POJĘCIE PRAWA KONSTYTUCYJNEGO

Prawo konstytucyjne

1. Sensu stricto: zespół norm prawnych zawartych w konstytucji i innych ustawach konstytucyjnych

2. Sensu largo: zespół norm prawnych, zawartych we wszystkich aktach prawnych, których przedmiotem jest uregulowanie ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa

(na pierwszym miejscu konstytucja, ustrój, które służą jednostce)

Prawo państwowe

1. Sensu stricte: zespół norm mających za przedmiot ustrój społeczny, polityczny i gospodarczy (najważniejsze państwo jako instytucja)

2. Sensu largo: całokształt norm prawnych obowiązujących w danym państwie, przepisów pochodzących i sankcjonowanych przez państwo

Prawo polityczne

Pojęcie używane od 1762 roku, pochodzi od podtytułu dzieła Rousseau „Umowa społeczna”, który brzmiał: „Zasady prawa politycznego”

- wskazuje kompetencje i formy działania organów o charakterze politycznym

- wyjaśnia mechanizmy podejmowania decyzji

- reguluje strukturę polityczną i wartości społeczne

Prawo parlamentarne

Pojęcie zostało stworzone przez Thomasa Jeffersona, który uważał, że było to prawo „które rządzi senatem”, jest złożone z przepisów konstytucji i reguł, przestrzeganych przez parlament, niezbędnych do działania tego organu przedstawicielskiego.

1. Sensu stricte: prawo wewnętrzne parlamentu, jego regulamin

2. Sensu largo: normy pr., odnoszące się do kompetencji, organizacji i trybu działania parlamentu (składa się z przepisów konstytucyjnych, ustawowych, regulaminowych i ze zwyczajów)

Prawo konstytucyjne ma normy prawa publicznego i prywatnego!!!

Prawo publiczne

- zawiera normy dotyczące stosunków prawnych między jednostką, a państwem oraz między podmiotami reprezentującymi państwo; dotyczy przede wszystkim interesu państwa

- jednostka jest w stosunku do państwa podrzędna i podporządkowana

Prawo prywatne

- zawiera normy dotyczące stosunków prawnych między jednostkami, które są w stosunku do siebie równorzędne

Prawo materialne

- określa merytoryczną treść stosunków prawnych, uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa i ewentualne sankcje za ich przekroczenie

Prawo formalne (procesowe)

- zawiera normy służące stosowaniu prawa

ŹRÓDŁA PRAWA

1. Źródła prawa w prawie pozytywnym: wszelkie normy prawa

Źródła prawa w prawie naturalnym: przyroda, siła wyższa, nadprzyrodzona

Źródła prawa w ujęciu historycznym: przekazy ustne/pisemne, ujmujące przeszłość, np. kroniki, pamiętniki, dzieła sztuki, odkrycia archeolog.

2. Źródła powstania prawa: procesy przyczyniające się/prowadzące do powstania prawa, np. proces ustawodawczy, przyczyny, dla których powstała dana ustawa

Źródła poznania prawa: efekty tych procesów, np. gotowe ustawy

3. Źródła pisane: konkretne akty prawne ogłoszone i opublikowane we właściwym publikatorze

Źródła niepisane: niepublikowane „akty” publikatorze, np.:

1. Precedensy

Jednorazowe i świadome zachowanie organu państwa, w sferze nienormowanej w prawie; wyroki sądów w sprawach, w których istniejące prawo nie jest jednoznaczne (występuje luka prawna)

2. Zwyczaje

Wykształcone przez świadome, wielokrotne zachowanie

3. Prawo zwyczajowe

Prawo wykształcone przez społeczeństwo w toku historii, sankcjonowane przez państwo

4. Źródła materialne: - czynniki środowiskowe, ekonomiczne

- wola jednostki, następnie wola zbiorowa

(kanały przepływu)

- czynnik bezpośredni: wola państwowa

- droga ustawodaw.: właściwa procedura, wydanie przez kompetentny podmiot, ogłoszenie i wejście w życie

Źródła formalne: - akt prawny

5. Źródła powszechnie obowiązujące: konstytucje, ustawy, rozporządzenie, ratyfikowane umowy międzynarodowe

Źródła wewnętrznie obowiązujące: uchwały, zarządzenia Rady Ministrów

Zamknięty katalog źródeł

- w znaczeniu podmiotowym: określa, jakie podmioty są upoważnione do ich wydawania (katalog)

- w znaczeniu przedmiotowym: wskazuje podstawowe zasady wydawania tych aktów

KONSTYTUCJA

- słowo konstytucja wywodzi się z jez. łacińskiego „constituere” - ustanawiać, urządzać

- ustawa zasadnicza, zawierająca normy o najwyższej mocy prawnej, regulujące podstawy ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa, określające strukturę i kompetencje naczelnych organów władzy, podstawowe prawa i obowiązki obywateli

- ustawa zasadnicza, nadrzędna, gdyż zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów normatywnych

- najwyższa moc prawna konstytucji: jej normy, jako wyraz woli ustrojodawcy, nie mogą być zmieniane przez inne akty prawne

- nadrzędność pozytywna konstytucji: organy tworzące prawo powinny realizować postanowienia konstytucji (nakaz wydawania aktów zgodnych z konstytucją)

- negatywny aspekt nadrzędności: organy tworzące prawo nie mogą ustanawiać norm sprzecznych z konstytucją (zakaz)

- moc obowiązująca konstytucji: wyznacza stosunek aktu prawnego do adresata

- generacje konstytucji, ich wspólne idee:

1. Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej z 1787r.

Konstytucja polska z 3 V 1791r.

Konstytucja francuska z 3 IX 1791r.

• teoria podziału władzy w ujęciu Monteskiuszowskim: wolność jednostki może być zagwarantowana jedynie tam, gdzie władza jest podzielona między rożne, wzajemnie się hamujące organy państwowe

• koncepcja umowy społecznej Jana Jakuba Rousseau: państwo powstaje w wyniku umowy między rządzącymi a rządzonymi

• idea suwerenności ludu: władza państwowa ograniczona przez przyrodzone prawa jednostki; umowa zawarta między ludem a panującym, określająca zakres uprawnień władcy i gwarantująca suwerenowi wpływ na sprawowanie władzy

• koncepcja praw naturalnych: ludziom przysługują prawa (wolność, równość) niezależnie od państwa, mogą one pochodzić od Boga, być wytworem ludzkiego rozumu lub naturalnym porządkiem rzeczy

Konstytucje do I wojny św.: Japonii z 1889r., Rzeszy Niemieckiej z 1871r.

• poświęcone ustrojowi państwa

2. Konstytucje międzywojenne, m.in.: kwietniowa z 1935r.

• poświęcone prawom człowieka i obywatela

3. Konstytucje po II wojnie światowej, bloku wschodniego

• zawierały regulacje dotyczące pokoju czy aktywnego udziału gospodarczego kraju

4. Konstytucje po dekomunizacji: Słowenii z 1991r., Ukrainy z 1996r., II Rzeczpospolitej Polski z 1997r.

• skupiają się na wolności obywatelskiej i gwarancji przestrzegania konstytucji

Podział konstytucji

- pisane

- niepisane zbiór aktów pr., zwyczajowych, precedensów, które składają się na prawo

- uchwalone

- oktrojowane

- sztywne np. konstytucja Polski z 1997r.

- elastyczne np. konstytucja PRL

- pełne obejmują całokształt zasad ustroju społeczno-ekon.-gospodarczego państwa

- niepełne np. małe konstytucje w historii Polski

- rzeczywiste których ustrój odpowiada rzeczywistej sytuacji państwa

- fikcyjne dominują w krajach niedemokratycznych

- ewolucyjne oznaczają stabilizację, np. konstytucja z 1997r., w porównaniu z tą z 1992r.

- rewolucyjne wprowadzają nowy, rewolucyjny system polityczny państwa, np. z 1952r.

Funkcje konstytucji

- prawna konstytucja odgrywa istotną rolę w systemie polityczno-społeczno-gospodarczym; jest aktem prawodawczym, daje podstawę do tworzenia innych aktów prawnych; może być stosowana

- programowa zawiera nie tylko normy pr. do stosowania, ale też cele, do których dążymy

- wychowawcza wychowuje społeczeństwo, przekazuje pewien system wartości

- propagandowa szerzy poglądy, mające na celu pozyskanie społeczeństwa, dla jakiejś idei

- organizacyjna organizuje życie polityczne w państwie

- integracyjna przyczynia się do integracji wewnętrznej państwa

- historyczna zawiera preambułę (wstęp do konstytucji)

- polityczna

- społeczna itp.

Cechy konstytucji

TREŚĆ

1. Ogólna charakterystyka danej państwowości (ustrój)

2. Organizacja i podstawowe kompetencje organów władzy publicznej (budowa aparatu centralnego państwa)

3. Status jednostki w państwie (prawa i obowiązki obywatela)

4. Określenie suwerena w państwie i sposób sprawowania przez niego władzy

5. Wskazanie na podmiot/źródło władzy (odwołanie się do zasady suwerenności narodu) i określenie zasad przedstawicielstwa (pośrednie wyrażanie woli przez naród), np. zgromadzenie parlamentarne, procedury demokracji bezpośredniej, np. referendum

FORMA

1. Szczególna nazwa

• „konstytucja”

• istaniały wyjątki: Ustawa Rządowa, Karta konstytucyjna, forma rządów itp.

2. Szczególna systematyka

• wewnętrzny układ treści konstytucji, odpowiednie uporządkowanie jej postanowień

• dzieli się na ogólną (podział na działy, części, rozdziały)

i szczegółową (układ treści poszczególnych rozdziałów)

3. Szczególny tryb uchwalania i zmiany

1. Sposób uchwalania:

określenie władzy ustrojodawczej (komu przysługuje moc i prawo nadania konstytucji): panujący posiadał prawo nadania konstytucji, przyjęcie konstytucji w drodze umowy pomiędzy panującym a parlamentem, prawo uchwalenia konstytucji przez naród, w sposób:

• bezpośredni, przez referendum konstytucyjne

• pośredni, przez:

- specjalnie wybrany w tym celu organ przedstawicielski, zgromadzenie parlamentarne (konstytuanta), któremu powierza się przygotowanie i uchwalenie konstytucji; konstytuanta rozwiązuje się po uchwaleniu konstytucji lub wyznaczany jest czas, w którym prace konstytucyjne muszą być zakończone, pod groźbą jej rozwiązania

- parlament zwykły, który nie został powołany z wyraźnym wskazaniem do stanowienia ustawy zasadniczej i nie ma prawnego obowiązku rozwiązania się po wykonaniu swego zadania (uchwaleniu konstytucji)

- Konwencję Konstytucyjną w Stanach, organ wyłoniony wyłącznie do stanowienia w konkretnych sprawach ustrojowych

2. Tryb zmiany konstytucji:

• konstytucje, z punktu widzenia na tryb jej zmiany, dzielimy na:

- elastyczne (giętkie), dla których zmiany nie są przewidziane szczególne wymogi

- sztywne, których tryb zmiany jest trudniejszy od trybu uchwalenia ustaw zwykłych

• może odnosić się do uchwalenia nowej konstytucji, rewizji (poważnej zmiany zasad obowiązującej konstytucji) lub nowelizacji (małej zmiany niektórych postanowień konstytucji bez naruszenia istoty ustroju)

• nfaiektóre konstytucje zawierają przepisy relatywnie niezmienne

• w niektórych konstytucjach wprowadzono szczególnie utrudniony tryb zmiany konstytucji, odrębności postępowania mogą dotyczyć:

- wskazania innego podmiotu uchwalającego/zatwierdzającego konstytucję

- zmian w zakresie prawa inicjatywy ustawodawczej, które mogą odnosić się do podmiotów tej inicjatywy, trybu i terminów jej wykonania

- szczególnych konsekwencji zmiany konstytucji w postaci rozwiązania izb

- szczególnych wymogów co do quorum i wymaganej większości na niektórym/wszystkich etapach postępowania parlamentarnego

- szczególnych uprawnień ratyfikacyjnych głowy państwa

- wymogu zatwierdzenia , w niektórych państwach federacyjnych, zmian konstytucyjnych przez właściwe organy przedstawicielskie poszczególnych części federacji

- wydłużenia procedury zmiany konstytucji

• zmiana konstytucji może polegać na:

- zmianie tekstu konstytucji, przez wprowadzenie poprawek w formie dodatkowych, kolejno numerowanych postanowień, umieszczonych poza tekstem konstytucji

- uchwaleniu ustawy konstytucyjnej jednorazowo zawieszającej normę konstytucyjną

• zmiany o charakterze częściowym, np. zmiana ilości posłów w parlamencie i całkowitym, np. likwidacja senatu

USTAWA KONSTYTUCYJNA A ZWYCZAJNA

1. Ustawa konstytucyjna

- akt prawny o mocy prawnej równej konstytucji, dotyczący jej materii i uchwalany w trybie właściwym dla zmiany konstytucji

- od konstytucji różni się zakresem przedmiotowym regulacji (treścią) - obejmuje tylko pewne zagadnienia (lub grupę zagadnień) z materii konstytucyjnych, podczas gdy konstytucja charakteryzuje się zupełnością regulacji

- mówimy o ustawach konstytucyjnych w sensie:

1. Formalnym: obok cech wskazanych powyżej musi mieć nazwę „ustawa konstytucyjna” (takiego aktu obecnie nie ma w polskim prawie)

2. Materialnym: obok cech wskazanych powyżej, nie musi być nazwana „ustawą konstytucyjną”, jednak materia (zakres regulacji) wskazują, że o taki rodzaj aktu prawnego chodzi (jedynym przykładem jest „ustawa o zmianie konstytucji RP”)

- powody dla których w przeszłości były w Polsce ustawy konstytucyjne:

1. Służyły zmianie konstytucji (nowela sierpniowa do konstytucji marcowej)

2. Tymczasowe uregulowanie niektórych materii konstytucyjnych (w Polsce nazwane małymi konstytucjami, było ich kilka w historii)

3. Uzupełnienie postanowień konstytucji - konstytucja nie reguluje jakiejś kwestii, która wymaga regulacji (np. ustawa o wyborze prezydenta z 1947r. czy z 1992r.)

4. Regulowanie trybu przygotowanie i uchwalenia konstytucji

(np.26 V 1951 -ustawa o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji PRL

25 XII 1951 - nowelizacja ustawy o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji PRL

IV 1992 - ustawa o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji RP

IV 1994 - nowelizacja ustawy o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej

5. Wprowadzenie konstytucji w życie - określa moment wejścia w życie konstytucji, ewentualny okres przejściowy, utratę mocy niektórych przepisów w późniejszym terminie. Konstytucja może zawierać rozdział: „przepisy przejściowe i końcowe”. Po terminie określonym w konstytucji przepisy te przestają obowiązywać, ale wciąż są w niej zawarte, tzw. przepisy martwe. Może być też tak, że przepisy przejściowe i końcowe zamiast w konstytucji są zawarte w ustawie konstytucyjnej mówiącej o wprowadzeniu konstytucji w życie i wtedy przepisy te nie są zawierane w konstytucji (np. konstytucja PRL z 1952)

6. Niekiedy służą jednorazowemu zawieszeniu postanowień konstytucji, gdy istnieje potrzeba jednorazowego odstępstwa od jej postanowień. Dotyczyć może przedłużenia lub skrócenia kadencji sejmu lub rad narodowych.

7. Nadanie jakiemuś terenowi państwa autonomii bądź jej zniesienie

(np. ustawa konstytucyjna z 15 VI 1920 nadała statut organiczny województwu śląskiemu, a zniosła - ustawa konstytucyjna z 6 V 1925)

2. Ustawa zwykła

- w sensie materialnym: aktem normatywnym zawierającym normy abstrakcyjne (wskazujące na wzory zachowań) i generalne (adresowane do pewnej klasy podmiotów wyróżnionych, ze względu na jakąś ich szczególną cechę)

- uchwalana przez parlament (ustawa - formą sprawowania władzy wykonawczej zastrzeżona dla parlamentu), w szczególnej procedurze w sensie formalnym

- akt o najwyższej, po konstytucji, mocy prawnej i nieograniczonym zakresie przedmiotowym (czego dotyczy, zawiera i reguluje ustawa), ze względu na parlament, który jest nieograniczony przedmiotowo, w drodze ustawy może regulować treści swobodnie, o ile nie zakazuje tego konstytucja

- materie ustawowe (zakres przedmiotowy, kwestie, które musza być regulowane przez ustawę):

1. Ustawą należy regulować każdą materię, która w przeszłości była regulowana ustawą

2. Ustawą należy regulować każde zagadnienie, które konstytucja nakazuje regulować ustawą

3. Sprawy zastrzeżone dla ustawy ze względu na ich znaczenie dla państwa i obywateli (zasady organizacji i działania naczelnych organów państwowych, samorządu terytorialnego, także symboli państwa; podatki; status prawny jednostki w państwie, przysługujących jej praw i wolności oraz nałożonych na nią obowiązków)

- moc prawna

• art.87: ustawa, w hierarchii aktów pr. jest wymieniona bezpośrednio po konstytucji

• z jednej strony - ustawa powinna być zgodna z konstytucją

• z drugiej strony - ustawa stanowi punkt odniesienia dla tzw. aktów podstawowych (niższego rzędu), które muszą być z nią zgodne; może zmieniać, uchylać czy zawieszać ich normy

• normy w ustawie mogą być zmieniane, uchylane, zawieszane tylko przez inną normę ustawową

• akt wydawany przez parlament, który nie potrzebuje żadnego szczególnego upoważnienia

• aktualnie maleje rola ustawy w prawodawstwie państwowym przez ingerencje w prawo polskie norm prawa wspólnotowego

1. Ustawa ograniczona

- nie występują we współczesnym prawie polskim; we Francji, Hiszpanii, Portugalii, Rumunii

- wyróżniają się szczególną mocą prawną (niższą od konstytucji, wyższą od ustaw zwykłych)

- także przedmiotem regulacji (treścią); dotyczą kwestii odnoszących się do organizacji i działania organów państwowych lub warunków związanych z piastowaniem ważnych urzędów albo funkcji publicznych)

(w Polsce ze względu na treść byłaby to ustawa o TK, NIK, czy TS)

- wyrażają się odmiennym trybem uchwalania, jest ją trudniej uchwalić, czy zmienić (konsekwencją szczególnego trybu zmiany i uchwalenia jest, że stoi ona wyżej w hierarchii niż ustawy zwykłe)

4. Ustawa uchwalana w drodze referendum

- szczególną cechą podmiot uchwalający: naród, tryb: pozaparlamentarny, niekiedy zakres regulacji: wyraźnie wskazany (lub wyłączony) w konstytucji

- moc prawna równa ustawie zwykłej

5

---