RYSZARDO TOKARSKI SPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA
KONOTACJE-są to elementy fakultatywne znaczenia, które nie wchodzą do definicji słowa. Są to elementy słabiej naznaczone; nie definicyjne elementy znaczenia.
DEFINICJA KOGNITYWNA-pojecie utarte w danej kulturze. Pewne treści słowa są z nim związane, ale nie są treściami definicyjnymi. Def. Kognitywna pozwala nam pewniej opisać nasze wrażenia w danym przedmiocie.
KONOTACJE
JĘZYKOWE ENCYKLOPEDYCZNE TEKSTOWE
Elementy dodatkowe znaczenia, wszystko co łączymy z tym wyrazem
To utarta fraza w języku Nie ma potwierdzenia w języku.
Ma w nim potwierdzenie, np.
Frazeologizm liście spadają.
LEKSEM-znaczenie wyrazu. Jeśli wyraz jest jednoznaczny ma 1 leksem.
Każde słowo powinno być zdefiniowane przez słowa semantycznie proste.
JABŁKO-do przecinka cechy wspólne (genus proximum)
Po przecinku cechy rozróżniające (differentia specyfica)
Np. KRZESŁO - mebel, służący do siedzenia ma oparcie, jednoosobowe, bez poręczy.
DEF. STRUKTURALISTYCZNA- w niej należy podawać tylko cechy wystarczające I konieczne.
KONOTACJE JĘZYKOWE- LEKSYKALNE- mają poświadczenie w języku. Encyklopedyczne nie mają poświadczenia w języku.
GRANICE POLA ZNACZENIOWEGO
Pole jest systemem, a więc zhierarchizowanym polem wyrazów. Cechą wspólną pól znaczeniowych jest to, że elementem wiążącym wyrazy w grupę jest wspólny dla wszystkich komponent znaczeniowy.
POLE ZNACZENIOWE- grupa wyrazów powiązanych wspólnym znaczeniem, między którymi istnieją relacje semantyczne, dające w konsekwencji system zwarty I hierarchiczny.
W analizie granic pola najważniejsze są 2 sprawy:
- relatywizm I związana z nią arbitralności granic,
-możliwość ustalenia pełnej pojemności leksykalnej pola.
Arbitralność granic przejawia się w podstawowym dla pola znaczeniowego pytaniu:
JAKIE NAZWY SPEŁNIAJĄ SEMANTYCZNE WARUNKI XYZ?
ODP: JEST TO GRUPA WYRAZÓW WARUNKI TE SPEŁNIAJĄCE.
Aby otrzymany zbiór wyrazów mógł stanowić pole znaczeniowe, winna być przeprowadzona nie tylko
1-OPERACJA ONOMAZJOLOGICZNA-jakie jednostki należą do pola?
2-ANALIZA SEMANTYCZNA- jaka jest hierarchia I wzajemne stosunki między elementami grupy?
Czynnikiem pomagającym są semantyczne relacje między wyrazami: synonimia, nifonimia, komplementarność itp.
Miejsce, funkcja każdego wyrazu w polu wyznaczone jest przez sieć opozycji znaczeniowych.
ONOMAZJOLOGIA- jest operacją wyjściową dającą odpowiedzi na pytanie;
Jakie jednostki leksykalne winny być wzięte pod uwagę podczas tworzenia pól znaczeniowych?
Konotacje (zgusta)- wszystkie elementy znaczenia leksykalnego (leksykalnego wyjątkiem zakresu zastosowania wyrazu, które nie należą do desygnacji)
Konotacja semantyczna- jedna z treści składników wyrazu.
Komponenty znaczenia leksykalnego
Są zespołem cech kryterialnych, dystynktywnych, które służą do jednoznacznego I pełnego odróżnienia znaczenia 1 wyrazu od wszystkich innych (o ile nie występuje relacja synonimii)
KONOTACJA- obejmuje zbiór sadów, przekonań wyobrażeń na obiektywnej lub subiektywnej zasadzie przypisywanych wyrazom przez daną społeczność językową.
POLE WYRAZOWE NAZYWANE POLEM SYNONIMICZNYM
Wspólną cechą wszystkich teorii pola językowego jest założenie, że w każdym języku poszczególne jednostki leksykalne są nawzajem od siebie uzależnienione. Ze znaczenie każdej jednostki leksykalnej zależy od obecności innych jednostek. Dlatego nie można badać wyrazów bez uwzględnienia innych wyrazów.
POLE ZNACZENIOWE- wycinek słownictwa obejmujący wszystkie wyrazy danego języka, które oznaczają np. kolory
*pole pokrewieństw rodzinnych (ojciec, matka, siostra, syn)
*pole wartości (dobrze, źle, poprawnie)
*pole krajobrazu (wzgórza, pagórki, nizina)
*czasownikowe pole przygotowania jedzenia (gotować, piec, skrobać)
*pole poruszania się zwierząt (pływać, skakać, pełzać, biegać)
*przysłówkowe pole wyrazów oznaczających czas (dziś, jutro, pojutrze)
*przyimkowe pole stosunków przestrzennych (przestrzennych, na, obok, za)
POLA PARATAKTYCZNE- pola przym. Czasownikowe, przysłówkowe, przyimkowe. Ich cechą charakterystyczną jest to, że składają się na nie wyrazy będące częściami mowy. Teoria pól parataktycznych jest najstarszą I klasyczną wersją teorii pól wyrazowych. Tak ujęli ją Ipsen, Trier, Weisgarber.
Termin pole wyrazowe pochodzi od Teriera, który też wprowadził pojecie pola językowego- odnoszące się do większych niż pole wyrazowe wycinków słownictwa.
WG. TRIERA
POLA-są to żywe rzeczywistości językowe leżące między poszczególnymi słowami a całościami słownymi, rzeczywistości, które jako całości częściowe mają tę wspólną cechę ze słowem, że się łączą w większą całość ze słownictwem, zaś, że się dzielą na mniejsze części.
WG.WEISGERBERA
POLE WYRAZOWE- wycinek językowego, duchowego świata pośredniego, skonstruowany w organicznym rozczłonkowaniu całości współdziałającej grupy. Jeżeli pojedynczy środek wyrazowy jest punktem, w którym ujawniają się odciśnięte I zmagazynowane wyniki językowego otwierania świata, to POLE jest obrębem, wewnątrz którego realizuje się prowadząca do tego miejsca praca myśli.
POLE POJĘCIOWE- wprowadzone przez Rudskogera. Jest to wycinek pola semantycznego, który odpowiada jednemu ze słownikowych znaczeń danego wyrazu.
WEISGERBER- celem jego badań semantycznych (a raczej „treści językowych”) mieści się w ujawnieniu systemowości obrazu świata, wyrazu właściwego określonej wspólnie językowej. Ten obraz świata ustawiony w języku narodowym odpowiada systemowi leksykalnemu, którego częściami są poszczególne pola wyrazowe.
HARF
Każdy język jest obszernym systemem wzorów, różnym od innych, zawierających w sobie kulturowo ukorzenione formy I kategorie za pomocą, których jednostka nie tylko porozumiewa się, lecz także analizuje naturę spostrzega lub pomija typ pokrewieństw I zjawiska, kształtuje własny sposób rozumowania I buduje gmach własnej świadomości.
Wg. Niego znaczenie pojedyncze wyrazu jest mniej ważne niż naiwne wyobrażenia. Zdania a nie wyrazy są istotą mowy.
POLE SYNTAKTYCZNE - wprowadził Porzig. Możliwość łączenia się pewnych wyrazów ze względu na ich wartość semantyczną, z innymi określonymi wyrazami np. szczeka- pies, liże- językiem.
POLE- wg Blihlera- to punkt odniesienia (orientacja) procesu językowego, istotny zarówno dla nadawcy jak I odbiorcy każdego przekazu. Skuteczne użycie znaków językowych umożliwiają 2 pola:
*pole wskazania,
*pole symbolu.
POLE WSKAZANIA-odnosi się do konkretnej sytuacji, w której dochodzi do użycia danych środków językowych, a jego ważność ujawnia się w poprawnym rozumieniu takich wyrazów jak: tu, tam, na prawo, na lewo, z tym.
POLA SYMBOLU- opiera się na kontekście, sytuacja I kontekst stanowią 2 źródła, z których wypływa dokładna interpretacja językowego powiadomienia.
WG. DORNSEIFFA możliwe są 2 kierunki słownictwa:
*SEMAZJOLOGICZNY-od dźwięku wyrazowego do pojęcia wynikiem takiej procedury są słowniki alfabetyczne.
*ONOMAZJOLOGICZNY- od pojęcia do wyrażenia (wynikiem tej procedury są słowniki uporządkowane, np. działów znaczeniowo- rzeczowych.) Chodzi o ustalenie, jakich środków językowych używają różni ludzie, kiedy chcą wyrazić określone treści.
WG. GLINZA
Język naturalny nie jest systemem w pełnym tego słowa znaczeniu, ale że ma tylko niektóre elementy; niektóre cechy systemu. Jest SYSTEMATOIDEM.
KONCEPCJA DYFERENCJAŁU SEMANTYCZNEGO wg. Osłoda (psycholog). Wg niego znaczenia wyrazów nie da się ustalić, ani metodami lingwistycznymi, ani przez pytania typu:, co rozumiesz przez wyraz..?, Lecz tylko eksperymentalnie.
Technika dyferencjału semantycznego polega, na tym, że badany otrzymuje krąg, którego dwa bieguny oznaczone są wyrazami o przeciwnym znaczeniu. Znaczenie środków językowych jest znaczeniem złożonym- największą zdobyczą językoznawstwa ostatniego półwiecza.
ZBIGNIEWCEW-
Jednostki języka mają na poziomie fonologicznym- wyłącznie znaczenie funkcjonalne.
Na poziomie morfologicznym- znaczenie gramatyczne.
Na leksykalnym, któremu przysługują funkcje językowe, łączliwość szeregiem logicznym oraz przedmiotowym. Zbigniewcew wyłącza z tego trójwymiarowego schematu elementy ekspresywno - emocjonalne.
Możliwe są 2 różne podejścia do tych faktów językowych. Można opisywać to, co użytkownik języka ma do wyboru oraz to, co w konkretnej wypowiedzi wybrać.
W wymiarze funkcji językowych między rzeczownikiem czasownikiem np. przylot - przylecieć.
Miedzy rzeczownikiem przymiotnikiem np. wrona, wrony.
Przymiotnikiem I przysłówkiem np. czarny - czarno.
W wymiarze łączliwości logicznej: miedzy wyrażeniem oznaczającym pojęcie szersze, a wyrazem oznaczającym pojecie węższe, np. ptak- wrona.
W wymiarze łączliwości przedmiotowej: piękna jak anioł, jak sen, jak słońce.
TEORIE JĘZYKOZNAWCZE
1/ SAMO POJĘCIE POLA jako zespołu współwyznaczającego wartości należących do jego jednostek leksykalnych. Wychodzi się od Triera, Weisgerbera I ich kontynuatorów.
2/ Wprowadzając relację „idea podstawowa” a „środki używane do wyrażenia” nawiązuje do stanowiska Bally'ego.
3/ Zakładając, że istotą I źródłem różnic stylistycznych między tekstami są dające się wyrazić liczbowo różnice frekwencji elementów korzysta z propozycji teoretyczno- metodologicznych współczesnej stylistyki statystycznej.
POLE WYRAZOWE PARATAKTYCZNE
- jednolite pod względem części mowy I syntaktyczne- niejednolite pod względem, cz. mowy.
POLA WYRAZOWE PRZEDMIOTOWE, wydzielone na podstawie łączliwości z szeregiem przedmiotowym.
POLA WYRAZOWE SYNONIMICZNE- (stylistyczne)- mogą dzielić się na;
1-Parataktyczne
2-Syntaktyczne
Wyjaśnienie x mówi do y coś
X mówi bo chce coś wyrazić (intencje)
X wie, że y weźmie to pod uwagę
Usprawiedliwienie x mówi coś do y
X chce żeby y to wiedział I nie myślał źle o x
X wie, że y ma podstawy o myśleniu o nim źle.
BŁĘKITNA KREW -ktoś, kto ma szlachetne pochodzenie
Na jego podstawie zwrotu fraz. Błękitna krew postuluję dla leksemu krew konotację może być znakiem pochodzenia.
JAK WYDZIELAĆ POLE SEMANTYCZNE
1/ jest to bardzo trudne do ustalenia, bo:
*występuje wieloznaczność słów,
*ekspresywność języka (np. nazwy oceny niedostatecznej w szkole)
*korelacja cech (krzyżowanie) np. jeleń- zwierzę, ale I ktoś naiwny
POLE SEMANTYCZNE- schierarchizowany I uporządkowany zbiór wyrazów o wspólnym archisemie.
ARCHISEM- część definicji, która powtarza się na wszystkich definicjach wchodzących w skład zbioru.
Wyrazy w polu semantycznym są połączone różnymi relacjami;
SYNONIMIĄ: to samo znaczenie, inna nazwa np. gramofon- adapter.
ANONIMIĄ: wyrazy przeciwstawne np. dobro-zło.
HIPONIMIA: to, co niżej->krowa->zwierzę (dąży do włączenia nazwy do klasy semantycznie szerszej)
HIPERONIMIA: to, co wyżej tylko zwierzę->krowa
KONWERSJA: sytuacja, np. sprzedawania- kupowania
KOMPLEMENTARNOŚĆ- mąż + żona= małżeństwo. Mogą być tylko 2 wyrazy (elementy) dzień+ noc= doba
PARTYTYWNOŚĆ-część z całości np. tydzień składa się z 7 dni. Poniedziałek zostaje w stosunku partytywności do tygodnia.
KOHIPONIMY DLA HIPERONIMU DRÓB
DRÓB
KURA KACZKA INDYK
KOGUT KURA KURCZĘ
Kura męska kura żeńska
FRAZEOLOGIA
*ANDRZEJ MARIA LEWICKI
*ANNA PAJDZIŃSKA
FRAZEOLOGIA- gr. Phrasis- mówienie, logos- słowo, nauka.
1-dział językoznawstwa, leksykologii, który rejestruje utrwalone połączenia wyrazów-> zw. frazeologicznych(frazeologizmy)
2-zbiór zw. Frazeologicznych, występujących w danym języku, stylu lub badanym zb.tekstu.
Frazeologizmy to społecznie utrwalone połączenia wyrazów wykazujące nieregularność pod jakimś względem.
Ze względu na funkcje składniowe, do jakich poszczególne frazeologizmy są podstawowo przystosowane dzielimy je na:
*frazy,
*zwroty,
*wyrażenia rzeczownikowe
*wyrażenia określające
*wskaźniki frazeologiczne
FRAZY to zw. frazeologiczne używane podstawowo w funkcji zdania np. wyszło szydło z worka.
ZWROTY pełnią podstawową funkcję czasownika. Aby ukształtować zdanie, trzeba zwrot uzupełnić jakimś członem nominalnym, który określi, do kogo lub, do czego frazeologizm się odnosi. Np. ktoś zbija baki `ktoś próżnuje'
ZWIĄZEK FRAZEOLOGICZNY- jest to utrwalone połączenie wyrazów; co najmniej 2, nie jest sumą znaczeń. Bo suma znaczeń nie jest = znaczeniu całego frazeologizmu.
1.PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA FUNKCJĘ SKŁADNIOWĄ:
C)ZAMIAST RZECZOWNIKÓW NP. BIAŁY KRUK, KROPLE W MORZU POTRZEB
D)ZAMIAST RZECZOWNIKA, PRZYMIOTNIKA, PRZYSŁÓWKA pierwszy lepszy, jako tako
e)ZAMIAST SPÓJNIKÓW, PARTYKUŁ w związku z czymś, też mi coś, rzecz jasna, na podstawie czegoś.
2.PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA REGULARNOŚĆ
a)bardziej regularne idiomy;iść z kimś na udry, kłócić się, nie bez kozery, mieć istotne powody
b)mniej regularne frazesy:mieć sokoli wzrok, zdrowy jak ryba.
ŹRÓDŁA FRAZEOLOGIZMÓW:
*biblizmy,
*mitologia,
*codzienne doświadczenie
FRAZEMY- wszelkie utrwalone słowa, połączone wyrażenia np., poczta polska, płatki owsiane.
ŹRÓDŁA SYNONIMII LEKSYKALNEJ
Jest rzeczą interesująca, że właśnie w sferze leksyki eksperymentalnej najsilniej przejawia się jeden z najciekawszych procesów semantycznych PROCES ANALOGII SYNONIMICZNEJ, inaczej nazywany DERYWACJĄ SYNONIMICZNĄ lub SYNONIMICZNĄ IRRADIACJĄ.
Dzięki swemu nacechowaniu ekspresywnemu również jednostki frazeologiczne wchodzą łatwo w relację synonimii np. nauczyć kogoś rozumu- dać komuś nauczkę
Wyraz x o znaczeniu H rozwija znaczenie B. analogicznie wyraz Y także mający znaczenie H I będący synonimem X rozwija znaczenie B.
Rozwijanie się w wyrazie znaczeń przenośnych I związanych frazeologicznie jest jeszcze jednym źródłem SYNONIMII SEMANTYCZNIE DOKŁADNEJ.
Rzeczowniki, przymiotniki I przysłówki tworzą synonimy o tym samym rdzeniu, głównie za pomocą synonimicznych sufiksów słowotwórczych lub wariantów tematów, rzadziej drogą prefiksacji lub synonimiczności tematów.
RÓZNICE W ŁĄCZLIWOŚCI SYNONIMÓW.
Synonimy leksykalne mogą różnić się między sobą, nie tylko typami łączliwości, lecz także stopniem pokrywania się zakresów łączliwości. W każdym z 3 typów możliwe są:
Całkowite pokrywanie się łączliwości (rzadki I dalej nie rozpatrywany przypadek)
Zawieranie się zakresów łączliwości
Przecinanie się zakresów łączliwości
Całkowite wykluczenie się zakresów łączliwości
W sumie istnieje 3*4=12 typów różnic elementarnych pomiędzy synonimami leksykalnymi.
QUASI-SYNONIMY:
Quasi synonimy różnią się od dokładnych synonimów pierwsza cechą ( ich definicje składniowe mają dużą- w sensie terminologicznym- część wspólną, ale nie pokrywają się całkowicie) nie różnią się zaś cechą 2 I 3.
ODCIENIE ZNACZENIOWE
Są to niepokrywające się części podobnych znaczeń, nieznacznie od tego czy porównuje się różnice znaczenia wyrazu wieloznacznego czy 1 znaczenie kilku wyrazów quasi-synonimicznych.
POLE SEMANTYCZNE
Tworzy zbiór znaczeń, które maja przynajmniej 1 wspólny składnik semantyczny oraz wszystkie ich semy. Oraz inne pochodne, włączając wyrazy należące do innych części mowy. Np.; gorący, nagrzewać się
Pola semantyczne są klasami semantycznymi krzyżującymi się.
Sexowny - ktoś, kto jest pociągający, kokieteryjny.
Ryszard Tokarski SŁOWNICTWO JAKO REPREZENTACJA ŚWIATA
Znaczenie słowa to nie wierne odzwierciedlenie cech odpowiadającego obiektu, to świadome uwydatnienie jedynych jego cech a pomniejszenie czy wręcz wyeliminowanie innych.
Znaczenia słów staja się interpretacjami rzeczywistości. Interpretacja jako działanie subiektywne zakłada wielość możliwych spojrzeń na otaczający świat.
Obraz naukowy kształtowany jest przede wszystkim przez odniesienie do rzeczywistości, a przynajmniej do wiernego jej odtworzenia.
Obraz świata zawarty w języku ogólnym zwany niekiedy OBRAZEM NAIWNYM bądź POTOCZNYM, uwzględnia zarówno obiektywnie dane cechy rzeczywistości jak kulturowe uwarunkowania rządzące myśleniem I ocenami człowieka.
Obraz naukowy- jest wspólny dla ludzi mówiących różnymi językami I ewoluuje wraz z rozwojem różnorodnych dyscyplin nauki.
Obraz potoczny- jest utrwalony przez język ogólny I dlatego każdy język narodowy ma w sobie właściwy obraz świata. Wraz z rozwojem języka ewoluuje.
Semantyczne aspekty słownictwa danego języka zależą od;
Czynników zewnętrznych (uwarunkowanych rolami świata)
Czynników wewnętrznych (psychicznych I kulturowych)
Miejsce występowania
-borówka- rośnie w borze
Czas
-pierwiosnek, wiosnówka
Cechy kwiatu
-bławatek, złotokap
Kształt
-dzwonek, ostróżka
Właściwości liści
-miecznik, pióropusznik, strzałka
Właściwości owoców I nasion
-czarnuszka
-sercówka
-gorczyca
-dmuchawiec
Cechy łodygi lub korzenia
-krzawnik, mlecz
Właściwości użytkowe
-wymiotnica
ZNACZENIE SŁOWA: KATEGORYZACJA I WARTOŚCIOWANIE
Najprostszym semantycznym wykładnikiem podobieństwa łączącym wszystkie te nazwy, jest możliwość przypisania każdej z nich tej samej cechy BYCIE ROSLINĄ
Genus proximum
Differentia specyfica- cechy szczegółowe.
W procesie kategoryzacji sprawą podstawową jest nie tylko problem definicji, ale przede wszystkim pytanie o sposób ujmowania cech istotnych znaczeniu słowa. Jest to pytanie na ile sposób myślenia o świecie projektuje konkretny zestaw cech konkretnego wyrazu.
Poza KATEGORYZACJĄ znaczenie słowa może zawierać także elementy ocen wartościowania.
METAFORA I METONIMIA W SŁOWNIKU
Aby mógł zaistnieć proces metaforyczny użytkownik języka musi dostrzec jakieś podobieństwo między 2 różnymi elementami.]
METAFORA POETYCKA- cecha- dwutematyczność tj. orzekanie czegoś o temacie głównym za pośrednictwem tematu pomocniczego. Opisuje jakiś przedmiot czy zjawisko w sposób nowatorski, odkrywczy. Podstawowa funkcja- predykatywna- orzekająca.
METAFORA SŁOWNIKOWA- jednowyrazowa, pozbawiona dwutematycznosci. Nazywa przedmiot czy zjawisko. Funkcja indentyfikacyjna. Gdy zaistnieje zapotrzebowanie stworzenia nazwy dla jakiegoś nowego fragmentu rzeczywistości pozajęzykowej możemy posłużyć się:
1)NEOLOGIZM SŁOWOTWÓRCZY I FRAZEOLOGICZNY-jednostka zbudowana zgodnie z regułami gramatycznymi I semantycznymi języka z elementów już w języku istniejących.
2)ZAPOŻYCZENIA- przyjęcie nazwy z języka obcego I wprowadzenie jej do rodzimego systemu leksykalnego.
3)NEOSEMANTYZM- posłużenie się słowem już w języku istniejącym, nadając mu nowe znaczenie.
METONIMIA oparta jest na bardzo regularnych szeregach czasowej lub przestrzennej przyległości, styczności przedmiotów, zjawisk, czynności- „rezultat czynności” (zranienie, oparzenie)
POLE SEMANTYCZNE- uporządkowana grupa wyrazów powiązanych przynależnością do wspólnej kategorii znaczeniowej
JĘZYKOWY OBRAZ ŚWIATA- zbiór prawidłowości zawartych w kategorialnych związkach gramatycznych (leksykalnych, słowotwórczych, składniowych) oraz w semantycznych strukturach leksyki pokazujących swoiste dla danego języka sposoby widzenia poszczególnych składników świata.
La maguina - maszyna
La maguina fotografica - aparat fotograficzny
Kasztanowiec `drzewo liściaste, którego owoce to kasztany niejadalne lew'dziki
Odważny groźny duży
Definicja
Konotacje leksykalne - kasztanowe włosy
Derywat słowotwórczy
Def. Semantyczna
Związki frazeologiczne
Przysłowia, etymologie, typowe połączenia (konotacje) wyrazy synonimiczne, antonimy.
TOKARSKI DERYWACJA SEMANTYCZNA [W]
Krzesło `mebel do siedzenia z oparciem bez poręczy
Taboret ` mebel do siedzenia bez oparcia'
Stół ` mebel z blatem na 4 nogach, służący do spożywania;posiłków I picia
Szafa ` mebel z drzwiami służący do przechowywania ubrań.'
Fotel `mebel do siedzenia 1 os. Z oparciem z poręczami'
Kanapa' mebel do leżenia, siedzenia nie rozkłada się'
Wersalka' mebel do spania rozkłada się'
Meblościanka' mebel stojący przy ścianie, ozdobny, służący do przechowywania ubrań, książek.
Ława' mebel podobny do szafki'
Pufa' mebel służący do siedzenia, bez oparci, pokryty w całości materiałem'.
MEBLE
Pracy do siedzenia leżenia przechowywania
-stół -krzesło -łóżko -szafa
-krzesło -fotel -kanapa -półka
-pufa -naroże -segment
Spodnie- ubranie z nogawkami dla mężczyzn I kobiet
Spódnica- ubranie dla kobiet, od pasa różnej długości.
Czapka- forma nakrycia głowy, przeznaczona do noszenia w zimie
Szalik-ubranie okrywające szyję do noszenia w zimie
Rękawiczki- ubranie okrywające dłonie, wierzchnie
Kurtka- ubranie ochronne przed zimnem, ciepłe z rękawami na zamek
Skarpetki- ubranie okrywające stopy z materiału.
KLUCZ
Narzędzie do otwierania zamków
Znak otwierający zapis nutowy
żurawi
Do konserw- otwieracz
Francuski- narzędzie do przykręcania śrub
Do czyjegoś serca; otwiera tajemnice serca, umysłu
1i2 zw. Bezpośredni
1i3 zw. Bezpośredni (kształt)
1i4 zw. Bezpośredni (funkcja) ]
1i6 zw. Pośredni.
METODA POJĘCIOWA- to metoda, która dotyczy sposobu myślenia. Nie wyłącznie w planie formy.
OBRAZY MENTALNE- to metody pojęciowe.
Dlatego też metody pojęciowe są to obrazy mentalne, które wywołują rzesze słów.
METODA POJECIOWA- najogólniejsza metafora I najważniejsza
Środek stylistyczny--------------zamrożona-----------------norma (met. Zleksykalizowana)
(często powtarzana np. baranki chmur) typowe, nie zauważamy ich np. czas płynie
Predykatywna funkcja metafory- orzekająca
3 typy metafor pojęciowych:
1) met. Orientacyjna (przestrzenne)
Góra to dobrze- jestem podniesiony
Dół to źle- czuję się zdołowany
Przód- iść do przodu
Tył- zostać w tyle, ciągnąć się w ogonie
Naczelnik- I góra I przód -koherencja metaforyczna
Koherencja metaforyczna
Przestrzeń w języku jest zaksologizowana. Polega na łączeniu się 2 przestrzeni. Łączenie pozytywne+ pozytywne, negatywne+ negatywne. Wartościowanie musi być w 1 stronę.
Systematyczność metafor - góra to dobrze, ale I przód tez jest wartościowany pozytywnie.
Metaforyka strukturalna - gdy 2,3 zdania odnoszą się do tego samego pojęcia. Przenosi z 1 rzeczy strukturę na 2 rzeczy.
- zabrałeś mi czas
- czas płynie
- czas to pieniądz
- zaoszczędziłeś czasu
METAFORYKA POJĘCIOWA
m. strukturalna m. orientacyjna m. ontologiczna (ujmuje coś jako rzecz)
(wartościująca przestrzeń)
1.Zrzera go nienawiść (3) 1.t przedmiotu ruchomego
2.czas płynie (1) 2. t. pojemnika znaleźć się w kłopotach
3.Popadać w depresję (2) 3 t. istoty ożywionej (czas
4. otoczyli go troską (4) najlepszym lekarzem)
5. latka lecą (1) 4. t. przedmiotu wartościowego (złotko ty
6. święta nadchodzą (1) moje)
7. w przyszłym miesiącu (2) 5. t substancja (rzeka życia)
3 zdania o miłości na ten sam temat
Miłość zatruła mi życie. Chora miłość, chory z miłości, rozchorować się z miłości, ślepa miłość
Miłość jako podróż.
HIPOTEZA SEPIE WORTKA
Istnieje relatywizm kulturowy a w ślad za nim idzie relatywizm językowy.
Teza determinizmu językowego Humbolta
Nasze poznanie świata jest zależne od języka (jesteśmy zdeterminowani przez język)
Skonwencjonalizowanie- intersubiektywne (wspólne dla nadawcy I odbiorcy)
Nie jednostkowe.
Ta sama cecha musi pojawić się w różnych faktach językowych. Np. człowiek to mężczyzna
2 cel- semantycznie opisuje człowieka, w jaki sposób my myślimy o świecie.
Językowy obraz świata- ma 2 cele:, w jaki sposób język jest odtwarzany przez nas.
Definicja językowego obrazu świata- ogół skonwencjonalizowanych sądów zawartych w języku (mówią one o sposobach językowej rzeczywistości, jakie porządkowanie świata, kategoryzowanie świata, wartościowanie.
Język- zbiór elementów oraz reguł łączących te elementy (definicja strukturalistyczna)
Język- symboliczny przewodnik po kulturze - Sepir.
To kultura reguluje prawne, obyczajowe, wszystkie wytwory ludzkie. Ma 2 źródła relatywne
Niemiecka gramatyka treści
Wilhelm von Humbolt
Niewiasta- dorosły człowiek płci żeńskiej
Kobieta- dorosły człowiek płci żeńskiej
Kobieta- wyraz neutralny
Niewiasta- wyraz nacechowany emocjonalnie
Błonica- szkarlatyna identyczne znaczenie
Konik- skoczek
Hiponimia I synonimia- występuje w każdym języku naturalnym
Starzec- chłopak
ANTONIMIA- zbudowana z więcej niż dwóch element ów opiera się na gradacji cechy.
JĘZYKOWY OBRAZ ŚWIATA
Semantyka- zajmuje się znaczeniem wyrażeń językowych. Co znaczy I jak go opisywać.
Pole semantyczne
Pole skojarzeniowe
Pole morfosemantyczne (f I t) zdańmi nazwana przez morfologię, słowotwórstwo.
Pole patronimiczne (f)
Pole znaczeniowe (semantyczne)
POLE SEMANTYCZNE -zbiór wyrazów
-powiązane wspólnym znaczeniem
- uporządkowane zbiory wyrazów.
Np. barwy, to wspólny jest kolor.
Dźwięki, to wydawanie dźwięku
Uporządkowany- kategorie porządkujące.
CZŁOWIEK wiek
Dorosły niedorosły dziecko dziewczynka
Płeć niemowlę chłopiec
mężczyzna kobieta
(czł2) (niewiasta) dziewczyna
starzec staruszka JEST TO UPORZĄDKOWANY ZBIÓR.
chłopak
mężczyzna
HIPONIMIA- od wyrazu nadrzędnego do podrzędnego
Hiperonimia- od podrzędnego wyrazu do nadrzędnego.
Synonimia- kobieta (niewiasta)
Maja identyczne znaczenie leksykalne, ale różnią się zabarwieniem stylistycznym (konotacyjnym jako element fakultatywny).
Przykład ŻÓŁTY TRÓJKĄT str. Oznaczająca
Str. Oznaczana- uwaga zbliżasz się do strzeżonego przejazdu kolejowego.
Konik- str. Oznaczająca- ciąg liter k o n I k
Str.oznaczana- wyobrażenie zwierzęcia
Konik -- baran (p. znaczeniowe) podobne treści bo mają zwierze w definicji
Koniak (p. paronoimiczne) podobne formy, spaja 2 wyrazy
ETYMOLOGIA NAIWNA (LUDOWA)
Błędna interpretacja znaków językowych
Sandomierz - San do Wisły zmierza- błąd od Sandomierza
Częstochowa- od czestocha, często się chowa - błąd
Lipa - rymatura < emerytura
Reumatyzm
Język ekspresyjny
KOP.CIUSZEK- nazwa centrów handlowych
Pierścień- ze slangu studenckiego, kobieta o małych piersiach.
Wartość znaku zależy od relacji w polu językowym.
J.TRIER
Teza rozróżnienia związków syntaktycznych I paradygmatycznych. Paradygmatycznych obrębie wypowiedzenia pewne wyrazy stykają się na linii tekstu, na mocy reguł gramatycznych.
Związek syntagmat- związek miedzy wyrazem w tekście na mocy reguł składniowych np. pies szczeka. Istota paradygmatu jest podobieństwo.
1 relacja paradygmatyczna (istotą tej relacji jest podobieństwo
2 krzyżak Saussurerowski
4 etapy zależności
domek------konik---- koński, koniarz, konina
Drzewko (kojarzy się, asocjuje istnieje relacja podobieństwo- podobieństwo treści I formy)
Teza o dwustronności znaku.
Każdy znak przypomina kartkę papieru tak jak nie można sobie wyobrazić tylko 1 strony, tak znak też nie ma 1 strony, każdy znak musi mieć stronę oznaczającą I oznaczaną.
(forma) (treść)
Materialny przekaźnik znaku treść, jaką na mocy konwencji przypisuje się określonej str. Oznaczającej.
Podstawowym czynnikiem porządkowania świata jest Język. Każdy język etniczny ma swoją kategoryzację. Różne języki inaczej postrzegają świat.
Językowy byt pośredni
Językowy obraz świata
Duch języka
*1 rzeczywistość
Człowiek język, byt pośredni
-reguły, które pozwalają świat zrozumieć; można go poznać przez interpretację języka.
*2
Językowy obraz świata wynika z językowego bytu pośredniego. Są to poznawcze założenia, które rządzą naszym światem. Opis człowieka, systemów, które rządzą jego myśleniem. Antropologizacja- człowiek w języku eksponuje siebie.
Językowy obraz świata- to wynik językowego bytu pośredniego.
*3 jest to siła, która łączy użytkowników danej grupy językowej. Odróżnia tą grupę od innej.
Gramatyka treści- teoria Humbolta
Strukturalizm deSoussera
Teza o nieautonomiczności znaku językowego. Każdy znak znaczy tyle na ile pozwala mu system. Zależy od miejsca, jakie zajmuje w systemie.
Konotacje systemowe
Konotacje tekstowe
Znaczenie
Jedna z metod powstawania konotacji systemowych;
-jest derywacja słowotwórcza
np. chmura, chmurny (smutny)
- poprzez derywaty semantyczne
Kształt- ozdoba
Kształt- człowiek
- utarta metaforyka
Burza włosów- mnóstwo włosów w nieładzie.
-paremiologia- nauka o przysłowiach
Zjeść z nim beczkę soli.
POLE JĘZYKOWE [W]
Koncepcja pola jest młoda, pochodzi z 1 dekady XXw. Narodziła się w Niemczech, szerzej zaczęto o niej mówić w latach 50. Posiada 2 źródła:
Wilhelm von Humbolt- cały świat jest rzeczywistością zewnętrzną, nie jest przedmiotem opisu naukowego. Rzeczywistość wewnętrzna- jest to sposób, w jaki rozumiemy chaos zewnętrzny.
Alkoholik- człowiek chory
Wartościujemy nie wprost - wyrazy, które wartościują
Znaczenie- genus proximum (nadrzędna kategoria)
Diferentia specyfica
Stopień utrwalania cech semantycznych
Konotacje semantyczne = znaczenie leksykalne
Obligatoryjne- niezbędne
ZNACZENIE LEKSYKALNE- zespół cech niezbędnych; jest kategorią
KONOTACJA- cechy drugorzędne. Konotacja jest jaknitatywna- możliwa.
Znaczenie leksykalne- determinowane przez rzeczywistość. Wiedza wyrasta z wiedzy o świecie.
Konotacja- warunkowana kulturowo
ZNACZENIE LEKSYKALNE- nie może zawierać cech wewnętrznie sprzecznych.
Konotacja semantyczna- może zawierać cechy dodatnie I ujemne, np.
Pies- wierny jak pies
Pies- zły jak pies
Konotacja- ma otwartość semantyczną
Dobry- taki jak chce, aby był (Jadwiga Pudzynina)
2 pytania a lingwistyczna:
1 jak ludzie rozumieją pojęcie?
2, jakie są językowe metody wyrażania postawy wartościującej?
Intonacja, ironia- wyznaczniki syntaktyczne (trop językowy)
Wartościować możemy bezpośrednio lub pośrednio
Ładny- wartościuje, pozytywny pod względem wyglądu.
Perspektywy etyczne, moralne:
Dobry- zły
Moralny- niemoralny
Ładny- brzydki
Ocena pragmatyczna- dobry pod względem właściwości użytkowujących.
Użyteczny
Peryp. Hedonistyczna- nastawienie się na przyjemność
Przyjemny- nieprzyjemny
Śmieszny- nieśpieszny
Wartościowanie pośrednie:
Pijak, alkoholik- człowiek, który nałogowo pije alkohol- kategoryzacja. Są synonimami.
Aksjologiczne- pijak- negatywny
Ptaki fruwające, przyjazne ludziom
Potem drapieżne
Kaczka- zniewolone
Struś- nie latają
ROSH są lepsze I gorsze przykłady kategorii. Zalogowano 5 I 6 za radą kategorii matrycowej.
Różne kultury odmiennie postrzegają świat. Myślimy czasem matrycowo, a czasem prototypowo (racjonalność potoczna)
PROTOTYP- zbiór cech, które przypisywane są najlepszemu przykładowi- tak myślą lingwiści
Idealizowany model kognitywny
WARTOŚCIOWANIE- emocjonalny stosunek człowieka do rzeczywistości.
AKSJOLOGIA- nauka o wartościach
Aksjologia filozoficzna-, co to jest dobro? Piękno? Artyzm? sprawiedliwość? Nie ma miejsca na kompromisy.
Aksjologia lingwistyczna- jak człowiek rozumie dobro, piękno, sprawiedliwość?
Pojęcia relatywistyczne w stosunku do użytkownika języka.
1 3 2
Tego nie ma. Jest tylko 1 albo2
5- zasada- wszystkie egzemplarze kategorii mają jednakowy status. Np. stokrotka jest taka sama jak tulipan- rośliny.
6-zasada- granice kategorii. Jest zamknięta, granice są zawsze ostre.
(E.Rosch)
W latach 60 dwudziestego wieku pojawiło się nowe myślenie kategoryzacji związane z naciskiem.
Eleonory Rasch- psychologia kognitywna
Prototyp najlepszy (odcień czerwieni) przykład kategorii - ujęcie psychologiczne
Kategoryzacja prototypowa, dlaczego ten czerwony?
KATEGORYZACJA MATRYCOWA
1 zasada - odróżniania cech esencjalnych (istotnych) od drugorzędnych
np. tatuś- mężczyzna, który ma dziecko {I to wystarczy do zdefiniowania tatusia}
Cechy drugorzędne- nie służą rozróżnieniu np., I jest młody.
W procesie kategoryzacji biorą udział wyłącznie cechy esencjalne.
2 zasada- ma znaczenie cech słowa, składa się KOMUNIKACJA cech (łączenie elementów różnych np. x I zarazem y)
komunikacja
3 zasada- reguła BINARNOŚCI cech (dwuwartościowość)
kategoria 1- mężczyzna
kategoria 2 - nie mężczyzna
4 zasada- „ wyłącznego środka”
- nie ma kategorii przejściowych
Jest + albo - nie ma pośrednio. Model kategoryzacji dotyczy całych kręgów słownych.
III JAKI JEST PODSTAWOWY ELEMENT KATEGORYZACJI?
SŁONECZNIK- ROŚLINA TAKA../….
BŁAWATEK- ROŚLINA TAKA../…..
Genus proximum (rodzaj najbliższy) diferentia specyfica (różnica swoista)
Definicja- przez podobieństwa I różnice
Język- zaprowadza ład w świecie
1 zaleta- definiowanie jest istotą ludzkiego umysłu
2 zaleta- najlepszy sposób budowania nazw słownikowych
IV NA ILE JĘZYK JEST ZGODNY Z MYŚLENIEM O ŚWIECIE?
Kategoryzacja - wyznaczenie miejsca danego obiektu
4 pytania kategoryzacji:
1 gdzie szukać elementów kategoryzacji?
Strukturaliści- w semantyce, w języku
Kognitywiści- w głowie
Nie wykluczają się te poglądy.
ODP żadna odpowiedz nie jest dobra, kompromisu trzeba szukać najpierw języku, ale tam gdzie język jest bezradny to w głowie.
II czy kategoryzacji właściwe jest słowo, czy grupa słów?
ODP grupa słów. Model kategoryzacji jest wspólny dla całych grup słownych.
4 wyznaczniki- czas, miejsce, wygląd, funkcje (pola wyrazowe)
SŁONECZNIK- ROŚLINA OGRODOWA- M-SCE
Rośnie w lecie- czas
Ma kwiat, duży, okrągły z żółtymi płatkami- wygląd
Wytwarza ziarna (do jedzenia)- funkcja