszystkie uchwały organizacji stanowiących i w sprawach fin. Uchwał organów stanowiącego i wykonawczego. Uchwały są oceniane pod względem przestrzegania reguł prawnych i gdy zostały złamane w uchwale to te org. nadzoru mają prawo tą uchwałę uchylić. Jeżeli samorządy uważają , że mają rację to mogą rozstrzygnięcie nadzorcze zaskarżyć do naczelnego sądu adm. Org. nadzorcze mają prawo do żądania niezbędnych informacji i danych dotyczących org. i funkcjonowania sam. Mogą też uczestniczyć w posiedzeniach org. nadzorczych. Nie mogą nadużywać swych kompetencji, muszą się ograniczać do niezbędnego zakresu, musi uzasadniać niezbędność wymaganych informacji. Organy nadz. mają od utrzymania uchwały 30 dni na stwierdzenie ewentualnej nieważności. Uchwała niezgodna z prawem jest nie ważna. Stwierdzenie nieważności może odnosić się do całości lub części uchwały. Istotne naruszenie prawa jeśli jest stwierdzone przez RIO stwierdza nieważność całej uchwały. Najbardziej charakterystyczny środek to możliwość rozwiązania przez sejm org. samorządy . Może być zastosowane zawieszenie org. sam., jeśli nie ma nadziei na szybką poprawę w braku skuteczności realizacji zadań publicznych. Są sytuacje, że org. sam. nie realizują swych zadań- premier może ich zawiesić. Oprócz oceny uchwał RIO ma obowiązek opiniowania w sprawach kredytów pobieranych przez sam. Opinia może być wydana na wniosek samorządu. Poza nadzorem RIO mogą przeprowadzać kontrole, np. bieżące i kompleksowe. Kontrola bieżąca- to parę dni spędzonych w sam. terytorialnym i badanie oraz uczestniczenie w pracach organu. Kontrole kompleksowe- powinny być przeprowadzone raz na 4 lata w każdym sam. terytorialnym i powinna objąć całokształt zagadnień finansowych związanych z działalnością sam. Trwa około miesiąca. RIO kontroluje też realizację zobowiązań podatkowych (głównie w gminach). Kontroluje stosownie ust. o zamówieniach publicznych. Zasady kontroli kompleksowej: *uprawnienia kontrolerów: żądanie niezbędnych infor. dotyczących działalności kontrolowanych jednostek, wstęp na teren do pomieszczeń jednostki kontrolowanej, wgląd do dokumentów związanych z dysponowaniem śr. pieniężnymi, skontrolowanie stanu kasy, wgląd do dokumentacji związanej z majątkiem, wgląd do indywidualnej dokumentacji podatkowej, dostęp do danych osób dotyczących kwalifikacji i uposażenie pracowników samorządowych. *sporządzany jest protokół podpisany przez kontrolerów i po jakimś czasie kierowane do jednostki jest pismo dotyczące uwag.

---