MIKROSTRUKTURY SPOŁECZNE

WYKŁAD 1

Podstawowe ujęcie teoretyczne mikrostruktur społecznych:

- świat rzeczywisty tworzy pewien ład, ma pewne stałe elementy, które porządkują działanie, zachowanie jednostki, istnieją niezależnie od jednostki,

- świat społeczny jest strukturalizowany, cechuje go względna stałość i wewnętrzny ład, relacje między ludźmi nie są spontaniczne, lecz uporządkowane, mają charakter stabilny, wynikają z ładu,

- strukturalizowanie składa się z wielu elementów, zależy od sytuacji - od jej interpretacji

- norma - na jej straży stoi sankcja, np. zwrócenie uwagi

Paweł Rybicki - wizja świata społecznego

- w obrębie każdej struktury można wyodrębnić 3 warstwy - wskazują na

obszar:

• Zbiorowości społeczno-strukturalnych - to ilościowe i jakościowe cechy zbiorowości, np. liczba członków, cechy świadomości i działań, role społeczne; struktury określają również wewnętrzne i zewnętrzne warunki egzystencji zbiorowości

• Elementy kulturowe - system znaczeń i wartości (kultura - system przekonań, znaczeń jaki ludzie dają otaczającej rzeczywistości, język, normy, zwyczaje i przekonania): dobra symboliczne (elementy posiadające znaczenie) to przedmioty mające inne znaczeni niż to co bezpośrednio z nich wynika np. krzyż; preferencje i orientacje ludzkie oraz to co z nich wynika, są powiązane z subwarstwą pierwszą, gdyż są przez nie wyznaczone, system znaczeń i wartości określa preferencje jednostkowe

• Obszar działań i zachowań społecznych - zasadniczym jej elementem są świadome działania nakierowane przez cele określone przez działające; szczególnie te, które kształtują stosunki międzyludzkie (sfera jednostkowych działań) np posługiwanie się przedmiotami, stosunek do przedmiotu, do przyrody, a także zachowania przypadkowe i niezamierzone

Struktura świata społecznego według Piotra Sztompki

Struktura to ukryta sieć trwałych i regularnych powiązań między składnikami jakieś dziedziny rzeczywistości, która istotnie wpływa na przebieg obserwowanych zjawisk w tej dziedzinie

Cztery wymiary struktury:

• wymiar normatywny - składają się na niego wartości, normy orazich zespoły ustanawiające instytucje społeczne, mają one chrakter powinnościowy, reprezentują standardy pożądane w grupie, mówi jak ludzie powinni się zachowywać, do czego dążyć jakich norm przestrzegaćjak powinna wyglądać relacja między członkami w grupie

• wymiar idealny - stanowi go sieć uproszczonych w danej zbiorowości idei, poglądów dotyczących zarówno własnej grupy jak i innych oraz otaczającego świata,

• wymiar interakcyjny - stanowią go zobiektywizowane kanały wzajemnych oddziaływań, “interakcje podejmowane przez członków zbiorowości ustanawiają określone sieci, następnie determinują one kierunki, częstotliwość oraz partnerów wobec których członkowie podejmuja działania i zktórymi wchodzą w interakcje, w efekcie mamy tu do czynienia z wytwarzaniem głębokich i determinujących układów organizacyjnych grupy”

• wymiar interesów i szans życiowych - rozkład dostępu do dóbr uznawanych za ogólnie pożądane

WYKŁAD 2

- struktury rzeczywistości istnieją realnie w sensie socjologicznym, świat jest ustrukturalizowany

- istnieją 3 poziomy świata społecznego:

• Jednostki ludzkie

• Małe grupy

• Wielkie zbiorowości społeczne

Jakie relacje zachodzą między tymi poziomami?

1. pierwotne są wielkie zbiorowości społeczne i to w nich mieszczą się małe grupy, w tym ujęciu małe grupy traktowane są jako części wielkiej całości (makrostruktury); istotniejsze są procesy zachodzące w wielkich zbiorowościach

2. małe grupy - to w nich zamierza się istota życia społecznego, poznając prawa rządzące małymi grupami, poznajemy prawa rządzące wielkimi zbiorowościami

3. w życiu społecznym istnieje poziom mezostrukturalny (poziom pośredni między mikro- a makrostrukturami), ten poziom stanowią społeczności lokalne; podstawą ich istnienia jest wspólne zamieszkiwanie terytorium

- istnieją zbiorowości, których nie można zaliczyć ani do makro-, ani do mikrostruktur, dlatego powstały mezostruktury

- w socjologii zajmującej się mikrostrukturami istnieją 2 orientacje teoretyczno-metodologiczne:

• MIKROSOCJOLOGIA STRUKTURALNA (przedstawiciel Jacek Szmatka ) - orientacja ta przyjmuje tezę, że rzeczywistość społeczna cechuje się emergencyjnością, natura świata społecznego charakteryzuje się brakiem ciągłości cech społecznych,

- emergencyjność - strukturalna cecha rzeczywistości społecznej oznaczająca, że rzeczywistość społeczną tworzą określone poziomy będące jakościowo inne i względnie niezależne,

- zjawisko emergencji jest podstawową regułą świata społecznego,

- emergencyjność struktury polega na tym, że poziomy wzajemnie wpływają na siebie, oddziałują na siebie

- w ujęciu modelowym wyróżnia się 3 poziomy:

1. działające jednostki

2. mikrostruktury

3. makrostruktury

- według Jacka Szmatki mamy do czynienia z 4 poziomami:

1. jednostki w ujęciu strukturalnym (działające jednostki)

2. mikrostruktury (małe grupy społeczne, np. rodzina, klasa szkolna)

3. makrostruktury (klasy społeczne, partie polityczne, związki zawodowe)

4. wielkie systemy społeczne (społeczeństwo, naród)

- działania struktur są nieuchwytne fizycznie, ale realne społecznie,

- zjawiska występujące na danym poziomie są wielorako powiązane ze sobą i wzajemnie uwarunkowane, determinowane są również zjawiskami zachodzącymi na innych poziomach,

- wyjaśnianie rzeczywistości powinno się opierać na 2 poziomach: najpierw określamy zjawiska na określonym poziomie, a nie w ogóle (jest to tzw. Wyjaśnianie I rzędu), ale może ono być niewystarczające, dlatego wyjaśniamy je również poprzez sięganie do makrostruktur i jednostek (wyjaśnianie II rzędu)

• UJĘCIE INTERAKCYJNE - wychodzi z założenia, że społeczeństwo to zbiór jednostek, pierwotną rzeczywistością jest jednostka i jej działanie w reakcji z innymi

- jednostka jest podmiotem działającym,

- działania jednostkowe mają charakter twórczy, bo to jednostka nadaje im sens,

- jednostka nie podporządkowuje się biernie zastanym wzorom, jest wolnym i autonomicznym twórcą, podmiotem swego życia i aktorem konkretnych działań wykonywanych w świecie społecznym,

- obiektywizm rzeczywistości przejawia się w tym, że jednostka kieruje się w swoich działaniach swym dotychczasowym doświadczeniem, poza tym posługuje się systemem znaczeń, który jest podzielany też przez inne jednostki; tylko wspólne systemy znaczeń umożliwiają interakcję, komunikację między nimi,

- jednostka interpretuje sytuację, w jakiej się znalazła (definiuje ją) oraz znaki i symbole komunikowane przez partnera; odpowiednio do interpretacji podejmuje pewne działania dążąc do przetrwania, osiągnięcia swych celów

- Blumer: „ ustalone wzory życia grupowego istnieją i trwają tylko dzięki stosowaniu tych samych schematów interpretacji, a owe schematy interpretacji utrzymują się tylko na skutek ciągłego potwierdzania się w aktach definicyjnych innych (ludzi)”

- w tym ujęciu nie ma grupy, jest to świat jednostkowy, skupia się na poziomie działających jednostek

- obie te orientacje wychodzą z założenia, że świat jest strukturalizowany (realizm ontologiczny)

WYKŁAD 3

I koncepcja Ferdynanda Tonnies

- mówi o wspólnocie i stowarzyszeniu

- przyjmuje, że rzeczywistość społeczna jest różna od przyrodniczej, a ta różnica jest tworzona w wyniku woli jednostek; wola przejawia się w fakcie, iż ludzie nawiązują i utrzymują wzajemne stosunki; ludzie przejawiają wolę nawiązywania i utrzymywania stosunków wzajemnych i fakt ten konstytuuje życie społeczne

- życie społeczne jest wynikiem relacji między ludźmi

- społeczeństwo jest wytworem ludzkim

- podstawowym przejawem życia społecznego jest więź społeczna

- to, co społeczne dominuje nad tym, co jednostkowe, co powoduje, że wolność jednostki rozumiana jako brak ograniczeń nie istnieje -> istnienie więzi społecznej ogranicza wolność jednostki, istnienie więzi oznacza przymus, powinność; jednostka jest zbyt słaba wobec życia społecznego, aby mogła cokolwiek sama zmienić; po to, aby mogła coś zmienić w życiu społecznym jednostka musi uznać ograniczenia jakie niesie więź społeczna, musi kooperować z innymi, musi przekonać innych o słuszności swoich postulatów i chcąc to osiągnąć musi podporządkować się regułom społecznym (dążąc do swojego celu)

- świat społeczny nie jest światem materialnym, ale wyobrażonym (istniejącym wyłącznie w umysłach), jest to świat, którego nie można odrzucić, on istnieje i wywiera presje na jednostki, niezależnie od tego, co ona o nim myśli

- człowiek jest istotą dwoistą (ani wyłącznie racjonalną, ani wyłącznie działającą emocjonalnie)

-istnieją 2 rodzaje woli:

• wola organiczna - płynie z głębi ludzkiej psychiki, jaźni nietkniętych przez refleksje

• wola arbitralna - związana z namysłem, kalkulacją, refleksją, z działaniami ze względu na jakieś zewnętrzne cele, do których urzeczywistnienia ma ona prowadzić

- każdy rodzaj woli rodzi inne działania, więzi, stosunki międzyludzkie

- wola organiczna rodzi działania spontaniczne i niewyrachowane

- z wolą arbitralną związane są działania związane z kalkulacją

- wspólnota i stowarzyszenie:

• wspólnota łączy jednostki na zasadzie spontanicznej i naturalnej bliskości emocjonalnej; wspólnota łączy ludzi jako pełne osobowości ogarniając wszystkie dziedziny ich życia; we wspólnocie głównym czynnikiem kontroli społecznej są zwyczaj i tradycja; podstawą wspólnoty jest własność zbiorowa; podstawową cechą wspólnoty (wg Szmatki) jest miłość i łatwość wzajemnego przystosowania się polegającą na podobieństwie mowy i myśli - z podobieństw tych wynika wzajemne zrozumienie, które jest drugą podstawową cechą jestestw opartych na idei wspólnoty

• stowarzyszenie - korzyści jakich się spodziewamy wchodząc w relacje z innymi; łączy jednostki występujące w określonych rolach społecznych i dotyczy tylko jednej strony ich osobowości; w stowarzyszeniu opinia publiczna i sformalizowane prawo; podstawą stowarzyszenia jest pieniądz i własność prywatna;

- 2 rodzaje działań :

• Gemeinschaft - wola organiczna, wspólnota

• Gesellschaft - wola arbitralna, stowarzyszenie

Wspólnota	Stowarzyszenie
- łączy jednostki na zasadzie spontanicznej naturalnej bliskości emocjonalnej - łączy ludzi jako pełne osobowości ogarniając wszystkie dziedziny ich życia - głównym środkiem kontroli społecznej jest zwyczaj i tradycja - podstawą jest własność zbiorowa	- łączy jednostki na zasadzie wspólnych korzyści - łączy jednostki występujące w określonych rolach społecznych, dotyczy jednej ze ston ich osobowości - głownym środkiem kontroli społecznej jest opinia publiczna i sformalizowane prawo - podstawą jest pieniądz i własność prywatna

“Podstawową cechą wspólnoty jest miłość i łatwość wzajemnego przystosowania się polegająca na podobieństwie mowy i myśli, z podobieństw tych wynika wzajemne zrozumienie, które jest drugą podstawową cechą jestestw opartych na idei wspólnoty. Trzecią z tych właściwości jest zdolność do tworzenia wspólnego życia, będąca pochodną od dwóch poprzednich. W jestestwach tego typu ujawnia się więc zgoda na skalę zbiorowości, która możę być też nazwana duchem rodzinnym”

WYKŁAD 4

II koncepcja grupy pierwotnej Charles Cooley'a

- podział na grupy pierwotne i wtórne

- grupy pierwotne - te, w których dominuje więź o charakterze bezpośrednim, osobistym, jest to więź osobowa (łączy jednostki jako 2 osobowości)

- grupa wtórna - dominuje więź rzeczowa (łącząca jednostki w ich rolach społecznych)

• Charles Cooley: „ przez grupy pierwotne rozumiem takie, które charakteryzują się ścisłym zespoleniem jednostek poprzez stosunki osobiste (face to face) oraz współpracy. Są one pierwotne w wielu znaczeniach, lecz głównie w tym znaczeniu, iż są podstawowym czynnikiem w tworzeniu natury społecznej jednostki i jej społecznych wyobrażeń. Psychologiczną konsekwencją takich bezpośrednich powiązań między jednostkami jest swoiste stopienie się ich indywidualności we wspólną całość do tego stopnia, iż jaźnią danej jednostki staje się z kilku co najmniej powodów: wspólne życie oraz cel grupowy. Przypuszczalnie najprostszym sposobem określenia tej całości jest posłużenie się zwrotem my . Owo my pociąga za sobą pewien rodzaj sympatii i wzajemnej identyfikacji, której naturalną ekspresją jest właśnie my”.

Pierwotność grupy odnosi się do jej znaczenia w procesie socjalizacji, kształtowania się jednostki. Nie jest wyróżniana ze względu na specyfikę swojej strukturyale ze względu na rodzaj więzi i pełnione funkcje

- 5 warunków, które musi posiadać grupa, żeby być grupą pierwotną:

1. związki między członkami grupy muszą być bezpośrednie (face to face ), nie ma barier komunikacyjnych, każdy z każdym może wchodzić w relacje

2. związki między członkami grupy nie mogą mieć charakteru wyspecjalizowanego, celowego (o charakterze zadaniowym), struktura powinna być na tyle elastyczna, by była możliwa zmiana funkcji pomiędzy jej członkami

3. małe grupy społeczne, by mogły stać się grupami pierwotnymi muszą cechować się względną trwałością (grupy nietymczasowe)

4. grupy pierwotne nie mogą być zbyt liczne

5. w grupie społecznej, która może stać się grupą pierwotną musi pojawić się pewien stopień intymności pomiędzy jej członkami; stosunki o charakterze intymnym muszą w takiej grupie dominować

- możliwy jest wpływ grupy na jednostkę

- jednostki bardzo silnie angażują się (emocjonalnie) w członkowstwo i sprawy grupy

- grupa pierwotna ma najsilniejszy wpływ na jednostkę (jednostka najsilniej zinternalizuje sobie wartości, wzory przekazywane przez grupę pierwotną)

- brak grupy pierwotnej może prowadzić do zaburzeń osobowościowych

- podstawową grupą pierwotną jest rodzina (najczęściej, choć nie zawsze)

III koncepcja grupy Floriana Znanieckiego

- pojęcie współczynnika humanistycznego

- współczynnik humanistyczny oznacza, że świat jest taki jakim widzą go ludzie

- socjologia jest systemem hipotez i faktów doświadczanych przez ludzi:

• doświadczenia pierwotne (ból, głód)

• doświadczenia rekonstruktywne (o których się dowiadujemy na podstawie relacji innych osób; o pewnych stanach zdarzenia)

- doświadczenia pierwotne mogą się obiektywizować i stają się doświadczeniami odtwórczymi, ponieważ ktoś przekazuje w jakiś sposób te swoje doświadczenia pierwotne i ktoś inny nie znając tych doświadczeń dowiaduje się o nich z relacji innych osób

- doświadczenia odtwórcze są głównym przedmiotem socjologii, ich obiektywizacja (np. nie sam ból, ale sposób przekazywania bólu przez jednostki)

- dla Znanieckiego elementami świata społecznego są grupy i jednostki rozumiane jako:

• grupy - dane - w - doświadczeniu - ich - uczestników - i - outsiderów

• jednostki - dane - w - ich - własnym doświadczeniu - i doświadczeniu - innych - jednostek

- grupa jest twórczą syntezą ról społecznych; jest ponadosobowym systemem wartości i działań, wspólnym członkom grupy i obejmującym te wszystkie wartości i działania, które należą do ich ról jako członków grupy

- podstawowe komponenty grupy wg Znanieckiego:

1. więź - funkcją więzi jest wiązanie członków i oddzielanie ich od nieczłonków

2. jądro grupy - rodzaj ośrodka skupienia, coś takiego z czym pozostali członkowie są powiązani

3. świadomość „my” - grupa jawi się swym członkom jako ponadindywidualna jaźń społeczna, synteza jaźni społecznych przypisanych jej członkom

4. każda grupa dysponuje pewnymi dobrami materialnymi i duchowymi, ta cecha tworzy z grupy podmiot moralny

5. instytucjonalizacja - działania jednosteki w wyniku współpracy ulegają instytucjonalizacji, czyli podlegają wzorom i kontroli stając się organizacją tej grupy

- podstawą istnienia grupy jest jej wyobrażeniowy charakter, istnieje ona o tyle, o ile jest doświadczana przez jej członków i tylko w takiej postaci w jakiej jest przez nich doświadczana

WYKŁAD 5

IV koncepcja Georg Simmel

- koncepcja uspołecznienia - podstawa rozważań dla Simmel'a (stara się odpowiedzieć na pytanie: „czym jest społeczeństwo?” itp.)

- Simmel przyjmuje, że jednostki ludzkie jako istoty fizyczne oraz ich emocje, popędy, potrzeby wewnętrzne są wprawdzie podstawą istnienia rzeczywistością, ale nie one je tworzą

- jednostki są „tworzywem” procesu uspołecznienia

- Simmel:” jednostki są jedynie podłożem, substratem zjawisk i procesów społecznych, ale nie stanowią ich istoty, nie są tym, co rozstrzyga o charakterze tych zjawisk. Sam w sobie i dla siebie materiał ten, którym wypełnione jest życie, motywacje, które stanowią siłę napędową nie mają charakteru społecznego, ani głód, ani miłość, ani praca, ani uczucia religijne, ani technika, ani funkcje i osiągnięcia intelektu nie są biorąc pod uwagę ich znaczenie bezpośrednie, ich wyrazem uspołecznienia”

- uspołecznienie wg Simmel'a - “urzeczywistniającą się na niezliczone sposoby forma i jednostki, które wiedzione jej potrzebami tworzą jedność mogącą potrzeby te zaspokoić”

- uwolnienie się formy od jednostek powoduje, że sama forma zaczyna kształtować emocje, potrzeby

- Simmel poświęcił liczebności w grupie specjalne miejsce

- ilość można rozpatrywać w sensie negatywnym (bez pewnej liczebności coś nie jest możliwe), bądź w sensie pozytywnym (liczebność powoduje, że tworzy się coś nowego), liczebność grupy ustala jak grupa funkcjonuje i wygląda, pociąga za sobą zmian w strukturze grupy

- rozważania nad diadą i triadą (w momencie, gdy pojawia się triada pojawia się pewna nowa jakość, z którą nie mamy do czynienia w przypadku diady)

- prawa Simmel'a (dotyczące liczebności grupy):

• w diadzie istnieje przemożne poczucie zagrożenia jej wewnętrznych stosunków przez śmierć, natomiast w triadzie pojawia się poczucie trwałości ( w diadzie, jeśli jeden element odejdzie to diada się rozpada, w triadzie tak nie jest)

• triada stanowi dla swych członków rodzaj zewnętrznej całości, zbiorowości, a w diadzie zjawisko to nie występuje. Pojawienie się trzech osób = pojawia się grupa jako pewna zobiektywizowana całość (niezależna od nich)

• w diadzie możliwe jest pojawienie się intymności jako cechy tej struktury, podczas gdy w triadzie intymność zostaje poddana kontroli lub ograniczona do części grupy. Wraz z liczebnością grupy relacje między jednostkami nie mogą być nasycone emocjami

• pojawienie się kozła ofiarnego dezintegruje diadę, podczas gdy w triadzie może ono czasowo pełnić funkcję środka przebudowy strukturalnej -> przebudowa oznacza przesunięcia w strukturze; kozioł ofiarny -> poświęcenie kogoś aby grupa przetrwała i relacje ulegają zmianie

• obecność trzeciego elementu pozwala przezwyciężyć trudności lub zasymilować je w obrębie całości, co nie jest możliwe na terenie diady; w sytuacji kryzysów triada łatwiej sobie poradzi, diada jest bardziej narażona na rozpad; pojawienie się trzeciego elementu zwiększa więc trwałość struktury jako całości, ale powoduje też, że w triadzie nowe znaczenie zyskują zarówno zależność całości od jednostki jak i współodpowiedzialność jednostki za czyny zbiorowe; ich poziom ulega w triadzie obniżeniu

STRUKTURA MAŁYCH I DUŻYCH GRUP SPOŁECZNYCH (prawa dotyczące grupy)

1. Małe scentralizowane grupy powodują zazwyczaj i rzucają do akcji całą siłę jaką dysponują , w dużych grupach natomiast rezerwa siły jest większa nie tylko w sensie bezwzględnym, ale i względnym -> funkcjonowanie grupy w szerszym kontekście, sytuacji zagrożenia, konfliktu. Małej grupie trudniej będzie sobie poradzić.

1. Mała grupa angażując w znacznej mierze osobowość członków narzuca zdecydowane postawy wobec poszczególnych osób, zadań rzeczowych oraz innych grup. Konieczność czy też możliwość taka jest o wiele mniejsza w grupie dużej, którą cechuje wielość i różnorodność elementów składowych -> małe grupy w sposób bardziej totalny angażują swoich członków.

2. Małe grupy nie zawierają podgrup, które pełniły, by rolę pośredniczącą między zbiorowością a jednostką

3. W małych grupach, w odróżnieniu od większych systemów, normy obejmują szerszą gamę zachowań i cechują się mniejszym stopniem tolerancji -> mała grupa ponieważ ma mniejsze zasoby musi bardziej bezwzględnie obowiązywać swoich członków. Małe niezróżnicowane grupy nie zawierają podgrup, które stanowiłyby pośrednik między jednostką a zbiorowością -> duże grupy potrzebują pośredników w swoim działaniu, żeby mogły funkcjonować.

4. Pojawienie się napięć w małej grupie prowadzi albo do wzrostu jej wewnętrznej integracji albo do rozpadu, podczas gdy w większych systemach wewnętrzne napięcie wywołuje tendencję do rozłamu na systemy dwuelementowe.

5. Małe grupy dysponują środkami, dzięki którym mogą manipulować złożonymi konfliktami między jednostkami, podczas gdy duże grupy nie mając tej zdolności są bardziej przygotowane do kontrolowania konfliktów pomiędzy zorganizowanymi podgrupami.

6. W małych grupach mechanizmy przywracania integracji ograniczają się głównie albo do podtrzymywania napięcia aż do momentu kiedy nie pojawią się ponownie siły pozytywne albo do zmiany norm, podczas gdy większe systemy mogą się tak zreorganizować by zminimalizować konflikt, a równocześnie utrzymać stałe granice wobec środowiska zewnętrznego.

7. W małych grupach właściwości jednej ze stron, atrybuty emocjonalne (np. małomówność, samochwalstwo, waleczność lub jej brak, wdzięczność niewdzięczność, szczerość lub fałszywość) w dużym stopniu determinują naturę niezróżnicowanego systemu, podczas gdy w systemach zróżnicowanych przeciwstawne stosunki emocjonalne mogą nie tylko współistnieć lecz także mogą być składnikiem wspólnej koncepcji tej zbiorowości - naturę grupy w dużym stopniu determinuje „charakter” jednostek.

• mała grupa znacznie mniej zróżnicowana (jej naturę określa osobowość) potrzeby jakie ona zaspokaja są potrzebami emocjonalnymi

• w dużych grupach emocje nie są najważniejsze

9. Proces grupowy w większych systemach jest w mniejszym stopnie zdeterminowany przez potrzeby jednej ze stron niż w małej niezróżnicowanej grupie

Liczebność ma wpływ na cechy strukturalne grupy.

WYKŁAD 6

E. Durkheim - „Koncepcje samobójstw” - socjologiczna koncepcja samobójstw nie jest faktem jednostkowym, ale faktem społecznym,

- fakt społeczny - zagadnienie ważne w teorii Durkheima; Durkheim starał się wyjaśnić charakter socjologii jako dziedziny wiedzy (nauki); scharakteryzował fakty społeczne jako będące zainteresowaniem socjologii,

- przedmiot socjologii - to, co jest wytworem społecznym, faktem społecznym

- postulat: „obiekty społeczne należy badać, tak jak rzeczy” - są zewnętrzne w stosunku do obserwatora, dzielił fakty społeczne na materialne i niematerialne,

- fakt społeczny wg Durkheima „jest to wszelki sposób robienia, utrwalony lub niezdolny do wywierania na jednostkę zewnętrzną przymusu albo inaczej: taki, który jest w danym społeczeństwie powszechny, mając jednak własną egzystencję niezależną od jego jednostkowej manifestacji,

- fakt społeczny - zewnętrzny w stosunku do jednostki, wywiera na nią przymus; niektóre fakty społeczne są wewnątrz jednostki; rzeczywistość społeczna nie jest najważniejszą i pierwotną w stosunku do jednostki; przyswajają jednostki poprzez proces uspołecznienia; świat społeczny podporządkowuje się tym regułom, nie odczuwając ich jako zewnętrzne

- „socjolog powinien badać zjawiska społeczne jako rzeczy”

- 1897r. - powstaje koncepcja samobójstw - typologia zwracająca uwagę na czynniki społeczne

- natura człowieka: zwierzęca i społeczna ( w procesie socjalizacji, uspołecznienia, dzięki niej można funkcjonować w społeczeństwie),

- w toku życia nabiera elementów ważnych dla grupy, jak i dla samej jednostki

- WOLNOŚĆ - uwolnienie się od wszelkich wpływów społecznych,

- bez ograniczeń społecznych człowiek gubi się, traci poczucie równowagi i bezpieczeństwa

Czynniki powodujące samobójstwa jako fakty społeczne: u podstaw samobójstw leżą czynniki związane z grupą:

• stopień integracji z grupą: typologia

1. samobójstwa egoistyczne - słaba integracja grupy nie chroni jednostki przed dezintegracją, to przekłada się na charakter więzi, relacji jednostki z grupą; to rozpadająca się grupa na tyle jeszcze oddziałuje na jednostkę prowadzi do takich działań jak samobójstwo

2. samobójstwo altruistyczne - zbyt silnie zintegrowana grupa, zbyt silne więzi jednostki z grupą; identyfikacja jednostki z grupą jest tak silna, że jednostka jest w stanie poświęcić życie dla celów grupowych; cele swoje utożsamia się z grupowymi; w sytuacji presji grupy jednostka jest skłonna oddać swoje życie (np. terroryści); uzależnienie jednostki od grupy - występuje wówczas, gdy cele jednostki, jej cele indywidualne wynikające z jej własnych, osobistych, osobowościowych potrzeb, mogą być zrealizowane głównie dzięki uczestnictwie w danej grupie społecznej

• typy samobójstw ze względu na stopień regulacji (system normatywny):

1. samobójstwa anomiczne - są konsekwencją anomii;

- systemy normatywne posługują się siatką drogowskazów, którymi posługują się jednostki w grupie, w życiu społecznym; system ten może ulec deregulacji, rozpadowi; normy mogą być sprzeczne, znoszą się - jest to stan anomii

ANOMIA - stan nieładu, chaosu normatywnego, powoduje że jednostka gubi się, nie jest w stanie przewidzieć, które jej działania będą nagradzane, a które nie, które doprowadzą ją do pożądanego celu; cele ulegają rozchwianiu; cały system normatywny ulega rozchwianiu; jest to stan charakterystyczny dla wszystkich zmian społecznych, stan rozpada się ale nie ma nowego; wywołuje pozorne wrażenie większej wolności dla jednostki; ta pozorna wolność prowadzi do zagubienia się jednostki, która dąży do celów, których nie jest w stanie zrealizować; jednostka staje się nienasycona, a to nienasycenie staje się źródłem jej cierpienia, niemożliwości - taka sytuacja niejasności prowadzi do samobójstwa ( ograniczenia grupowe chronią ją przed takimi celami)

2. samobójstwa fatalistyczne - w przeciwieństwie do stanu anomii system regulacyjny jest zbyt silny, zbyt spójny; jednostka nie ma żadnych wyborów, jest szczegółowo nadzorowana; samobójstwo jest spowodowane prze sytuację, jaką stwarza grupa; nakłonienie jednostki do wykonania działania, narzucają sposób, nie dając możliwości wyboru;

- ludzie mający rodziny, dzieci rzadziej popełniają samobójstwa,

- w okresie wojen, przełomów odsetek spada,

- protestanci częściej popełniają samobójstwa,

- samotne kobiety rzadziej niż samotni mężczyźni

- działania jednostkowe w kontekście wpływu grupy

• „zjawisko miejskie” - opisywane tak samobójstwo ze względu na większą anonimowość, brak kontroli społecznej, obecnie większy odsetek samobójstw jest na wsi,

Podstawowe czynniki samobójstw to integracja, spójność, uzależnienie.

Elton Mayo HUMAN RELATIONS

1927r. - badania w zakładach pracy Hawthorne w USA na małej grupie, celem badań było sprawdzenie odpowiedzi na pytanie jakie czynniki wpływają na wydajność pracy, próbę przeprowadzone na młodych kobietach pracujących w oddzielnych pomieszczeniach

Wyniki: niezależnie od zmiany warunków np. oświetlenia, wydajność pracy rosła stale, oddziaływał na to pewnie sam fakt przeprowadzania eksperymentu (efekt Hawthorne - sam fakt eksperymentu wpływa na zachowanie badanych)

Przeprowadzono kolejny eksperyment pod przewodnictwem Maya. Składał się on z wywiadów przeprowadzonymi z kilkoma tysiącami pracowników na temat warunków pracy. Chciano zwrócić uwagę również na czynniki społeczne: atmosferę, relacje w grupie. Eksperyment ten zakładał, że na działanie pracowników wpływa nieformalna więź między pracownikami, ich relacje w czasie pracy i w czasie przerw.

Grupa podzieliła się na dwie kliki, które nie pokrywały się z zespołami pracującymi. Istnieją wewnętrzna organizacja grupy, która decyduje o zachowaniu jednostek i tego jak one pracują. W grupie istnieje system wartości, który ma wpływ na zachowania produkcyjne. Grupa spełnia funkcje:

• ochrona przed wewnętrzną niedyskrecją,

• ochrona przed zewnętrznymi integracjami.

Realizacji tych funkcji służyła kontrola grupy (brak wyłamania spod norm, istnienie sankcji nieformalych). Formą kontroli jest uczestnictwo, status członków.

Działania ludzkie są racjonalne. Racjonalność jest interem grupy. Jednostki kierują się racjonalnym wyborem - minimum strat, maximum zysków.

Stwierdzono, że nie jakaś zewnętrzna logika czy interes ekonomiczny tłumaczą zachowania członków grupy lecz grupowy system zapatrywań. Determinującą siła zachowania jednostek jest wewnętrzna organizacja grupy i jej struktura, wraz z obowiązującym w niej systemem przekonań i wartości.

Struktury nieformalne mają ogromne znaczenie.

WYKŁAD 7

Grupa odniesienia - koncepcja R. Merona

- grupą odniesienia może być jednostka, grupa, lub kategoria społeczna (nie musi być żadnej więzi między nimi),

- normatywne - źródło odniesienia aksjonormatywnego, źródło norm i wartości, zgodnie z którym stara się postępować jednostka

- porównawcze - grupa stanowi układ porównania swojej sytuacji,

- pojęcie WZGLĘDNEGO UPOSLEDZENIA - zależne od tego, jaką grupę ktoś obierze za układ porównawczy (może to być układ z przeszłości, może to być grupa do której jednostki należą), ocenienie własnej sytucji np. osoba bogata zarabiająca miliony może czuć się biedna, gdy porównuje się z kimś kto zarabia miliardy.

Dlaczego jednostki poszukują grupy odniesienia poza własną grupą?

• Założenie Merona na temat uwarunkowań wyboru grupy odniesienia „identyfikacja z grupami i z jednostkami zajmującymi określone statusy społeczne, nie następuje w sposób przypadkowy, lecz zazwyczaj wyznaczana przez istniejącą strukturę stosunków społecznych oraz przez panujące definicje kulturowe”

• Przy próbie odpowiedzenia na pytanie co decyduje o tym, że jednostki poszukuja grup odniesienia poza własną grupą należy szukać w strukturze grupy (związanej z pozycjami jednostki), wtedy można zaobserwować co sprzyja takiemu wyborowi.

- trwanie grupy ma charakter dynamiczny - interakcje przebiegają dynamicznie i zmieniają się w czasie; bardzo aktywny członek grupy może być po pewnym czasie na marginesie,

- 3 kategorie ludzi ze względu na uczestnictwo w grupie:

1. ci, którzy są członkami grupy

2. ci, którzy nie są członkami grupy, ale mogliby nimi być (polityka zachęcania)

3. ci, którzy nie są członkami grupy i z pewnych względów nie mogliby nimi być; ci, którzy mogliby być członkami grupy stanowią dla nich swoiste zagrożenie, ponieważ ze względu na swoje uczestniczenie wskazują małą atrakcyjność grupy; grupa może podejmować w stosunku do nich działania, mające na celu zwerbowanie ich do grupy; grupa może starać się być grupą bardziej atrakcyjną i w ten sposób stać się dla nich grupą odniesienia

- GRUPA ODNIESIENIA NEGATYWNEGO - nie chcemy się z nią identyfikować; grupa, z której członkowie zostali wykluczeni, może stać się dla nich grupą odniesienia negatywnego,

- to, co dzieje się w grupie pociąga za sobą zmiany w strukturze; sytuacja jednostek , dla których grupa odniesienia jest inną grupą niż własna jest trudna, mogą oni być sankcjonowani we własnej grupie

Cechy struktury społecznej:

• społeczeństwa zamknięte nie sprzyjają szukaniu grup odniesienia poza grupą własną;

• społeczeństwa z brakiem lub niską ruchliwością społeczną nie sprzyjają szukania grup odniesienia poza grupą własną

• w społeczeństwach otwartych, z dużą ruchliwością społeczną, mogą być grupy obce; jest to związane z możliwością zmiany struktury społecznej, a więc z aspiracjami do bycia członkiem grupy odniesienia

• wybór grupy odniesienia związany jest z możliwością zmiany statusu społecznego, aspiracjami ( w społeczeństwie zamkniętym nikt nie utożsamia się z inną kastą, bo nie ma uzasadnienia dla takiego zachowania, brak akceptacji jest spowodowany niemożliwością zmienienia swojego położenia, ludzie więc nie myślą o tym, nie biorą tego pod uwagę, w społeczeństwo aspirowanie do bycia członkiem obcej grypy nie jest skazane na niepowodzenie)

Cechy grupy:

• charakter granic grupy i zasady uczestnictwa, czy jest to grupa otwarta czy zamknięta

• grupa inkluzyjna - otwarta, proste zasady, każdy może zostać członkiem grupy, jej granice są płynne, skład tej grupy będzie się cześto zmieniał, uczestnictwo w niej jest mniej atrakcyjne niż w grupie eksluzywnej.

• grupa ekskluzywna - ścisłe zasady zostania jej członkiem, zamknięta

• atrakcyjność grupy inkluzyjnej jest mniejsza niż grupy ekskluzywnej

Czas bycia członkiem grupy:

• dłuższy czas - silniejsza identyfikacja z grupą

• krótki czas - słaba identyfikacja z grupą, sprzyja szukaniu układu odniesienia

- możliwość osiągnięcia wysokiego statusu społecznego i pozycji;

- jakie jednostki mają szanse osiągnięcia wysokich pozycji?

- niewielka ruchliwość, niewielka możliwość awansu powoduje, że członkowie grupy, których aspiracje nie zostaną zaspokojone, będą szukać innych grup,

- SOCJALIZACJA ANTYCYPUJĄCA - przygotowanie do pewnych grup - jednostka spodziewa się, że będzie należeć do pewnej grupy; grupa ta staje się dla jednostki grupą odniesienia

WYKŁAD 8

Merton - grupy odniesienia

Cechy grupy:

• kryteria przynależności do grupy - ci, którzy nie są uczestnikami grupy (ci, którzy mogą być potencjalnymi członkami i ci, którzy nie będą członkami grupy; jasność definicji, kto może być członkiem grupy sprzyja identyfikacji; mglistość definicji członkostwa sprzyjać będzie grupie odniesienie poza własną grupą

- grupa odniesienia negatywnego - częściej będzie to grupa, której jednostka była członkiem, ale już nie jest,

- stopień zaangażowania w grupie - różne grupy stawiają różne oczekiwania ich członkom, co do zaangażowania w interesy grupy; najbardziej angażują nas grupy pierwotne, bo tu charakter związków jest emocjonalny, “wchodzimy” w nie jako całe osobowości, najbardziej angażującą grupą jest grupa totalna

Cechy strukturalne grupy:

1. liczebność - dużą liczba członków sprzyja podgrupom; funkcjonowanie w podgrupie sprzyja identyfikacji z kliką niż z całą grupą; istnieje większa ilość członków, którzy są na marginesie, dużo nowych członków czujących się osamotnionych nie sprzyja identyfikacji z grupą

2. ilość wysokich statusów, które mogą być zajęte - gdy grupa jest liczna a ilość statusów wysokich jest niewielka, to jest prawdopodobne, że będzie istnieć zbiór jednostek, które nie będą w stanie zaspokoić swoich aspiracji i będą niezadowolone;

3. zasady awansowania - normy określające sposoby osiągania statusów - jeśli są jasne i sprawiedliwe to jednostki są zadowolone i identyfikują się z tą grupą

4. kanały komunikacyjne

5. normy grupowe

Status jednostki w grupie:

1. status jednostki w grupie własnej - osoby zajmujące wysokie statusy - osoby rozczarowane działalnością grupy - orientują się na grupę niżej stojącą w hierarchii społecznej niż grupa własna; osoby zajmujące niskie statusy - mają wysokie aspiracje i nie są w stanie ich zaspokoić poprzez podniesienie statusu - jako układ odniesienia wybierają grupę stojącą wyżej w hierarchii niż grupa własna

2. nowa osoba w grupie - nie jest do końca akceptowana w grupie, utrzymują niewielką liczbę interakcji z członkami grupy - członkowie o słabych więziach z grupą

O statusie jednostki decyduje jej biografia - przez różne fazy życiowe naturalnie zmieniamy grupy, więc ktoś może orientować się na grupę, w której członkiem w przyszłości zostanie

CHARAKTERYSTYKA ELEMENTÓW STRUKTURY GRUPY

Struktura bliskiego dystansu

Struktura jest pewną „siatką” powiązanych ze sobą relacji, które są określone przez normy, wartości i sankcje

Elementy struktury:

- pozycje

- statusy

- role społeczne

- relacje między tymi elementami tworzą układ wzajemnych oddziaływań i zależności,

- S. Ossowski - autor koncepcji zależności zachodzących w strukturze grupy,

- wszystkie relacje, które zachodzą w strukturze grupy można wyróżnić do 3 podstawowych:

1. zależności wzajemne - odzwierciedlają podział pracy (są jego konsekwencją) relacje w których partnerzy są wzajemnie sobie potrzebni - zaciera się tu hierarchiczność pozycji członków w grupie

2. jednostronne - zależności stanowiące odbicie struktury władzy; relacje, w których jedna strona jest zależna od drugiej, ale nie odwrotnie, wiązą się z hierarchią i istnieniem nierówności

3. stosunki dystansu, więzi i antagonizmów - odnoszą się do tego, na ile pewne jednostki identyfikują się z innymi, a na ile postrzegają ich jako kogoś obcego;

• zależności wzajemne i jednostronne mogą istnieć w grupie równolegle

• pozycja jest pewnym miejscem w strukturze

• ci, którzy zajmują wysokie pozycje będą dążyć do obrony tej pozycji; i na odwrót - ludzie o niskich pozycjach będą dążyć do zmiany,

- to w jakim miejscu pozycja usytuowana jest w strukturze, jest wyznaczone przez przywileje jakie ta pozycja niesie

Kategorie przywilejów:

1. przywileje środków konsumpcji i usług - wiążą się z podziałem pracy i wynagrodzeniem za pracę; są związane z większą lub mniejszą do dóbr różnego rodzaju (nie tylko w sensie materialnym np. wolny czas, wykształcenie)

2. przywileje władzy - wiąże się z przywilejem podejmowania decyzji w stosunku do innych osób niezależnie od ich woli, ale też prawo do stosowania sankcji (np. rodzice nad dziećmi, kierownictwo nad podwładnymi itp.)

3. przywileje prestiżu - wiążą się z oznakami szacunku - prawo do oznak szacunku ze strony innych - zewnętrzne wzory zachowania interpretowane jako szacunek

- te 3 kategorie przywilejów w rzeczywistości najczęściej nakładają się na siebie,

WYKŁAD 9

Charakterystyka roli społecznej jako elementu struktury grupy

- rola społeczna jest podstawową strukturą pośredniczącą pomiędzy jednostką a społeczeństwem,

- osobowość jest wiązką ról - teza J. Szmatki, który uważa, że tego typu twierdzenia są możliwe do przyjęcia tylko wówczas, gdy odrzuci się koncepcję emergencyjności świata społecznego; wg niego istnieją 3 typy struktur pośredniczących między jednostką a społeczeństwem:

1. rola społeczna - struktura pośrednicząca między jednostką a małą grupą

2. poziom makrostruktury a jednostki - strukturą pośredniczacą są małe grupy

3. pomiędzy wielkimi społeczeństwami a jednostką - strukturą pośredniczącą są grupy pierwotne

- rola społeczna - wiąże zjawiska indywidualne ze społeczeństwami (najbardziej elementarna struktura pośrednicząca); wiąże jednostkę tylko ze zjawiskami mikrostrukturalnymi,

- rola społeczna jest kategorią pojęciową zawierającą w sobie relacje między jednostką a grupą, między celami, wartościami i normami grupowymi, a indywidualnymi jednostkowymi dążeniami, potrzebami i aspiracjami - poprzez role jednostka może realizować swoje aspiracje,

- def. J. Szmatki - ROLA SPOŁECZNA - system interpersonalnych zachowań jednostki, względnie jednolity z punktu widzenia częstotliwości i rodzaju tych zachowań,

- struktura grupy składa się z ról społecznych - to role wiążą się ściśle z pozycjami,

- STRUKTURA - obiektywny, obserwowalny układ zależności i wzajemnych powiązań pomiędzy rolami społecznymi tej grupy,

- STATUS SPOŁECZNY - miejsce danej jednostki w określonego rodzaju hierarchii społecznej grupy, do której ta jednostka należy i co do której zgadza się względna większość członków tej grupy,

- układ ról to pewna ich konfiguracja,

- rozmaite konfiguracje ról mogą przyjąć postać 2 podstawowych konfiguracji związanych z podstawowymi wymiarami działania grupy najważniejszymi dla jej istnienia;

- każda grupa stoi przed rozwiązaniem 2 podstawowych problemów:

1. realizacja zadań oznacza konieczność podejmowania działań zmierzających do osiągnięcia celów grupy i rozwiązania problemów z tym związanych

2. utrzymanie wewnętrznej integracji, redukcja wewnętrznych napięć i konfliktów

- rozwiązanie tych problemów wymaga różnych działań:

1. działania instrumentalne (problemy pierwszego typu)

2. działania ekspresyjne (problemy drugiego typu)

- każdy z tych problemów tworzy inne podstruktury ról społecznych

- dążenia do realizacji zadania tworzą podstrukturę ról instrumentalnych; realizowanie zadań wiąże się z pojawieniem napięć, konfliktów więc konieczne są też działania zmierzające do rozwiązania tych problemów - podstruktura ról ekspresyjnych,

- podstawowa typologia ról istniejących w grupie:

• instrumentalne

• ekspresyjne

- jest to mechanizm występujący w każdej grupie

- role mają tendencje do różnicowania się i te instrumentalne i te ekspresyjne - różnicowanie tych ról tworzy pewną hierarchię - stratyfikację statusu,

- zróżnicowanie instrumentalne ról prowadzi do podstruktury instrumentalnej stratyfikacji statusu związanych z rolami zadaniowymi,

• zróżnicowanie ról ekspresyjnych prowadzi do podstruktury stratyfikacji statusów ekspresyjnych - pozycja jednostki może być w jednej grupie różna, w zależności od typu podstruktury

• rola jednostki może być różna w podstrukturze instrumenatalnej i ekspresyjnej

Pozycja + prestiż = status

- struktura to układ zależności między rolami,

- role pojawiają się w formie pewnych interakcji, interakcje nie przebiegają spontanicznie, nie są dowolne, lecz w sposób powtarzający się trwały wg pewnych reguł - zależności między rolami

12 kategorii interakcji:

1. okazywanie solidarności

2. rozładowywanie napięcia

3. zgadzanie się

4. udzielanie wskazówek

5. wyrażanie opinii

6. przekazywanie wiadomości

7. prośba o informacje

8. prośba o opinie

9. prośba o wytyczne

10. nie zgadzanie się

11. okazywanie napięcia

12. przejawianie antagonizmu

I klasa - interakcje społeczno-emocjonalne (1,2,3,10,11,12)

II klasa - interakcje instrumentalno-zadaniowe (4,5,6,7,8,9)

- te interakcje są elementem ról społecznych

- instrumentalne podstruktury ról - układ zależności i wzajemnych powiązań pomiędzy instrumentalnymi rolami tej grupy,

- ekspresyjne podstruktury ról - układ zależności i wzajemnych powiązań pomiędzy ekspresyjnymi rolami tej grupy,

- w strukturze każdej grupy można wyróżnić takie role i takie jednostki, które w największym stopniu przyczyniają się do realizacji zadań lub łagodzenia napięć i konfliktów:

• przywódca instrumentalny

• przywódca ekspresyjny,

- to sami członkowie grupy nadają ten wysoki status danej osobie,

- czynniki mogące modyfikować układ struktury (układ zależności między rolami):

1. stopień zgodności opinii członków danej grupy - pozwala na uszeregowanie członków grupy na pewnej skali; ja te czynniki wpływają na strukturę ról - jeżeli jest wysoki stopień zgodności grupy to zróżnicowanie grupy jest niewielkie i najczęściej dwudzielne (role instrumentalne i ekspresyjne); niski stopień zgodności opinii sprzyja większej specjalizacji, większemu zróżnicowaniu ról, sprzyja to autorytaryzmowi, sztywnością opinii członków; jeżeli istnieje duży stopień zgodności opinii najczęściej będą 2 przywódcy: instrumentalny i ekspresyjny oraz aktywny dewiant

2. uprawomocnienie lub stopień akceptacji w grupie działań instrumentalnych - niski stopień prawomocności ról instrumentalnych powoduje odwrotną zależność pomiędzy działalnością przywódcy instrumentalnego a sferze zadaniowej w stosunku do jego aktywności w sferze społeczno-emocjonalnej - im jest bardziej zaangażowany instrumentalnie tym słabszy jest jego status w pozycji emocjonalnej;

- sytuacja, w której role instrumentalne są nieprawomocne powoduje, że ich pełnienie wywołuje napięcia w grupie i wrogość do osób pełniących taką rolę,

- jeżeli istnieją bariery w okazywaniu wrogości przywódcy instrumentalnemu, to wtedy zostaje ona przemieszczona na kozła ofiarnego, tzn. osobę, która zajmuje najniższe pozycje w grupie,

- im bardziej intensywna jest działalność przywódcy instrumentalnego, tym silniejsza będzie wrogość skierowana na osobę o niskim statusie,

- wzrastającej aktywności przywódcy instrumentalnego towarzyszy malejąca wrogość skierowana w jego kierunku,

-im większa wrogość skierowana jest w stronę osoby o niskim statusie tym mniejsza wrogość skierowana jest w stronę przywódcy instrumentalnego,

3. stopień identyfikacji członków grupy z jej działalnością zadaniową - wzrost identyfikacji członków grupy z działalnością zadaniową powoduje większą korelację pomiędzy jej rolami instrumentalnymi i ekspresyjnymi; w sytuacji odwrotnej ta korelacja jest słabsza

WYKŁAD 10

Charakterystyka struktury roli

- jednostka nasyca treść roli swoimi cechami indywidualnymi,

- rola społeczna - złożona całość, struktura wielopoziomowa, na którą składają się zjawiska różnego typu,

- 2 podstawowe poziomy struktury roli społecznej:

• strukturalnie narzucone nakazy roli - pewne wzory i normy (wymogi) określone przez grupę, związane z daną rolą, które grupa stawia jednostkom pełniącym tę rolę

• osobowościowa definicja roli - normy i wzory zinternalizowane przez jednostkę - jak jednostka sądzi, że powinna pełnić daną rolę - jest częścią rzeczywistości subiektywnej jednostki

- struktura roli staje się kategorią, która nie w pełni jest elementem świata społecznego, gdyż wchodzi także w zakres działań indywidualnych, rola społeczna na poziomie indywidualnym jest wynikiem socjalizacji

- sposób pełnienia roli nie jest w pełni determinowany przez wymogi strukturalne ani w pełni definiowane przez cechy osobowościowe jednostki,

- jest to nowa jakość, która wynika z tych 2 poziomów:

• strukturalnie narzuconych nakazów roli:

1. ułatwienia roli - te elementy roli, które wyraźnie dają się zidentyfikować jako przynależne do tej właśnie roli; są wyraźnie określone - ich interpretacja jest jednoznaczna

2. dylematy roli - te elementy strukturalne roli, normy i wartości, które nie są wyraźnie scharakteryzowane w związku z tym umożliwiają różną interpretację

• osobowościowych definicji roli :

1. koncepcja roli - zinternalizowany przez jednostkę system norm i wartości stawianych przez strukturę

2. odegranie roli - sfera zachowań, które są efektem pogodzenia indywidualnej definicji roli i wymogów strukturalnych

- te subpoziomy pozostają ze sobą we wzajemnych relacjach,

- struktura roli ma w sobie wewnętrzną stratyfikację - jest to schemat, który można narzucić na tą strukturę, składający się z formy (stałej) i treści (zmiennej),

- forma - charakteryzuje się 3 typami cech:

• cechy podstawowe - są niezbędne dla danej roli, decydujące o jej specyfice i odrębności od innych ról

• cechy wystarczające - cechy, których brak odbija się istotnie na charakterze roli

• cechy peryferyjne - są elementem roli, ale nie są dla niej konieczne

- czasami zdarza się, że jednostka musi przestrzegać takie normy, których w ogóle nie zinternalizowała,

- alienacja jednostki - kiedy jednostka jest zmuszona do pewnienia pewnej roli, mimo, że nie zinternalizowała jej cech - dochodzi do depersonalizacji i do utraty wolności i autonomii jednostkowej; w rzeczywistości pełnimy wiele ról i możemy zrekompensować tą niewygodną sytuację, pełniąc inne role, może zastosować mechanizmy obronne np. nabrać dystansu do rli, nie pełnić jej, ale tylko odgrywać

- autonomia jednostki - 2 typy:

• autonomia funkcjonalna - jednostka uzyskuje pewną niezależność od struktury i grupy, może funkcjonować niezależnie od niej

• autonomia strukturalna - odnosi się do struktury roli społecznej, polega na takiej manipulacji strukturą roli, dzięki której jednostka uzyskuje pewien stopień niezależności od struktury, odporność na presję grupową

- autonomię jednostka może uzyskać przez rozłam w roli lub scalenie jednostki z rolą społeczną,

- rozłam w roli - rozłam między strukturalnie narzuconymi nakazami a definicją osobowościową,

- im bardziej identyfikujemy się z daną rolą, tym autonomia jest mniejsza,

- możliwy jest również rozłam tylko w osobowościowej definicji roli, wtedy rozłam następuje między koncepcją roli a odgrywaniem roli; jest to trudniejsza sytuacja, gdyż może z jednej strony prowadzić do jeszcze większej autonomii i z drugiej strony do utraty kontroli i zaburzeń psychicznych,

- scalenie jednostki z rolą społeczną - jednostka chce dążyć do swoich indywidualnych celów przez funkcjonowanie społeczne; jednostka identyfikuje się całkowicie z rolą; sytuacja, w której jednostka poprzez rolę samoidentyfikuje się i samopotwierdza dążąc do celów grupowych realizuje własne potrzeby i cele; strukturalne oczekiwanie i nacisk są zgodne z tymi wymogami, które sama sobie stawia, osiąga autonomię, gdyż posiada przekonanie, że realizuje swoje własne cele

zespoły ról społecznych:

- pełnienie danej roli zależy od nadawcy;

- w jednej roli jednostka wchodzi w relacje z wieloma osobami pełniącymi różne role społeczne;

- roli społecznej nie pełnimy w próżni lecz zawsze w stosunku do kogoś, podowuje to, że jedna rola może być pełniona w różny sposób, w zależności w relacji do kogo jest odgrywana,

- partnerzy jednostki, zajmując różne statusy reprezentują również różne interesy i postawy w stosunku do danej roli,

- jednostka pełniąc daną rolę jest poddawana różnym presjom wynikającym z konfliktu interesów, relacji i oczekiwań,

- jednostka pełniąc daną rolę wchodzi w relacje nie tylko z członkami swojej grupy, lecz także z osobami z szerszych układów społecznych,

- system zespołu ról wykracza poza strukturę grupy,

- system ten jest niestabilny, pełen wewnętrznych napięć i konfliktów

- mechanizmy rozładowywania konfliktów:

1. mechanizm strukturalny:

1. wynika z nierównej ważności statusów - osoby, z którymi wchodzimy w relacje zajmują różne statusy i z oczekiwaniami jednych można liczyć się bardziej, a z innymi mniej

2. różnice władzy ze statusami występującymi w zespole ról - bardziej podporządkowujemy się wymogom tych osób, które mają większą władzę

3. usunięcie z pola widzenia osób uwikłanych w zespół ról aktywności związanej z pełnioną rolą - pewien zakres działań jednostki jest specjalnie niedostrzegany przez innych

4. wspólne działania dążące do zmniejszenia nacisków, które są sprzeczne z grupowymi oczekiwaniami

5. zmniejszenie zespołu ról - z pewnych relacji rezygnujemy, które zmniejszają ilość napięć

6. zjednoczenie się osób mających centralne statusy w celu rozładowania najbardziej uciążliwych konfliktów

2. mechanizmy indywidualne:

1. mechanizm oddzielenia ich od siebie - jednostka dokonuje sama pewnej klasyfikacji ról i indywidualnej ich stratyfikacji; rozdziela te role, z których wymogami będzie się bardziej liczyć; indywidualna klasyfikacja nie musi się pokrywać z tą strukturalną; dokonuje pewnego wartościowania tych ról a stratyfikacja oznacza uporządkowanie hierarchiczne,

2. mechanizm przenoszenia - część swoich obowiązków jednostka przerzuca na innych,

3. ograniczenie stosunków ról - ograniczamy kontakty z niektórymi osobami (pełniącymi określone role) i tym samym ograniczamy ilość obowiązków od nas wymaganych; najprawdopodobniej będziemy rezygnować z tych stosunków ról, które są dla nas najmniej istotne

4. rozszerzanie stosunków ról - polega na tym, że zwiększamy ilość relacji z innymi osobami; zastosowanie usprawiedliwienia dla niemożności pełnienia obowiązków (ponieważ mam do roboty coś innego); mechanizm ten jest trudny do utrzymania na dłuższą metę

5. budowanie barier przeciwko nowym obowiązkom - stwarzamy pewne bariery nie dopuszczające do nas żądań innych osób (np. założenie aparatu telefonicznego z wyświetlaczem numerów przechwycających)

- rola społeczna jest tą struktura, która pośredniczy między jednostką a małą grupą,

- role jednostki związane są również ze zajmowanymi przez nią statusami (każda grupa jest zhierarchizowana),

- różne statusy wynikają z tego, że jednostka staje z różnymi napięciami i konfliktami, które rozwiązuje, a ocena przez innych tego rozwiązania może być różna,

stopień złożoności ról a stopień autonomii jednostki

- złożoność społeczeństwa przyczynia się do alienacji jednostki,

- wraz z rozwojem społecznym rośnie złożoność ról:

• prowadzi do alienacji - wymogi związane z rolami mogą być różne i sprzeczne

• prowadzi do wzrostu jej autonomii (lepiej uzasadnione stanowisko) - wzrastająca ilość ról powoduje, ze jednostka angażuje się w każdą z nich częściowo, dzięki czemu zachowuje pewną niezależność; z żadną rolą nie identyfikuje się całkowicie

WYKŁAD 11

- uważa się, że w społeczeństwie o prostym podziale ról, te role nie różnią się tak bardzo od siebie, wiadomo czego się spodziewać,

- społeczeństwo o prostym zespole ról powoduje, że wchodzimy w interakcje ciągle z tymi samymi osobami;

- tu autonomia i niezależność nie będzie duża, mała elastyczność e realizacji tej roli,

- jednostka musi się liczyć z wymogami otoczenia, wtedy jednostka jest częściej zewnątrzsterowna,

- wielość ról, wielość interakcji daje większe możliwości indywidualnych decyzji wyboru zachowania; daje to nam większą autonomiczność - wewnątrzsterowność

WYKŁAD KOLEJNY

SOCJOLINGWISTYCZNA KONCEPCJA JĘZYKA BASILA BERNSTEINA

Język jest narzędziem konstrukcji świata społecznego, wyjaśnia niepowodzenia i sukcesy dzieci w szkole, według Bernsteina przyczyną niepowodzeń są niższe kompetencje językowe, które dzieci nabywają w procesie socjalizacji w swoim środowisku społecznym, język wiąże się ściśle ze strukturą społęczną, jest on wpleciony w relacje społeczne, jest narzędziem opisującym świat, konstrucję tego świata, umiejscowienie w nim.

Podstawowe tezy w koncepcji B. Bernsteina:

• język jest odzwierciedleniem relacji społecznych, struktury społecznej, generuje odrębne formy - kody językowe, które przekazują kulturę czyniąc tym samym pewien typ znaków, w języku zawiera się związek między kulturą i strukturą

• głównym czynnikiem zmian w kulturze są z miany w strukturze społęcznej, ponieważ zmiany w sferze strukturze społecznej wywierają wpływ na zmiany w sposobie mówienia

• w obrębie wspólnego języka, który spełnia rolę kodu ogólnego powstaje szereg odrębnych form językowych, sposobów mówienia, tworzenia wśród świadomości użytkowników różnych typów relacji do przedmiotów i osób

Socjolingwistyka wyróżnia:

• język jako system znaków i znaczeń

• mowę - jest czymś innym niż język, dotyczy różnych sytuacji, tego jak ludzie korzystają z języka, jakich słów i wjakiej kolejności używają, mowa jest wskaźnikiem ról społecznych

Związek języka ze strukturą konkretna forma jaką przybiera relacja społeczna wiąże się z tym co się mówi i jak się mówi, kiedy się mówi, forma relacji wpływa na wybór słownictwa, składnię. Język określa relację, poprzez jego naukę dziecko przyswaja sobie strukturalny porządek świata, uczy się poprzez mówienie wymogów jakie stawia mu struktura społeczna.

Koncepcja dwóch kodów językowych (według bogactwa użycia języka):

• rozbudowany - jest przeciwieństwem kodu ograniczonego, posiada bogate słownictwo, jest bardziej zindywidualizowany, nastawiony na subiektywne wyrażanie swoich odczuć, pozwala na łatwiejsze odnalezienie się w rzeczywistości, sprzyja indywidualnemu wymiarowi wymiany informacji

• ograniczony, bogactwo słownictwa jest mniejsze niż w kodzie rozbudowanym, prosty, przewidywalny, składa się z potocznych formułek wypowiadanych w konkretnych sytuacjach, słuchacz może przewidywać co będzie dalej np. nabożeństwo, rytualne formy, powitania, gotowe sformułowania, niekiedy przypisane do sytuacji, relacji, pozycji, nie pozwala na przekazywanie indywidualnych odczuć, opinii, jest stosowany w takich wymianach społecznych, gdzieludzie nie wiele o sobie wiedzą, służy rozpoznaniu, występuje w kategoriach społecznych, w których występuje powszechność doświadczen, odbioru świata, nie ma znaczenia kontakt werbalny, ważniejsze są komunikaty pozawerbalne, nie to co się mówi, ale jak i kiedy, komunikacja charakteryzuje się zybką mową o słabej artykulacji, używane znaczenia są lpkalne, niski poziom słownictwa i wariantów syntezy czy selekcji, zdania są krótkie, proste często niedokończone, stosowana konstrukcja zdania jest uboga, proste powtarzające się spójniki, sztywne i ograniczone uzycie przymiotników, przysłówków zwiażane z tendencją do jak najprostszego określenia zjawisk, bez podawania zbędnych informacji, częste używanie krótkich rozkazów traktowanych jako ostateczny argument prowadzący do określonych ruchów, zdania oznajmujące, stwierdzenia są formułowane jako pytania mające określić wzajemną relację opartą na rozumieniu, wypowiedzi skierowane, rzadkie używanie zaimków osón jako podmiotów, świat z perspekwtywy własnego doświadczenia, jest to język znaczenia ukrytego, używa się częściej konkretnych symboli niż ogólnych stwierdzeń

Kodem ograniczonym posługują się wszyscy.

27

---