Przedmiot, zakres zainteresowań i miejsce logopedii wśród innych nauk

****************************************************************

Miejsce logopedii wśród innych nauk.

Logopedia wykazuje interdyscyplinarny charakter, ponieważ integruje wyniki badań wszystkich dyscyplin zajmujących się problematyką mowy. Analizuje zagadnienie komunikacji językowej i jej zaburzeń z różnych perspektyw, a w konsekwencji wkracza w obszar zainteresowań innych nauk. Dlatego jest dziedziną z pogranicza różnych dyscyplin naukowych i tak należy rozumieć jej miejsce wśród innych nauk.

Jaki jest zakres zainteresowań i przedmiot badań logopedii?

Zakres zainteresowań logopedii

Przedmiotem zainteresowań logopedii są:

• prawidłowo przebiegający proces nabywania kompetencji i rozwoju sprawności językowej oraz komunikacyjnej

• profilaktyka, czyli metody zapobiegania powstawaniu nieprawidłowych zachowań językowych,

• pochodzenie (etiopatogeneza) i przyczyny (etiologia) powstających odstępstw od normy w rozwoju mowy,

• mechanizm ich powstawania (patomechanizm),

• ich związek z innymi zaburzeniami rozwojowymi,

• ich wpływ na psychikę i funkcjonowanie społeczne,

• korekta wad wymowy,

• reedukacja zaburzeń mowy w przypadku utraty nabytych już zdolności porozumiewania się,

• terapia zakłóceń i zaburzeń rozwoju mowy oraz zaburzeń mowy,

• oddziaływanie na psychikę pacjenta w celu umożliwienia mu prawidłowego funkcjonowania społecznego,

• zapobieganie wtórnym skutkom zaburzeń mowy

Zakres badań logopedii:

Przedmiotem badań logopedii są:

• zaburzenia w nabywaniu kompetencji językowej i komunikacyjnej

• zaburzenia rozwoju mowy i języka,

• zaburzenia mowy.

Trzy koncepcje określające zakres i przedmiot badań logopedii.

1. koncepcja medyczna - ogranicza zakres przedmiotu badań logopedii do zaburzeń, profilaktyki i korekcji mowy.

2. koncepcja pedagogiczna - rozszerza ten obszar o problemy kształtowania mowy u dzieci z upośledzonym słuchem oraz o zagadnienia dotyczące porozumiewania się głuchoniewidomych,

3. koncepcja holistyczna - traktuje logopedię jako samodzielną naukę, zajmującą się wszystkimi aspektami mowy: embriologicznym, patologicznym, społecznym i artystycznym oraz integrującej wyniki badań dyscyplin zajmujących się mową.

Obowiązujące definicje logopedii:

1. logopedia to nauka o kształtowaniu prawidłowej mowy, usuwaniu wad mowy i nauczaniu mowy w przypadku jej braku lub utraty; interesująca się oddziaływaniem na psychikę pacjenta w celu wytworzenia w nim właściwego stosunku do jego wady, przezwyciężenia trudności w kontaktach interpersonalnych, a także w celu zapobiegania ujemnym wpływom wad mowy na kształtowanie się osobowości;STYCZEK

2. logopedia to nauka, która tłumaczy odstępstwa od normy w rozwoju mowy, czyli zajmuje się etiologią i patogenezą zaburzeń mowy, ich rozpoznawaniem, zapobieganiem, a także usuwaniem; która interesuje się wychowaniem pod względem mowy, czuwaniem nad jej rozwojem i doskonaleniem oraz ewentualną poprawą, gdy odchyla się ona od normy.DEMELOWA

Jakie specjalności wyróżnia się w logopedii?

W logopedii wyróżnia się następujące specjalności:

1. Logopedia teoretyczna powinna rozwijać refleksję w kierunku diagnostyki, prognostyki i anagnostyki.

2. Logopedia stosowana ma budować kompetencje (językową i komunikacyjna), usprawniać realizację aktów komunikacyjnych,

3. Logopedia ogólna zajmuje się profilaktyką, stymulowaniem procesu nabywania kompetencji i sprawności warunkujących prawidłowy przebieg komunikacji językowej.

4. Logopedia specjalna zajmuje się usuwaniem wszelkich zakłóceń i zaburzeń komunikacji językowej oraz minimalizowaniem psychicznych skutków tych zaburzeń.

W logopedii ogólnej wyróżnia się następujące specjalności:

1. logopedię wychowawczą - zajmującą się zapobieganiem patologii mowy i głosu

2. logopedię artystyczną - interesuje się ekspresją słowną: potoczną publicystyczną i artystyczną

W logopedii specjalnej wyróżnia się następujące specjalności:

1. logopedię korekcyjną, zajmującą się usuwaniem zaburzeń mowy i głosu oraz trudnościami w nauce czytania i pisania, nauczaniem mowy dzieci z upośledzeniem umysłowym lub uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego.

2. surdologopedię, zajmującą się kształtowaniem i rozwojem mowy osób wykazujących zaburzenia słuchu.

Jakie są zadania logopedii oraz realizujących je nauczycieli i logopedów?

Zadaniem logopedii teoretycznej jest:

• wskazywanie możliwości wykorzystania w praktyce wyników badań

• wypracowanie metod i narzędzi służących diagnozowaniu wszelkich zaburzeń mowy,

• opracowanie programów oddziaływań profilaktycznych i doskonalących mowę,

• programów postępowania terapeutycznego,

Zadaniem logopedii Stosowanej jest:

• rozwijanie kompetencji językowej i komunikacyjnej,

• sprawności realizacyjnych w tym zakresie oraz zapobieganie nieprawidłowościom

• likwidacja zakłóceń i zaburzeń komunikacji językowej oraz przeciwdziałanie ich psychicznym i społecznym skutkom.

Zadaniem logopedii ogólnej jest kształtowanie prawidłowej mowy i doskonalenie wymowy już ukształtowanej;

Zadaniem logopedii specjalnej jest:

• usuwanie wad mowy,

• nauczanie mowy w przypadku jej braku lub utraty,

• usuwanie zaburzeń głosu,

• usuwanie trudności w nauce czytania i pisania.

Zadania logopedii ogólnej powinny być realizowane przez nauczycieli szkół i przedszkoli masowych w ramach profilaktyki logopedycznej.

Zadania logopedii specjalnej mogą realizować wyłącznie odpowiednio przygotowani specjaliści (logopedzi, lekarze).

Naczelnym zadaniem logopedy jest likwidacja wszelkich zakłóceń i zaburzeń komunikacji językowej i pomoc w przezwyciężaniu problemów osobom mającym trudności z mówieniem, rozumieniem, pisaniem i czytaniem.

Jaki jest związek logopedii z innymi dziedzinami wiedzy?

Logopedia interesuje się komunikacja językowa w całości, integruje wyniki badań wielu dyscyplin, które zajmują się tylko niektórymi aspektami tych zjawisk..

Z nauk pedagogicznych logopedia czerpie wiedzę na temat sposobów postępowania i pracy z dzieckiem.

Spośród nauk medycznych:

• foniatria, dostarcza wiedzy o fizjologii i patologii mowy, głosu i słuchu;

• audiologia, diagnozowanie i leczenie zaburzeń słuchu;

• ortodoncja, wady wymowy, spowodowane nieprawidłowym zgryzem bądź uzębieniem;

• neurologia i fizjologia, zrozumienie mechanizmów kierujących procesem nadawania i odbioru mowy, wyjaśniają też patogenezę zaburzeń mowy.

Językoznawstwo dostarcza logopedii wiedzy na temat budowy języka.

Psychologia, a zwłaszcza:

• psychologia rozwojowa dostarcza wiedzy na temat rozwoju psychomotorycznego dziecka, etapów kształtowania i rozwoju mowy,

• Psychologia kliniczna ułatwia zrozumienie psychologicznych skutków zaburzeń mowy, wyjaśnia także związek zaburzeń mowy z innymi zaburzeniami rozwoju.

Psycholingwistyka i socjolingwistyka rozwojowa wyjaśniają mechanizm opanowywania przez dziecko umiejętności językowych oraz przebieg procesu kształtowania i rozwoju mowy. Psychologia mowy oraz cybernetyka, neurobiologia i neuropsychologia zajmują się procesami zachodzącymi w mózgu i systemie nerwowym, tłumaczą mózgową organizację języka oraz zaburzenia tego procesu.

Akustyka oraz fonetyka akustyczna badają strukturę fal głosowych oraz ich przebieg od nadawcy do odbiorcy.

Tekstem zajmuje się:

— filologia, która jest teorią dotyczącą ustalania i wyjaśniania tekstów;

— stylistyka, badająca strukturę językową tekstu;

— paleografia, zajmująca się formami pisma, ich rozmieszczeniem w czasie i przestrzeni, historią oraz ewolucją pisma;

— grafologia, analizująca indywidualne cechy pisma, wiążąca je z właściwościami psychicznymi osób piszących.

Kultura żywego słowa zajmuje się ekspresją słowną: potoczną, publicystyczną i artystyczną.

Lingwistyczne, biomedyczne i psychologiczne ujęcie mowy

***************************************************************************

Czym jest i co warunkuje porozumienie?

Porozumienie jest wynikiem wymiany informacji między nadawcą a odbiorcą i jest możliwe tylko wtedy, gdy nadawca i odbiorca znają ten sam język, gdy wykazują wolę porozumienia i mają odpowiednie warunki psychofizyczne, umożliwiające im prawidłowy przebieg tego procesu.

Schemat sposobów porozumiewania się:

Porozumiewanie się językowe stanowi określony typ zachowania, którym jest każdy akt użycia języka.

Można je podzielić na:

— zachowania dokonujące się w tzw. mowie wewnętrznej (cerebracja) - ich wynikiem jest pozbawiony postaci dźwiękowej tekst pomyślany.

— zachowania dokonujące się w mowie zewnętrznej (komunikacja) - tekst zorganizowany w postać dźwiękową, umożliwiający porozumiewanie się w grupie społecznej.

Mówienie, pisanie i sygnalizowanie stanowią substancjalizację (nośnik) myśli, czyli sposób przekazywania jej odbiorcy.

Dyskurs jest rodzajem interakcji społecznej dokonującej się przy udziale języka. Kształt interakcji językowej określają:

• psychofizyczne możliwości nadawcy i odbiorcy oraz rodzaj i stopień ich uczestnictwa w życiu społecznym,

• sytuacja, w jakiej językowa interakcja zachodzi,

• intencja, jaką nadawca chce realizować i realizuje.

Co oznacza termin mowa i jakie są składniki mowy?

Mowa stanowi zespół czynności, jakie przy udziale języka wykonuje człowiek, poznając rzeczywistość i przekazując jej interpretację innym uczestnikom życia społecznego.

Mowa jest bytem złożonym z kompetencji językowej, kompetencji komunikacyjnej oraz procesu realizacji tych kompetencji. Pojęcie to należy utożsamiać z komunikacją językową.

Do składników (komponentów) mowy zalicza się:

Język to system znaków (symboli) służący do porozumiewania się w obrębie danej społeczności, jest narzędziem komunikacji - pierwotna funkcja.

Tekst to językowo zorganizowana wypowiedź, komunikat, posiadający w zależności od rodzaju przekazu odmienną postać (substancję) - tekst słowny, pisany, sygnalizowany.

W tekście wyróżnia się:

a) treść (myśl) - językowo zorganizowana informacja - struktura semantyczna tekstu;

b) formę językową - strukturę gramatyczną tekstu;

c) substancję (nośnik myśli) - czyli postać tekstu,

Nadawanie to przekaz informacji różnymi kanałami, odpowiednio do postaci tekstu.

Odbiór to percepcja, czyli rozumienie komunikatu słownego odpowiednio do rodzaju przekazu, może być: słuchowy, wzrokowy, dotykowy.

Wypowiedź, czyli komunikat językowy (słowny), powstaje w wyniku procesu mówienia. Jego odbiór określa się terminem rozumienie.

Co oznaczają terminy: komunikacja językowa, kompetencja językowa, kompetencja komunikacyjna i kompetencja kulturowa?

Zachowania językowe (mowa) to komunikacja językowa, którą warunkują trzy typy kompetencji:

1. kompetencja językowa to znajomość systemu językowego, czyli nieuświadomiona wiedza na temat budowania zdań gramatycznie poprawnych i sensownych.

2. kompetencja komunikacyjna to wiedza na temat zasad użycia języka w obrębie danej społeczności, grupy społecznej i w konkretnych sytuacjach społecznych.

3. kompetencja kulturowa, to wiedza na temat zjawisk rzeczywistości i ich subiektywna interpretacja dokonywana z punktu widzenia przyjętych w grupie społecznej wartości.

Co rozumiemy pod pojęciem umysłowych sprawności realizacyjnych?

Sprawność językowa dotyczy zarówno rozumienia, jak i mówienia, i składają się na nią cztery umiejętności:

• językowa sprawność systemowa - związana z kompetencją językową

• sprawność komunikacyjna - związana z kompetencją komunikacyjną - w jej obrębie:

• językowa sprawność społeczna

• językowa sprawność sytuacyjna

• językowa sprawność pragmatyczna

wszystkie te sprawności nazywa się umysłowymi sprawnościami realizacyjnymi.

Sprawność systemowa to stopień opanowania systemu językowego na trzech poziomach (fonologicznym, morfologicznym i składniowym), który pozwala na budowanie sensownych i gramatycznie poprawnych zdań.

Sprawność komunikacyjna jest to umiejętność posługiwania się językiem w różnych sytuacjach życia społecznego. Termin ten obejmuje swoim zakresem:

a) językową sprawność społeczną - umiejętność dostosowania wypowiedzi do odbiorcy oraz jego funkcji społecznej

b) językową sprawność sytuacyjną - umiejętność dostosowania wypowiedzi do sytuacji interakcyjnych.

c) językową sprawność pragmatyczną - umiejętność osiągania celu wypowiedzi (realizowania intencji).

Co oznaczają pojęcia: nadawanie, odbiór, ekspresja mowy, percepcja mowy?

Nadawanie to czynność aparatu wykonawczego mowy.

Odbiór (recepcja) to czynności aparatu odbiorczego mowy.

Recepcja - oznacza jedynie odbiór dźwięków mowy.

Percepcja - oznacza zarówno odbiór jak i rozumienie mowy.

Nadawanie wypowiedzi (syn. ekspresja mowy, ekspresja językowa), programowanie - kodowanie i wypowiadanie dźwięków mowy - wytwarzanie i przekazywanie odbiorcy określonych treści myślowych za pomocą odpowiednich ruchów narządów mowy.

Odbiór wypowiedzi - rozumienie mowy - to skomplikowana czynność kory mózgowej.

Jaki jest mechanizm nadawania i odbioru wypowiedzi słownej?

Zjawiska wytwarzania i percepcji dźwięków mowy mogą zachodzić dzięki:

1. zespołowi narządów nadawczych, który stanowią:

1. ośrodki korowe motoryczne,

2. drogi odśrodkowe

3. efektory mowy;

2. zespołowi narządów odbiorczych, który stanowią:

1. receptory,

2. drogi dośrodkowe

3. struktury korowe.

Mechanizm wytwarzania i percepcji wypowiedzi słownej można przedstawić następująco:

NADAWANIE WYPOWIEDZI

• Impuls nadawczy z ośrodków korowych (czynność psychiczna)

• Realizacja impulsu przez mięśnie narządów mowy (zjawisko fizjologiczne)

• Ruchy narządów mowy powodujące drgania cząsteczek powietrza (zjawisko fizyczne)

• Recepcja (odbiór) fal dźwiękowych przez aparat słuchowy odbiorcy; zamiana bodźców mechanicznych na impuls nerwowy (zjawisko fizjologiczne)

• Integracja i identyfikacja w ośrodkach korowych (czynność psychiczna)

PERCEPCJA WYPOWIEDZI

Mechanizm nadawania wypowiedzi słownej. Myśl zostaje zakodowana w ośrodku ruchowym kory mózgowej na program motoryczny, który ma być realizowany przez narządy mowy. Impulsy te są odbierane przez ośrodki ruchowe w pniu mózgu i przesyłane do efektorów - mięśni narządów mowy, które wykonują ruchy, powodujące drgania cząsteczek powietrza, czyli dźwięków. W wyniku tych czynności powstaje wypowiedź, czyli tekst słowny.

Etapy procesu generowania wypowiedzi słownej:

1. etap motywacji (ideacji), - powstaje ogólny zamysł wypowiedzi, jaką nadawca ma zamiar zbudować; rola okolicy styku skroniowo-ciemieniowo-potylicznego przechowującej ślady pamięciowe;

2. etap myślenia (cerebracji, planowania językowego), myślowe formułowaniu schematu wypowiedzi i kształtowanie jej pod względem semantycznym i gramatycznym; (okolica styku skroniowo-ciemieniowo-potylicznego), (okolica przedczołowa),

3. etap regulacji motorycznej (programu motorycznego) - Transformacja informacji w odpowiadający jej program motoryczny - schemat sekwencji ruchów artykulacyjnych narządów mowy. (Okolica Broca, korowe centra układu pozapiramidowego),

4. etap wykonania miodynamicznego (realizacji programu motorycznego, mowy zewnętrznej), realizacja ruchów narządów: oddechowego, fonacyjnego, artykulacyjnego, wyznaczonych przez sygnały motoryczne, płynące z kory mózgowej do mięśni tych narządów. (Zależy od układu piramidowego, pozapiramidowego i móżdżku);

5. etap kontroli formowania wypowiedzi (kontroli realizacji wypowiedzi), na którym są wychwytywane i usuwane ewentualne błędy,

Mechanizm percepcji wypowiedzi słownej - to proces polegający na usłyszeniu i rozpoznaniu dźwięków mowy oraz na ich powiązaniu z określoną treścią. Ruchy narządów mowy powodują powstawanie drgań cząsteczek powietrza, które są skupiane przez małżowinę uszna w uchu wewnętrznym, zamieniane są na impulsy nerwowe i kodowane jako zbiór cech dystynktywnych, pozwalających na rozumienie mowy.

Od jakich struktur organizmu człowieka zależą czynności nadawania i odbioru mowy?

Czynności nadawania i odbioru mowy zależne są od budowy i funkcjonowania:

I. ośrodkowego układu nerwowego,

II. narządów mowy,

III. narządu słuchu.

W ośrodkowym układzie nerwowym najważniejsze są zjawiska powstające w:

1. strukturach korowych,

2. strukturach podkorowych,

3. móżdżku.

Artykulacja, fonacja oraz modelowanie rytmu oddechowego zależą od:

• układu piramidowego, zawiadującego ruchami dowolnymi,

• układu pozapiramidowego, zapewniającego odpowiednią szybkość i precyzję ruchów artykulacyjno-fonacyjnych,

• móżdżku, który umożliwia zachowanie odpowiedniego napięcia mięśniowego oraz korektę zakresu i precyzji ruchów artykulacyjnych, czyli umożliwia sprawną realizację wypowiedzi.

Struktury ośrodkowego układu nerwowego warunkują programowanie i realizację (przebieg) czynności mowy. Układ piramidowy je inicjuje, natomiast pozapiramidowy i móżdżek - modeluje.

NARZĄDY MOWY - oddechowy, fonacyjny i artykulacyjny, kierowane są przez struktury korowe. Narządy mowy biorące udział w wytwarzaniu dźwięków mowy można podzielić na trzy główne części: płuca, krtań oraz kanał (trakt) głosowy, obejmujący artykulatory ponadkrtaniowe (język, podniebienie miękkie i twarde, szczęki, usta).

NARZĄD SŁUCHU warunkuje słyszenie i rozumienie mowy innych, a także kontrolę mowy własnej.

Odbiór dźwięków polega na skupianiu przez małżowinę uszną fal dźwiękowych, które wprawiają w ruch błonę bębenkową, znajdującą się na pograniczu ucha zewnętrznego i środkowego. Z niej drgania przenoszone są na znajdujące się w uchu środkowym kosteczki słuchowe. Ostatnia z nich przenosi drgania na okienko owalne, łączące ucho środkowe z wewnętrznym, w którym bodziec słuchowy dociera do znajdującego się tu narządu Cortiego (receptora odbierającego drgania) i zostaje przetworzony na impuls nerwowy, docierający drogami wstępującymi do kory mózgowej. Tam ponownie zostaje przetwarzany na fakty świadomości, czyli rozumienie.

Co wiemy na temat mózgowej organizacji języka?

Rola prawej i lewej półkuli mózgu w rozwoju mowy dziecka. Do 7-8 roku życia mózg jest fizjologicznie bardziej plastyczny, co łączy się z brakiem przewagi czynnościowej jednej z półkul mózgowych. Dominacja rozwija się wraz z wiekiem, lewa półkula staje się dominująca w funkcjach mowy. W początkowym okresie rozwoju człowieka prawa półkula pełni znacznie większą rolę; brak udziału świadomości oraz dowolność dziecięcej mowy we wczesnych okresach jej kształtowania związana jest z czynnym udziałem prawej półkuli. Natomiast w kształtowaniu świadomego i dowolnego wykorzystania środków językowych dominującą rolę pełni jedna półkula mózgu na ogół lewa. W opracowanie informacji językowych zaangażowane są obie półkule, które ściśle ze sobą współdziałają.

Jak przebiega proces kształtowania się mowy w ontogenezie?

Motorem werbalnego rozwoju dziecka jest komunikacyjna funkcja mowy.

Powtarzanie nazw przedmiotów, znajdujących się w otoczeniu dziecka powoduje powstawanie słuchowych śladów w jego mózgu - stereotypów - wzorców słuchowych, stanowią one rodzaj impulsów nerwowych, a ich istnienie warunkuje wykształcenie się umiejętności rozróżniania dźwięków mowy, czyli słuchu fonematycznego podstawą do jego wykształcenia się jest prawidłowy słuch fizjologiczny.

Opanowanie zdolności ekspresyjno-percepcyjnych zależne jest od wykształcenia się:

1. słuchu fizjologicznego,

2. słuchu fonematycznego,

3. pamięci słuchowej wyrazów,

4. kinestezji artykulacyjnej.

Są to funkcje, za które odpowiadają różne obszary kory mózgowej.

Słuch fizjologiczny (fizyczny) jest zdolnością odbioru, analizy i syntezy wszystkich zjawisk akustycznych.

Słuch fonematyczny (syn. mowny, fonologiczny, fonemowy) Jest specyficznie ludzką zdolnością, umożliwia on rozróżniania słów, które są zbudowane z głosek danego języka. Jest podstawowym elementem czynności percepcji mowy.

Pamięć słuchowa wyrazów jest to zdolność przechowywania w pamięci wzorców słuchowych wyrazów, czyli pamięć ich:

1. długości (liczby sylab w wyrazie),

2. kolejności sylab,

3. liczby głosek w sylabie.

Kinestezja artykulacyjna oznacza czucie napięcia mięśniowego, ułożenia narządów artykulacyjnych, właściwego artykulacjom poszczególnych głosek. Jest to informacja z mięśni narządów artykulacyjnych o ich aktualnej pozycji.

Brak informacji z obwodu czyli zaburzenie gnozji kinestetyczno-oralnej, prowadzi do zaburzeń motoryki mowy - odczuwania realizacji ruchów artykulacyjnych co utrudnia bądź uniemożliwia wykonywanie odpowiednich ruchów artykulacyjnych.

Jakie etapy wyróżnia się w procesie kształtowania i rozwoju mowy?

Rozwój mowy (językowej sprawności systemowej) trwa kilka lat i w jego przebiegu wyodrębnia się pewne okresy:

• od 0 do 1 roku życia — okres melodii,

• od 1 do 2 roku życia — okres wyrazu,

• od 2 do 3 roku życia — okres zdania,

• od 3 do 7 roku życia — okres swoistej mowy dziecięcej.

Pierwsze trzy okresy tworzą etap kształtowania mowy, kończący się opanowaniem umiejętności budowania gramatycznie poprawnych zdań. Ostatni okres to etap rozwoju mowy, czyli doskonalenia jej pod każdym względem (fonetycznym, leksykalnym, gramatycznym itd.).

Jakie są zależności między rozwojem mowy dziecka a jego ogólnym

rozwojem psychomotorycznym?

Rozwój mowy zależy od ogólnego rozwoju psychofizycznego dziecka, jego właściwości psychicznych i fizycznych, a także od czynników zewnętrznych; warunków środowiskowych.

Proces nabywania zdolności językowych jest ściśle związany z rozwojem procesów orientacyjno-poznawczych i emocjonalno-motywacyjnych oraz wykonawczych.

Kształtowanie i rozwój mowy zależy od rozwoju umysłowego, motorycznego, od poziomu funkcji spostrzeżeniowych, uwagi, pamięci, a nawet od rozwoju emocjonalnego. Zaburzenie któregokolwiek z wymienionych procesów może prowadzić do zaburzeń rozwoju mowy.

1. integracja percepcyjno-motoryczna, od której w znacznym stopniu zależy prawidłowy przebieg czynności mowy;

2. procesy intelektualne i myślenie Wyższe stadium procesów poznawczych umożliwia m.in. kodowanie i dekodowanie mowy;

3. procesy emocjonalno-motywacyjne W tworzeniu wypowiedzi istotny jest również aspekt emocjonalny

4. procesy wykonawcze (ruchowe, motoryczne) decydują o wszystkich motorycznych formach działania (w tym werbalnych).

OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWY.

1. Struktury korowe.

W korze mózgowej (ze względu na funkcje) można wyróżnić następujące pola:

a) pola projekcyjne (pierwotne), jest to kora pierwszorzędowa lub kora pierwotna. Jej uszkodzenie powoduje (w zależności od tego, czy uszkodzeniu ulega płat skroniowy, potyliczny czy też ciemieniowy) albo głuchotę centralną albo ślepotę albo zaburzenia czucia.

b) pola gnostyczne (syn. wtórne, okolice asocjacyjne, pola drugorzędowe), znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie pól pierwszorzędowych. Dokonuje się w nich kojarzenie wrażeń słuchowych, kinestetycznych, wzrokowych. Ich rola polega więc na przetwarzaniu informacji odbieranych przez pola projekcyjne, dokonywaniu ich analizy i syntezy; odpowiadają one za rozpoznawanie sygnałów odbieranych przez mózg, Uszkodzenie pól drugorzędowych prowadzi do agnozji (np. chory słyszy, ale nie rozumie), czyli do zaburzeń percepcyjnych.

c) obszary nazywane okolicami asocjacyjnymi wyższego rzędu (tzw. kora trzeciorzędowa lub poła trzeciorzędowe, właściwe poła asocjacyjne), sterują bardziej złożonymi, ogólnymi procesami psychicznymi. Ich funkcją jest integrowanie informacji przesyłanych z pól drugorzędowych. Odpowiadają za kontrolę nad czynnościami poznawczymi (jak np. spostrzeganie, mówienie), oraz nad emocjami (pole przedczołowe); za pamięć trwałą (okolica skroniowa przednia) oraz za organizację percepcji na podstawie informacji z analizatorów.

2. Struktury podkorowe.

Układ pozapiramidowy to układ funkcjonalny, którego głównym zadaniem jest utrzymanie odpowiedniego napięcia mięśni oraz udział w powstawaniu współruchów uczestniczących w dowolnym zamierzonym akcie ruchowym. Układ ten zapewnia m.in. odpowiednią szybkość i precyzję ruchów artykulacyjno-fonacyjnych.

3. Inne struktury podkorowe od których zależne są czynności mowy to:

móżdżek umożliwia sprawną realizację programu motorycznego wypowiedzi, tj. zachowanie odpowiedniego napięcia mięśniowego oraz korektę zakresu i precyzji ruchów artykulacyjnych,

jądra nerwów czaszkowych - znajdują się w opuszce, od nich odchodzą drogi nerwowe prowadzące do mięśni narządów mowy.

11

---