Wokół definicji pojęcia ,,osoba niepełnosprawna” - doświadczenia europejskie
Uwagi wstępne
Obserwowane w ostatnich latach zmiany w koncepcjach dotyczących niepełnosprawności zmuszają do zrewidowania niektórych dotychczasowych definicji i uściślenia stosowanej terminologii. Coraz wyraźniej wyrażana jest potrzeba uwzględniania w większym niż dotąd stopniu kontekstu środowiskowego. Takie postulaty są zawarte, m.in. w wydanych w 1994 r. Standardowych zasadach wyrównywania szans osób niepełnosprawnych udostępnionych zainteresowanym instytucjom i organizacjom w naszym kraju przez Pełnomocnika ds. Osób Niepełnosprawnych. Sformułowane tam cele i zadania zostały następnie wykorzystane przez grupę ekspertów, w październiku 1994 r. w ramach Europejskiego Forum Niepełnosprawności (European Disability Forum). Debaty dotyczyły czterech głównych problemów: 1. europejskiej definicji niepełnosprawności, 2. eugeniki, bio-etyki i eutanazji, 3. niezależnego życia i 4. seksualności. Chcąc wyjść naprzeciw aktualnym przemianom dokonującym się w zakresie koncepcji niepełnosprawności, trzeba dokonać podstawowych ustaleń terminologicznych, co nie jest sprawą prostą i łatwą.
Ustalenia terminologiczne
Podejmowane próby posługiwania się jednoznacznymi i dobrze zdefiniowanymi określeniami napotykają na przeszkody i taki stan rzeczy jeszcze pogłębia trudności w porozumiewaniu się. W publikacjach z tego zakresu spotyka się wciąż zamiennie stosowane terminy handicap i disability. W tłumaczeniach na język polski oba terminy zastępuje się słowami "niepełnosprawność" lub "upośledzenie". Tymczasem takie stosowanie ich bywa przyczyną nieporozumień przed którymi warto się bronić. Susser i Watson (1971) brytyjscy socjolodzy medycyny dokonują, jak się wydaje, dość sensownego rozróżnienia w odniesieniu do trzech najczęściej w tej dziedzinie stosowanych terminów do których należą "uszkodzenie" - impairment, upośledzenie - disability i niepełnosprawność - handicap. Pierwszy z tych terminów - "uszkodzenie zawiera komponent organiczny o statycznym charakterze. Analogicznym terminem medycznym może być "schorzenie" - disease... Ograniczenie jakiejś funkcji odnosi się do terminu upośledzenie i analogicznym określeniem może być "brak zdrowia" - illness. Wreszcie niepełnosprawność - handicap ma wymiar społeczny odnosi się bowiem do relacji i ról jakie jednostka może pełnić w społeczeństwie. Wydaje się, że dobrze byłoby aby na drodze wzajemnych ustaleń, dokonanych w wielospecjalistycznym gronie czy też specjalnie w tym celu powołanej komisji, uzyskano wyjaśnienia ustalające jednoznaczne posługiwanie się tymi terminami.
Wydaje się, że takie ustalenia niezbędne na forum europejskim, powinny zostać podjęte w poszczególnych krajach podczas opracowywania dla celów legislacyjnych znaczenia poszczególnych terminów najczęściej występujących w tej dziedzinie. Należą do nich m.in. "rehabilitacja", "prewencja", "wyrównywanie szans", "niezależne życie", "jakość życia" i inne. W opracowywaniu tych definicji powinny brać udział osoby zaliczane do różnych grup niepełnosprawnych, a w przypadku osób z niepełnosprawnością intelektualną przedstawiciele ich rodzin. Dzięki udziałowi organizacji pozarządowych skupiających te osoby w 24 europejskich stowarzyszeniach, można było dokonać istotnych modyfikacji w dotychczasowych sformułowaniach dotyczących osób niepełnosprawnych.
Ogólne założenia europejskiej definicji osoby niepełnosprawnej
Należy podkreślić, że prace nad ogólną definicją osoby niepełnosprawnej stanowią zadanie, w którym powinny brać udział ludzie niepełnosprawni zainteresowani najżywotniej ich pomyślnym przebiegiem, lub ich rodziny. W tej dziedzinie społeczeństwa zwłaszcza o wyższym standardzie socjo - ekonomicznym wolą wyasygnować nawet pokaźne środki finansowe i pozbyć się odpowiedzialności za los grupy ludzi pokonujących z trudem bariery psychologiczne jakie przed nimi stoją.
Dotychczasowe definicje opracowane w ramach międzynarodowej klasyfikacji niepełnosprawności i upośledzeń jakie przyjęła Światowa Organizacja Zdrowia, nie są wystarczające ponieważ niedostatecznie wyjaśniają interakcje pomiędzy warunkami społecznymi, a oczekiwaniami i możliwościami jednostki.
Istnieje specyficzna zależność pomiędzy ogólną definicją osoby niepełnosprawnej, a definicjami szczegółowymi odnoszącymi się do rozmaitych grup klinicznych niepełnosprawności. W 1993 r. europejski program HELIOS II wyodrębnił 6 podstawowych sektorów niepełnosprawności (wzrokowa, słuchowa, ruchowa, umysłowe upośledzenie, sektor zdrowia psychicznego, oraz specyficzne medyczne uszkodzenia, upośledzenia i niepełnosprawności obejmujące 23 europejskie pozarządowe organizacje osób niepełnosprawnych). Definicja ogólna nie może pozostawać w sprzeczności z definicjami szczegółowymi, które określają kryteria oraz stopień nasilenia dysfunkcji, wyznaczając tym samym zakres świadczenia specjalistycznej pomocy. W definicjach szczegółowych zaś znajdują się klasyfikacje ułatwiające dostosowanie świadczonych usług do potrzeb i możliwości ich odbiorców. Definicje szczegółowe mogą wraz z postępem wiedzy i techniki ulegać dalszej rozbudowie. Łączy się to z rozszerzaniem zakresu i doskonaleniem wykrywalności, rozbudowywaniem technik diagnostycznych, coraz większymi możliwościami zabiegów chirurgicznych, zastosowaniem protetyki, z poradnictwem genetycznym.
Wraz z odkrywaniem nowych zespołów wad genetycznych lub pojawieniem się nowych schorzeń, jak np. AIDS, zarówno definicje poszczególnych rodzajów niepełnosprawności, jak i definicja ogólna mogą być wzbogacane o nowe elementy.
Rozwijanie modelu rehabilitacji opartego na lokalnej społeczności oraz promowanie działań mieszczących się w programach prewencji wtórnej, wyznaczają nowe perspektywy dla ogólnej definicji osoby niepełnosprawnej. W ostatnich latach obserwuje się w środowiskach osób z uszkodzeniami zmysłów tendencje do postrzegania siebie jako ludzi stanowiących mniejszość kulturową w społeczeństwie, domagającą się podobnych praw i przywilejów jak te, które należą się tego typu grupom społecznym. W skrajnych przypadkach, jak ma to miejsce w przypadku osób głuchych w USA, występują fakty odmowy przyjmowania świadczeń pieniężnych (rent) należnych osobom niepełnosprawnym, ponieważ nie chcą by je za takie uznawać. Pisze o tym szeroko w swej książce Harlan Lane (1996). Są to postawy wynikające z zaniedbań i deprecjacji wielu grup osób niepełnosprawnych, które pragną obecnie same decydować o swym losie prezentując bardzo często skrajne stanowiska, przeciwstawiające się powszechnym wyobrażeniom o ich statusie społecznym.
Rozszerzona definicja osoby niepełnosprawnej przedstawiona przez Europejskie Forum Niepełnosprawności w Parlamencie Europejskim w październiku 1994 roku
Przedstawiciele 24 europejskich i krajowych organizacji osób niepełnosprawnych zebrali się w Brukseli w dniach 17 i 18 października 1994 r. aby omówić podstawowe problemy dotyczące tej grupy ludzi w świetle Standardowych zasad wyrównywania szans osób niepełnosprawnych ogłoszonych przez ONZ. Był to zresztą wyraz jednego z głównych punktów zawartych w tej rezolucji, który mówi o rozbudzaniu świadomości społecznej, jako podstawowym zadaniu.
Stwierdzono wówczas, że międzynarodowa klasyfikacja Światowej Organizacji Zdrowia nie uwzględnia faktu jaki doświadczają osoby niepełnosprawne na samych sobie, a mianowicie, że niepełnosprawność wynika z interakcji pomiędzy uszkodzeniem a społeczeństwem tworzącym bariery wobec integracji i właściwego rozumienia problemów tych osób.
Przyjęto też, że nosiciele wirusa HIV oraz osoby chore na AIDS powinny zostać włączone do kategorii niepełnosprawnych. Doświadczenia będące ich udziałem, a dotyczące dyskryminacji i deprecjacji powinny zostać spożytkowane w działaniach na rzecz ludzi niepełnosprawnych.
A oto przyjęta przez wspomniane Forum definicja:
Osobą niepełnosprawną jest jednostka w pełni swych praw, znajdująca się w sytuacji upośledzającej ją na skutek barier środowiskowych, ekonomicznych i społecznych, których z powodu występujących u niej uszkodzeń nie może przezwyciężać w taki sposób jak inni ludzie. Bariery te zbyt często są zwiększane przez deprecjonujące postawy ze strony społeczeństwa.
Do zadań społeczeństwa należy eliminowanie, zmniejszanie lub kompensowanie tych barier aby każdej jednostce umożliwić korzystanie z dóbr publicznych jednocześnie respektując jej prawa i przywileje. Opowiadając się za przyjęciem rezolucji na temat praw człowieka, zebrani na sesji plenarnej przedstawiciele poszczególnych krajów nie wyrażają poparcia dla obecnej Klasyfikacji uszkodzeń, upośledzeń i niepełnosprawności opracowanej przez Światową Organizację Zdrowia. Wzywamy WHO do podjęcia dialogu z organizacjami osób niepełnosprawnych i przyjęcia nowej definicji, zgodnej z powyższą rezolucją.
Jest sprawą oczywistą, że postrzeganie statusu osoby niepełnosprawnej zależy od takich czynników, jak: wyznawane w danym społeczeństwie systemy wartości, wpływy kulturowe i status socjoekonomiczny danego kraju. Jeśli przez długi okres czasu trwała marginalizacja określonych grup społecznych, to zupełnie naturalną reakcją będą tendencje zmierzające do wzmacniania i utrwalania własnej tożsamości, odrębności kulturowej i społecznej. Osobnym, ale obszernie w wielu publikacjach omawianym zagadnieniem pozostaje tzw. duet zależności pomiędzy darczyńcą i darbiorcą, który odnieść można do wielu relacji osób niepełnosprawnych ze środowiskiem w jakim przyszło im żyć. W społeczeństwach, gdzie poziom wymagań stawianych przeciętnemu obywatelowi zwiększa się wskutek zachodzących przemian cywilizacyjnych lub transformacji ustrojowych, sytuacja osób należących do grup zależnych, jest szczególnie trudna.
Dlatego definicja europejska, dysponując mniej lub bardziej precyzyjnymi określeniami stara się ukazać przede wszystkim obowiązek świadczenia pomocy osobom, które mogą mieć trudności w samodzielnym jej uzyskiwaniu; wskazuje na to jak powinna być postrzegana jednostka mająca mniejsze od innych szanse zaspokajania swych podstawowych życiowych potrzeb.
Istniejące w społeczeństwie grupy mniejszościowe wyodrębnione na podstawie swych specyficznych cech wyzwalają postawy niechęci, a nawet odrzucenia, demonstrując stereotypowe uprzedzenia i tworząc podział na "swoich" i "obcych". Dyskryminację społeczną może pogłębiać i utrwalać niewłaściwa polityka oświatowa w której akceptuje się brak zainteresowania ze strony szkół masowych problematyką kształcenia i wychowania uczniów niepełnosprawnych. (Błeszyńska, 1996). Tworzenie definicji szczegółowych stanowi dość trudne i złożone zadanie, w którym ujawnia się tendencja do porządkowania faktów zgodnie z powszechnie akceptowanymi danymi klinicznymi, które zresztą w miarę postępu wiedzy ulegają rozszerzaniu lub zawężaniu. Coraz częściej są to definicje opisowe, starające się ujmować możliwie szerokie spektrum objawów, uwzględniające stopień ich nasilenia trwałość i rozległość.
Jeśli szczegółowe definicje stanowią obszerne opisy przedstawiające jednocześnie sytuację życiową dotkniętych różnymi rodzajami niepełnosprawności osób, to tym bardziej ogólna definicja powinna być wyczerpująca i satysfakcjonująca zarówno przedstawicieli organizacji osób niepełnosprawnych jak i profesjonalistów. Dotychczasowe próby podejmowane w Polsce w tej dziedzinie można uznać za niewystarczające, ponieważ nie odbiegają one od schematu zawartego w dawno sformułowanej i przestarzałej definicji WHO. Utrwalają one dotychczasowy stan rzeczy nie wpływając na świadomość społeczną co jest jednym z naczelnych postulatów zawartych w wyżej wspomnianej rezolucji ONZ.
Podsumowanie
W Rządowym programie działań na rzecz osób niepełnosprawnych i ich integracji ze społeczeństwem określa się w siedmiu punktach, jaka powinna być definicja osoby niepełnosprawnej. Przyjmuje się, że powinna być ona zgodna z intencją zawartą w dokumentach ONZ, choć wydaje się, że intencja ta nie została we właściwy sposób odczytana.
Wydaje się, że dalsze prace w tym zakresie są konieczne i udział w nich powinni wziąć przedstawiciele wszystkich organizacji pozarządowych zajmujących się poszczególnymi rodzajami niepełnosprawności. Wnieść oni mogą istotne wartości przez ukazanie nowych perspektyw społecznej integracji mającej obecnie zupełnie inne wymiary, niż przed kilkunastu laty, gdy powstała definicja WHO. Im bliższa będzie współpraca między profesjonalistami i osobami niepełnosprawnymi lub ich przedstawicielami w zakresie tworzenia ogólnej i szczegółowych definicji, tym bardziej można się spodziewać, że będzie ona obie strony zadowalać, pozostając zgodną z europejskimi standardami.
Bibliografia
Błeszyńska K. (1996): Niepełnosprawność jako czynnik kształtujący usytuowanie jednostki w życiu zbiorowości społecznej Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej 148, 9-17.
Gałkowski T. (1997): Nowe tendencje w podejściu do niepełnosprawności Audiofonologia (w druku).
Lane H. (1996): Maska dobroczynności. Deprecjacja społeczności głuchych. Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Tłum.: T. Gałkowski i J. Kobosko.
Report on the disabilities represented in the # Specific/Medical Disabilities, Impairments and Handicaps Sector of the Helios II programme, 1995.
Sroczyński W. (1995): O pracach nad projektem definicji osoby niepełnosprawnej Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej, 143, ss. 72-78.
Standardowe zasady wyrównywania szans osób niepełnosprawnych. ONZ, 1994.
Susser M.W. i Watson W. (1971): Sociology in medicine. London. Oxford University Press.
Synopsis of the Human Rights Plenary Meeting 17-18 October 1994. Supported by the HELIOS Programme.
Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej
Prof. Tadeusz Gałkowski
Wydział Psychologii
Uniwersytet Warszawski
mgr Marek Stępniak
Fundacja Fuga Mundi
CZĘŚĆ I.
RÓWNE PRAWA - RÓWNE SZANSE.
1.1. Nabycie statusu osoby niepełnosprawnej
1.2. Podstawowe ujęcia definicji niepełnosprawności
1.3. Definicje niepełnosprawności w wybranych aktach międzynarodowych
1.4. Pojęcie niepełnosprawności w wybranych aktach polskich
2.1. Rozwój idei i ochrony praw człowieka
2.2. Rola Organizacji Narodów Zjednoczonych w dziedzinie ochrony praw
człowieka
2.3. Ochrona praw osób niepełnosprawnych w działalności Organizacji
Narodów Zjednoczonych
2.4. Implementacja Standardowych Zasad
2.5. Polskie doświadczenia we wdrażaniu Standardowych Zasad
3. Rola organizacji pozarządowych osób niepełnosprawnych w działalności
na rzecz ochrony praw niepełnosprawnych
3.1. Fenomen ruchów samopomocowych
3.2. Rola i zadania organizacji pozarządowych osób niepełnosprawnych
w świetle Standardowych Zasad
3.3. Działalność Ogólnopolskiego Sejmiku Osób Niepełnosprawnych na rzecz
ochrony praw niepełnosprawnych
Wstęp
Zadaniem opracowania jest umożliwienie Czytelnikom lepszego zrozumienia treści i przesłania zawartego w publikowanym dokumencie ONZ - Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych. Opracowanie niniejsze, oprócz poszerzenia wiedzy na temat niepełnosprawności, ma też na celu dostarczenie podstawowych informacji na temat prawnych aspektów dotyczących funkcjonowania osób o niepełnej sprawności oraz roli i ich organizacji.
Pierwsza część zawiera omówienie kilku, spośród wielu definicji "niepełnosprawności" używanych przez specjalistów reprezentujących rożne dziedziny działalności związanej z funkcjonowaniem osób niepełnosprawnych. Opisuje główne kryteria, na podstawie których orzekany jest stopień i rodzaj niepełnosprawności. Mówi o ewolucji kryteriów branych pod uwagę przy nadawaniu statusu "osoby niepełnosprawnej".
Część druga zajmuje się zagadnieniami dotyczącymi międzynarodowej ochrony praw człowieka rozpatrywanych w kontekście praw osób o niepełnej sprawności. Podkreśla znaczenie ochrony praw osób niepełnosprawnych w procesie mającym na celu ich integrację ze społeczeństwem. Akcentuje rolę rozwiązań zawartych w dokumencie ONZ, we wdrażaniu zasady równych szans i pełnego uczestnictwa oraz eliminacji wszelkich przejawów ich dyskryminacji w życiu społeczno-politycznym. Przedstawia polskie i międzynarodowe doświadczenia we wdrażaniu w życie treści Standardowych Zasad.
W części trzeciej podkreślono znaczenie i rolę organizacji pozarządowych, działających na rzecz tego środowiska, w zakresie ochrony praw niepełnosprawnych obywateli. Przybliżono w niej obecne formy reprezentacji środowiska w procesach konsultacji z władzami przy podejmowaniu decyzji dotyczących rozwiązań prawnych związanych z funkcjonowaniem osób niepełnosprawnych.
1. DEFINICJE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI
1.1. Nabycie statusu osoby niepełnosprawnej.
Kreowanie polityki i tworzenie rozwiązań prawnych dotyczących osób niepełnosprawnych sprawia, że sprawą zasadniczej wagi jest precyzyjne zdefiniowanie samego pojęcia "niepełnosprawności" czy "osoby niepełnosprawnej". Formuła tej publikacji nie pozwoli na bliższe i szersze omówienie wielu funkcjonujących definicji niepełnosprawności, jako że nauka i praktyka tak polska jak i międzynarodowa nie wykształciły jednolitej definicji niepełnosprawności.
W praktyce działalności większości urzędów i instytucji status osoby niepełnosprawnej stwierdzany jest na podstawie decyzji wydawanej przez uprawnione do tego organy. Organem uprawnionym do wydawania decyzji o niepełnosprawności dla celów pozarentowych jest wojewódzki zespół do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności. Organ ten orzeka o stopniu niepełnosprawności oraz ustala wskazania, wynikające z orzeczenia, a dotyczące w szczególności rehabilitacji, odpowiedniego zatrudnienia i korzystania z pomocy społecznej1.
Od 1 września 1997 roku osoba niepełnosprawna, chcąca uzyskać świadczenie przysługujące na podstawie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym i ubezpieczeniu społecznym, powinna posiadać orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o niezdolności do pracy. Trzeba podkreślić, że zachowanie zdolności do pracy w warunkach specjalnych, określonych w przepisach o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych , nie będzie stanowić przeszkody do orzeczenia przez lekarza orzecznika ZUS całkowitej niezdolności do pracy i uzyskania np. świadczenia rentowego.
W nowych przepisach zakres pojęcia niepełnosprawności stwierdzany dla celów pozarentowych jest znacznie szerszy niż niepełnosprawności związanej ze zdolnością do wykonywania pracy zarobkowej.
Niepełnosprawność nabyta lub biologiczna musi być zatem orzeczona w decyzji odpowiednich organów orzekających i jest najczęściej wymaganym warunkiem formalnoprawnym uzyskania statusu osoby niepełnosprawnej.
1.2. Podstawowe ujęcia definicji niepełnosprawności
Pomimo sformułowania wielu definicji niepełnosprawności, dominują dwie zasadnicze płaszczyzny w rozpatrywaniu tego terminu.
W pierwszej niepełnosprawność rozpatrywana jest w kategoriach biologiczno-medycznych. Zwraca się tu uwagę przede wszystkim na dysfunkcje fizjologiczne, anatomiczne i psychiczne.
W drugiej płaszczyźnie niepełnosprawność rozpatrywana jest w kategoriach środowiskowo-społecznych. Główną rolę odgrywa tu wywodząca się z dysfunkcji biologicznych niemożność lub ograniczenie wykonywania pracy zarobkowej. Istotnym czynnikiem jest związany z tym poziom i możliwość funkcjonowania rodzinnego, społecznego, ekonomicznego itp., jak też wynikająca z tego konieczność korzystania z pomocy osób najbliższych, a także pomocy państwa.
Definicja niepełnosprawności zawarta w Standardowych Zasadach rozpatruje ten termin w kategoriach relacji osoby ze środowiskiem - społecznym i fizycznym.
1.3. Definicje niepełnosprawności w wybranych aktach międzynarodowych.
Jednym z pierwszych dokumentów powojennych prawa międzynarodowego, który zwrócił uwagę na grupę osób niepełnosprawnych, było Zalecenie Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP), Nr 99 z 1955 roku, o rehabilitacji zawodowej inwalidów. Zalecenie nie posługuje się terminem "osoba niepełnosprawna", a używanym wcześniej pojęciem "inwalida", które oznaczało: "osobę, której szanse otrzymania i zachowania stosownego zatrudnienia są poważnie ograniczone w następstwie zmniejszenia zdolności fizycznych lub umysłowych".
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) przyjęła w 1980 roku Międzynarodową Klasyfikacje Uszkodzeń, Niepełnosprawności i Upośledzeń (ICIDH)2, gdzie zaproponowano bardziej precyzyjne, a jednocześnie zrelatywizowane podejście. Klasyfikacja definiowała niepełnosprawność (disability), jako "wszelkie, wynikające z uszkodzenia ograniczenia lub brak zdolności wykonywania czynności na poziomie uważanym za normalny dla człowieka. Klasyfikacja określa też termin "uszkodzenie" (impairment) jako oznaczający "wszelką utratę lub wadę struktury anatomicznej narządów i (lub) ich czynności fizycznych czy psychicznych". Termin "upośledzenie" (handicap) oznacza "niekorzystną (gorszą) sytuację osoby, będącą wynikiem uszkodzenia lub niepełnosprawności polegającą na ograniczeniu lub uniemożliwieniu wypełniania ról, które uważane są za normalne pod względem płci, wieku, czynników kulturowych i społecznych". Warto zwrócić uwagę na powyższe terminy zdefiniowane w klasyfikacji, gdyż ich elementy pojawiać się będą w późniejszych dokumentach, określających na swoje potrzeby pojęcie niepełnosprawności.
W perspektywie członkostwa Polski w Unii Europejskiej, warto przedstawić definicję niepełnoprawności obowiązującą w krajach Unii Europejskiej (UE). Przyjęta w UE definicja mówi, że "jest to osoba, która na skutek urazu, choroby lub wady wrodzonej ma poważne trudności albo nie jest zdolna wykonywać czynności, które osoba w tym samym wieku zazwyczaj zdolna jest wykonywać"3.
Oryginalny sposób rozwiązania problemu orzekania o niepełnosprawności funkcjonuje we Francji, gdzie zrezygnowano z przyjęcia jednolitej definicji tego pojęcia. Status osoby niepełnosprawnej jest przyznawany indywidualnie, oddzielnie dla każdej osoby, poprzez decyzje komisji4.
1.4. Pojęcie niepełnosprawności w wybranych aktach polskich.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych5 definiuje niepełnosprawność jako: "stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudniający, ograniczający bądź uniemożliwiający wypełnianie ról społecznych, a w szczególności zdolności do wykonywania pracy zarobkowej".
Definicja zawarta w Karcie Praw Osób Niepełnosprawnych6, mówi, że są to; "osoby, których sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajami, mają prawo do niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji".
A. Hulek za osobę niepełnosprawną uważa "taką jednostkę, u której istnieje naruszenie sprawności i funkcji w stopniu wyraźnie utrudniającym (w porównaniu z osobami zdrowymi w danym kręgu kulturowym) pobieranie nauki w normalnej szkole, wykonywanie czynności życia codziennego, pracę zawodową, udział w życiu społecznym oraz zajęciach w czasie wolnym od pracy"7.
Tak jak nie można sformułować jednolitej definicji niepełnosprawności, nie można mówić o osobach o identycznych niepełnosprawnościach. Podczas wielu badań medycznych, socjologicznych i środowiskowych nie zetknięto się z dwoma lub kilkoma osobami o identycznym stopniu niesprawności biologicznej, a także społecznej8.
Na zakończenie rozważań nt. definicji niepełnosprawności warto przytoczyć jedną z funkcjonujących definicji pełnej sprawności, czyli definicji zdrowia. Wg terminologii używanej przez WHO - "zdrowie jest dobrostanem fizycznym, psychicznym i społecznym, a nie wyłącznie brakiem choroby lub niedomagania". Definicja pochodzi jeszcze z 1948 roku, ale do dziś uważana jest za optymalną.
Trzeba było bardzo wielu lat, aby definicja niepełnosprawności, tak jak definicja zdrowia zwróciła również uwagę na relację osoby z otoczeniem społecznym i środowiskowym.
Wyszukiwarka