PODMIOTY GOSPODARCZE ICH KLASYFIKACJA INN
NNN ZASADY FUNKCJONOWANIA
Działalność gospodarcza jest to działalność wytwórcza ,budowlana, handlowa i usługowa prowadzona w celach zarobkowych i na własny rachunek podmiotu gospodarczego. Konstytucja RP gwarantuje swobodę działalności gospodarczej bez względu na formę własności.
Podmiotem gospodarczym jest osoba lub jednostka organizacyjna, która prowadzi we własnym imieniu przedsiębiorstwo( działalność gospodarczą ). Działalność gospodarcza prowadzona jest w celach zarobkowych, a więc musi przynosić zysk. Oceny działania gospodarczego w zakresie efektywności dokonuje się przy pomocy rachunku ekonomicznego.
Rachunek ekonomiczny, konfrontowanie osiąganych wyników (efektów) z ponoszonymi na nie nakładami, wyrażonymi w jednostkach pieniężnych, co umożliwia ich porównywalność. Stosowanie i rozwój rachunku ekonomicznego jest wyrazem zasady racjonalnego gospodarowania umożliwiającej osiąganie maksymalnych efektów przy danych nakładach lub minimalizowanie nakładów na realizację określonych wyników.
Rachunek ekonomiczny odpowiada na pytania: co?, jak?, ile? i kiedy? produkować - stanowi zatem podstawę ustalania programów produkcji, kierunków i warunków jej sprzedaży, w dostosowaniu do warunków dyktowanych przez rynek. Będąc podstawą procesu podejmowania decyzji, stanowiąc o kryteriach i uwarunkowaniach ich realizacji, rachunek ekonomiczny jest podstawowym narzędziem zarządzania działalnością gospodarczą oraz służy realizacji zarobkowego celu prowadzenia takiej działalności (najczęściej - maksymalizacji wyniku finansowego).
Stosownie do ustawy z dnia 23 grudnia 1988r. Podejmowanie działalności gospodarczej jest dozwolone każdemu podmiotowi gospodarczemu na równych prawach , jednakże z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa. do tych warunków między innymi należą:
Zabezpieczenie ochrony życia i zdrowia ludzkiego.
Przestrzeganie przepisów budowlanych,sanitarnych,p-poż, przepisów dot.ochrony środowiska
Posiadanie odpowiednich kwalifikacji przez wykonawców.
Wykonanie tylko takich czynności i działań które nie są przez prawo zabronione.
Ponadto podmiot gospodarczy ma obowiązek do zgłoszenia do ewidencji swojej działalności gospodarczej w urzędzie gminy. Zgłoszenia do ewidencji nie podlega:
Rolnicza produkcja roślinna i zwierzęca oraz ogrodnictwo i sadownictwo.
Podjęcie działalności gospodarczej przez osoby prawne.
Podjęcie działalności gospodarczej przez osoby fizyczne osobiście w zakresie wytwarzania i naprawy przedmiotów użytku domowego, rękodzieła ludowego, artystyczne oraz czynności handlowe polegające na sprzedaży nie przetworzonych produktów rolnych, jeśli stanowi to uboczne zajęcie zarobkowe.
W niektórych przypadkach podjęcie działalności gospodarczej wymaga uzyskanie koncesji
( przetwórstwa metali szlachetnych, wytwarzanie materiałów wybuchowych, wyrób spirytusu i wódek, prowadzenie aptek.)
Ze względu na równość praw podmioty gospodarcze, niezależnie od typów własności na jednolitych zasadach podlegają obciążeniom publicznoprawnym( podatki, opłaty)oraz korzystają z kredytów bankowych i zaopatrzenia w środki produkcji. Jest więc pełna wolna konkurencja pomiędzy podmiotami gospodarczymi.
Klasyfikacja podmiotów gospodarczych
|
|
|
Klasyfikację podmiotów gospodarczych przeprowadza się w/g dwóch głównych kryteriów:
- form własności
- form prawno-organizacyjnych
Rozróżnia się pięć podstawowych form własności:
-własność państwowa
-własność komunalna
-własność prywatna osób fizycznych
-własność prywatna osób prawnych
-własność zagraniczna
Do własności państwowej zalicza się własność skarbu państwa i państwowych osób prawnych, np. państwowych przedsiębiorstw. Własność komunalna jest mieniem samorządów terytorialnych. Własność rzemieślników i innych osób prowadzących działalność gospodarczą oraz prawnych jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej( np. spółki jawne)zalicza się do własności prywatnej osób fizycznych. Własność spółdzielni, spółek posiadających osobowość prawną i organizacji społecznych, jest zaliczana do własności prywatnej osób prawnych. Własność zagraniczna należy do osób fizycznych i prawnych mających siedzibę za granicą.
W zależności od form własności rozróżnia się podmioty gospodarcze państwowe, komunalne, prywatne osób fizycznych, prywatne osób prawnych i zagraniczne. Poza tymi formami własności w gospodarce narodowej występują podmioty o mieszanej formie własności (np. państwowo-prywatne, prywatna z udziałem zagranicznym ). Grupując podmioty gospodarcze według form własności można utworzyć z nich dwa sektory.
- sektor publiczny, do którego zalicza się podmioty państwowe i komunalne.
- Sektor prywatny, do którego zalicza się podmioty prywatnych osób fizycznych i prawnych oraz podmioty zagraniczne.
Podmioty o mieszanej formie własności zalicza się do sektora według przeważającego udziału w kapitale (mieniu )
W stosunku do dawnego podziału spółdzielnie i organizacje społeczne przeszły z sektora uspołecznionego do sektora prywatnego.
Podmioty gospodarcze działają w określonej formie organizacyjnej oraz występują w określonej formie prawnej. Główny Urząd Statystyczny opracował systematykę form prawno-organizacyjnych, w których wyrużnia 3 podstawowe formy prawno-organizacyjne i kilkanaście szczególnych form prawno-organizacyjnych.
Do podstawowych form prawno-organizacyjnych zalicza się:
- osoby prawne ( podmioty posiadające osobowość prawną )
- jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.
- Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.
Osoby prawne i osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą posiadają zdolność prawną i zdolność do czynności prawnej. Jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, posiadają zdolność sądową to znaczy mogą zawierać umowy i być stroną w sądzie.
W zależności od form prawno-organizacyjnych podmiotem gospodarczym może więc być osoba prawna i osoba fizyczna, a także inna jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej.
W szczególnych formach prawno organizacyjnych rozróżnia się między innymi następujące podmioty gospodarcze:
- przedsiębiorstwa państwowe.
- przedsiębiorstwa komunalne .
- spółdzielnie.
- spółki.
- inne jednostki organizacyjne
- osoby fizyczne ( w tym rzemieślnicy ).
Forma prawno-organizacyjna podmiotu nie musi być ściśle związana z określoną formą własności, np. podmiot gospodarczy w formie spółki akcyjnej w zależności od właścicieli akcji może występować w różnych formach własności tj. jako własność państwowa, komunalna, prywatna
osób prawnych lub mieszana.
PRZEDSIĘBIORSTWA PAŃSTWOWE
Przedsiębiorstwa państwowe są największymi w Polsce podmiotami gospodarczymi. Przedsiębiorstwo państwowe jest Samodzielnym, Samorządnym i Samo finansującym się podmiotem gospodarczym posiadającym osobowość prawną. Przedsiębiorstwo państwowe tworzą:
- Naczelne i centralne organy administracji państwowej
- Banki Państwowe
- Wojewodowie
Zwane organami założycielskimi.
Organami przedsiębiorstwa państwowego jest:
- ogólne zebranie pracowników lub delegatów,
- rada pracownicza,
- dyrektor przedsiębiorstwa
Ogólne zebranie pracowników ( delegatów ) i rada pracownicza stanowią równocześnie organy samorządu pracowniczego ( załogi przedsiębiorstwa państwowego ).
Zadaniem załogi przedsiębiorstwa państwowego jest uczestniczenie w jego zarządzaniu poprzez stanowienie w istotnych sprawach przedsiębiorstwa, wyrażanie opinii, podejmowanie inicjatyw i zgłaszanie wniosków oraz sprawowanie kontroli działalności przedsiębiorstwa.
Dyrektor przedsiębiorstwa państwowego zarządza nim i reprezentuje je na zewnątrz.
Dyrektora przedsiębiorstwa państwowego powołuje rada pracownicza spośród kandydatów wyłonionych w drodze konkursu .
Strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa państwowego reguluje statut przedsiębiorstwa uchwalony przez ogólne zebranie pracowników .
Przedsiębiorstwo państwowe podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw państwowych, prowadzonego przez sądy. Z chwilą wpisania do rejestru, przedsiębiorstwo państwowe uzyskuje osobowość prawną.
Przedsiębiorstwo, gospodarując wydzielonym funduszem państwowym i nabytym mieniem, działa na zasadach samofinansowania. Oznacza to że pokrywa z posiadanych środków i uzyskiwanych przychodów koszty działalności i zobowiązania.
Wartość majątku przedsiębiorstwa państwowego odzwierciedlają dwa fundusze, tj.:
- fundusz założycielski przedsiębiorstwa,
- fundusz przedsiębiorstwa.
Pierwszy z nich odzwierciedla wartość wydzielonej przedsiębiorstwu części mienia ogólnonarodowego, drugi- wartość majątku przedsiębiorstwa po odliczeniu funduszu założycielskiego.
Przedsiębiorstwa państwowe mogą uruchomić agencję, czyli mogą powierzyć osobą fizycznym ( agentom ) prowadzenie swoich placówek na podstawie umowy.
Zarządzanie przedsiębiorstwem państwowym można powierzyć osobie fizycznej lub prawnej w drodze umowy zawartej na okres powyżej trzech lat. Umowę zawiera na wniosek rady pracowniczej organ założycielski z zarządcom . Umowa o zarządzanie określa obowiązki zarządcy w zakresie zarządzania przedsiębiorstwem oraz zasady jego wynagrodzenia i prawo do jego udziału w zyskach.
Obecnie na szeroką skalę przeprowadza się prywatyzację przedsiębiorstw państwowych.
Prywatyzacja przedsiębiorstw odbywa się w drodze:
- prywatyzacji pośredniej zwanej drogą kapitałową
- prywatyzacji bezpośredniej, czyli w drodze likwidacji przedsiębiorstwa,
- prywatyzacji powszechnej.
PRZESIĘBIORSTWA KOMUNALNE
Ustawa z 8 marca 1990 roku o samorządzie terytorialnym dała podstawę do utworzenia mienia komunalnego, będącego własnością gminy, która stanowi podstawową wspólnotę samorządu terytorialnego. Powstało ono z części dotychczasowego mienia ogólnonarodowego ( państwowego)
Służącego użyteczności publicznej i niezbędnego do wykonania zadań w gminie. Z mocy ustawy przedsiębiorstwami komunalnymi stały się przedsiębiorstwa tzw. Gospodarki komunalnej i mieszkaniowej , które były dotychczas przedsiębiorstwami państwowymi , zaliczonymi do przedsiębiorstw użyteczności publicznej.
Usługi i urządzenia gospodarki komunalnej i mieszkaniowej w gminie ze względu na ich dochodowość można podzielić na dwie grupy :
- usługi i urządzenia , z których korzystanie jest nieodpłatne, np. ulice, parki, oświetlenie ulic.
- usługi i urządzenia, za korzystanie z których pobierane są opłaty np. wodociągi, pralnie, mieszkania.
Ten podział usług rzutuje na organizację jednostek świadczących usługi komunalne i mieszkaniowe.
Zadania gospodarki komunalnej i mieszkaniowej realizują jednostki zorganizowane w formie :
- przedsiębiorstw
- zakładów budżetowych
- jednostek budżetowych.
Przedsiębiorstwa komunalne organizuje się w większych miastach w warunkach istnienia określonego minimum działalności produkcyjno - usługowej i w wypadku świadczenia usług odpłatnych. Przedsiębiorstwa mogą być organizowane jako :
- przedsiębiorstwa jednobranżowe grupujące jeden lub kilka zakładów tej samej branży,
- przedsiębiorstwa wielozakładowe, grupujące kilka zakładów różnych branż lub
- wszystkie zakłady gospodarki komunalnej działające na terenie danego miasta.
Do najczęściej powoływanych na terenie dużego miasta przedsiębiorstw komunalnych należą :
- miejskie przedsiębiorstwo wodociągów i kanalizacji,
- miejskie przedsiębiorstwo komunikacyjne,
- miejskie przedsiębiorstwo techniki sanitarnej ( oczyszczania ),
- miejskie przedsiębiorstwo gospodarki mieszkaniowej,
- miejskie gazownie,
- miejskie pralnie i farbiarnie,
- miejskie łaźnie i zakłady kąpielowe,
- miejskie hotele.
W mniejszych miastach powołuje się miejskie przedsiębiorstwo gospodarki komunalnej, które skupia istniejące zakłady wykonujące funkcje przedsiębiorstw w dużych miastach.
Budżetowe zakłady komunalne ( jednostki niesamodzielne, ale utrzymujące się z własnych przychodów ) są organizowane w małych miastach w postaci wielobranżowych miejskich zakładów komunalnych lub w dużych miastach w postaci zakładów jednobranżowych, np. ogrody zoologiczne.
Jednostki budżetowe ( utrzymywane z budżetu ) organizowane są w wypadku świadczenia nieodpłatnych usług komunalnych w zakresie, np. eksploatacji i oświetlenia ulic.
Liczba przedsiębiorstw komunalnych zwiększa się na skutek :
- stałego procesu przekazywania państwowych przedsiębiorstw użyteczności publicznej w gestie gmin,
- tworzenia przez gminy nowych przedsiębiorstw w celu wykonywania zadań związanych z gospodarką komunalną i mieszkaniową lub prowadzenia działalności zarobkowej ( mogą to być inne przedsiębiorstwa komunalne, np. eksploatacja gminnych złóż żwiru, gliny, piasku, jeżeli wymagają tego potrzeby społeczne - uzyskanie dochodów i zatrudnienie bezrobotnych ).
Zasady działania przedsiębiorstw komunalnych, do czasu uregulowania odrębnymi przepisami prawnymi, wynikają z przepisów dotyczących przedsiębiorstwa państwowego, jednakże z pewnymi zmianami. Organem założycielskim jest z istoty rzeczy zarząd gminy, który powołuje dyrektora przedsiębiorstwa komunalnego i zatwierdza statut. W gospodarce komunalnej mogą też działać przedsiębiorstwa wspólne i mieszane. Przedsiębiorstwa komunalne są także poddawane procesowi prywatyzacji.
SPÓŁDZIELNIE
Spółdzielnia - jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, która w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą. Spółdzielnia może prowadzić działalność społeczną i oświatowo - kulturalną na rzecz swoich członków i ich środowiska.
Cechy wynikające z definicji określają spółdzielnię jako zrzeszenie zespołu osób :
- dobrowolne i samorządne,
- posiadające własne fundusze,
- prowadzące działalność gospodarczą i społeczno - wychowawczą,
- dające korzyści członkom i środowisku.
Spółdzielnie dzieli się na grupy, typy i rodzaje. Podstawą podziału spółdzielni na grupy są ich funkcje spełniane w stosunku do członków. Rozróżnia się dwie grupy spółdzielni :
- spółdzielnie użytkowników, tj. spółdzielnie zaspokajające potrzeby gospodarze członków
( świadczące usługi na rzecz członków ),
- spółdzielnie wytwórcze ( pracy ) tj. spółdzielnie zatrudniające członków zarobkowo.
W ramach tych grup następuje podział spółdzielni na typy i rodzaje. Podstawą podziału na typy i rodzaje spółdzielni jest przedmiot działalności gospodarczej spółdzielni oraz swoiste cechy danego typu spółdzielni.
W grupie spółdzielni użytkowników są następujące typy i rodzaje spółdzielni :
a) spółdzielnie handlowe :
- spółdzielnie spożywców,
- wiejskie spółdzielnie zaopatrzenia i zbytu,
- rzemieślnicze spółdzielnie zaopatrzenia i zbytu;
b) spółdzielnie handlu i przetwórstwa :
- spółdzielnie mleczarskie,
- spółdzielnie ogrodnicze;
c) spółdzielnie oszczędnościowo - pożyczkowe( banki spółdzielcze );
d) spółdzielnie budownictwa mieszkaniowego;
e) spółdzielnie usług socjalno - kulturalnych i społeczno - wychowawczych, jak: wydawnicze, turystyczno - wypoczynkowe, zdrowia, uczniowskie.
W grupie spółdzielni wytwórczych :
a) rolnicze spółdzielnie produkcyjne oraz inne spółdzielnie zajmujące się produkcją rolną i usługami rolniczymi,
b) spółdzielnie pracy :
- spółdzielnie pracy produkcyjno - usługowe i usługowe,
- spółdzielnie inwalidów,
- spółdzielnie przemysłu ludowego i artystycznego,
- spółdzielnie transportowe,
- chałupnicze spółdzielnie pracy,
- młodzieżowe spółdzielnie pracy,
- studenckie spółdzielnie usługowo - produkcyjne,
- spółdzielnie hodowców,
Spółdzielnia powstaje w drodze założenia jej przez członków - założycieli i wpisania do rejestru prowadzonego przez sądy rejonowe. Z chwilą wpisania do rejestru spółdzielnia uzyskuje osobowość prawną. Założycielami spółdzielni powinno być co najmniej 10 osób fizycznych ( w spółdzielniach produkcji rolnej 5 osób fizycznych ) lub 3 osoby prawne. Wniosek o zarejestrowanie spółdzielni wraz ze statutem spółdzielni i dokumentami stwierdzającymi wybór zarzadu i rady składa zarząd spółdzielni. Statut spółdzielni określa :
- nazwę, siedzibę, cel i przedmiot działania spółdzielni,
- wysokość udziałów członkowskich,
- prawa i obowiązki członków oraz zasady ich przyjmowania,
- organy samorządu spółdzielni i zasady ich działania,
- zasady podziału nadwyżki bilansowej i pokrywania strat.
Członkiem spółdzielni może być każda osoba fizyczna, mająca zdolność do czynności prawnych. Niektóre statuty w zależności od typu spółdzielni, ustalają warunki, jakim powinni odpowiadać kandydaci na członków, np. zamieszkiwanie na terenie działalności spółdzielni, wykonywanie określonego zawodu. Wśród obowiązków członkowskich na pierwsze miejsce wysuwa się obowiązek wniesienia do spółdzielni zadeklarowanych udziałów - co najmniej jednego udziału. Udziały te stanowią zarazem granicę, do której członek zobowiązuje się pokrywać ewentualne straty spółdzielni. Oprócz udziału pieniężnego w niektórych typach spółdzielni zobowiązuje się członków do wniesienia wkładów rzeczowych lub pieniężnych, np. wkłady ziemi i inwentarza w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych.
Organizacja wewnętrzna spółdzielni oparta jest w pełni na zasadzie samorządności. W strukturze organizacyjnej spółdzielni wyróżnia się :
- organy samorządu spółdzielni,
- aparat administracyjny spółdzielni,
- aparat wykonawczy spółdzielni - komórki operatywne.
Organami samorządu spółdzielni są :
- walne zgromadzenie członków,
- rada nadzorcza,
- zarząd spółdzielni.
Najważniejszym organem samorządu spółdzielni jest walne zgromadzenie członków, w którym ma prawo uczestniczenia każdy członek spółdzielni, ale tylko osobiście, z prawem jednego głosu - bez względu na liczbę wniesionych udziałów. Do kompetencji walnego zgromadzenia należą najważniejsze sprawy spółdzielni, a mianowicie :
- wybór członków rady nadzorczej,
- uchwalenie kierunków rozwoju działalności gospodarczej i społeczno - wychowawczej,
- zatwierdzanie sprawozdań i rocznych bilansów,
- decyzje w sprawie podziału nadwyżki bilansowej lub pokrycia strat,
- podejmowanie uchwał w sprawie pozbycia lub nabycia części przedsiębiorstwa lub nieruchomości oraz połączenia lub likwidacji spółdzielni,
- uchwalanie zmian statutu.
Rada nadzorcza nadzoruje i kontroluje działalność zarządu spółdzielni oraz czuwa nad właściwym
wykonywaniem przez spółdzielnię jej zadań statutowych. W skład rady wchodzi co najmniej trzech członków spółdzielni.
Zarząd spółdzielni może być wielo - lub jednoosobowy. Wybierany jest najczęściej przez radę nadzorczą lub przez walne zgromadzenie. Zarząd kieruje działalnością spółdzielni oraz reprezentuje ją na zewnątrz. Kompetencje zarządu obejmują wszystkie sprawy nie zastrzeżone dla walnego zgromadzenia i rady nadzorczej.
Działalność spółdzielni prowadzona jest na zasadzie samowystarczalności na bazie majątku spółdzielni. źródłami finansowania majątku spółdzielni są przede wszystkim fundusze własne, do których należą :
- fundusz udziałowy, który powstaje z wpłat udziałów wnoszonych przez członków,
- fundusz zasobowy ( społeczny ), który powstaje z wpłat wpisowego członków i przelewów części nadwyżki bilansowej oraz ewentualnie z innych wpływów nadzwyczajnych,
- fundusz wkładów ( tylko w niektórych typach spółdzielni ), który powstaje z wkładów rzeczowych wnoszonych przez członków, np. w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych są to wkłady ziemi, inwentarza żywego i martwego a w spółdzielniach pracy mogą to być wkłady maszyn i narzędzi.
Fundusze te mogą być uzupełnione kredytami bankowymi, które stanowią podstawowe fundusze obce spółdzielni.
SPÓŁKI
Na etapie rekonstrukcji gospodarki spółki stają się dominującym podmiotem gospodarczym.
Spółka jest umownym związkiem osób ( wspólników ) i ich kapitałów w celu prowadzenia zarobkowej działalności gospodarczej.
Z definicji wynika, że spółka ma następujące cechy :
- jest umową pomiędzy wspólnikami,
- wspólnicy wnoszą wkład kapitałowy,
- przedmiotem jej działalności jest głównie działalność gospodarcza,
- wspólnicy mają wytyczony cel,
- wspólnicy uzyskują odpowiedni zysk od wniesionego kapitału.
Stronami umowy spółki są wspólnicy, którymi są osoby fizyczne lub osoby prawne, a także jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej.
Wspólne prowadzenie działalności gospodarczej cechuje dążenie do maksymalizacji
Zysku, głównie poprzez zwiększenie rozmiaru działalności gospodarczej. Wspólnicy łączą swe kapitały i wysiłki. Albowiem każdy z nich z osobna nie byłby w stanie prowadzić przedsiębiorstwa w rozmiarze zamierzonym przez spółkę. Z punktu widzenia prawa rozróżnia się :
- spółki handlowe ( prawa handlowego ),
- spółki cywilne ( prawa cywilnego ),
Spółki handlowe działają wg przepisów Kodeksu handlowego z 1934 roku. Spółki handlowe, z punktu widzenia zakresu odpowiedzialności wspólników wobec wierzycieli spółki, dzieli się na :
- spółki osobowe,
- spółki kapitałowe.
Spółki osobowe opierają swą działalność w zasadzie na osobistej pracy wspólników w przedsiębiorstwie spółki. Wspólnicy ponoszą pełną odpowiedzialność cywilną za zobowiązania spółki. Do tych spółek zalicza się spółkę jawną i komandytową.
Spółki kapitałowe odpowiadają za zobowiązania wobec wierzycieli tylko kapitałem spółki, a więc wkładami wspólników. Wspólnicy natomiast nie odpowiadają swoim majątkiem osobistym za zobowiązania spółki wobec wierzycieli. Do tych spółek zalicza się spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością i spółkę akcyjną.
Spółki cywilne działają wg przepisów Kodeksu cywilnego ( art. 860-875 )
Ponadto ze względu na szczególny charakter spółki i szczególne uregulowania prawne, na obecnym etapie, rozróżnia się spółki :
- jednoosobowe,
- ciche,
- podmiotów zagranicznych i z ich udziałem ( joint venture - wspólne przedsięwzięcie ).
Jak wynika z przeprowadzonej klasyfikacji do spółek handlowych zalicza się :
- spółkę jawną,
- spółkę komandytową,
- spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością ( spółka z.o.o ),
- spółkę akcyjną ( S.A. )
Spółka jawna jest przedsiębiorstwem zarobkowym, prowadzonym we wspólnym imieniu przez dwóch lub kilku wspólników, odpowiadających solidarnie całym swym majątkiem wraz ze spółką za jej długi. Spółka jawna powstaje na podstawie umowy, która powinna być zawarta na piśmie. Prowadzenie spraw spółki jest prawem i obowiązkiem każdego wspólnika, z tym, że na mocy umowy spółki lub uchwały wspólników zarząd spółką może przysługiwać tylko niektórym wspólnikom. Jednak w sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki potrzebna jest zgoda wszystkich wspólników.
Z tytułu udziału w spółce wspólnik ma prawo do :
- udziału w zysku za dany rok obrachunkowy,
- odsetek od udziału w wysokości od 4 do 100%,
- zwrotu wydatków poniesionych w sprawach spółki.
W spółce jawnej powinny wystąpić nazwiska wspólników a przynajmniej jednego z dodatkiem, że jest to spółka, np. Warsztat Mechaniczny M. Giblak i spółka lub Wytwórnia Ciastek K. Cieślak i Bąk.
Spółka jawna podlega rejestracji w rejestrze handlowym prowadzonym przez sądy rejonowe. Mimo rejestracji nie posiada ona osobowości prawnej, bo przepisy Kodeksu handlowego nie przewidują dla spółek jawnych nabycia osobowości prawnej, ponieważ nie posiada ona typowych cech osoby prawnej, szczególnie ze względu na odpowiedzialność wspólników całym swym majątkiem za zobowiązania spółki. Mimo braku osobowości prawnej spółka jawna posiada pewne uprawnienia charakterystyczne dla osób prawnych, np. ma zdolność sądową ( występowanie w procesie cywilnym w charakterze strony ).
Spółka komandytowa jest przedsiębiorstwem, w którym część wspólników odpowiada za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem, jak w spółce jawnej, część zaś ( co najmniej jeden wspólnik ) nie podejmując ryzyka odpowiedzialności całym majątkiem określa z góry maksymalną granicę swej odpowiedzialności. Taki wspólnik nazywa się komandytariuszem i nie ma prawa reprezentowania spółki. Ograniczona odpowiedzialność komandytariusza jest wpisywana do rejestru.
Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością są obecnie w Polsce najliczniejszą grupą wśród spółek handlowych; na koniec 1989 roku stanowiły ogółu zarejestrowanych spółek. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest formą organizowania małych i średnich przedsiębiorstw, przez niewielką lecz nie ograniczoną liczbę dobranych wspólników, którzy wnoszą wkłady kapitałowe, do wysokości których ponoszą za spółkę odpowiedzialność wobec wierzycieli.
Kapitał zakładowy spółki z. o.o musi wynosić minimum 4 tys. Zł. Dzieli się go na udziały nie mniejsze niż 50 zł. Wspólnicy wnoszą jeden lub więcej udziałów. Ponadto wspólnicy mogą mieć obowiązek spełniania odpłatnie powtarzających się świadczeń niepieniężnych, polegających na dostawie surowców spółce, wynajmie własnego lokalu itp. Wspólnikami mogą być osoby fizyczne i osoby prawne.
Założenie przez wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wymaga zawarcia umowy w formie aktu notarialnego. Tym samym powstaje w miarę trwała więź członków spółki.
Organami spółki z. o.o. są :
- zgromadzenie wspólników,
- rada nadzorcza lub komisja rewizyjna,
- zarząd.
Na zgromadzeniu wspólników zapadają uchwały dotyczące wszystkich ważnych spraw spółki, np. rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania z działalności, bilansu oraz rachunku zysków i strat, postanowienia dotyczące roszczeń, zbycia lub wydzierżawienia przedsiębiorstwa spółki lub jej nieruchomości, zmiana umowy spółki, rozwiązanie spółki.
Uchwały są podejmowane w zasadzie zwykłą większością głosów, z tym że wspólnicy dysponują różną ilością głosów w zależności od wniesionych udziałów.
Rada nadzorcza lub komisja rewizyjna jako organ nadzorczy powoływana jest w spółkach, w których kapitał zakładowy przewyższa 25 tys. zł, a wspólników jest więcej niż 50. Do obowiązków rady ( komisji ) należy stały nadzór nad działalnością spółki, badanie bilansów, rachunków zysków i strat oraz sprawozdań zarządu. W przypadku nie powołania organu nadzorczego kontrolę zarządu może sprawować każdy wspólnik.
Zarząd jest organem kierującym spółką i reprezentującym ją na zewnątrz. Składa się z jednego lub większej liczby członków wybranych przez zgromadzenie wspólników. Członkowie zarządu ponoszą solidarną odpowiedzialność majątkową za szkody wyrządzone w sposób zawiniony. Z tytułu udziału w spółce wspólnik ma prawo do zysku proporcjonalnie do wniesionych udziałów kapitałowych.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością może przyjąć dowolną nazwę z dodatkiem „ Spółka
Z o.o. „ Spółka z o.o. podlega rejestracji sądowej i z tą chwilą uzyskuje osobowość prawną.
Spółka z o.o. w szczególnych przypadkach może być jednoosobowa.
Jednoosobowa spółka z o.o. powstaje wtedy gdy :
- kapitał zakładowy spółki posiada jedna osoba. Dzieje się tak najczęściej w przypadku wycofania się ze spółki wszystkich pozostałych wspólników i nabycie ich udziałów przez jednego wspólnika, a likwidacja spółki jest niecelowa.
- jedna osoba zakłada spółkę z o.o. Jest to podyktowane tym, że osoba zakładająca spółkę chce ograniczyć swoje ryzyko do odpowiedzialności w granicach wniesionego kapitału zakładowego.
Spółka akcyjna stanowi formę organizowania dużych przedsiębiorstw przez zgromadzenie dużego kapitału w drodze emisji i sprzedaży akcji. Akcja jest dokumentem wystawionym przez spółkę, stwierdzającym uczestnictwo w spółce. Ma ona znaczenie papieru wartościowego. Nabywcę i posiadacza akcji zwie się akcjonariuszem. Za zobowiązania spółka akcyjna odpowiada tylko swoim majątkiem. Wyłączona jest osobista odpowiedzialność akcjonariuszy. Ze względu na fakt możliwości sprzedaży akcji przez akcjonariusza, luźny jest jego kontakt ze spółką. Kodeks handlowy wymaga, aby założycielami spółki akcyjnej były co najmniej trzy osoby, z wyjątkiem jednoosobowych spółek Skarbu Państwa lub związku samorządu terytorialnego.
Kapitał akcyjny spółki, który jest odpowiednikiem kapitału zakładowego w innych typach spółek, musi wynosić minimum 100 tys. zł, a dolna granica wartości nominalnej akcji 1 zł.
Akcjonariuszem może być osoba fizyczna lub prawna, która nabywa akcje.
Spółka akcyjna powstaje w drodze aktu notarialnego. Organami spółki akcyjnej są :
- walne zgromadzenie akcjonariuszy,
- rada nadzorcza i komisja rewizyjna,
- zarząd.
Najwyższą władzą spółki jest walne zgromadzenie. Podejmuje ono decyzje w najważniejszych sprawach spółki oraz wybiera pozostałe organy spółki. Prawo uczestniczenia w walnym zgromadzeniu mają akcjonariusze, którzy mogą udokumentować posiadanie akcji. Ilość posiadanych akcji decyduje o liczbie głosów. W zarządzie głos decydujący mają akcjonariusze posiadający tzw. Kontrolny pakiet akcji. Spółka akcyjna może mieć oba organy nadzorcze tzn, radę nadzorczą i komisję rewizyjną. Obligatoryjna jest rada nadzorcza w spółce o kapitale akcyjnym ponad 500 tys. zł. Zadania organów nadzorczych są podobne jak w spółce z o.o.
Zarząd spółki akcyjnej jest zawsze organem kolegialnym kierującym spółką i reprezentującym ją na zewnątrz.
Z tytułu posiadanych akcji akcjonariusze mają prawo do dywidendy, która uzależniona jest od wielkości osiąganego zysku przez spółkę akcyjną.
Spółka akcyjna może przyjąć dowolną nazwę, zawsze jednak powinna zawierać dodatek : spółka akcyjna : lub skrót: S.A. Spółka akcyjna podlega wpisaniu do rejestru i z tą chwilą uzyskuje osobowość prawną.
Spółki z o.o i spółki akcyjne mogą być na terenie naszego kraju prowadzone przez podmioty zagraniczne, lub z ich udziałem, z tym, że wkład podmiotów zagranicznych nie może być niższy niż 20% kapitału zakładowego ( akcyjnego ) spółki i wynosić minimum 50 tys. zł.
Podmiotami zagranicznymi uprawnionymi do uczestnictwa w spółkach na terenie kraju mogą być zarówno osoby fizyczne mieszkające za granicą, jak i osoby prawne mające siedzibę za granicą po uzyskaniu zezwolenia Ministra Przekształceń Własnościowych. W stosunku do tych spółek wydano szereg szczegółowych przepisów.
Przepisy dotyczące spółek podmiotów zagranicznych i z ich udziałem ( joint venture ) mają na celu stworzenie stabilnych warunków do dalszego rozwoju wzajemnie korzystnej współpracy kapitałowej między podmiotem krajowym i zagranicznym oraz zagwarantowanie podmiotom zagranicznym ochrony ich własności.
Spółki cywilne są formą trwałego, zorganizowanego współdziałania dwu lub więcej osób na podstawie zawartej umowy, w celu osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Każdy wspólnik musi wnieść wkład, a za pracę wspólnika nie przysługuje wynagrodzenie. Spółki cywilne podobne są do spółek jawnych - również nie posiadają osobowości prawnej, rejestruje się je w urzędzie gminy ( a nie w sądzie ). Udziałowcy odpowiadają całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki. Spółka cywilna jest formą korzystną dla prowadzenia prostej i ograniczonej działalności, np. małej hurtowni, zakładu rzemieślniczego.
Do lat osiemdziesiątych spółki funkcjonowały w naszym życiu gospodarczym tylko w wąskim zakresie. Spółki ukazywano bowiem jako klasyczny przykład kapitalistycznego wyzysku. Spółki działały przede wszystkim w handlu zagranicznym i gospodarce morskiej i były to spółki z dużym udziałem Skarbu Państwa. Reforma gospodarcza z początku lat osiemdziesiątych zakładała celowość przywrócenia spółki jako ważnej i efektywnej formy prowadzenia działalności gospodarczej. Duży rozwój spółek rozpoczął się pod koniec lat osiemdziesiątych. Spółki poza podmiotami gospodarczymi osób fizycznych, stały się najliczniejszą formą organizowania działalności gospodarczej.
W 1992 r. Zarejestrowanych było 8,2. Przedsiębiorstw państwowych, 17,4 tys. spółdzielni i aż 47,7 spółek. Zapoczątkowany ruch tworzenia spółek przynosi korzystne zmiany w życiu gospodarczym. Jest to droga przekształcenia gospodarki planowej w gospodarkę rynkową. Spółki będą wypierać przedsiębiorstwa państwowe z ich dominującej roli. Można też zaobserwować ujemne tendencje w tworzeniu spółek, do których należą :
- spółki nomenklaturowe, tworzone przez osoby z tzw. Nomenklatury partyjnej, uzyskujące nieuzasadnione korzyści z mienia wnoszonego do spółki przez przedsiębiorstwa państwowe,
- spółki fakturowe, których działalność polega wyłącznie na zastąpieniu jednej faktury drugą, z doliczeniem wysokiej i nieuzasadnionej marży.
- spółki monopolowe, które są swoistą obroną starych struktur, polegającą na przekształceniu się byłych zjednoczeń i zrzeszeń w spółki,
- spółki fikcyjne o małym kapitale zakładowym nie prowadzące w zasadzie działalności gospodarczej.
Po omówieniu powyższych spółek, zajmę się omówieniem Spółki cywilnej, podstawami zasad prawnych i funkcjonowania jej organizacji na rynku. Najważniejszym elementem w czasie zakładania spółki jak i w ogóle innego przedsiębiorstwa jest pomysł.
SPÓŁKA CYWILNA
Rejestracja podmiotów gospodarczych
Podmiotem gospodarczym jest podmiot zajmujący się w sposób profesjonalny (zawodowo)
prowadzeniem działalności gospodarczej w celach zarobkowych, może prowadzić tę
działalność jako osoba fizyczna, osoba prawna, jak też jako jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej.
Forma organizacyjna, jaką podmiot wybierze, jest całkowicie dowolna. Zgodnie z zasadą wolności gospodarczej wyrażonej w art. 1 ustawy z 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324 z późn. Zm.) „ podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej jest wolne i dozwolone każdemu na równych prawach z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa „
Działalnością gospodarczą jest, w myśl art. 2 powyższej ustawy, działalność wytwórcza, budowlana, handlowa i usługowa prowadzona na własny rachunek podmiotu i w celach zarobkowych.
Zamierzając podjąć działalność gospodarczą należy przede wszystkim zdecydować o profilu, branży, rozmiarach działalności, jak również o jej formie.
Należy podjąć decyzję, czy chcemy, by działalność była prowadzona samodzielnie czy też w formie spółki.
Spółka cywilna - podstawowa forma spółki osobowej - jest zrzeszeniem osób, opartym na umowie i służącym finansowaniu przez wspólników celu gospodarczego. Jest to najprostsza spółka umowna, nie posiadająca osobowości prawnej, tzn. możliwość posiadania praw i zaciągania zobowiązań. Podmiotem nie jest w tym przypadku spółka, ale wszyscy wspólnicy. Mogą oni wprawdzie udzielić zgody na reprezentowanie ich przez jednego lub kilku wspólników, ale decyzje podejmowane są w imieniu wszystkich.
Spółka cywilna powstaje w rezultacie zawarcia umowy przez co najmniej dwóch wspólników, którymi mogą być osoby fizyczne lub prawne. Umowa w celach dowodowych, powinna być sporządzona na piśmie i zawierać określenie stron (imiona i nazwiska wspólników), celu działania oraz wysokości wkładów, do wniesienia których wspólnicy są zobowiązani. Majątek spółki cywilnej jest majątkiem wspólnym, wyodrębnionym od majątku osobistego wspólników. Mogą się nań składać: własność rzeczy ( w tym pieniędzy ), inne prawa majątkowe ( wierzytelność, najem, dzierżawa ) wniesione tytułem wkładu wspólników oraz wszelkie aktywa majątkowe, nabyte w toku działalności.
Majątek spółki w czasie jej trwania jest nienaruszalny. Oznacza to, że:
1. wspólnik nie może rozporządzać udziałem w tym majątku ani w poszczególnych składnikach majątku;
2. wspólnik nie może domagać się podziału majątku;
3. wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia roszczenia z jego udziału w majątku spółki.
Każdy ze wspólników ma prawo żądać podziału oraz wypłaty zysku i jest uprawniony do reprezentowania spółki i prowadzenia jej spraw. Charakter spółki cywilnej sprawia, że wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki solidarnie, całym swoim majątkiem osobistym oraz całym majątkiem spółki.
Rozwiązanie spółki cywilnej, oznaczające zakończenie jej działalności, może nastąpić z mocy umowy wspólników, z mocy prawa, np. gdy został osiągnięty wspólny cel, z mocy orzeczenia sądowego, wydanego na żądanie któregokolwiek ze wspólników w przypadku zaistnienia poważnych powodów.
Osoba fizyczna, spółka cywilna osób fizycznych.
Rozpoczęcie działalności gospodarczej przez osobę fizyczną samodzielnie lub formie spółki reguluje art. 8 z zastrzeżeniem art. 9, 10, 11 ustawy o działalności gospodarczej. Podjęcie działalności gospodarczej przez osoby fizyczne wymaga zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej.
Ponadto zgłoszeniu do ewidencji nie podlega podjęcie działalności gospodarczej, która w myśl ustawy wymaga uzyskania koncesji, zezwolenia właściwego ministra. Na uwagę zasługuje art. 3 ust. 2 ustawy o działalności gospodarczej, w którym ustawodawca podkreślił niezmiernie istotny czynnik, a mianowicie fakt posiadania odpowiednich kwalifikacji, np. w przypadku usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych, doradztwa podatkowego czy też wykonywania praktyki lekarskiej.
Postępowanie ewidencyjne przeprowadza właściwy organ gminy. W zgłoszeniu powinien zostać określony podmiot gospodarczy wraz z jego siedzibą ( w przypadku osób fizycznych- miejscem zamieszkania ), dane pełnomocników ( jeśli są ustanowieni ), określenie przedmiotu działalności, wskazanie siedziby lub miejsca jej wykonywania oraz datę rozpoczęcia działalności. Przy składaniu wniosku o wpis uiszczana jest stosowna opłata skarbowa.
Należy pamiętać o 14- dniowym terminie zgłaszania organowi ewidencyjnemu zmian stanu faktycznego i prawnego ( art. 18 ustawy o działalności gospodarczej ).
Osoby fizyczne czy też spółki cywilne zobligowane są podobnie jak osoby prawne do uzyskania statystycznego numeru ewidencyjnego REGON. Jest on nadawany przez odpowiedni, tj. właściwy miejscowo ze względu na siedzibę ( miejsce zamieszkania ), wojewódzki urząd statystyczny.
Koniecznymi dokumentami do przedstawienia w wojewódzkim urzędzie statystycznym są:
- zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej,
- dokument potwierdzający kwalifikacje do prowadzenia odpowiedniej branży,
- dokument tożsamości,
- wypełniony formularz z wojewódzkiego urzędu statystycznego.
Formularz taki można wypełnić samemu, można też skorzystać z odpłatnej pomocy pracownika urzędu.
W wykonaniu dyspozycji ustawowej co do obowiązku świadczenia podatkowego i jego wysokości podatnik samodzielnie dokonuje miesięcznych obliczeń zobowiązań podatkowych, składa stosowne deklaracje i dokonuje wpłaty zaliczek na podatek dochodowy.
Następnym krokiem jest rejestracja podatkowa i wybór odpowiedniej formy opodatkowania we właściwym miejscowo urzędzie skarbowym. Nie wolno zapominać o przesłaniu odpowiednich informacji do ZUS.
Aby nie narazić się na dotkliwe sankcje ze strony urzędu, należy przestrzegać określonych terminów stosownie do przepisów prawa podatkowego. Zawiadomienie urzędu skarbowego o rozpoczęciu działalności oraz wyborze odpowiedniej formy rozliczania należy dokonać przed rozpoczęciem działalności czyli przed uzyskaniem pierwszego przychodu lub do 31 grudnia roku poprzedzającego rok podatkowy ( karta podatkowa ) albo do 20 stycznia danego roku podatkowego ( w przypadku innych form opodatkowania w ramach opodatkowania na zasadach ogólnych ). Ponadto podatnicy rozpoczynający działalność gospodarczą są zobligowani w terminie 7 dni powiadomić urząd skarbowy o założeniu ksiąg lub odpowiednich ewidencji.
Jeżeli podatnik spełnia warunki określone w rozporządzeniu Ministra Finansów z 17 grudnia 1996 roku w sprawie karty podatkowej ( Dz. U. Nr. 151, poz. 717 ), może złożyć wniosek o zastosowanie opodatkowania w formie karty podatkowej.
Stosownie do 12 rozporządzenia w sprawie karty podatkowej organy podatkowe wydają decyzję o wysokości podatku dla podatnika lub dla każdego wspólnika spółki cywilnej.
Jeżeli natomiast osoba fizyczna lub spółka cywilna osób fizycznych nie spełnia warunków do zastosowania opodatkowania w formie karty, organ podatkowy wydaje decyzję odmowną. Wtedy podatnik w terminie 14 dni może zrzec się opodatkowania w formie karty i płacić zaliczki na podatek dochodowy na zasadach ogólnych albo wybrać inną formę zryczałtowanego opodatkowania, jeżeli z kolei spełnia warunki określone w przepisach odrębnych.
Następstwem takiej decyzji jest założenie i rzetelne prowadzenie dla celów księgowych i podatkowych- księgi przychodów i rozchodów lub ksiąg rachunkowych.
Osoby fizyczne lub spółki cywilne osób fizycznych wykonujące poza rolniczą działalność gospodarczą, w tym również w zakresie wolnych zawodów, nie mają dużego wyboru, są boiem zobligowane do prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów, według wzoru stanowiącego załącznik do rozporządzenia Ministra Finansów z 14 grudnia 1995r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów ( Dz. U. Nr. 148, poz. 720 ).
Jeżeli na zlecenie podatnika prowadzenie księgi zostało powierzone biuru rachunkowemu, podatnik jest obowiązany w terminie 7 dni od dnia zawarcia umowy z biurem rachunkowym zawiadomić o tym urząd skarbowy, podając adres biura, miejsce prowadzenia i przechowywania ksiąg.
Osoba fizyczna prowadząca działalność samodzielnie lub w formie spółki szczególnie ze względu na rozmiary działalności i wysokość obrotów przewyższające kwotę 400 000 ECU - stosuje zasady rachunkowości określone ustawą z 29 września 1994 r. o rachunkowości ( Dz. U. Nr. 121, poz. 591 ) oraz prowadzi księgi handlowe.
STRUKTURA ORGANIZACYJNA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH (PRZEDSIĘBIORSTW)
Każdy podmiot gospodarczy (przedsiębiorstwo) wymaga zorganizowania. Jeżeli będziesz prowadził działalność gospodarczą w większym rozmiarze, zbuduj strukturę organizacyjną swojego przedsiębiorstwa i tym samym dokonaj podziału pracy pomiędzy tworzone komórki organizacyjne i stanowiska pracy. Ład i porządek w sferze organizacyjnej pozwoli na precyzyjne określenie zadań, kompetencji i odpowiedzialności komórek organizacyjnych i stanowisk pracy, co przyczyni się do sukcesu działalności.
Ze względu na obszerne i wielorakie zadania realizowane przez przedsiębiorstwa konieczny jest podział pracy. Podział pracy polega na tym, iż ogół zadań przedsiębiorstwa dzieli się na odpowiednie części, czyli zadania cząstkowe, a te z kolei na dalsze elementy, doprowadzające ten podział do czynności elementarnych, już dalej niepodzielnych. W wyniku podziału pracy powstają określone stanowiska pracy i komórki organizacyjne.
Stanowiskiem pracy jest odpowiednio wyposażone miejsce pracy, w którym jeden lub kilku pracowników wykonuje określone jednorodne zadania.
Rozróżnia się stanowiska pracy fizycznej ( stanowiska robotnicze ) i stanowiska pracy umysłowej.
Wśród stanowisk pracy umysłowej są stanowiska kierownicze.
Nie jest to jednak i doskonały podział stanowisk pracy. Klasyfikacja bowiem pracowników w przedsiębiorstwie może mieć różny punkt odniesienia. Dano temu wyraz w pkt. 4.1. niniejszego opracowania.
Stanowiska pracy wykonujące podobne zadania łączy się w komórki organizacyjne, którymi kierują wyznaczeni pracownicy. Komórka organizacyjna obejmuje szereg stanowisk pracy, wykonujących czynności jednorodne lub pokrewne. Można zatem komórkę organizacyjną zdefiniować jako grupę lub zespół stanowisk pracy wyposażony w odpowiednie środki, kierowany przez jednego zwierzchnika, wykonujący określone zadania podobne ze względu na rodzaj lub przedmiot czynności.
Nie podlegają włączeniu do komórek organizacyjnych tak zwane samodzielne stanowiska pracy i stanowiska kierujące działalnością przedsiębiorstwa.
Komórki organizacyjne można z kolei łączyć w jednostki organizacyjne.
Pomiędzy stanowiskami pracy i komórkami organizacyjnymi występują więzi organizacyjne czyli zależności. Więzi organizacyjne określają relacje w postaci połączeń i uzależnień pomiędzy stanowiskami i komórkami.
Najczęściej wyróżnia się dwa podstawowe typy więzi organizacyjnych :
- zależności funkcjonalne ( wynikające z podziału pracy ) : doradcze, informacyjne i usługowe,
- zależności hierarchiczne ( wynikające z podziału władzy ) : rozkazodawcze i kontrolne.
Struktura organizacyjna jest to ogół ustalonych zależności funkcjonalnych i hierarchicznych pomiędzy stanowiskami i komórkami organizacyjnymi. Służy ona potrzebom zarządzania, porządkuje bowiem elementy aparatu wytwórczego, umożliwiając sprawne zarządzanie złożoną całością organizacyjną. Struktura organizacyjna spełnia następujące funkcje :
- klasyfikuje cele ( dzieli, łączy ) jakie ma osiągnąć jednostka organizacyjna,
- porządkuje elementy aparatu wytwórczego, tworząc stanowiska i komórki organizacyjne,
- kształtuje zależności funkcjonalne i hierarchiczne,
- tworzy człony kierownicze, polegające na wyodrębnieniu stanowisk kierowniczych i organów zarządzających.
Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa określa :
- organy zarządzające i stanowiska kierujące przedsiębiorstwem oraz komórki organizacyjne i samodzielne stanowiska pracy,
- zakresy działania stanowisk i komórek,
- więzi organizacyjne pomiędzy stanowiskami i komórkami.
Nie ma uniwersalnej struktury organizacyjnej, która odpowiadałaby każdemu przedsiębiorstwu. Każde przedsiębiorstwo musi wypracować właściwą sobie strukturę organizacyjną, dostosowaną do jego potrzeb i zadań. W związku z tym występuje w przedsiębiorstwach różna liczba stanowisk i komórek organizacyjnych. Zależy ona od wielkości i rodzaju przedsiębiorstwa oraz stopnia trudności realizowanych celów.
Każde stanowisko i komórka organizacyjna posiada sformułowany zakres działania, który polega na ustaleniu zadań, uprawnień ( kompetencji ) i odpowiedzialności. Zadania dla stanowisk organizacyjnych wynikają z podziału pracy wewnątrz przedsiębiorstwa. Przy podziale zadań i przydzielaniu ich poszczególnym komórkom należy troszczyć się o zachowanie odpowiedniej przejrzystości, gdyż każda komórka włącza się wówczas łatwiej w ramy organizacji, a współpraca ma harmonijny przebieg. Jasne sprecyzowanie zadań dla każdego stanowiska pracy i każdej komórki organizacyjnej przyczynia się do jednoznacznego ich pojmowania zarówno przez zwierzchników, jak i podwładnych. Ma to również podstawowe znaczenie dla realizowania zasad kontroli wewnętrznej. Wykonywanie zadań wymaga określenia uprawnień dla wykonujących je osób i komórek i tym samym określenia ich odpowiedzialności za realizację.
Za istotną zasadę trzeba uznać konieczność wzajemnego zrównoważenia zakresu zadań, odpowiedzialności i uprawnień. Brak tej zgodności powoduje zakłócenia w sprawnym funkcjonowaniu jednostki. Zachodzi to zwłaszcza wówczas, gdy komórka ma zbyt małe uprawnienia do realizowania zadań, względnie gdy komórki przywłaszczają sobie uprawnienia przysługujące innym komórkom.
Strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa można przedstawić graficznie za pomocą schematu, to jest rysunku przedstawiającego poszczególne stanowiska i komórki organizacyjne w postaci figur geometrycznych a wzajemne powiązania między nimi za pomocą linii łączących te figury. Stosuje się przy tym zasadę, że stanowiska kierownicze umieszcza się nad stanowiskami i komórkami podległymi. Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa podobna jest do piramidy, na której szczycie znajduje się stanowisko kierownika przedsiębiorstwa ( dyrektora ), poniżej znajdują się zastępcy kierownika i kierownicy komórek organizacyjnych różnych szczebli, a podstawę piramidy stanowią bezpośredni wykonawcy.
Ze względu na sposób wzajemnego powiązania stanowisk pracy i komórek organizacyjnych rozróżnia się trzy zasadnicze rodzaje struktur organizacyjnych, a mianowicie :
- strukturę liniową,
- strukturę funkcjonalną,
- strukturę sztabowo - liniową.
SCHEMAT STRUKTURY LINIOWEJ
W strukturze liniowej na czele każdej komórki organizacyjnej stoi jeden przełożony (kierownik - dyrektor), który kieruje całą jej działalnością. Kierownik niższego szczebla organizacyjnego podlega kierownikowi wyższego szczebla organizacyjnego. Powstaje w ten sposób linia kierowników, która w dużych jednostkach organizacyjnych może obejmować kilka szczebli.
Zaletą struktury liniowej jest pełne przestrzeganie zasady jednoosobowego kierownictwa oraz wyraźnie, ścisłe rozgraniczenie zadań i odpowiedzialności. Zależność funkcjonalna pokrywa się w pełni z zależnością hierarchiczną. Przełożony jest równocześnie doradcą - specjalistą o charakterze uniwersalnym. Stroną ujemną struktury liniowej jest natomiast skupienie w rękach poszczególnych zwierzchników zbyt wielu zadań co wymaga od nich wszechstronnego opanowania szerokiego wachlarza zagadnień, dotyczących danego odcinka pracy. Struktura liniowa jest strukturą wyjściową i najprostszą.
W strukturze funkcjonalnej podwładni mają przełożonych służbowych (hierarchicznych), decydujących o tym, co ma być wykonane oraz przełożonych funkcjonalnych, wydających dyspozycje związane ze sposobem wykonania zadania. Pracownik może mieć kilku zwierzchników wyspecjalizowanych w określonych dziedzinach.
Struktura funkcjonalna czyni zadość postulatowi specjalizacji przełożonych. Jednakże w tej strukturze zdarza się wydawanie przez różnych przełożonych sprzecznych poleceń, co osłabia dyscyplinę i odpowiedzialność pracowników. Ponadto ujemną stroną jest rozbudowany aparat zarządzający.
SCHEMAT STRUKTURY FUNKCJONALNEJ
W strukturze sztabowo - liniowej połączono dodatnie cechy struktury liniowej i struktury funkcjonalnej. W strukturze tej na czele każdej komórki organizacyjnej stoi jeden kierownik, który kieruje całą jej działalnością. Kierownik ten podporządkowany jest jednemu kierownikowi wyższego szczebla, od którego otrzymuje zadania i wobec którego odpowiada za ich wykonanie. Zasady te zostały przyjęte ze struktury liniowej. W dyspozycji kierownika znajduje się aparat pomocniczy złożony z komórek funkcjonalnych, w których zatrudnieni są odpowiedni specjaliści. Zadaniem ich jest opracowanie i przygotowanie materiałów, które umożliwiają kierownikowi podjęcie i wydanie odpowiednich decyzji oraz instruowanie i kontrolowanie komórek podlegających temu kierownikowi. Komórki te nie maja jednak prawa wydawania zarządzeń. Zasady te zostały przyjęte w swej istocie ze struktury funkcjonalnej. W praktyce do wad tej struktury należy rozbudowanie aparatu funkcjonalnego.
Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa ulega rozbudowie w miarę wzrostu liczby zatrudnionych pracowników. W dużych przedsiębiorstwach tworzy się struktury organizacyjne umożliwiające lepszą realizację celów. Do tych specyficznych rozwiązań organizacyjnych należy :
- struktura pionów scalonych, polegająca na specjalizacji pionów organizacyjnych na określone
cele, w których zgrupowanie komórki realizujące te cele podlegają jednemu z zastępców dyrektora
- wyodrębnienie mniejszych jednostek organizacyjnych (dywizjonalizacja) do realizacji określonych celów, przy stałych zadaniach,
SCHEMAT STRUKTURY SZTABOWO - LINIOWEJ
- powoływanie zespołów zadaniowych do realizacji określonego celu, przy dużej zmienności realizowanych zadań,
- struktura macierzowa, w której występuje podwójne podporządkowanie pracowników : kierownikom stale funkcjonujących komórek (wyspecjalizowanych w określonych dziedzinach) oraz kierownikom konkretnych przedsięwzięć (zadań),
- struktura kolegialna, której cechą charakterystyczną jest sprawowanie kierownictwa przedsiębiorstwa i podejmowanie ważniejszych decyzji przez zespół, a nie przez jedną osobę (jest to struktura typowa dla spółek i spółdzielni).
Zależnie od liczby osób podporządkowanych hierarchicznie jednemu kierownikowi (tzw. Rozpiętość kierowania) rozróżnia się w przedsiębiorstwach dwa typy struktur organizacyjnych :
- struktury smukłe,
- struktury płaskie,
W strukturze smukłej zwiększa się liczba szczebli organizacyjnych i w związku z tym wydłuża się linia od bezpośredniego wykonawcy do kierownika najwyższego szczebla. Zmniejsza się jednak liczba osób bezpośrednio podległa jednemu kierownikowi.
W strukturze płaskiej zmniejsza się liczba szczebli organizacyjnych, ale zwiększa się liczba osób bezpośrednio podległa jednemu kierownikowi. Ze względu jednak na skrócenie drogi od kierownika najwyższego szczebla do bezpośredniego wykonawcy korzystne jest budowanie struktury płaskiej.
W strukturze organizacyjnej przedsiębiorstw można wyróżnić :
- organy zarządzające, omówione w podrozdziałach 2.2., 2.3. i 2.4.,
- stanowiska kierownicze, do których należą : dyrektor, jego zastępcy (do spraw produkcyjnych, technicznych, handlowych, ekonomicznych) oraz kierownicy niższych szczebli (kierownicy zakładów, wydziałów, działów, mistrzowie, brygadziści),
- komórki i stanowiska organizacyjne, do których przykładowo należą : zakłady, wydziały, działy, hurtownie, magazyny, sklepy.
Wśród komórek organizacyjnych rozróżnia się :
- komórki podstawowe, realizujące główne zadania, do których w przedsiębiorstwach przemysłowych należą wydziały produkcyjne a w przedsiębiorstwach handlowych hurtownie, magazyny i sklepy,
- komórki pomocnicze, świadczące usługi na rzecz komórek podstawowych np. warsztat naprawczy, wydział transportu,
- komórki funkcjonalne i administracyjne, pomagające w kierowaniu przedsiębiorstwem.
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl
SEKTOR
FORMA PRAWNO-ORGANIZACYJNA
WŁASNOŚĆ
PUBLICZNY |
Komunalna (gmin) |
Mieszana |
Skarbu państwa państwowa Państwowych ..............osób .............prawnych |
|
|
|
|
PRYWATNY |
Mieszana
|
Zagraniczna
|
Prywatna osób prawnych |
Prywatna osób fizycznych |
-w tym gospodarstwa indywidualne w rolnictwie
|
|
|
( joint venture ) |
Wyszukiwarka