8245


1.Metodologiczne problemy HME.


Metodologia HME to badania mające ogólnie na celu znalezienie odpowiedzi na pytania: Czym się zająć? Co badać? Jakim sposobem to badać? HME dokonuje świadomej selekcji materiału pod kątem widzenia kolejnych szczebli w poznawaniu kategorii i praw ekonomicznych oraz sposobów diagnozy i prognozy zjawisk ekonomicznych. Selekcja materiału historyczno -teoretycznego musi więc iść w kierunku poznania z czym borykała się ME, dlaczego umiała rozwiązywać jedne zagadnienia, nie potrafiąc rozpoznać rozwiązać innych, jakie pozostawiła nam wreszcie problemy badawcze otwarte do dzisiaj. Pojawienie się nauk społecznych, a wśród nich nauk ekonomicznych, stało się możliwe jednak dopiero wówczas, gdy grunt do badań naukowych został przygotowany przez inne dyscypliny naukowe. Dociekania nad filozoficznymi aspektami badań ekonomicznych, są więc wstępem do zrozumienia waloru teoriopoznawczego teorii ekonomicznych, a także do oceny stosowanych przez te teorie metod badań i prezentacji osiąganych wyników. Uświadomienie sobie jak rodzą się kategorie: prawa ekonomiczne, jaki jest związek analizy logicznej i historycznej, zrozumienie, w jakim stopniu odkryta możliwość przeobraża się w konieczność, w jaki sposób nauki ekonomiczne dokonują diagnoz i prognoz, jak więc na podstawie nauk ekonomicznych podejmowane są decyzje gospodarcze - wszystko to zahacza wyraźnie o problemy teoriopoznawcze i metodologiczne.

3.Doktryna Merkantylistyczna.

Pod koniec XV wieku w Europie zaczęła się kształtować nowożytna myśl ekonomiczna - merkantylizm (pierwsza doktryna ekonomiczna)

MERKANTE - kupiec

Nazwa określa:

Celem polityki merkantylnej był wzrost gospodarczy kraju przeprowadzany przez uprzemysłowienie przy zastosowaniu środków przymusu, które przyśpieszały wzrost.

Wyróżnia się dwa okresy:

Bulionizm proklamował produkcję na rynek światowy. W zakresie polityki gospodarczej system cechuje się dążeniem do zwiększenia zasobów kruszcowych kraju. Kraj bogaty to kraj posiadający dodatni bilans kruszcowy. Bulionizm utożsamia bogactwo z kruszcem i pieniądzem kruszcowym. Wczesny merkantylizm stał na pozycji ciułacza skarbu, domagając się bezwzględnego hamowania wywozu pieniędzy do innych krajów. Każde kupno za granicą zmniejsza ilość pieniędzy w kraju.

Sprzedaż towarów jest źródłem zysku powstałego według merkantylistów w wyniku nieekwiwalentnej wymiany, gdyż towar sprzedaje się drożej niż kupuje. Nie każda jednak wymiana powiększa bogactwo. Tylko wymiana międzynarodowa zwiększa ilość pieniędzy w kraju. Należy eksportować (gdy np. nie mamy własnych kruszców).

Bez dodatniego bilansu handlowego nie ma dodatniego bilansu płatniczego.

W XVII wieku bulionizm przeżył się. Przejście do „rozwiniętego merkantylizmu” spowodowane było rozwojem gospodarki, która doprowadziła do znacznego wzrostu produkcji i zwiększenia wymiany międzynarodowej. Natomiast polityka gospodarcza bulionizmu hamowała rozwój handlu zagranicznego. W związku z tym merkantyliści z systemu manufakturowego przeszli od sztywnej zasady bilansu pieniężnego (kruszcowego) do elastycznej zasady dynamicznego bilansu handlowego oznaczającego, że można importować, zwłaszcza surowce, ale trzeba jeszcze więcej eksportować (najlepiej wyroby gotowe).

Polityka rozwiniętego merkantylizmu żądała zdobycia nowych rynków i wzrostu ekspansji handlowej. System ten stymulował wywóz towarów między innymi drogą ustanowienia: premii wywozowej i ceł ochronnych wprowadzając po raz pierwszy w Europie protekcjonizm jako świadome narzędzie polityki gospodarczej.

Powstające w tym okresie wielkie kompanie handlowe również korzystały z opieki i pomocy państwa. Uzyskiwały subsydia i specjalne prawa monopolowe w handlu na rynkach kolonialnych.

Do osiągnięcia dodatniego bilansu handlowego najlepiej nadają się artykuły wytworzone drogą przemysłową. Kładziono szczególny nacisk na uprzemysłowienie kraju (industrializm). W niektórych przypadkach państwo samo zakładało przedsiębiorstwa. polityka merkantylna popierała przyrost ludności. Liczne wojny i epidemie. Chciano zwiększyć podaż siły roboczej w celu obniżenia płacy. Merkantylistyczny przemysł dysponujący tanią siłą roboczą był zdolny do konkurencji i zdobywał obce rynki.

Wydłużono czas pracy. Korzystano z pracy dzieci. Wg merkantylistów zbyt wysokie płace dają okazję do próżniactwa i porzucania pracy. Skrócenie dnia roboczego prowadzi do lenistwa. Praca dzieci jest konieczna, gdyż wcześnie powinny przyzwyczaić się do trudu. Płaca robocza nie może przekraczać minimum egzystencji co gwarantuje utrzymanie władzy przedsiębiorcy. Wzrost płac powoduje wzrost cen , w skutek czego przemysł utraci zdolności konkurowania. Ideą przewodnią merkantylizmu była akumulacja kapitału.

Merkantyliści to kupcy i bankowcy (praktycy gospodarczy) Interesując się czynnikami pomnażania bogactwa merkantyliści nie zwracali uwagi na problemy etyczne. Obserwując realne życie gospodarcze merkantyliści operowali argumentami empirycznymi, nie snuli abstrakcyjnych rozważań. Badania ekonomiczne stały się autonomiczne. Widoczny jest wpływ praktyki na teorię. Istotną cechą poglądów merkantylistów jest ich narodowy charakter. Ograniczają się wyłącznie do zagadnień krajowych. Obce im było podejście ogólnoświatowe. Poglądy merkantylne nie stanowią „wykończonego systemu” ujmującego jednocześnie wszelkie zagadnienia ekonomiczne. Merkantyliści szli jednak zgodnie w narodowym podejściu i głoszeniu sprzeczności interesów poszczególnych krajów (…)

Anglia, Włochy, Francja, Niemcy - tam się najlepiej rozwinął.

4.Teoria porządku naturalnego i produkty czystego fizjokratyzmu.

Merkantylizm pozwolił osiągnąć wysoki poziom produkcji przemysłowej w Anglii i Holandii. Francja była ciągle zacofanym krajem rolniczym. Obciążenia podatkowe sięgały do 60% dochodu czystego. Wzrosło zainteresowanie rolnictwem i własnością ziemską. W połowie XVIII wieku pojawiła się pierwsza2 szkoła ekonomiczna. Jej powstanie poprzedziło powstanie kilku koncepcji stworzonych przez merkantylistów.

Fizjokraci przejęli także hasło wprowadzone przez Vincent Jean Claude de Gournay : leissez faire, leissez passer - wolność handlu i przemysłu

Fizjokratyzm to pierwszy system teoretyczny w historii myśli ekonomicznej. Jako pierwsi nazwali siebie EKONOMISTAMI oraz zajmowali się popularyzacją wiedzy ekonomicznej. Termin fizjokratyzm oznacza - „panowanie natury”.

Twórcą systemu był: François Quesnay.

Opiera się na 3 głównych koncepcjach:

Porządek naturalny

Porządek naturalny - stan naturalny i doskonały odwieczny i idealny plan świata, natomiast porządek pozytywny jest tworem ludzkim wynikającym z praktycznych potrzeb ludzkości. Porządek naturalny jest ideą przeciwstawną idei ustroju sztucznego, tworzonego przez ludzi w oparciu o umowę społeczną. Porządek naturalny nie może być przeciwstawny cywilizacji. Ludzie wiele zyskują przechodząc z pierwotnego stanu natury do stanu cywilizacji. Ustrój społeczny opierający się na porządku naturalnym jest wynikiem nie przymusu, lecz spontanicznej i dobrowolnej działalności ludzi. Podstawami tego porządku społecznego są wolność i własność wynikające z natury ludzkiej. Najważniejszym ze wszystkich praw ludzkich jest wolność. François Quesnay mówił nawet o świętej wolności - wolność będąca w zgodzie z rozumem, wolność prowadząca człowieka do czynów zgodnych z porządkiem naturalnym i prawami naturalnymi. Ludzie rodzą się wolni i równi. Późniejsza nierówność społeczna wynika z lenistwa i niedbalstwa jednostek oraz z niezbadanych wyroków opatrzności.

Ideą przewodnią działalności gospodarczej jest interes osobisty. Jest to naturalne prawo każdego człowieka. Celem tej działalności jest osiągnięcie jak największego przyrostu korzyści drogą największego zmniejszenia nakładów (mini-max). Mamy tu do czynienia z zasadą gospodarności sformułowaną po raz pierwszy przez François Quesnay chociaż stosowaną przez ludzi od wieków. Zasadą tą kierują się ludzie niemal w każdej dziedzinie działalności.

Zasada gospodarności

Na prawidłowość pozwalającą minimalizować nakłady bądź maksymalizować efekty ludzie zwracają uwagę już od setek lat. Jednakże jej uświadomienie i sformułowanie nastąpiło bardzo późno. Przyjmuje się, iż po raz pierwszy ogłosił ją twórca fizjokratyzmu F. Quesnay w rozprawie O pracy rzemieślników (1766 r.). Prawidłowość tę można zdefiniować następująco: „(…) osiągnąć możliwie największy wzrost zadowolenia przez możliwie największe zmniejszenie wydatków stanowi doskonałość postępowania ekonomicznego". Z czasem prawidłowość tę nazwano zasadą gospodarności.

Terminem „zasada gospodarności" posługiwał się J. Dunajewski w wykładach z ekonomii politycznej w roku 1872/1873, wygłoszonych na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jako pierwszy wprowadził do polskiej ekonomii pojęcie „zasada gospodarności". Stosowanie tej zasady polega na zużyciu jak najmniejszego środka w celu osiągnięcia jak największego rezultatu. Zasadą gospodarności powinien kierować się każdy człowiek w procesie gospodarowania, we wszystkich czynnościach procesu reprodukcji. Na zasadzie tej powinno opierać się całe gospodarstwo społeczne.

Znaczący wkład do wyjaśnienia zasady najmniejszego wysiłku albo rząd-ności (inne nazwy omawianej zasady) wniósł A. Krzyżanowski. W badaniu działalności gospodarczej człowieka ekonomiści przyjmują założenie, iż podlega ona zasadzie najmniejszego wysiłku. Zasada gospodarności jest wykorzystywana w każdej ludzkiej działalności. Zasada rządności nie polega na jednoczesnym minimalizowaniu nakładów i maksymalizowaniu efektów, podobnie jak w matematyce pewne zagadnienie jest albo minimalizowane, albo maksymalizowane. W pracach A. Krzyżanowskiego zauważa się rozbicie zasady gospodarności na dwa człony. Jeśli ludzie podejmują działania, dzięki którym mogą osiągnąć określone wyniki, przy jak najmniejszych nakładach, albo chcą osiągnąć największe wyniki określonymi nakładami, to oznacza, iż kierują się zasadą najmniejszego wysiłku.

Źródła zasady gospodarczości (kolejna nazwa) E. Taylor znajdywał w filozofii greckiej, w kierunku hedonistycznym, którym był późniejszy epikureizm. Ale dopiero w 1889 r. M. Pantaleoni wyodrębnił dwa poprawniejsze warianty tej zasady. Zasada gospodarczości jest formalną zasadą praktycznego działania, bez jakiegokolwiek związku z egoizmem lub innym motywem postępowania bądź cnotą gospodarności.

Taylor, wykorzystując przemyślenia K. Wicksella, wyjaśnił potrzebę stosowania dwóch wariantów zasady gospodarczości, a więc problem, do którego polscy teoretycy ekonomii powracali jeszcze przez niemal półwiecze. E. Taylor był przeciwny sprowadzaniu tej zasady do łączenia maksymalizacji efektów z minimalizacją nakładów, gdyż ujęcie takie zawiera logiczną sprzeczność wewnętrzną i niekonsekwencję. Zrozumiała jest więc separacja dwóch elementów składowych, czyli zasady formalnej maksymalizacji oraz zasady najmniejszego środka. Zasada formalnej maksymalizacji powinna mówić jedynie o gospodarczym działaniu jednostek zmierzających do osiągnięcia maksymalnych celów ekonomicznych, które ludzie wybierają, uwzględniając rozporządzalne zasoby środków oraz istniejące warunki osobiste, kulturalne, społeczne, przyrodnicze i techniczne.
(… dalej na stronie 115)

Cel działalności gospodarczej nie może być osiągnięty bez ekonomicznej wolności produkcji i konsumpcji. Tylko wolność powoduje pełne przejawianie się porządku naturalnego.

(Do tej koncepcji wrócono w XX wieku.)

Motorem rozwoju społecznego jest nieustanne dążenie ludzi do zapewnienia sobie własności dóbr oraz do zwiększenia tej własności. Pełna wolność samoczynnie realizuje pełną własność, zapewniając jednocześnie maksimum korzyści. Stąd hasło leseferyzmu jest niezbędnym postulatem głoszonym przez fizjokratów. Tam gdzie jest liberalizm ekonomiczny tam maksymalizacja korzyści poszczególnych jednostek, która jest jednocześnie społeczną maksymalizacją zaspokojenia potrzeb. François Quesnay przeformułował nieco hasło lefeseryzmu Vincenta Jean Claude de Gournay. u młodych fizjokratów brzmi leissez faire, leissez aller co oznacza „pozwólcie działać”.

Dochód czysty

Interesy rolnictwa François Quesnay stawiał na pierwszy plan uważając, że ich realizacja jest przywróceniem porządku naturalnego. Wyłącznie rolnictwo daje produkt czysty. Ono więc jest jedynym źródłem bogactwa społecznego.

(małe cofnięcie się do starożytności - zaprzeczenie merkantylizmu)

Produkt czysty jest nadwyżką ponad konsumpcję i zużycie dokonane w związku z samą produkcją rolną. Produkt czysty powstaje dzięki nakładom i naturalnej urodzajności ziemi. François Quesnay wprowadzając pojęcie nakładu tworzył teorię produkcyjności kapitału czyli ekonomicznej efektywności nakładów. Ekonomiczny system wg François Quesnay jest agrocentryzmem. Ze wszystkich rodzajów działalności gospodarczej tylko rolnictwo jest produkcyjne. W nim bowiem powstają czyste dochody pieniężne, które znajdują pokrycie w przyroście materii. François Quesnay odróżniał produkcyjną i nieprodukcyjną działalność gospodarczą. Produkcyjną jest taka działalność gospodarcza, w której występuje kombinacja ziemi i kapitału, i w której wyniku powstaje produkt czysty. François Quesnay jest pierwszym, który podkreśla korzyści ekonomiczne płynące z wielkiej produkcji rolniczej. Ale nie widział wartości w twórczej roli pracy ludzkiej. Widział ją jedynie w rolnictwie. François Quesnay wprowadził także do swojej nauki termin reprodukcja.

Teoria obiegu dóbr (bogactwa), lub Teoria podziału dochodu społecznego

François Quesnay podzielił społeczeństwo na 3 klasy. Najważniejszą jest klasa właścicieli składająca się z panującego (króla) oraz świeckich i duchownych właścicieli ziemi. Pełnią oni funkcje publiczne oraz są posiadaczami ziemi, której sami nie uprawiają lecz wydzierżawiają otrzymując rentę ekonomiczną składającą się z procentów i amortyzacji nakładów podstawowych oraz nadwyżki, którą bezpłatnie daje płodna natura. Klasa właścicieli jest niezbędna, rządzi państwem i utrzymuje w nim porządek publiczny. Natomiast wydatkując otrzymane przychody utrzymuje w ciągłym ruchu cały mechanizm gospodarki kraju.

Klasa produkcyjna to klasa rolników dzierżawców. Składa się z samodzielnych przedsiębiorców, tj. dzierżawców, którzy uprawiają rośliny i rozwijają hodowlę rasowego bydła oraz małorolnych biednych rolników.

Klasę jałową, czyli bezpłodną stanowią rzemieślnicy, przemysłowcy i kupcy. Jałowość polega na tym, że ich działalność nie powoduje powstania nadwyżki ekonomicznej. Podobnie jak w ludzkim organizmie w organizmie społecznym istnieją na wzór małego i dużego obiegu krwi dwa obiegi bogactw. Duży obieg to obieg bogactw między naturą a społeczeństwem. Mały obieg to obieg bogactw między poszczególnymi klasami społecznymi. Jako cel zasadniczy fizjokraci postawili sobie zadanie zbadania i przedstawienia obiegu bogactw między klasami społecznymi i ciągłego odtwarzania się tego bogactwa czyli reprodukcji. Dokonali również szeregu uproszczeń teoretycznych zakładając:

Klasa produkcyjna uzyskuje rocznie z zainwestowanych 3 mld liwrów własny produkt wartości 5 mld liwrów. 3 mld w żywności i 2 mld w postaci surowców oraz dodatkowo 2 mld liwrów w pieniądzu, który służy jedynie jako środek wymiany i wyłącznie ze względów ekspozycyjnych przyjmuje się, że pieniądz znajduje się u klasy produkcyjnej. Właściciele ziemscy nie posiadają niczego, mają natomiast roszczenia wobec klasy produkcyjnej z tytułu renty w wysokości 2 mld liwrów, tj. kwoty równej produktowi netto powstającego w rolnictwie. Klasa jałowa posiada wyroby przemysłowe wartości 2 mld liwrów.

Na początku klasa produkcyjna płaci właścicielom ziemskim rentę w pieniądzu (2 mld liwrów). Kolejne przepływy pieniądza uruchamiają obieg dóbr. Właściciele ziemscy kupują żywność dla własnej konsumpcji za 1 mld liwrów, zwracając połowę wypłaconego im uprzednio przez klasę produkcyjną pieniądza do punktu jego wyjścia. Za drugą połowę przychodów z renty kupują wyroby przemysłowe od klasy jałowej, która z kolei używa tego pieniądza do nabycia żywności od klasy produkcyjnej. Następnie klasa produkcyjna kupuje za ten pieniądz wyroby przemysłowe od klasy jałowej. Ta z kolei kupuje produkty rolnictwa. Użyte w następnym okresie jako surowiec od klasy produkcyjnej zwracając w ten sposób drugi jeden mld liwrów do punktu jego wyjścia. Klasa produkcyjna kupuje dodatkowo od siebie własne produkty wartości jednego mld w postaci żywności i drugi 1 mld liwrów w postaci surowca na następny okres. Te ostatnie transakcje są wewnętrzną wymianą w ramach klasy produkcyjnej, dlatego też na wykresie umieszczone są na niższym poziomie.

Każda z 3 klas posiada dobra potrzebne do rozpoczęcia nowego cyklu produkcji, a pieniądz, który spełnił funkcję środka wymiany powrócił do punktu wyjścia. Schemat obiegu bogactw zawarty w tablicy ekonomicznej Quesnay jest nie tylko pierwszym całościowym przedstawieniem ekonomicznego ruchu okrężnego ale także pierwszym w dziejach myśli ekonomicznej schematem reprodukcji prostej.

Tablica ekonomiczna przedstawia ścisłą współzależność produkcji rolnej i rzemieślniczej. Z tego powodu należy uznać ją za pierwszą w historii ekonomii tablicę przepływów międzygałęziowych (czyli model nakładów i wyników).

Teoria jedynego podatku.

Dla wypełnienia swoich funkcji państwo potrzebuje dochodów, które uzyskuje w formie podatków. Podatki zdaniem fizjokratów mogą być pobierane jedynie z dochodu czystego. W przeciwnym wypadku niszczą substancję majątkową. Ponieważ dochodem czystym rozporządza klasa właścicieli, dlatego też to oni winni płacić te podatki. W ten sposób system podatkowy państwa staje się systemem jednego i jedynego podatku (podatku od dochodu czystego płaconego przez klasę właścicieli ziemskich). Pobierając podatek w prostej formie i w wprost ze źródła oszczędza się na kosztach jego poboru unikając przerzuceń. Chociaż fizjokraci zarezerwowali dla państwa zadanie ściągania podatków oraz wspierania rozwoju i ochrony rolnictwa byli jednak zwolennikami wolnej konkurencji, głosili hasła wolności dla handlu i przemysłu. Uważali, że nadmierna ingerencja państwa w życie gospodarcze jest szkodliwa.

5.Adam Smith i klasyczny liberalizm ekonomiczny.

Przedmiot ekonomi

Przedmiotem ekonomii wg A. Smitha jest bogactwo narodu, natomiast jego źródłem jest praca. Fundusz pracy tkwiący w narodzie w części użytej produkcyjnie dostarcza w ciągu roku określonej sumy przedmiotów służących do zaspokojenia potrzeb. Ta suma przedmiotów wykorzystywanych do zaspokojenia potrzeb stanowi dochód społeczny. Bogactwo narodu jest więc dochodem społecznym. Suma rocznej produkcji dóbr stanowi przychód, czyli społeczny dochód brutto, z którego otrzymuje się dochód netto po potrąceniu wartości tego, co zostało poświęcone do produkcji tych dóbr. Na dochód społeczny składają się tylko materialne środki zaspokojenia potrzeb. W związku z tym A. Smith dzielił pracę na produkcyjną i nieprodukcyjną. Zajęcia wytwarzające bezpośrednio materialne środki zaspokojenia potrzeb są zajęciami produkcyjnymi. Wszystkie zaś inne zajęciami nieprodukcyjnymi.

Teoria produkcji

Wartość produkcji zależy od nakładu ziemi i pracy, są to czynniki pierwotne oraz kapitału (czynnik pochodny). Jednakże zasadniczym źródłem produktów, a więc bogactwa narodu jest praca.

Praca

Bogactwo narodu zależy od ilości pracy wydatkowanej przez społeczeństwo i od stopnia produkcyjności pracy. Produkcyjność pracy wzmaga się przez podział pracy. Podział pracy jest jedną z postaci współdziałania, które dzieli się na współdziałanie proste i złożone. Współdziałanie proste polega na wykonywaniu tego samego zespołu czynności przez większą ilość ludzi. Współdziałanie złożone to rozbicie procesu wytwórczego na szereg czynności, z których każdą wykonuje ktoś inny. To współdziałanie złożone jest właśnie podziałem pracy. Podział pracy, czyli specjalizacja umożliwia stosowanie maszyn i narzędzi i jest głównym sposobem powiększania bogactwa. Podział pracy ma jednak pewne granice, są nimi: pojemność rynku i wielkość nagromadzonego kapitału.

Drugi czynnik to ziemia

Ziemia wpływa na wielkość dochodu społecznego dzięki swej urodzajności.

Kapitał

Wzrost kapitału jest głównym środkiem powiększania dobrobytu. Kapitał umożliwia większą produkcyjność i podział pracy. Kapitał powstaje i powiększa się z oszczędności. Smith odróżniał 2 rodzaje kapitału: stały i obrotowy. Na kapitał stały składają się urządzenia produkcyjne, narzędzia, zdolności i nabyte umiejętności ludzkie. W skład kapitału obrotowego wchodzą surowce, półprodukty, zapasy gotowych towarów i pieniądze.

Program liberalizmu gospodarczego

Smith uważał, że największą dochodowość jednostce i społeczeństwu daje przedsiębiorstwo indywidualne gdy panuje wolna konkurencja. Natomiast monopol prowadzi do wyzysku wysokich cen i ograniczenia produkcji. Państwo nie powinno krępować działalności gospodarczej jednostki i winno znieść wszystkie istniejące ograniczenia. Państwo powinno również wyzbyć się swoich przedsiębiorstw. Również państwo winno ograniczyć swoje funkcje do wymiaru sprawiedliwości, obrony kraju, prowadzenia robót publicznych, oraz realizacji wielkich przedsięwzięć przekraczających możliwości jednostek. Jednakże dopuszcza A. Smith interwencję państwa w życie gospodarcze np. ustanawianie stopy procentowej, prowadzenie poczty, obowiązkowe nauczanie powszechne, ustanawianie nominałów banknotów. Smith popierał wolność handlu zagranicznego oraz występował przeciw cłom. Dopuszczał jednak 3 przypadki ceł: cła represyjne, cła fiskalne na towary nie wytwarzane w kraju a stanowiące przedmiot konsumpcji, cła wyrównawcze na towary obłożone w kraju podatkiem pośrednim a nie opodatkowane zagranicą.

Znaczenie A. Smitha.

Mimo licznych niejasności i sprzeczności system A. Smitha był pierwszym naukowym systemem ekonomii obejmującym najważniejsze zagadnienia, które interesują tę naukę. System ten nie był również systemem pełnym i zakończonym. Jego uzupełnienia podjęli się David Ricardo, Thomas R. Malthus, Jean B. Say, John Stuart Mill.

7. Adam Smith Wartość wymienna, cena naturalna i rynkowa.

Teoria wartości

Adam Smith rozróżniał wartość użytkową i wartość wymienną. Wartość użytkowa to znaczeni dobra dla zaspokojenia potrzeb ludzkich. Pojmował ją obiektywnie jako pożyteczność. Wartość wymienna to stosunek wymienny. Stosunek ten wyrażony w pieniądzu staje się ceną. Wartość użytkowa jest warunkiem wartości wymiennej, ale na tą ostatnią nie wpływa. Ceny bieżące czyli rynkowe zmieniają się w skutek popytu i podaży. Obok nich istnieje obiektywna wielkość nazywana ceną naturalną, stanowiąca podstawę wartości wymiennej, wokół której oscylują ceny bieżące. Ta wartość naturalna jest ceną przeciętną ustalającą się w długich okresach czasu. Cena naturalna zależy od kosztów produkcji. Wynika z tego że o cenie naturalnej decydują: praca, ziemia i kapitał. Ostatecznie koszty produkcji sprowadzają się do sumy wynagrodzeń czynników produkcji, czyli pracy, ziemi i kapitału. W ten sposób cena naturalna równa się sumie płac renty gruntowej i zysków. Twierdzenie to zostało nazwane dogmatem Smitha. W warunkach wolnej konkurencji zmierzają do wartości naturalnej, a ta ostatnia równa się kosztom produkcji.

Smith uważał, że interes jednostki stanowi najlepszy bodziec do działalności gospodarczej. Człowiek dąży do osiągnięcia własnych korzyści. Człowiek przedkłada własne korzyści nad korzyści społeczne. Zgodność interesów prywatnych z interesem publicznym. Człowiek najlepiej sam dba o własne interesy. Przedsiębiorca, kupiec zatrudnia ludzi, produkuje surowce mając na uwadze swój własny interes, a to jest korzystne z punktu widzenia społecznego. Interes własny działa jak siła napędzająca, kierująca ludzi do takiej pracy, za jaką społeczeństwo jest skłonne im płacić. Interes własny motywuje ludzi do działania.

Zgodność interesu osobistego, indywidualnego z interesem społecznym wymusza działanie mechanizmu rynkowego tzw. niewidzialna ręka rynku. Jest to zbiór sił działających na rynku, wymuszających od gospodarujących konkretne zachowania i postępowania, siły które zapewniają samoczynny rozwój gospodarczy, koordynują zachowania ludzi, wpływają na ich decyzje i działania gospodarcze.
Te siły to przede wszystkim konkurencja. To ona wymusza pewne racjonalne zachowania. Konkurencja czyli sprzeczność interesów podmiotów występujących na rynku. Każdy z nich chce zdobyć jak najwięcej dla siebie, nie myśląc o społecznych konsekwencjach; a zatem każdy z nich ma do czynienia z grupą podobnie motywowanych osobników, którzy dążą dokładnie do tego samego, czyli wykorzystania chciwości bliźniego. Te egoistyczne motywy postępowania w wyniku wzajemnego oddziaływania ulegają przekształceniu, aby doprowadzić do najmniej oczekiwanego skutku; do harmonii społecznej.
Inną siłą koordynującą zachowania ludzi są ceny. Informują one o kierunkach zyskowności, informują o rzadkości dóbr. Całokształt tych sił prowadzi jednostkę ku korzyściom publicznym, ogólnospołecznym. Prawa rynku nie tylko wyznaczają konkurencyjne ceny na wyroby, ale zapewniają dostosowanie się producentów do wielkości społecznego zapotrzebowania na towary.
Smith widział też inne powody do jak największej wolności gospodarczej, to dbałość o własne interesy. Uważał, że lepiej zostawić sprawy własnemu biegowi. Domagał się również decentralizacji decyzji gospodarczych. Wyrażał wiarę, iż niewidzialna ręka rynku godzi w interesy jednostki bardziej niż decentralizacja. Rynek po prostu spaja społeczeństwo, spaja jednostki w jeden organizm społeczno-gospodarczy. Argumentem Smitha był proces akumulacji kapitału, który determinuje rozmiary potencjalnej działalności produkcyjnej. Nie można siłą zmusić gospodarki, by rozwój był szybszy niż to dzieje się naturalnie. Rozwój ten nie będzie odpowiadał kapitałom, będzie to coś sztucznego. Nie można rozwijać gospodarki ponad stan. A.Smith postulował o ograniczenie roli państwa w życiu gospodarczym. Jego koncepcja to państwo w roli „nocnego stróża”.

Tomasz Hops - angielski myśliciel polityczny, w swoim dziele pt. „Lewiatan” napisał, że życie człowieka bez państwa było by samotne, nędzne i okrutne. Stworzenie państwa jest zakończeniem wojny wszystkich przeciwko wszystkim. Państwo jest kompromisem, który ludzie zawierają aby otrzymać bezpieczeństwo i pokój. Istnienie państwa jest niezbędnym warunkiem przeżycia.

Koncepcja Adama Smitha: państwo jako stróż nocny.

Państwo powstało w momencie podziału społeczeństwa na ludzi biednych i bogatych. Pojawia się więc niebezpieczeństwo, że biedni będą chcieli okraść bogatych, zabrać im coś by sami mogli stać się bogatymi, bogaci zaś staną się biedni. Zadaniem państwa jest obrona społeczeństwa przed gwałtami i napaścią. Monarcha ma obowiązek ochrony przed agresją każdego członka społeczeństwa. Ma obowiązek budowy i utrzymywania tych budynków, których budowa i utrzymywanie nie leży w interesie jednostki.

Funkcje państwa:
sankcjonowanie porządku i obrona przed zagrożeniami z zewnątrz i wewnątrz, pomocne w tym są niezawisłe sądy;
powinno utrzymywać instytucje użyteczności publicznej.

Smith był obrońcą wolnego rynku. Ogólny wniosek to stworzyć warunku pozwalające na wolną grę rynkową. W jego poglądach jest pewna sprzeczność. Uważał, iż lepiej jest apelować do egoizmu ludzi niż do ich życzliwości. Jeśli chcemy aby nasz obraz u innych ludzi był pozytywny, staramy się być życzliwi. Rynek zaś sprawdza jakość swojej pracy w postaci wynagrodzenia. Przyglądamy się sobie poprzez dwa zwierciadła: społeczeństwa i rynku i dopiero łączna ocena wyznacza kierunek naszych działań.

Koncepcja „uczciwej gry” A.Smitha.
To postępowanie zgodne z przyjętymi normami. Takie zachowanie nie narusza obowiązujących reguł postępowania. Ludzie posiadają pewne normy zachowania, mechanizm rynkowy wymusza także zachowania, które chociaż są podyktowane egoistycznymi pobudkami, ostatecznie kierują jednostkę w pożądanym społecznie   kierunku.

8. David Ricardo teoria wartości wymiennej.

Jest podstawą całego systemu teoretycznego Ricardo. Jednoczy ona produkcję i podział. Ricardo przejął od Smitha kategorię wartości użytkowej i wartości wymiennej. Wartość użytkowa nie może być podstawą wartości wymiennej, choć jest niezbędnym jej warunkiem. Dobra posiadające użyteczność mogą mieć wartość wymienną wynikającą albo z rzadkością występowania albo z ilości pracy niezbędnej dla jej wytworzenia. Wartość towaru określa ilość pracy, która została wydatkowana na jego wytworzenie. Wartość wymienna towarów jest wprostproporcjonalna do ilości pracy wydatkowanej na ich wytworzenie a odwrotnieproporcjonalna do wydajności pracy. Ta prawidłowość nazywana jest prawem Ricarda.

Ricardo przyjął dogmat Smitha zgadzając się z nim, że wartość towarów dzieli się na dochody, natomiast nie zgadzał się ze stanowiskiem Smitha jakoby wartość towarów składała się z dochodów. Wartość to kategoria pierwotna, zaś dochody - wtórna. Wartość dzieli się na dochody, ale z nich się nie składa.

Ricardo przejął również od Smitha podział kapitału na trwały i obrotowy. Ricardo widział różnicę między pracą żywą i uprzedmiotowioną, podkreślając że wartość towaru jest określana zarówno przez pracę wydatkowaną bezpośrednio przy wytworzeniu danego towaru jak i przez pracę wydatkowaną uprzednio, a obecnie występującą w formie uprzedmiotowionej w środkach produkcji. Ricardowski podział na wartość nowowytworzoną i wartość przeniesioną był dużym krokiem w rozwoju teorii wartości opartej o pracę. Ricardo podkreślał, że wartość określana jest nie indywidualnym nakładem pracy, ale niezbędnym czasem pracy. Wartość towarów określana jest przez pracę niezbędną w najgorszych warunkach produkcji.

Ricardo odróżniał wartość od wartości wymiennej. Wartość wymienna jest czymś osobnym, samodzielnym w stosunku do wartości. Doprowadziło to Ricarda do identyfikowania wartości z ceną. Ricardo odróżniał cenę naturalną i cenę rynkową na skutek przepływu kapitału i wyrównania się stopy zysków tworzy się cena naturalna, którą Ricardo utożsamiał z wartością wymienna. Bezpośrednio wokół tej wartości wahają się ceny rynkowe.

Ricardo jako pierwszy odróżnia wartość od wartości wymiennej. Pomimo tego rozróżnienia ma wiele zewnętrznych związków pomiędzy tymi kategoriami a więc tego że wartość wymienna jest rynkową postacią wartości. W konsekwencji utożsamia wartość z ceną produkcji i nazywa ją ceną naturalną wokół której krążą ceny rynkowe. Rozwijał pogląd że w większości przypadków ceny pokrywają się z wartością a w przypadki odchyleń cen od wartości są wyjątkami.
W rzeczywistości gospodarczej jest na odwrót aniżeli twierdził Ricardo - normą jest odchylanie cen od wartości pod wpływem warunków rynkowych. Zjawiskiem wyjątkowym jest pokrywanie się cen z wartością.
Wartość wymienna której najwyższą formą jest cena - pieniężne wyrażenie wartości towaru.

Teoria wartości i ceny Ricarda

Ricardo odróżnia wartość użytkową od wartości wymiennej, czyli ceny. Zdaniem Ricarda o wartości wymiennej towarów decydują:
- albo rzadkość towarów (ta sytuacja dotyczy tylko nielicznych grup towarów),

Dobra rzadkie - dzieła sztuki, cenne kamienie (o ich cenie decyduje rzadkość)

- albo ilość pracy potrzebnej do wytworzenia towarów (ta sytuacja dotyczy większości grup społecznych)

Ricardo dostrzega, że wielkość wartości wymiennej nie jest stała, lecz zmienia się wraz z postępem technicznym, który podnosi wydajność pracy, a obniża koszty produkcji.
Formułuje stwierdzenie zwane prawem Ricarda:

Wartość wymienna towarów jest wprost proporcjonalna do nakładów pracy, a odwrotnie proporcjonalna do wydajności pracy.

Ricardo w odróżnieniu od Smitha konsekwentnie twierdził, że o wartości wymiennej decyduje wartość pracy. Pogląd ten opiera jednak na niewłaściwym ujęciu kapitału - ujmuje kapitał ahistorycznie utożsamiając go z każdym narzędziem pracy - nawet kamieniem człowieka pierwotnego.

(w rzeczywistości kapitał jest kategorią historyczną. Pojawił się na pewnym etapie rozwoju społeczeństwa, występuje w gospodarce towarowo-pieniężnej).

Ricard podobnie jak Smith dzieli kapitał na trwały i obrotowy, przy czym w sposób dokładniejszy wyjaśnia rolę kapitału w procesie tworzenia wartości towaru, a więc stwierdza, że wartość towaru określana jest zarówno przez pracę wydatkowaną bezpośrednio na jego wytworzenie jak i wartość kapitału przeniesioną w procesie produkcji na gotowy produkt albo w jednym cyklu produkcyjnym (kapitał obrotowy) albo w kilkunastu cyklach produkcyjnych (kapitał trwały).

Ricardo jako pierwszy odróżnia wartość od wartości wymiennej czyli ceny, ale nie dostrzega, że cena jest rynkową postacią wartości.

(Wartość powstaje w produkcji, jest kategorią produkcji i zależy od kosztów produkcji, czyli kosztów rzeczowych, osobowych i amortyzacji. Gdy produkt wychodzi na rynek staje się towarem. To towar przekształca się w cenę. O cenie decydują nie tylko koszty produkcji, ale również warunki rynkowe, czyli wahania popytu i podaży oraz zmiany ilości pieniądza w obiegu).

Zdaniem Ricarda w większości przypadków ceny równają się wartości. Przypadki odchyleń cen od wartości są zjawiskiem wyjątkowym.

(Pogląd ten nie jest słuszny. W rzeczywistości sytuacja jest odwrotna: normą, zjawiskiem powszechnym jest odchylanie się cen od wartości pod wpływem warunków rynkowych, a tylko wyjątkowo ceny równają się z wartością gdy popyt równy jest podaży. W sytuacji gdy popyt jest większy od podaży ceny rosną i stają się wyższe od wartości, natomiast gdy podaż jest wyższa od popytu to ceny spadają i stają się niższe od wartości).

9. Adam Smith teoria podziału.

W teorii tej A. Smith wskazuje jaką część dochodu narodowego otrzymują poszczególne czynniki produkcji w postaci swych wynagrodzeń. Smith rozróżniał 3 rodzaje dochodów:

10.D. Ricardo teoria podziału dochodu

Ricardo ściśle wiązał podział czyli dystrybucję z produkcją. Wskazywał on, że teorię dystrybucji należy oprzeć na prawie wartości i teorią wartości należy wytłumaczyć poziom płac roboczych, zysku kapitalistycznego i renty gruntowej.

13. Rewolucja Marginalistyczna.

W drugiej połowie 19 wieku okazało się, że klasyczny system ekonomii niedostatecznie ujmuje i wyjaśnia rzeczywistość gospodarczą, oraz zawiera w sobie zbyt wiele wewnętrznych sprzeczności, pęknięć. W 1871 roku kilku uczonych dokonało kolejnego przewrotu naukowego w ekonomii lub inaczej rewolucji naukowej w ekonomii. Ten przewrót nazwano rewolucją marginalną. Poprzedziło ją jednak powstanie kilku ważnych koncepcji teoretycznych stworzonych przez tak zwanych prekursorów kierunku subiektywno-marginalnego.

W latach 70 równocześnie w 3 różnych krajach, niezależnie od siebie powstały 3 systemy ekonomiczne dokonujące zasadniczej przebudowy całości dotychczasowej teorii ekonomii. Twórcami nowych systemów byli:

Jevens, Menger, Walras przyczynili się do stworzenia technicznego aparatu badawczego nowoczesnej ekonomii. Wywarli też wpływ na zakres i metodę późniejszej myśli ekonomicznej. Ci trzej autorzy interesowali się alokacją zasobów czyli tym co kilkadziesiąt lat później zostało nazwane teorią mikroekonomiczną. Tak więc na temat zakresu ekonomii panowała niemal jednomyślność między Jevensem Mengelem i Walrasem. Wszyscy trzej autorzy dokonali przebudowy systemu teoretycznego ekonomii w oparciu o przebudowę teorii wartości i ceny, która stanowi podstawę całego systemu ekonomii, a jej konsekwencje sięgają do wszystkich działów badań ekonomicznych.

W nowych ujęciu pojęcie wartości nabrało charakteru subiektywnego, natomiast ekonomia klasyczna opierała się na pojęciu wartości obiektywnej. Nastąpiło przejście w teorii wartości i cen od teorii kosztów produkcji do teorii użyteczności. W ten sposób punkt ciężkości tej teorii został przeniesiony od rzeczy leżących poza człowiekiem czyli zewnętrznych do potrzeb ludzkich, do samego człowieka. Jednakże najważniejszą cechą przewrotu myślowego po 1870 roku były nie subiektywizm i nie użyteczność lecz wprowadzenie do rozważań ekonomicznych nowego sposobu badań polegającego na opieraniu rozumowania nie na wartościach przeciętnych, stosowanych w szkole klasycznej, ale na analizie marginalnej, na stosowaniu pojęcia krańcowości.

Przeciętne zjawisko realnie nie istnieje. Jest tylko wielkością rachunkową, dlatego z pojęciem tym nie można w analizie wiązać bezpośrednio żadnej przyczyny dającej się stwierdzić empirycznie. Natomiast krańcowe zjawisko jest realne, stwierdzalne empirycznie i można wiązać z nim w analizie realne przyczyny i skutki. Rozwinięcie analizy marginalnej miało również doniosłe znaczenie ponieważ dało początek wydatnemu rozszerzeniu zastosowań matematyki w analizie ekonomicznej. Dlatego też zastosowanie analizy marginalnej do rozważań ekonomicznych stanowi zasadniczy przełom w rozwoju teorii ekonomii. Ironia losu chciała, że twórcą metody marginalnej był właściwie David Ricardo.

Prawa Gossena:

  1. W miarę wzrostu konsumpcji danego dobra użyteczność krańcowa każdej kolejnej jednostki maleje. Prawo to znane jest także pod nazwą prawa malejącej krańcowej użyteczności.

  2. W celu osiągnięcia największej sumy zadowolenia konsument stara się tak podzielić dostępne mu środki, aby użyteczności krańcowe nabywanych przez niego dóbr były sobie równe. Prawo to znane jest także pod nazwą prawa wyrównywania użyteczności krańcowych.

Prawo gossena - jest to prawo zwane powszechnie prawem malejącej użyteczności krańcowej, które polega na tym że użyteczność krańcowa dobra (tj. przyrost użyteczności uzyskiwany dzięki zwiększeniu konsumpcji tego dobra o jednostkę przy danych rozmiarach konsumpcji pozostałych dóbr) maleje, gdy każda dodatkowa jednostka dobra dostarcza konsumentowi coraz mniejszych przyrostów użyteczności.

W miarę wzrostu konsumpcji danego dobra całkowita użyteczność co prawda rośnie, wzrost ten jest jednak wolniejszy, co sugeruje, że użyteczność krańcowa kolejnych jednostek dobra zmniejsza się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra i rosnącym poziomem zaspokojenia potrzeby. Każda potrzeba w miarę jej zaspokojenia ulega zatem nasyceniu.

Przyrosty zadowolenia z konsumpcji maleją wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra ceteris paribus.

15. Rozwój teorii gospodarczej konsumenta.

Teoria wyboru konsumenta - sformułowana na polu mikroekonomii teoria, która przy pomocy narzędzi matematycznych opisuje zachowania indywidualnych konsumentów na rynku oraz wyjaśniania działanie mechanizmu rynkowego w zakresie dystrybucji dóbr i kształtowania cen; opracowana na gruncie nurtu ekonomii neoklasycznej w pierwszej połowie XX w.; duży wkład w jej opracowanie mieli m.in. Vilfredo Pareto oraz Francis Edgeworth.

20. Popytowy model dochodu narodowego Keynesa

21.Schumpeter i jego teoria rozwoju gospodarczego i transformacja systemowa.

Joseph Alois Schumpeter, był uważany przez swojego ucznia Paula Samuelsona za wielkiego showmana. Schumpeter całe życie prowadził grę intelektualną ze swoim środowiskiem akademickim i opinią publiczną co uwypukliło jego intelekt i dokonania. Chciał on stale udowadniać, że jest najlepszym ekonomistą na świecie.

W wieku 60 lat przyznał, że marzył o tym aby być najwspanialszym kochankiem Wiednia, najlepszym jeźdźcem Europy i najwybitniejszym ekonomistom na świecie. Marzył też o tym aby być znawcom sztuki, zrobić karierę polityczną i odnieść sukces w biznesie.

Schumpeter uważał, że nie można dobrze zrozumieć i uprawiać badań z zakresu teorii ekonomii nie znając jej historii. HME tworzyła dogodną płaszczyznę, na której Schumpeter mógł połączyć wszystkie swoje zainteresowania tj. filozofie, socjologię, historię, teorie ekonomiczne, ekonomię stosowaną ( pieniądz, cykle koniunkturalne, finanse publiczne)i teorię socjalizmu.

„Teoria rozwoju gospodarczego” (1912) wykazał, że wzrost gospodarczy w długim okresie czasu, związany jest ze strukturą instytucjonalną społeczeństwa. W tej strukturze najważniejszą rolę odgrywa przedsiębiorca, który z własnej inicjatywy i na własne ryzyko, wprowadza nową technologię i innowacyjne produkty do gospodarki. Inni producenci naśladują i upowszechniają sprawdzone już metody wytwarzania. Źródło wzrostu gospodarczego tkwi więc w innowacyjnej działalności przedsiębiorcy, który powinien być dobrze wynagradzany za swoją kreatywną działalność.
Strumień napływających do gospodarki wynalazków dzięki innowacyjności przedsiębiorcy rodzi atmosferę optymizmu wśród inwestorów, która sprzyja rozwojowi wysokiej koniunktury
w gospodarce. Koniunktura nie trwa jednak wiecznie, wyczerpuje się strumień wynalazków
i naruszona zostaje ogólna równowaga. Prowadzi to w rezultacie do kryzysu gospodarczego, który
w gospodarce rynkowej jest rodzajem twórczej destrukcji. Kryzys eliminuje bowiem najmniej sprawne przedsiębiorstwa, niezdolne sprostać wymaganiom rosnącej konkurencji i nie nadążające za ogólnym postępem innowacyjnym.

Kontynuując swoją teorię innowacyjnego, twórczego przedsiębiorcy, doszedł do wniosku, że konkurencja prowadzi nieuchronnie do powstawania monopoli, które w miarę postępującego rozwoju będą odgrywać coraz większą rolę w gospodarce. Nastąpi wówczas upadek twórczego przedsiębiorcy, którego zastąpi zbiurokratyzowany zarząd oraz menedżerowie nieskorzy do podejmowania ryzyka. Większość wielkich korporacji przekształci się wówczas we własność anonimową, rozproszoną między dużą liczbę akcjonariuszy. Ich przewaga konkurencyjna doprowadzi do wyeliminowania licznych drobnych przedsiębiorstw. Dobrze płatny menedżer i akcjonariusze nie będą stawać
w obronie prywatnej własności. Robotnicy najemni też nie będą bronić prywatnej własności. W ten sposób zniknie polityczne poparcie dla prywatnej własności jako ekonomicznej podstawy kapitalizmu. Wady gospodarki kapitalistycznej ujawnione przez intelektualistów doprowadzą w końcu do radykalizacji ruchu robotniczego i upadku gospodarki kapitalistycznej.

14


Wyszukiwarka