Zagadnienia:

1) Miejsce metodyki pracy opiekuńczo - wychowawczej w pedagogice opiekuńczej

Metodyka pracy opiekuńczo - wychowawczej zajmuje się analizowaniem procesu opiekuńczo - wychowawczego i jego organizacją, formułuje metody i techniki niezbędne do realizacji założonych celów i zadań. Działania wychowawcze są wspólnym przedmiotem dla teorii wychowania i metodyki wychowania. W działalności praktycznej uwzględnia się ogólne reguły teorii wychowania. Metodyka bowiem nie jest samodzielną dyscypliną naukową ale szczególnym działem teorii wychowania. I dlatego w działaniu praktycznym należy stosować wiedzę o wychowaniu. Teoria wychowania jest układem odniesienia dla metodyki. Ustalając bowiem i formułując cele wychowania wykrywa sposoby i warunki efektywnej realizacji i stanowiąc podstawę uzasadnień dla działalności praktycznej. Metodyka wychowania to zbiór dyrektyw określających sposoby prawidłowego wykonywania czynności wychowawczych. Dyrektywy te muszą być dostosowane do warunków, warunków, których przebiega proces wychowania. Można wyodrębnić 3 rodzaje metodyk:
1. ze względu na rodzaj instytucji np. metodyka wychowania w domu dziecka, internacie, szkole, świetlicy;
2. ze względu na pełnione przez wychowawcę funkcję, np. metodyka pracy wychowawcy klasowego, opiekuna grupy wychowawczej w domu dziecka, kierownika zajęć poza lekcyjnych;
3. ze względu na cele, które chce się osiągnąć przez określone działania wychowawcze, np. metodyka wychowania do czasu wolnego, metodyka pracy samorządności.
Metodyka pracy opiekuńczo - wychowawczej zajmuje się ustalaniem celów i zadań opieki i wychowania w odniesieniu do konkretnych instytucji opiekuńczo - wychowawczych oraz wykrywaniem i opisywaniem zasad, sposobów i warunków realizacji procesu opiekuńczo - wychowawczego w tych instytucjach i środowiskach wychowawczych. Praca opiekuńczo - wychowawcza polega na organizowaniu warunków dla: prawidłowego rozwoju osobowości wychowanków, zaspokajaniu potrzeb indywidualnych, wyrównywaniu opóźnień i braków. Działalność op. - wych. odbywa się nie tylko w instytucjach ale także w rodzinie, wiosce dziecięcej itp. Celem pracy opiekuńczo - wychowawczej jest przygotowanie wychowanka aby mógł samodzielnie żyć, osiągnięcie przez wychowanka możliwości i umiejętności kierowania własnym rozwojem, samodoskonalenia i samoakceptacji, umiejętności podejmowania własnych wyborów i decyzji, wyrabiania poczucia odpowiedzialności oraz oceny własnych osiągnięć i błędów. W miarę dojrzewania wychowanka wychowawca ogranicza swój udział pomagając w rozwoju samodzielności, odnajdywaniu drogi życiowej i stawaniu się człowiekiem.
Zadania w zakresie pracy opiekuńczo -wychowawczej zmieniają się w zależności od potrzeb i sytuacji w jakiej znajduje się wychowanek; zawsze jednak skupiają się wokół tworzenia jak najbardziej sprzyjających warunków dla rozwoju jednostki. Zadania metodyki pracy op. - wych.:
1. Poznawanie uwarunkowań społeczno - wychowawczych, osobowości wychowanków, ich możliwości psychofizycznych, kontaktów ze środowiskiem rodzinnym, pobudzaniu aktywności w przygotowaniu do samodzielnego życia, aby odpowiednio pomagać w rozwoju wychowanka.
2. Wskazywanie zasad, form, metod i technik wychowania opiekuńczego, aby w pracy opiekuńczo wychowawczej uzyskać jak najlepsze efekty.
3. Modernizowani działalności opiekuńczo - wychowawczej z uwzględnieniem specyfiki zadań konkretnej formy opieki.
4. Akcentowanie konieczności kształcenia i doskonalenia pracy nauczycieli i wychowawców.
5. Opisywanie doświadczeń i osiągnięć konkretnych placówek w pracy opiekuńczo - wychowawczej w celu wymiany i wzbogacenia doświadczeń.

Zasady opieki wychowawczej (procesu opiekuńczo - wychowawczego):
1. Zasada opieki sprawiedliwej - ta zasada ma 3 odmiany:
- równe traktowanie dzieci
- sprawiedliwość w moralnym traktowaniu dzieci
- równa gratyfikacja i oczekiwanie wdzięczności
2. Zasada optymalizacji opieki - nadmiar i niedostatek działań jest negatywy
3. Zasada aktywności podopiecznych w zaspakajaniu ich potrzeb
4. Zasada wychowawczego charakteru opieki
- wychowawcza modyfikacja opieki
- osobo twórcze skutki zaspokojenia potrzeb
5. Zasada oddziaływania wychowawczego na potrzeby
6. Zasada właściwego łączenia świadczeń opiekuńczych z wymaganiami

2) Rodzina jako środowisko wychowawcze

Funkcja opiekuńczo - wychowawcza współczesnej rodziny:
W każdej rodzinie można wyróżnić kilka typów działań opiekuńczo - wychowawczych, które będą określały cele (kierunki):
1. Kierunek działań podstawowy - umożliwienie realizowania wszystkim członkom rodziny korzystania z niezbędnych dóbr
2. Kierunek działalności stymulacyjnej - wynika z sytuacji indywidualnych rodziny - stymulowanie aspiracji
3. Kierunek działań asekuracyjnych - wynika z uświadomienia sobie przez członków rodziny pewnych deficytów (diagnoza, badania kontrolne
4. Kierunek o charakterze kompensacyjnym - wyrównywanie wszelkich niedoborów
5. Kierunek działań ratowniczych - podejmowany, gdy są już deformacje rodzinne
Działania opiekuńczo - wychowawcze odnoszą się do całokształtu życia, natomiast ich granica przebiega po linii obiektywnych możliwości samodzielnego zaspokajania potrzeb przez jednostki lub grupy. Niezależnie od przemian rodzina stanowiła i stanowi grupę wychowawczą.
- typ więzi (osobista, pierwotna)
- stopień trwałości (międzypokoleniowa)
- wielkość grupy (mała)
- charakter członkostwa (autentyczna, nierozerwalna, dobrowolna)
- grupa otwarta (kształtuje własny model wartości, uczuć)
- instytucja wychowania naturalnego
- rodzina nadal jest grupą społeczną
- wpływy wychowawcze
1. niezamierzone - obojętne wychowawczo
2. niezamierzone - nieobojętne wychowawczo
3. zamierzone - obojętne wychowawczo
4. zamierzone - nieobojętne wychowawczo

Zadania opiekuńczo - wychowawcze rodziny w zaspokajaniu potrzeb dziecka:
1. Rozwój fizyczny
- przestrzeganie zasad higieny osobistej oraz higieny otoczenia, zwłaszcza mieszkania
- prawidłowe odżywianie, w tym higiena przygotowywania oraz spożywania posiłków
- racjonalny tryb życia, czyli właściwe dla wieku proporcje nauki, pracy, zabawy i wypoczynku z uwzględnieniem aktywności ruchowej
- ochrona przed chorobami , wypadkami i innymi czynnikami zagrożenia zdrowia
- opieka nad dzieckiem chorym oraz pomoc w przezwyciężaniu skutków chorob lub zaburzeń i funkcjonowaniu organizmu
- zapobieganie powstaniu nałogów: palenia tytoniu, picia alkoholu
2. Rozwój psychiczny
- organizowanie doświadczeń poznawczych dziecka, sprzyjających doskonaleniu spostrzegania i ćwiczeniu uwagi
- rozwijanie wyobraźni i pamięci
- stwarzanie sprzyjających warunków rozwoju mowy i myślenia
- kształtowanie wrażliwości uczuciowej, umiejętności okazywania i odwzajemniania uczuć
- ćwiczenie i hartowanie woli w tym sztuki panowania nad sobą i nieulegania trudnościom
- ochrona przed wstrząsami psychicznymi, zakłócającymi przebieg procesów psychicznych
- stwarzanie klimatu życzliwości i zaufania, wzmacniającego poczucie bezpieczeństwa i więzi uczuciowej z rodziną
3. Rozwój społeczny
- kształtowanie pozytywnej motywacji i pozytywnego stosunku do pracy, czuwając nad bezpośrednim udziałem w podejmowaniu i rzetelnym wypełnianiu zadań: w rodzinie, w szkole, w organizacji dziecięcej i w innych kręgach środowiskowych
- zapewnienie dziecku przygotowania zawodowego do pracy zgodnie ze zdolnościami, zainteresowaniami i rzeczywistymi możliwościami
- rozwijanie umiejętności współdziałania oraz gotowości pomocy innym
- wdrażanie do społecznej dyscypliny i odpowiedzialności za przestrzeganie obowiązujących w społeczeństwie praw
- ćwiczenie w dokonywaniu obiektywnej i krytycznej oceny postępowania własnego i postępowania innych
- zaszczepienie wzorów życia rodzinnego zgodnych a potrzebami współczesnej rodziny, w tym równego udziału dziewcząt i chłopców w pracach domowych
4. Rozwój kulturalny
- bierne spożytkowanie dóbr kultury już wytworzonych w różnych dziedzinach jak: literatura, film, teatr, taniec, muzyka, plastyka, fotografika itp.
- Korzystanie czynne, uczestniczenie w działalności zespołów artystycznych, sportowych, turystycznych oraz w pracy różnych kół zainteresowań
- Współudział w tworzeniu dóbr kultury w różnych dziedzinach jak w plastyce, próby pisarskie, kompozycje, inscenizacje, modelarstwo itp.

Kryteria podziału rodzin (czynniki):
1. Czynniki ekonomiczno - społeczne
2. Czynniki kulturalne
3. Czynniki psychospołeczne


Rodzina normalna:
Między członkami rodziny powinny być jasne i zdecydowane relacje. Nie należy mieć przed sobą tematów tabu i czegokolwiek przed sobą ukrywać. Ważna jest szczerość i umiejętność rozmowy o problemach, niepowodzeniach, smutkach i troskach. I odwrotnie - razem powinniśmy cieszyć się ze wspólnego szczęścia. Rodzina powinna obdarzać siebie zaufaniem i wyrozumiałością.
Rodziny można podzielić na: normalne, wzorowe, wydolne wychowawczo i patologiczne. W rodzinie normalnej wspólnie rozwiązuje się problemy oraz zapobiega im, cieszy się ze szczęścia drugiej osoby. Rodzina wzorowa oprócz tego dąży do podnoszenia poziomu w nauczaniu, wychowaniu. Rodzina wydolna wychowawczo to ta, która jeszcze nie potrzebuje pomocy finansowej państwa, radzi sobie w miarę swoich możliwości, ale w której relacje między jej członkami są zaburzone. W rodzinie patologicznej występuje trwały rozpad pożycia i więzi emocjonalnej. Warto przypomnieć, że rodzice i małżonkowie w każdej z tych rodzin są wzorem dla swoich dzieci.
Każda normalnie funkcjonująca rodzina potrzebuje więzi, kontaktu emocjonalnego, bezpieczeństwa, wzajemnego wspierania się, miłości, akceptacji i szacunku, okazywania uczuć i zaufania. Ważna jest również potrzeba wypoczynku i rekreacji, czyli wspólne spędzanie czasu, oderwanie się od codzienności, poprzez np. chodzenie na spacery, wyjazdy w wolnej chwili za miasto.

Przemoc wobec dziecka:
„..każde zamierzone i niezamierzone działanie osoby dorosłej, społeczeństwa lub państwa, które ujemnie wpływa na zdrowie, rozwój fizyczny lub psychospołeczny dziecka..” (wg. WHO)

Czynniki krzywdzenia dziecka w rodzinie, przyczyny przemocy:
*Tkwiące w osobie dopuszczającej się przemocy:
1. Doświadczenia wczesnego dzieciństwa
2. Czynniki okołoporodowe (np. dziecko niechciane)
3. Nieprzystosowanie społeczne
*Czynniki, które występują w mikrosystemie rodziny:
1. Problem dziecka z innego małżeństwa
2. Wątki materialne
3. Patologie rodzinne
4. Wielodzietność rodziny
5. Stosunek kobiet do swoich dzieci (zbytni liberalizm dla syna)
6. Pozycja społeczna rodziców
*Te, które tkwią w exosystemie (tzn. krąg znajomych):
1. Izolacja rodziny od środowiska i znajomych
2. Problem nieumiejętności korzystania z różnych form profilaktyki i pomocy środowiskowej
*Czynniki w makrosystemie:
1. Postawy rodziców wobec karania wykreowane przez media

Formy pomocy dzieciom krzywdzonym:
Działania interwencyjne:
- zapewnienie wsparcia emocjonalnego i poczucia bezpieczeństwa
- NIEBIESKA LINIA (od 3 lipca 1995)
- Uniemożliwienie dalszego krzywdzenia dziecka i udzielenie mu pierwszej pomocy
Działania terapeutyczno - lecznicze:
- zminimalizowanie i usunięcie doznanych urazów i krzywd
- ośrodki interwencji kryzysowej z funkcją terapeutyczną (np. Wojewódzki Ośrodek Interwencji Kryzysowej w Krakowie - 1991, pierwszy w Polsce)
Działalność profilaktyczna:
- pierwotna - dotycząca przemocy wobec dziecka wiąże się z promowaniem zdrowia, poprawą samopoczucia społecznego oraz eliminowaniem patologii społecznej, która wiąże się z przemocą w rodzinie
- wtórna - ma na celu wczesne wykrycie objawów maltretowania dziecka, zanim ujawnią się poważne lub trwałe zmiany
- trzeciorzędowa - ma na celu uchronienie dziecka przed kolejnym wykorzystaniem; w razie potrzeby dziecko należy umieścić w szpitalu, ośrodku wychowawczym, podjąć terapię rodziny.

3) Funkcje opiekuńczo - wychowawcze szkoły

Funkcje opiekuńczo - wychowawcze szkoły:
Realizując opiekuńczo - wychowawcze funkcje szkoła nie tylko zaspokaja potrzeby uczniów, ale wzbogaca je i rozwija. Bardzo ważnym zadaniem w zakresie opieki wychowawczej w szkole jest troska o zapewnienie każdemu uczniowi jego indywidualnego rozwoju.
Funkcje opiekuńczo - wychowawcze szkoła spełnia względem uczniów w następujących formach:
→ diagnozowanie sytuacji dziecka w rodzinie i środowisku,
→ ratownictwo indywidualne,
→ kompensacja,
→ profilaktyka,
→ stymulowanie rozwoju,
→ poradnictwo,
→ integracja,
→ koordynacja działalności opiekuńczo - wychowawczej.
W stosunku do środowiska zamieszkania uczniów szkoła pełni swe opiekuńczo - wychowawcze funkcje przede wszystkim przez inspirowanie tworzenia urządzeń rekreacyjnych i sportowych w rejonie szkoły, troskę o powoływanie do życia placówek wychowania równoległego i zabezpieczenie warunków do racjonalnego wykorzystania czasu wolnego przez dzieci i młodzież. Organizując działalność opiekuńczo - wychowawczą należy uwzględnić zasadę aktywnego udziału uczniów w procesie zaspo-kajania potrzeb osobistych, a także potrzeb kolegów. Do realizacji opiekuńczo - wychowawczych funkcji, szkoła powinna mieć odpowiednie warunki w postaci pomieszczeń, bazy, wyposażenia i dobrze przygotowanej kadry.
Dyrekcja szkoły i cały personel nauczający muszą mieć przekonanie opiekuńczych równorzędności funkcji opiekuńczych z dydaktycznymi i wychowawczymi. Szkoła realizuje zadania opiekuńcze wobec uczniów, a ich zakres i sposób wykonania przez nauczycieli i wychowawców klas oraz internatu powinien być odpowiedni do wieku uczniów i zgodny z obowiązującymi w szkole ogólnymi przepisami bezpieczeństwa i higieny.
Nauczyciele znając problematykę opiekuńczo - wychowawczą mają szukać wciąż nowych, jak najlepszych rozwiązań w zakresie tworzenia uczniom optymalnych warunków rozwoju. Osobą najbardziej kompetentną w sprawach opiekuńczo - wychowawczych powinien być pedagog szkolny. Pedagog szkolny pomaga wychowawcy w rozwiązywaniu trudnych problemów opiekuńczo - wychowawczych, ale nie wyręcza go.

Funkcje Opiekuńczo-wychowawcze szkoły
Funkcje są to skutki wywoływane przez działania czy zachowania się członków grupy, występujące w szerokiej zbiorowości bez względu na to czy były one zamierzone, czy pożądane Do zadań szkoły w zakresie opieki wychowawczej zaliczamy :
1. Tworzenie w szkole w środowisku optymalnych warunków rozwoju uczniów
2. Zaspokajanie potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych
3. Wspomaganie potrzeb przez rozwijanie zainteresowań i zamiłowań
4. Zapewnienie uczniom możliwości indywidualnego rozwoju w/g. posiadanych możliwości
5. Prowadzenie działalności korekcyjnej i wyrównawczej
6. Pomoc uczniom w wyborze określonego systemu wartości oraz kreowaniu siebie i odnajdywaniu wśród rzeczywistych warunków życia własnej drogi do ideału pełnego człowieka
7. Wychowanie do czasu wolnego - organizowanie różnych form racjonalnego korzystania z czasu wolnego.
Podstawowa funkcja opiekuńczo-wychowawcza wyraża się w tworzeniu na terenie szkoły i środowiska jak najbardziej korzystnych warunków intensyfikujących rozwój psychiczny i somatyczny dziecka. Warunki te umożliwiać pełną realizację potrzeb uczących się dzieci i młodzieży
W szkole uczeń przebywa 5-8 godzin dziennie w tym czasie należy
zabezpieczyć mu możliwości zaspokajania wszystkich jego potrzeb
Należą do nich potrzeby podstawowe (biologiczne- racjonalne żywienie,
ochrona przed niebezpieczeństwem utraty zdrowia, ochrona przed hałasem, ruch
światło.
Znacznie trudniejsze do realizacji są potrzeby psychiczne ( bezpieczeństwa,
życzliwości szacunku, uznania, samorealizacji)
Integracja działalności opiekuńczo-wychowawczej polega na tym, że tworzy
ona harmonijną całość z całym systemem wychowawczym szkoły. Integracja
pionowa ma zapewnić ciągłości procesów opiekuńczo- wychowawczych od
wczesnego dzieciństwa poprzez przedszkole do coraz wyższych szczebli
systemu szkolnego.

Podmioty realizujące funkcje opiekuńczo - wychowawcze szkoły:
a. świetlice szkolne
b. kluby
c. świetlice specjalne
d. świetlice socjoterapeutyczne
e. świetlice profilaktyczno - terapeutyczne
f. świetlice środowiskowe
g. internaty
h. bursy

Świetlica szkolna:
Placówka opiekuńczo - wychowawcza prowadzona przez szkołę, umożliwiająca uczniom uczestniczenie w interesujących ich zajęciach oraz wykonywanie prac domowych. Jest to jedyna komórka wychowawcza, pełniąca na terenie szkoły podstawowej funkcje opiekuńcze, wychowawcze i dydaktyczne w sposób ciągły i zorganizowany, z której korzysta zwykle stała liczba uczniów, głównie klas najmłodszych. Ustala się, że pierwszeństwo korzystania ze świetlicy szkolnej powinni mieć uczniowie zaniedbani wychowawczo i o słabych postępach w nauce, ale cele, jakie realizuje prawidłowo funkcjonująca świetlica szkolna, nie ograniczają się jedynie do tej grupy wychowanków.

Funkcje świetlicy szkolnej:
- opiekuńcza - świetlica powinna czuwać nad zdrowiem, bezpieczeństwem i prawidłowym rozwojem dzieci
- profilaktyczna, polegająca na działalności stymulującej procesy rozwojowe dziecka, przez wykorzystanie ich własnej inicjatywy i aktywności;
- reedukacyjna, polegająca na podejmowaniu działań mających na celu wyrównywanie braków, skoordynowaniu wad i nieprawidłowości rozwojowych powstałych we wcześniejszych latach życia dziecka;
- kompensacyjna, polegająca na wyrównywaniu niedoborów środowiska rodzinnego

Zasady pracy świetlicowej:
1. Zasada motywacji - dzieci mające motywację do udziału w atrakcyjnych i ciekawych zajęciach zaspokajają potrzebę swoich doznań emocjonalnych. Nie trzeba ich namawiać do obejrzenia filmu, pójścia na spacer czy wycieczkę, obejrzenia teatrzyku , wzięcia udziału w inscenizacji czy recytacji.
2. Zasada aktywności - zasada ta ma wywoływać przejawy własnej inicjatywy wychowanków. Wszelkie metody oparte na działaniu, na samodzielnym angażowaniu zawsze mobilizują do aktywności myślenia i działania.
3. Zasada indywidualizacji - szczególne znaczenie w pracy w świetlicy ma indywidualne poznanie dziecka. Wychowawca powinien znać jego właściwości i potrzeby, jego uzdolnienia i zainteresowania. Każde oddziaływanie wychowawcze powinno być dostosowane do możliwości dziecka i do całego zespołu. Zajęcia indywidualne prowadzi się, gdy wychowanek wymaga opieki lub pomocy.
4. Zasada poglądowości - do środków poglądowych zaliczyć należy filmy, obrazy, ilustracje, okazy, obserwacje środowiska. Czynnikami wiodącymi w poznawaniu są najczęściej wzrok i dotyk, słuch i węch.
5. Zasada systematyczności - każda praca i zajęcia powinny być planowane i prowadzone w logiczny powiązaniu.
6. Zasada swobody - w myśl tej zasady każdy wychowawca powinien często inicjować i zachęcać do zajęć w taki sposób , aby dziecko podejmowało je chętnie, z własnej woli a nie z obowiązku. Dzieciom należy pomóc korzystać ze swobody, dysponowania czasem wolnym. Trzeba jednak stworzyć warunki rozwijania się ich indywidualnych zainteresowań i potrzeb.
7. Zasada atrakcyjności - zobowiązuje wychowawców do wzbogacania swojego warsztatu pracy w nowe, różnorodne i atrakcyjne formy zajęć, poszukiwania nowych środków , aby zapewnić odmienność i atrakcyjność zajęć w czasie wolnym.
8. Zasada higieny i bezpieczeństwa - wychowawcy świetlicy ponoszą pełną odpowiedzialność za zdrowie , warunki higieniczne i bezpieczeństwo zajęć z dziećmi.

Metody pracy świetlicowej:
- indywidualna praca z dzieckiem
- grupowa
- masowa
Zajęcia masowe obejmują wszystkich uczestników świetlicy na zajęciach organizowanych dla wspólnych celów wychowawczych i kształcących, np. udział dzieci w imprezie środowiskowej, koncertach, rozgrywkach sportowych, konkursach, turniejach, spotkaniach z ciekawymi ludźmi.
Zajęcia w grupach świetlicowych stwarzają najlepsze warunki do uaktywnienia dzieci. Praca w zespołach angażuje wszystkich uczestników, daje im możliwość wyżycia się oraz wykazania swoich uzdolnień i umiejętności.
Zajęcia indywidualne to takie, w których dziecko pracuje indywidualnie, wybiera dla siebie zadanie i samo je wykonuje. W wyborze i w czasie wykonywania często pomaga mu wychowawca. Przykładem może być: kolekcjonowanie, wykonywanie elementów dekoracyjnych, czytanie książek, czasopism, opieka nad kącikami (przyrodniczym , czytelniczym).

Zadania świetlicy szkolnej:
- organizowanie pomocy w nauce, tworzenie warunków do nauki własnej i przyzwyczajanie do samodzielnej pracy umysłowej
- organizowanie gier i zabaw ruchowych oraz innych form kultury fizycznej, w pomieszczeniach i na powietrzu mających na celu prawidłowy rozwój fizyczny
- ujawnianie i rozwijanie zainteresowań, zamiłowań i uzdolnień, organizowanie zajęć w tym zakresie
- stwarzanie warunków do uczestnictwa w kulturze, organizowanie kulturalnej rozrywki oraz kształtowanie nawyków kultury życia codziennego
- upowszechnianie zasad kultury zdrowotnej , kształtowanie nawyków higieny i czystości oraz dbałości o zachowanie zdrowia
- rozwijanie samodzielności i samorządności oraz społecznej aktywności
- współdziałanie z rodzicami i nauczycielami uczestników świetlic, a w miarę potrzeby z placówkami upowszechniania kultury, sportu i rekreacji oraz innymi instytucjami i stowarzyszeniami funkcjonującymi w środowisku

- praca wychowawcza klasy
- dokumenty
- wywiady
- wychowawca jako animator społ wych.

Wybrane problemy zawodu opiekuna:
OPIEKUN TO ZAWÓD WYCHODZĄCY NAPRZECIW POTRZEBOM SPOŁECZNYM I POWSTAJĄCEMU RYNKOWI PRACY W ZAKRESIE OPIEKI NAD DZIECKIEM, SZCZEGÓLNIE W WIEKU DO 4 LAT. SZEROKA WIEDZA Z ZAKRESU ANATOMII I FIZJOLOGII DZIECKA, A TAKŻE PSYCHOLOGII, SOCJOLOGII I PEDAGOGIKI , DAJE GWARANCJĘ WŁAŚCIWEJ OPIEKI NAD DZIECKIEM I JEGO PIELĘGNACJI. UMIEJĘTNA PRACA Z DZIECKIEM, POPRZEZ WYCHOWANIE PLASTYCZNE, MUZYCZNE I FIZYCZNE, OWOCUJE JEGO WŁAŚCIWYM ROZWOJEM PSYCHICZNYM.
OPIEKUN ZAJMUJE SIĘ DZIEĆMI BĄDŹ TO W OŚRODKACH I PLACÓWKACH OPIEKI NAD DZIECKIEM, BĄDŹ JAKO SAMODZIELNY OPIEKUN W DOMU DZIECKA. ORGANIZUJE WARUNKI DO ROZWOJU OSOBOWOŚCI DZIECKA, ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM JEGO CECH INDYWIDUALNYCH. MUSI MODYFIKOWAĆ SPOSOBY ZASPAKAJANIA POTRZEB DZIECI, UWZGLĘDNIAJĄC ICH MOŻLIWOŚCI ROZWOJOWE I INDYWIDUALNE STRUKTURY PSYCHOFIZYCZNE. DBA O ICH ZDROWIE I CODZIENNĄ HIGIENĘ. OPIEKUNKA UCZESTNICZY TEŻ W REHABILITACJI DZIECI Z RÓŻNEGO RODZAJU UPOŚLEDZENIAMI.
KANDYDATA DO TEGO ZAWODU POWINNY CHARAKTERYZOWAĆ:
· ŻYCZLIWY STOSUNEK DO DZIECI,
· OPIEKUŃCZOŚĆ I CHĘĆ NIESIENIA POMOCY SŁABSZYM,
· OTWARTOŚĆ NA POTRZEBY DZIECI I WRAŻLIWOŚĆ,
· CIERPLIWOŚĆ I WYROZUMIAŁOŚĆ,
· ŁATWOŚĆ NAWIĄZYWANIA KONTAKTU I PRZEKAZYWANIA EMOCJI.

Struktura postaw opiekuńczych:
1. nastawienie spostrzeżeniowo - empatyczne
2. altruizm (wszechogarniająca prawda)
3. wiedza i zaspokajanie ludzkich potrzeb
4. motywacje działaniowe (uczucia altruistyczne)

Co to jest postawa opiekuńcza:
Postawa opiekuńcza to stała organizacja o charakterze poznawczym, uczuciowym i behawioralnym. Pierwszy postawę opiekuńczą zdefiniował Żabicki. Twierdził, że jest to jednolita linia postępowania wynikająca z zamiłowania do opiekowania się dzieckiem - znajomość dziecka, jego potrzeb; na bazie tego powstaje wiedza o dziecku, następnie formułujemy zasady pracy z dzieckiem
Postawa opiekuńcza, jej wyrazem jest podmiotowe traktowanie dziecka w procesie oddziaływania wychowawczego, akceptacja dziecka takim, jakie ono jest, szacunek dla jego osobowości, rozumiany nie tylko w kategorii życzliwości i gotowości do wsparcia, lecz także stawiania rozumnych wymagań, stymulujących nadwątlone często siły własne dziecka. Wychowankowie placówek opieki całkowitej potrzebują przede wszystkim bliskich, serdecznych więzi osobowych, niemożliwych do osiągnięcia przy formalnych tylko układach
zależności i powiązań.

Typy opiekunów - wychowawców (np. instruktora):

Postawa wychowawcy współczesnego Domu Dziecka:
Przy doborze wychowawców do placówki warto wziąć pod uwagę nie tylko wykształcenie (postuluje się, aby każdy wychowawca był przeszkolony w zakresie pedagogiki opiekuńczej, najlepiej, aby był absolwentem wyższych studiów magisterskich lub licencjackich w tej dziedzinie), kwalifikacje zawodowe czy umiejętności psychologiczno - pedagogiczne, ale również cechy osobowe czy własne zamiłowania, którymi mogliby zainteresować podopiecznych.
Każdy wychowawca zobowiązany jest do podnoszenia swoich kwalifikacji poprzez między innymi indywidualne samokształcenie, udział w zespołach samokształceniowych organizowanych na terenie placówki, konsultacje z doradcą metodycznym, kursy specjalistyczne (np. umiejętności wychowawczych, treningu asertywności, terapii pedagogicznej i in.), studia podyplomowe.
Najbardziej lubianych wychowawców cechuje: życzliwość, sympatia i serdeczność w obcowaniu z dzieckiem, sprawiedliwość, czułość, troska i opiekuńczość, zdolność do przejmowania się losem wychowanków, umiejętność ich rozumienia, wyrozumiałość i tolerancja oraz dyskrecja

- działanie samorządu szkolnego, klasowego
- przygotowanie zajęć wychowawczych
- plany godzin wychowawczych

Cykl (etapy) planowania:
1. Ustalić cel nadrzędny i operacyjny (szczegółowy)
2. Koncepcja (etap obmyślania zasobów i środków)
- ogniwo podstawowe w planowaniu
- zestrajanie
- alternatywne planowanie
3. Pozyskiwanie zasobów i środków (także kadrę)
4. Wdrożenie planu (działanie)
5. Kontrola lub nadzór

Cechy dobrego planu:
1. Celowy - trafne ocenianie celu działania i środków
2. Wykonalny - realistycznie zakładający osiągnięcia celów w przewidywalnym terminie
3. Zgodny wewnętrznie (konsekwentny) tzn., że w planie nie mogą zamierzenia wzajemnie się wykluczać
4. Operacyjny - łatwy do zastosowania w konkretnym działaniu
5. Elastyczny - uzasadniona możliwość wycofania się
6. Dostatecznie szczegółowy tzn. zawierający zadania zrozumiałe dla realizującego
7. Długodystansowy - wybiegający w przyszłość
8. Terminowy - granice czasowe
9. Kompletny - uwzględniający całokształt działań związanych z realizacją celów
10. Racjonalny - uwzględniający aktualne potrzeby, warunki i możliwości realizacji przyjętych zadań

Konspekt pracy opiekuńczo - wychowawczej
- temat zajęć
- cele:
- kształcący (strefa poznawcza)
- wychowawczy (strefa moralna)
- poznawczy (nowe elementy)

4) Metody i formy prowadzenia zajęć

Wg. A. i Z. Wiechów:
1. Metody zajęć praktycznych, stosowane we wszystkich formach pracy świetlicowej, mające różnorodny charakter i zależne od wysuniętych celów np.:
- techniki plastyczne, teatry lalek oraz udział w świetlicowym zespole tanecznym sprzyjają rozwojowi wrażliwości estetycznej
- zabawy i gry dydaktyczne, gry świetlicowe, konkursy i zgaduj - zgadule pomagają kształtować zdolności umysłowe dziecka
- imprezy i uroczystości oraz działalność społecznie użyteczna kształtują uczucia patriotyczne
- ćwiczenia, sporty i wycieczki rozwijają sprawność
2. Metody oglądowe, wykorzystywane często do pogłębienia i utrwalenia wiadomości. Wychowawca stosuje tu pokaz przedmiotów, fotografii, map, tablic, często posługuje się przeźroczami i projektorem.
3. Metody słowne, do których zalicza się: pogadankę, opowiadanie baśni, bajek, przygód, wrażeń oraz lektury uzupełniające.

Znaczenie technik korekcyjno - kompensacyjnych w ograniczaniu zaburzeń emocjonalnych dzieci i młodzieży:
Organizacja i prowadzenie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych (terapii pedagogicznej) w szkole
Ćwiczenia korekcyjno-kompensacyjne to oddziaływanie kompleksowe, polegające na ćwiczeniu funkcji zaburzonych (korekcja) i takim ćwiczeniu tych funkcji niezaburzonych, aby stały się wsparciem lub zastępstwem dla funkcji zaburzonych (kompensacja). Konieczność prowadzenia tych zajęć w szkole uzasadnia rozmiar potrzeb uczniów. Działania dotyczące organizacji zajęć korekcyjno-kompensacyjnych regulują akty prawne dotyczące dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się. Należy do nich m.in. zarządzenie nr 15 Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 1993 r. w sprawie zasad udzielania uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Mimo, wydawałoby się, korzystnych regulacji prawnych, system pomocy dziecku dyslektycznemu nie jest wystarczający. Zespoły korekcyjno-kompensacyne funkcjonują nie we wszystkich szkołach. Jest to z pewnością związane z koniecznością zapewnienia etatu dla specjalisty z zakresu terapii pedagogicznej, określanego potocznie mianem reedukatora. Jednak zajęcia korekcyjno-kompensacyjne są tą formą pomocy dziecku, która powinna być włączona do programu pracy dydaktyczno-wychowawczej każdej szkoły.
Treść, formy i metody pracy z uczniami w ramach tego typu zespołów muszą być przez terapeutę dostosowane do potrzeb i możliwości każdego dziecka. W tym celu powinien on:
- zapoznać się z wytworami dziecka (zeszyty, prace plastyczne),
- obserwować dziecko na tle klasy,
- zapoznać się z sytuacją środowiskową dziecka,
- poznać dziecko w kontakcie indywidualnym.
Forma i materiały używane podczas zajęć powinny różnić się od stosowanych na lekcjach. Zajęcia powinny przebiegać w zróżnicowanych i relatywnie krótkich jednostkach czasu, z uwagi na problemy dzieci z koncentracją uwagi, motywacją do pracy oraz niską wydolnością. Grupa powinna być jak najmniej liczna, a atmosfera na zajęciach pełna życzliwości i zrozumienia, ale również konsekwencji. Zawsze należy bazować na tym, co dziecko potrafi, co przychodzi mu z łatwością. Podstawową formą aktywności poznawczej jest zabawa, a najefektywniejszym sposobem uczenia się - gry dydaktyczne.
W ostatnich latach dużo uwagi poświęca się dzieciom, u których stwierdza się specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu uwarunkowane fragmentarycznymi zaburzeniami funkcji percepcyjno - motorycznych.
Podłożem trudności u tych dzieci są:
· zaburzenia analizatora wzrokowego
· zaburzenia analizatora słuchowego
· zaburzenia analizatora kinestetyczno - ruchowego.
U uczniów z tymi zaburzeniami obserwuje się:
· występowanie opóźnienia rozwoju myślenia słowno - pojęciowego
· obniżoną motywację do nauki
· osłabienie pamięci słuchowej
· ubogi zasób pojęć
· błędy w pisaniu ortograficznym
· trudności w różnicowaniu liter
· przekręcanie wyrazów
· przestawianie liter, sylab i wyrazów
· trudności w różnicowaniu zmiękczeń
· wolniejsze czytanie
· niewłaściwą lateralizację.
Odpowiednie zorganizowanie zajęć, zastosowanie właściwych ćwiczeń, metod, technik pracy, dostosowanych do możliwości dziecka z zaburzeniami funkcji percepcyjno - motorycznych, daje mu szansę osiągnięcia sukcesów nie tylko w zakresie wiedzy dydaktycznej, ale również w sferze emocjonalnej oraz sprzyja nabywaniu pewności siebie.
Praca z komputerem stanowi doskonały i atrakcyjny sposób do nauki, szczególnie u uczniów napotykających na niepowodzenia szkolne. Ćwiczenia mają na celu korygowanie zaburzeń rozwojowych związanych z trudnościami w pisaniu i czytaniu.
1. Ćwiczenia procesów analizy i syntezy wzrokowej.
2. Ćwiczenia orientacji czasowo - przestrzennej.
3. Ćwiczenia procesów analizy i syntezy słuchowej.
4. Ćwiczenia sprawności ruchowej.
5. Kształtowanie umiejętności matematycznych (wykorzystanie programów komputerowych „Klik uczy liczyć” i „Wirtualna matematyka).

- przeprowadzanie zebrania z rodzicami
- błędy wychowawcze klasyfikacja i skutki

    Na błędy wychowawcze składają się niewłaściwości w postępowaniu wychowawców (rodziców, nauczycieli, innych osób, instytucji, środowisk) z dziećmi i młodzieżą w procesie ich rozwoju i wychowania.

Błędy wychowawcze czyli wspomniane niewłaściwości przejawiają się głównie:

1. w nieprawidłowych postawach dorosłych (chodzi tu o sposób zachowywania się w roli wychowawcy)

2. nieprzestrzeganiu lub łamaniu empirycznie ustalonych i zweryfikowanych w praktyce zasad pedagogicznego działania

3. stosowaniu takich metod oddziaływania na dzieci i młodzież, które prowadzą do sytuacji sprzecznych z oczekiwaniami wychowawców a także są sprzeczne z odpowiadającymi danej epoce celami i zadaniami wychowania.

W wymienionych płaszczyznach powstaje najwięcej sytuacji niekorzystnych, niekiedy nawet groźnych dla prawidłowego kształtowania się osobowości dzieci i młodzieży, ich postaw społeczno moralnych i ich przygotowania do życia. Popełniane błędy wychowawcze mogą być poważnym źródłem nerwicogennym.

      Szkodliwość popełnianych błędów wychowawczych - wzmacnia lub osłabia indywidualną odporność dziecka, jego właściwości osobowościowe, typ więzi uczuciowej z rodzicami lub jednym z nich, panująca w rodzinie atmosfera, ogólne warunki jej życia.

      Podkreślenia wymaga i to, że nie zawsze konsekwencje niewłaściwych metod wychowawczych i nieprawidłowych postaw rodzicielskich uwidaczniają siew okresie dzieciństwa i wczesnej młodości. System wychowania jakiemu dziecko podlega przez wiele lat, atmosfera domu i szkoły przy słabej psychicznej odporności i właściwej dziecku nieśmiałości mogą je determinować w takim stopniu, że nie będzie ono przejawiało cech negatywnych i nie będą się uwidaczniały deformacje psychiczne. Brak wiary we własne siły, brak poczucia własnej wartości dziecko jest w stanie ukryć przed otoczeniem wykazując się pracowitością, koncentracją na wypełnianiu obowiązków i uległością wobec dorosłych, które to osoby z reguły oceniane są pozytywnie. W większości przypadków liczy się głównie to, co zadowala rodziców i nauczycieli, co odpowiada stereotypowi „dobrego dziecka” i „dobrego ucznia”.

      Skutki błędów wychowawczych popełnianych przez rodziców odczuwa szkoła. Błędy popełniane przez nauczycieli w różny sposób rzutują na życie rodziny. Te związki uzasadniają łączne rozpatrywanie problemu. Jeżeli w obu środowiskach pojawią się nieprawidłowości sytuacja ucznia staje się bardzo trudna, a proces jego wychowania może ulec poważnemu zaburzeniu. 

Przyczyny błędów popełnianych przez rodziców.

      Do podstawowych przyczyn zaliczyć należy:

1. przenoszenie doświadczeń wyniesionych z domu rodzinnego do własnej praktyki wychowawczej, bez liczenia się z faktem, że zasadniczym zmianom uległy na przestrzeni minionych lat warunki życia oraz bez uwzględnienia indywidualnych właściwości dziecka

2. bezrefleksyjne naśladowanie wzorów postępowania innych osób

3. tworzenie własnej koncepcji wychowania dziecka w oparciu o subiektywne wyobrażenia o tym, co dla jego ogólnego rozwoju i przygotowania do życia jest dobre (często towarzyszy temu pragnienie stworzenia dziecku odmiennej sytuacji niż ta, w jakiej było się wychowywanym samemu

4. nadkompensacja w zaspakajaniu potrzeb dziecka

5. nadmierna uczuciowa koncentracja na dziecku

6. wiązanie z dzieckiem zbyt wygórowanych ambicji i aspiracji

7. żywiołowe i nieprzemyślane, niekonsekwentne postępowanie z dzieckiem w którym  emocje i niekontrolowane reakcje stanowią czynnik dominujący.

Dla pełniejszego naświetlenia omawianego tematu należy nieco szerzej potraktować jeszcze dwie  istotne sprawy. Dla rodziców, którzy nie pragnęli dziecka, jest ono niekiedy ciężarem, w subiektywnych odczuciach komplikuje im życie, uniemożliwia lub utrudnia im realizację jakichś indywidualnych zamierzeń. Wywiera to poważny wpływ na postawy rodzicielskie i powoduje albo odrzucenie dziecka  albo wspomnianą wcześniej nadkompensację w zaspakajaniu potrzeb, głównie materialnych co w rzeczywistości ma zastąpić brak uczucia lub ukrywaną niechęć i obcość. Rodzice z różnych względów rozczarowani swoim życiem, nie akceptujący go i nie akceptujący siebie nawzajem przejawiają niekiedy nadmierną koncentrację uczuciową na dziecku, wiążąc z nim wszystkie nadzieje i ambicje, a także pragnienie skompensowania własnych niezaspokojonych potrzeb psychicznych. Jest to jedna z trudniejszych sytuacji wychowawczych ponieważ dziecko staje się środkiem do wyrównania odczuwalnych przez dorosłych braków, przezywanych lub doznanych krzywd. Jego indywidualny rozwój, dobre przygotowanie do samodzielnego życia, staje się często wbrew intencjom sprawą drugorzędną, marginesową. Połączenie uczucia z instrumentalnym traktowaniem dziecka, pragnienie przeżycia poprzez nie i dzięki niemu sukcesów, których nie osiągnęło się samemu, może okaleczyć i deformować osobowość dziecka, czyni je równie nieszczęśliwym jak odrzucenie, stwarza sytuację uwikłania i swoistego omotania uczuciem oraz gotowością dorosłych, zwłaszcza matek do największych poświęceń w imię nakreślonych celów i życiowych nadziei. Wiele dzieci nie wytrzymuje tak silnego obciążenia psychicznego, reagując na nie niekiedy ciężką nerwicą. 

Przyczyny błędów popełnianych przez nauczycieli.

Ich podstawowe źródła rozpatrywać należałoby w dwóch płaszczyznach:

1. osobistym stosunku do pełnionej profesjonalnie roli wychowawcy

2. niedostatecznym, merytorycznym przygotowaniu do funkcjonowania w zawodzie oraz w braku doświadczenia pedagogicznego, które zdobywa się poprzez konfrontację wiedzy zdobytej w trakcie studiów z własną praktyką wychowawczą.

Wśród nauczycieli - nazwijmy to umownie „z konieczności” - są osoby, które nie lubią dzieci i młodzieży, źle znoszą stały  z nimi kontakt, nie umieją znaleźć z wychowankami wspólnego języka. Wówczas postawa wychowawcza nauczyciela jest bardziej usztywniona i sformalizowana, a sposób oceniania uczniów surowszy. Więcej również przejawia on zniecierpliwienia w obcowaniu z dziećmi, bardziej jest podatny na wymierzania kar pod względem zmęczenia, denerwowania lub chwilowej irytacji.

      Braki w merytorycznym przygotowaniu do zawodu wyrażają się w nieuświadomieniu sobie wielu spraw o zasadniczym znaczeniu dla prawidłowego funkcjonowania w roli nauczyciela, a także dla prawidłowego funkcjonowania szkoły jako ważnej instytucji w całym systemie edukacji narodowej.

      Do podstawowych błędów jakie może popełnić nauczyciel zaliczyć należy:

1. nieuwzględnianie zasady indywidualizacji w procesie nauczania i wychowania

2. nieprzestrzeganie zasady obiektywizmu i bezstronności w ocenianiu uczniów

3. niedocenianie znaczenia dokładnej znajomości ucznia oraz jego podstawowego środowiska życia - rodziny

4. nieumiejętność nawiązywania kontaktów z rodzicami

5. brak konsekwencji w zakresie stawianych dzieciom i młodzieży wymagań i egzekwowania ich spełniania

6. brak poszanowania godności osobistej ucznia, nietaktowne traktowanie go

7. stwarzanie uczniom sytuacji uprzywilejowania ze względu na pozycję społeczną rodziców

8. obciążanie odpowiedzialnością ucznia za niewłaściwe zachowanie się rodziców wobec nauczyciela  lub niski poziom kultury moralnej rodziny

 

Wychowawcze konsekwencje błędów wychowawczych.

Wyodrębnić tu należy jako najbardziej szkodliwe dla dzieci:

1. nadmierną koncentrację uczuciową - sprzyja ona kształtowaniu się postawy niekiedy wręcz chorobliwej opiekuńczości, przewrażliwienia na punkcie dziecka, zbędnego chronienia go, oszczędzania, gotowości do poświęcenia się dla niego, zaniżaniu wymagań, braku troski o zachowanie równowagi między prawami i obowiązkami dziecka. Ujemne tego rezultaty są następujące:

• samodzielność dziecka i jego dojrzałość społeczna nie rozwija się w stopniu dostatecznym. Już w 3- 6 roku życia uwidaczniają się błędy lub niedostatki w wychowaniu rodzinnym;

• obserwuje się znacznie powolniejszy, niekiedy poważnie zahamowany proces rozwoju dziecka także we wszystkich innych dziedzinach: ma ono wyraźnie zaniżone wyobrażenia o swoich możliwościach, jest onieśmielone, szybko przejawia objawy zmęczenia i znudzenia, niechętnie zabiera głos, niechętnie angażuje się w prace, które trzeba wykonać samemu, przejawia brak zdolności organizatorskich, brak wyobraźni, nie umie nawiązywać kontaktów z rówieśnikami, nie potrafi z nimi współdziałać

• dziecko odsuwane od współudziału w pracach na rzecz rodziny, szerszego otoczenia (oszczędzane) nie nabywa niezbędnych w późnym życiu umiejętności, przyjmuje postawę oczekiwania na świadczenia innych, utwierdza się w przekonaniu, że otoczenie ma wobec niego liczne obowiązki, natomiast samo nie widzi i nie odczuwa potrzeby robienia czegoś dla innych

• w miarę dorastania coraz silniej rozwijają się u dziecka dyspozycje do „brania” i „korzystania”. Nazywamy to postawą konsumpcyjną.

2. wyolbrzymione, błędne interpretowanie poczucia odpowiedzialności za dziecko - taką postawę rodzicielską charakteryzuje stwarzanie wokół dziecka atmosfery ustawicznego czuwania nad nim, maksymalnego ograniczania jego swobody, rozbudowy systemu zakazów, brak zaufania, uciążliwe kontrolowanie wszystkiego co robi, wtrącanie się do najdrobniejszych spraw dziecka, ciągłe pouczanie i przestrzeganie. Przesadne i fałszywe interpretowane poczucie odpowiedzialności za dziecko przyczynia się do powstawania sytuacji, tworzenie których absolutnie nie mieści się w interesach rodziców. I tak:

• u dziecka wcześnie wykształcają się mechanizmy obronne w postaci kłamstwa i coraz staranniejszego ukrywania przed rodzicami swoich problemów

• nadmierna kuratela i rozbudowany system zakazów rodzą sprzeciw a niekiedy są przyczyną drastycznych form buntu

• postawa wychowawcza dorosłych oraz stosowane metody oddziaływania na dziecko mogą być źródłem różnych wypaczeń natury charakterologicznej , na przykład przejmuje się od rodziców takie cechy jak podejrzliwość, nieufność wścibskość, złośliwość, despotyzm

• młodzież z takich rodzin zatraca poczucie własnej wartości, staje się bierna i podatna na wszelkie wpływy, albo stara się jak najszybciej opuścić dom rodzinny

3. nieuwzględnianie zachodzącego procesu wzrostu dziecka - chodzi tu o zjawisko infantylizacji procesu wychowania, wynikające z przekonania, że dziecko ciągle jest małe, bezradne i bezbronne, wymaga opieki i pomocy. Nie bierze się pod uwagę tego, iż w miarę upływu lat jego możliwości wzrastają i zadaniem wychowania jest jak największe wspomaganie owego wzrostu, rozwijanie u dziecka zaradności, samodzielności, poczucia odpowiedzialności za własne bezpieczeństwo, własne postępowanie. Formalne wyrazy dorosłości (otrzymanie dowody osobistego itp.) mogą mieć znikome znaczenie w życiu młodego człowieka, jeżeli nie był on stopniowo przygotowywany do kierowania sobą, podejmowania różnych decyzji i wykonywania zadań. Młody człowiek jeżeli nie potrafi wyzwolić się psychicznie z ciążącej na nim atmosfery „dziecięcości” musi pokonać wiele trudność na początku swojej samodzielnej drogi życiowej. Długo będzie się czuł jakiś niepewny, niekompletny, pozbawiony czegoś bardzo istotnego, a równocześnie trudnego do określenia, uchwycenia, zdefiniowania.

Wymienione trzy rodzaje popełnianych błędów wychowawczych wiążą się z uczuciowym stosunkiem do dziecka. Towarzyszą im:

1. brak przemyślanej koncepcji czy linii wychowawczego postępowania - wynika z tego rażący brak konsekwencji, miotanie siędo nadmiernej pobłażliwości i ustępstw do przesadnej surowości a nawet drastycznych form reagowania na zachowanie dziecka (stosowanie kar fizycznych często pod wpływem zdenerwowania, ubliżanie dziecku, przeklinanie na nie)

2. stwarzanie dziecku uprzywilejowanej sytuacji w rodzinie

3. wspieranie dziecka w sytuacjach, które wymagają przede wszystkim jego własnych wysiłków i starań.

Na odrębne potraktowanie przy analizie błędów wychowawczych rodziny zasługuje rola czynnika ambicjonalnego. Uwidacznia się on jaskrawo w takich sprawach jak: zapewnienie rodzinie materialnej strony warunków życia, wyobrażenia o dziecku i jego możliwościach, sposób traktowania dziecka na tle innych dzieci, wiązane z dzieckiem oczekiwania.

Ambicjonalne zaangażowanie rodziców w dziecko sprzyja nadkompensacji w zaspakajaniu jego potrzeb materialnych (potrzeby psychiczne są często zaniedbywane), spełnianiu wszystkich życzeń dziecka, a nawet wyprzedzaniu ich, pilnowaniu aby jego koledzy nie posiadali więcej. W takich rodzinach rozwija się cały system wzmacniania aspiracji i ambicji, sztucznego rozbudzania i zwielokrotniania potrzeb, których dziecko po dojściu do pełnoletności może nie być w stanie zaspokoić, zwłaszcza na początku własnej samodzielnej drogi życiowej.

      Czynnik ambicjonalny w postawach rodziców sprzyja tworzeniu różnych wizji dziecka. Mogą one być wyidealizowane, nie na miarę dziecka, lub przekraczające jego możliwości. 
 

5) Zaplanowanie wycieczki szkolnej oraz różnych imprez związanych z tradycjami szkolnymi i społecznymi.

PODMIOTOWE DOŚWIADCZENIA WYCHOWANKÓW
Pojęcie podmiotowości.
PODMIOTOWOŚĆ jest określana jako aktywna relacja człowieka do otaczającej rzeczywistości i możliwość wpływu na ową rzeczywistość. Jest to orientacja, zakładające, że człowiek jest przyczyną a raczej współprzyczyną zdarzeń, że staje się sprawcą a nie tylko odbiorcą informacji.
PODMIOTOWOŚĆ CZŁOWIEKA określana jest przez jego aktywność w otoczeniu, którego człowiek jest częścią. Przez aktywność podmiotową rozumie się aktywność kierowaną na cele wybrane lub wytworzone przez sam podmiot. Pierwsze przejawy aktywności podmiotowej występują w bardzo wczesnym okresie życia.
Osiągnięcie warunków dla aktywności podmiotowej określa się jako dążenie do podmiotowości i dotyczy aspiracji do możliwości kontrolowania własnego losu i wpływania na otoczenie. Dążenie do podmiotowości ma różne przejawy w różnych okresach życia. Jego zalążkowe formy można zaobserwować już u małego dziecka, w tzw. Pierwszym okresie negatywizmu przypadającym ok. 3 r. ż. Wtedy właśnie pojawiają się pierwsze wyraźne dążenia do zaznaczania swojej odrębności do podejmowania czynności wyuczonych przez własne pragnienia, a wiąże się z tym opór przed wykonywaniem działań podyktowanych przez otoczenie.
Wyodrębniając pojęcie orientacji podmiotowej M. Kofta używa określenia aktywność sprawcza, która w niektórych ujęciach utożsamiana jest z podmiotowością.
Przez podmiotowość rozumie się potencjał rozwojowy człowieka. W tym znaczeniu oznacza popęd do spontanicznej aktywności i rozwoju, oznacza to, że zachowania człowieka nie wynikają bezpośrednio z oddziaływania środowiska, nie są też efektem uczenia się.
Podmiotowość jest też ujmowana jako szczególna forma ustosunkowania się do siebie i świata. W tym podejściu akcentowane są warunki sytuacyjne sprzyjające orientacji podmiotowej, relacji jednostki ze środowiskiem, jej doświadczeń, mechanizmów regulacji psychicznej i zmian w zachowaniu. Z podmiotowością związane są: orientacja podmiotowa, aktywność sprawcza, aktywność podmiotowa.

Składniki tworzące obraz podmiotowego człowieka.
Aktywność podmiotowa uznawana jest za główny czynnik rozwoju osobowości. Mianem aktywności sprawczej podmiotowej można określić taką aktywność, która pochodzi z własnego wyboru, jest wyrazem poczucia sprawstwa, poczucia przyczynowości osobistej i poczucia kontroli.
Kategorie podmiotowości:
I. POCZUCIE SPRAWSTWA wiąże się ze świadomym postępowaniem ludzi podejmujących decyzje o własnym działaniu i przyjmujących za nie odpowiedzialność. Sprawstwo definiowane jest jako związek przyczynowy zachodzący między czyjąś aktywnością a zdarzeniami, które ta aktywność wywołała. Sprawstwo rozpatrywane jest też ze względu na podmiot działający, czyli ze względu na człowieka, który jest sprawcą zdarzeń.
II. ODPOWIEDZIALNOŚĆ jest istotną cechą postępowania człowieka i stanowi rezultat sprawnego kierowania własnym zachowaniem. Można wyróżnić 4 sytuacje, w których występuje odpowiedzialność:
1. Ktoś ponosi odpowiedzialność za coś, jest za coś odpowiedzialny.
2. Ktoś podejmuje odpowiedzialność za coś.
3. Ktoś jest za coś pociągany do odpowiedzialności.
4. Ktoś działa odpowiedzialnie.
Odpowiedzialność może być przedmiotowa i podmiotowa. Można odpowiadać za coś przed kimś, można również odpowiadać odpowiedzialnie działaniem. Odpowiedzialność odnosi się do systemu wartości pozytywnych i negatywnych oraz występujących między nimi związków. Odpowiedzialność jest przyczynowo uwarunkowana w samym człowieku. Człowiek będący podmiotem odpowiedzialności jest źródłem oceny moralnej własnych czynów oraz uczestnikiem odpowiedzialności innych osób.
III. POCZUCIE PRZYCZYNOWOŚCI OSOBISTEJ: człowiek - podmiot pragnie być źródłem przyczynowości, czyli dążyć do tego, by mieć wpływ na zdarzenia, również i przewidywać to co się wokół dzieje oraz zgodnie z posiadaną wiedzą, doświadczeniami i umiejętnościami móc kształtować rzeczywistość. Jednostka przyjmuje odpowiedzialność za własne działania wówczas, gdy ma swobodę wyboru i poczucie wpływu na własne działanie. Wiąże się też z tym poczucie przyczynowości osobistej, które wyraża się w formułowaniu celów osobistych i planów działań w procesach samokontroli w kształtowaniu własnego świata wartości.
IV. POCZUCIE KONTROLI: spostrzeganie skuteczności własnego działania jest związane z poczuciem umiejscowienia kontroli. Człowiek może traktować spotykające go wzmocnienia pozytywne i negatywne jako efekt własnych zachowań lub też wiązać ich wystąpienie z działaniem czynników zewnętrznych.
Wyodrębnia się 2 rodzaje poczucia kontroli: Osoby z wewnętrznym poczuciem kontroli są przekonane, że to co się zdarzyło, dzieje lub może wydarzyć jest bezpośrednio związane z ich aktywnością, postępowaniem, zachowaniem. Natomiast ludzie z poczuciem kontroli zewnętrznej sądzą, że zdarzenia i skutki ich działań bardziej zależą od warunków zewnętrznych, innych ludzi, nie zaś od ich samych. Osoby z poczuciem kontroli wewnętrznej funkcjonują społecznie sprawniej niż osoby kontrolowane zewnętrznie. Odczuwają oni bowiem potrzebę osiągnięć, są bardziej twórczy i dynamiczni.

Doświadczenie podmiotowości.
Pojęcie DOŚWIADCZENIA łączy się zazwyczaj z indywidualnym i jednostkowym doznawaniem; związane jest z wykonywaniem czynności, ze sprawnością, z emocjami, z doznawaniem czegoś jako rezultatu przeżycia. Doświadczenie określa to, co człowiek odbiera, doświadcza, przeżywa. Doświadczenie powstaje jako efekt aktywności podmiotu i obejmuje ślady wszystkich rodzajów i obszarów aktywności; wiąże się z działaniem i pełnieniem ról społecznych, z przeżyciami odnoszącymi się do położenia jednostki wśród innych ludzi oraz ze zmianami jakie zachodzą w jej organizmie i psychice. Źródłem doświadczenia są rzeczywiste sytuacje, w których człowiek uczestniczy. Treścią doświadczenia jest treść informacji, którą człowiek wyniósł z określonej sytuacji i którą może wykorzystać w dalszych działaniach. Doświadczenie zdobyte przez człowieka jest podstawą zmiany zachowania. Im bogatsze są doświadczenia człowieka, tym pełniejszy jest jego rozwój, bowiem uzyskane przez człowieka doświadczenie ukierunkowuje zdobywanie dalszych doświadczeń.

Sytuacje sprzyjające podmiotowości wychowanka.
Rolę źródła doświadczeń w procesie wychowania pełnią sytuacje wychowawcze celowo organizowane przez wychowawcę. Sytuacje wychowawcze są źródłem doświadczenia dla wychowanka, gdyż aktywnie w nich uczestnicząc i aktywnie je przeżywając zdobywa on nową wiedzę o świecie, uczy się nowych zachowań lub modyfikuje stare, weryfikuje lub zmienia sądy lub przekonania, poglądy, czyli kształtuje się jego osobowość. W sytuacjach wychowawczych podmiotowość może wyrażać się: możliwością dokonywania wyborów, formułowania i rozwiązywania problemów, uczestnictwem w doborze treści i metod pracy, ocenianiem efektów pracy własnej i innych, ale również zwiększoną odpowiedzialnością za podjęte wybory i działanie.
Doświadczenia podmiotowości mogą wychowankowie zdobywać w takich sytuacjach jak: wybór zadania i podejmowania decyzji, realizacja zadania, kontrola i ocena.
1. Wybór zadania i podejmowania decyzji: poprzedza zwykle zapoznanie uczniów z zadaniami jakie mogą wykonać. Pojawia się tu konieczność zaplanowania wykonywania zadania, co jest dogodną sytuacją do przejawiania aktywności podmiotowej. Planowanie zadań to uzgodnienie projektów działania oraz wybór zadań do wykonania. Za podstawę wyłonienia się w pełni zadania można uznać sytuację, w której wychowankowie wiedzą co chcą robić, co osiągnąć, do czego zmierzają. Jest to możliwe podczas sytuacji pozwalających, w których uczniowie dostrzegają, wybierają, realizują i oceniają zadania. Tworzenie sytuacji pozwalających na podejmowanie decyzji, dyskusję, własne wybory rodzi poczucie sprawstwa, a tym samym poczucie wolności. Stopień tej wolności zależy do możliwości wyboru. Do samodzielnego i dobrowolnego podejmowania zadań przygotowuje wybór zadania spośród wielu propozycji.
Dogodne sytuacje umożliwiające zdobywanie doświadczeń podmiotowości występuje podczas: organizowania imprez i uroczystości, wycieczek, prac wykonywanych przez wychowanków (gazetki, konkursy). Uczniowie mogą również wybierać zadania realizowane podczas różnych zajęć. Udział uczniów w wyborze zadania sprawia, że mogą się oni poczuć sprawcami zdarzeń. Sytuacje takie są źródłem pozytywnych emocji, pozwalają zdobywać doświadczenia wpływu na to co będzie się działo i umożliwiają podejmowanie decyzji. Uczniowie mogą podejmować decyzje już w chwili wyboru zadania, poprzez kolejne etapy działania, aż do momentu kontroli i oceny. Ważne jest by uczniowie mogli podejmować decyzje; stawia ich to bowiem w sytuacji współodpowiedzialnych za to, co dzieje się w grupie i umożliwia zdobywanie doświadczeń podmiotowości.
2. Realizacja zadania oraz poszukiwania nowych sposobów rozwiązań.
Celem tworzenia takich sytuacji jest dostarczanie doświadczeń podmiotowości w zakresie: poczucia wpływu, zobowiązania, odpowiedzialności, podejmowania osobistych decyzji i poczucia sprawstwa. Poczucie sprawstwa można też kształtować podczas rozwiązywania zadań i problemów. Dostrzeganiu problemów sprzyjają odpowiednio zorganizowane sytuacje problemowe. Mogą je również tworzyć sami uczniowie np. podczas inscenizacji, gier dydaktycznych, bowiem zdobywanie tego typu doświadczeń pozwala nie tylko dostrzec i wytworzyć pomysły, ale ułatwia też rozwiązywanie problemów. Uczniowie mogą rozwiązywać nie tylko problemy poznawcze, ale również wiele problemów praktycznych, związanych np. z organizowaniem imprez, wycieczek, konkursów, inscenizacji.
Konsekwencją sytuacji umożliwiających dokonywanie wyborów, podejmowanie decyzji, poszukiwanie rozwiązań jest:
3. Kontrola i ocena sposobu wykonania zadania i osiągniętego wyniku.
Sytuacje, w których wychowankowie mogą oceniać własne działania są dla nich źródłem takich sytuacji jak: podleganie ocenom pozytywnym i negatywnym, samoocena własnych działań, ocenianie innych, odpowiedzialność za własne działania i wypowiadane uwagi.
Poczucie kontroli oznacza prawo do własnej oceny zarówno sposobu wykonania działania jak i osiągniętego wyniku. Jest więc poczucie kontroli niezbędnym warunkiem dla powstawania poczucia podmiotowości. Ocena i kontrola może występować nie tylko po wykonaniu zadania, czy po zakończeniu działania, ale również przy podejmowaniu decyzji, wyborze zadań czy poszukiwaniu rozwiązań.

WARTOŚCI W PRACY OPIEKUŃCZO - WYCHOWAWCZEJ
Pojęcie wartości.
Problematyką wartości zajmuje się AKSJOLOGIA czyli teoria wartości. Aksjologia prezentuje poglądy dotyczące zarówno ujęć wartości, jest też wyznacznikiem celów wychowania. Między wartościami a celami wychowania i celami jednostkowymi istnieją ścisłe związki. Analizując cele wychowania zwraca się uwagę na: eksponowanie systemów wartości, kształtowanie i uznawanie norm życia społecznego, kształtowanie postaw i stosunków międzyludzkich. Zagadnienia te rozpatruje się w ścisłym związku z kształtowaniem osobowości. Podejmowanie i realizacja wybranych przez jednostkę celów i kierunków dążeń zależy w dużym stopniu od akceptowanych przez nią wartości. Uznawane wartości nie zależą tylko od wyborów, ale od wielu czynników: kulturowych, społecznych, osobowościowych i sytuacyjnych.
Tematyka wartości wywodzi się z tradycji myśli filozoficznej. W starożytności filozofowie zajmujący się wartościami używali terminu AGATHON, w średniowieczu BONUM, a także w pewnych znaczeniach: cnota, powinność oraz nazw konkretnych wartości np. prawda, piękno.
W psychologii pojęcie wartości wiąże się ze zjawiskiem wyboru; wartość stanowi to co ważne dla istnienia, aktywności i rozwoju człowieka różnych okresach jego życia, ale także wyobrażenie i przekonanie jednostki o tym, co jest ważne, godne pożądania lub osiągnięcia, co ma znaczenie dla jej życia, aktywności i rozwoju.
W pedagogice przez wartość rozumie się wszystko to, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa, co jest godne pożądania, co łączy się z pozytywnymi odczuciami i stanowi cel dążeń ludzkich. Jest też podstawą do uznania czegoś za dobre lub złe. Stąd wyodrębnia się wartości pozytywne i negatywne: dobro i zło, prawdę i fałsz, piękno i brzydotę.
Klasyfikacja wartości - rodzaje wartości.
I. Klasyfikacja wg E. Spraugera:
1. Wartości teoretyczne: charakterystyczne dla ludzi, którzy cenią odkrywanie prawdy jaką daje nauka.
2. Wartości ekonomiczne: ważne dla ludzi ceniących dobra materialne.
3. Wartości estetyczno - artystyczne: bliskie ludziom ceniącym przeżycie piękna i harmonii.
4. Wartości społeczne: cenione przez ludzi, dla których ważne są bezinteresowne działanie na rzecz innych.
5. Wartości polityczne: charakterystyczne dla tych, którzy cenią władzę i wpływy.
6. Wartości religijne: charakterystyczne dla ludzi ceniących prawdy, których źródłem jest religia (wiara w Boga).
II. Wartości w ujęciu M. Rokeacha:
1. Wartości ostateczne: odnoszące się do najważniejszych celów:
bezpieczeństwo narodowe, bezpieczeństwo rodziny, dojrzała miłość, dostatnie życie, mądrość, poczucie dokonania, poczucie własnej godności, pokój na świecie, prawdziwa przyjaźń, przyjemność (miłe uczucia i brak nadmiernego pośpiechu), równowaga wewnętrzna, równość i jednakowe szanse dla wszystkich, szczęście, świat piękna, uznanie społeczne, wolność, zbawienie, życie pełne wrażeń.
2. Wartości instrumentalne: dotyczą najogólniejszych sposobów postępowania:
ambicja, szerokość horyzontów intelektualnych, zdolność, urok, czar osobisty, czystość, odwaga, umiejętność przebaczania, opiekuńczość, uczciwość, twórczość, niezależność, intelektualizm, logiczność, miłość, wrażliwość, posłuszeństwo, grzeczność, odpowiedzialność, samokontrola.
III. R. Jedliński (10 grup wartości):
Wartości:
1. transcendentalne - Bóg, świętość, wiara, zbawienie;
2. uniwersalne - dobro, prawda;
3. estetyczne - piękno;
4. poznawcze - wiedza, mądrość;
5. moralne - bohaterstwo, godność, honor, miłość, przyjaźń, odpowiedzialność, sprawiedliwość, skromność, szczerość, uczciwość, wierność;
6. społeczne - demokracja, patriotyzm, praworządność, solidarność, tolerancja, rodzina;
7. witalne - siła, zdrowie, życie;
8. pragmatyczne - praca, spryt, talent, zaradność;
9. prestiżowe - kariera, sława, władza, majątek, pieniądze;
10. hedonistyczne - radość, seks, zabawa.

SAMOOCENA W PROCESIE WYCHOWANIA
W codziennym życiu często obserwuje się negatywny, nieżyczliwy stosunek ludzi wobec siebie. Spotykamy np. takie formy zachowań, jak: odrzucenie, nieakceptowanie, złośliwość, negatywna ocena. Zachowania takie wywierają ujemny wpływ zarówno na osobowość danej jednostki jak i na jej stosunki z innymi ludźmi. Wśród wielu czynników zakłócających funkcjonowanie stosunków międzyludzkich znaczącą rolę odgrywa nieakceptujący stosunek ludzi do siebie samych. Istnienie zależności pomiędzy samooceną a stosunkiem do innych ludzi jest niezmiernie istotna z wychowawczego punktu widzenia. Powiązania te bowiem wyjaśniają jeden z mechanizmów powstawania konfliktów i wrogich nastawień, np.: izolowanie się od rówieśników, nieufny stosunek do rodziców, częste krytykowanie ich postaw mogą mieć swoje źródło w niewłaściwej samoocenie tego wychowanka.
Samoocena może być ważnym czynnikiem modyfikującym rezultaty oddziaływań wychowawczych. Wpływając na zmianę samooceny można zmienić zarówno układ stosunków interpersonalnych w grupie, jak i samych uczniów. Samoocena wywiera wpływ na równowagę emocjonalną jednostki, jej aktywność i wyniki podejmowanych przez nią działań.

SAMOOCENA jest to zespół sądów i opinii, które jednostka odnosi do własnej osoby. Są to sądy i opinie dotyczące: cech fizycznych i psychicznych, a także uzdolnień, zainteresowań i rezultatów działań podejmowanych przez jednostkę. Sądy o poszczególnych cechach i właściwościach mogą być bardzo zróżnicowane; wyróżnia się 3 rodzaje sądów o sobie:
- publiczne - to takie, które człowiek gotów jest powiedzieć innym,
- prywatne - to takie, które człowiek ma dla siebie i jedynie w chwilach zwierzeń może je powiedzieć innym,
- idealne - czyli takie, które charakteryzują człowieka z punktu widzenia tego jakim on być powinien.

Samoocena globalna: miara poziomu samooceny globalnej jest poziom oceny tej cechy, która jednostka uważa za dominującą wśród innych, która przedstawia dla nie wysoką wartość. Ta dominująca, najważniejsza cecha nie jest stała, ale zmienia się w zależności od wartości uznawanych przez jednostkę, jej wieku i aktualnej sytuacji życiowej.
Rodzaje samooceny: ludzie oceniają siebie z punktu widzenia możliwości zaspokajania własnych potrzeb i spełniania oczekiwań otoczenia. Nie wszyscy jednak oceniają się trafnie, a oceny ulegają różnym wahaniom pod wpływem: doświadczeń jednostki i zmieniających się o niej opinii innych ludzi. Analizując samoocenę z punktu widzenia poziomu oraz stałości sądów i ocen, można wyróżnić takie jej rodzaje:
- samoocena stabilna i niestabilna,
- adekwatna i nieadekwatna,
- zawyżona i zaniżona.
Samoocena zaczyna się kształtować już w okresie wczesnego dzieciństwa, ale do ok. 12 r. ż. Jest jeszcze niestabilna, jeszcze nie ukształtowana, gdyż dziecko nie wie jakie jest naprawdę i na co je stać, ponieważ ma jeszcze zbyt mało doświadczeń. Samoocena niestabilna występuje u młodzieży i dorosłych wówczas, gdy jednostka zmienia sądy o sobie pod wpływem aktualnych doświadczeń i zmieniających się o niej opinii innych ludzi. Ten rodzaj samooceny określa się też mianem zaburzonej, gdyż osoba z samooceną niestabilną raz wyobraża sobie, że potrafi osiągnąć bardzo wiele, że może sprostać trudnym zadaniom, a innym razem np. pod wpływem paniki uważa, że niewiele potrafi i niewiele jest warta.
W miarę dorastania i wzbogacania wiedzy o sobie samoocena zbliża się coraz bardziej do stanu stabilnego. Samoocenę stabilną określa się jako względnie stały system opinii i sądów o własnej osobie, który nie ulega gwałtownym i nieprzewidzianym zmianom. Samoocena jest tym bardziej stabilna im w większym stopniu opiera się na własnych sądach i wynikach własnych działań.
Samoocena stabilna może występować jako: samoocena adekwatna lub nieadekwatna. Jeżeli człowiek ocenia się zgodnie z rzeczywistymi właściwościami i możliwościami to mamy wówczas do czynienia z samooceną adekwatną. Ludzie z taką samooceną trafnie oceniają swoje zalety i wady, znają swoje możliwości, są w stanie przewidzieć wyniki podejmowanych działań i właściwie je planować. Ludzie ci zadowoleni są z układu stosunków interpersonalnych, a ich potrzeby z reguły są zaspokojone. Podejmowane przez nich prace zwykle kończą się sukcesem. Uczniowie o adekwatnej samoocenie należą do osób popularnych w grupie i zajmują wysoką pozycję społeczną. Jednostki o adekwatnej samoocenie należą najczęściej do ludzi szczęśliwych, ale z badań L. Niebrzydowskiej wynika, że: tylko połowa uczniów posiada adekwatną samoocenę, pozostali to osoby z samooceną nieadekwatną - tzn. oceniający się niezgodnie z rzeczywistością. Samoocena nieadekwatna może występować jako: samoocena zawyżona, gdy człowiek przecenia swoje zalety i możliwości; lub zaniżona, gdy człowiek nie docenia swoich zalet i możliwości.
Osoby z samooceną zawyżoną wybierają do realizacji zadania zbyt trudne i narażają się tym samym na porażki i niepowodzenia, a osoby z samooceną zaniżoną unikają podejmowania wielu takich zadań, którym mogliby sprostać i pozbawiają się w ten sposób możliwości osiągania sukcesów. Długotrwale zaniżona samoocena może doprowadzić jednostkę nawet do stanu chorobliwego. Osoby o takiej samoocenie przejawiają tendencję do izolacji społecznej, pozostają w stanie ciągłego, wewnętrznego napięcia i obawy, silniej reagują na krytykę, naganę, żarty a nawet nagrodę. Osoby o niskiej samoocenie określane są jako pesymiści albo asekuranci. Osoby o zawyżonej samoocenie to optymiści i ryzykanci. Pesymiści przeceniają własne porażki, a optymiści przeceniają własne sukcesy i wykazują tendencję do ustalania poziomu aspiracji powyżej poziomu osiągnięć.

Kształtowanie samooceny w procesie wychowania:
Z wychowawczego punktu widzenia najbardziej pożądana jest samoocena adekwatna dodatnia lub lekko zawyżona. Kształtowanie takiej samooceny wymaga od wychowawcy dobrego poznania ucznia i procesów zachodzących w grupie. Poznawanie to jest punktem wyjścia do pracy indywidualnej z uczniem i zespołowej z grupą. Podstawowa metoda oddziaływania indywidualnego są rozmowy z uczniem, mające na celu pomóc mu w samopoznaniu i zobiektywizowaniu jego sytuacji. Dużą rolę przypisuje się tzw. Zasadzie dodawania odwagi - polega ona na zachęcaniu ucznia do wysiłku, do pokonywania trudności oraz na ukazywaniu mu jego mocnych stron. Jednym z czynników kształtujących dodatnią samoocenę są sukcesy ucznia, dlatego też należy umożliwić uczniom osiąganie sukcesów poprzez stawianie przed nimi zadań na miarę ich możliwości.
Uczniom o zaburzonej samoocenie trzeba przydzielać zadania wymagające współdziałania i tworzyć takie sytuacje, w których trzeba nawiązywać różne kontakty społeczne. Samoocena uczniów pozostaje też w ścisłym związku z ich pozycją i rolą w grupie. Wychowowca powinien kontrolować i regulowac układ stosunków interpersonalnych tak, by było jak najmniej uczniów odrzuconych i izolowanych.
Współpraca i różne formy współdziałania korzystnie wpływają na układ stosunków interpersonalnych i przyczyniają się do zmian w zakresie stosunku uczniów do siebie samych. Pożądane efekty w kształtowaniu procesów i zjawisk grupowych osiągają wychowawcy o demokratycznym stylu kierowania wychowawczego, który aktywizuje uczniów, ułatwiają im wzajemne kontakty, tworzą warunki do dyskusji i podejmowania decyzji.

Irena Jundziłł wyróżnia następujące postawy rodzicielskie:
1. Akceptacja dziecka lub jej brak.
„Akceptując rodzice kochają dziecko i nie ukrywają tego przed nim. Lubią z
nim kontakty, otaczają je opieką bez zbytniego ograniczania swobody. Interweniują wszędzie
tam, gdzie grozi mu krzywda. Brak akceptacji jest powodem chłodu uczuciowego, odtrącenia.
Kontakt z dzieckiem dla rodziców jest uciążliwy, a nawet odrażający. Wymagają od niego
żelaznej dyscypliny, podporządkowania się nakazom”. Za drobne przewinienia stosują kary.
Osiągnięcia dziecka są przemilczane, a potknięcia zaś wyolbrzymiane. Dziecko jest wtedy
nieszczęśliwe, nieśmiałe, zamyka się w sobie, trudno nawiązuje kontakty, może odpowiadać
buntem, uciekać z domu.
2. „Lżejszą postać odrzucenia uczuciowego prezentuje postawa unikająca, charakteryzująca
się ubogimi więziami emocjonalnymi. „Tu rodzice są niezręczni, a więc kontakt z dzieckiem
ograniczają do minimum. Zaniedbują je, nie zaspokajają w sposób wystarczający jego
potrzeb, gdyż są zajęci swoimi sprawami. Dają natomiast prezenty, pieniądze, aby
upozorować wywiązywanie się z ról rodzicielskich. Dziecko wcześnie musi sobie radzić
samo. Brak oparcia w rodzicach może narazić dziecko na niebezpieczeństwa.
3. Krańcowo przeciwna, lecz także negatywna jest postawa nadmiernie chroniąca,
charakteryzująca się bezkrytycznym podejściem rodziców do dziecka i przesadną
opiekuńczością. Usprawiedliwiają oni wszelkie jego wybryki i kaprysy. Takie dziecko jest
długo niesamodzielne i niezaradne, nie potrafi pokonywać nawet najmniejszych przeszkód.
Stosunek nadmiernie chroniący dziecko wyraża się także przewrażliwieniem na punkcie
zdrowia dziecka, jego bezpieczeństwa i powodzenia w nauce. Rodzice obciążają dziecko
nadmiarem miłości i leku o nie.
Nadopiekuńczość może doprowadzić dziecko do niebezpiecznego przekonania,
że wszystkie jego wybryki będą tolerowane, co utrudni wykształcenie hamulców
powstrzymujących szkodliwe pragnienia lub zachcianki.
4. „Niektórzy rodzice przyjmują postawę nadmiernie wymagająca. Nie licząc się
z indywidualnymi właściwościami dziecka, chcą je ukształtować według założonego z góry
wzoru”. Wymagają bezwzględnego podporządkowania. Przymus jest podstawowym
sposobem kierowania dzieckiem. Rodzice rezerwują sobie prawo racji, a nie dostosowanie się
powoduje niezadowolenie rodziców i kary. Dziecko nie ma miejsca na swobodę, najwyżej
3 M. Ziemska: „Postawy rodzicielskie” Warszawa 1973r.
podczas nieobecności rodziców, nie może uzewnętrzniać własnych przeżyć, swego
niezadowolenia bądź radości.
Wygórowane wymagania stają się utrapieniem i przekreślają radosne przeżywanie
dzieciństwa. Dziecko nabiera przekonania o swojej niepełnej wartości, zaczyna cofać się w
rozwoju, jeżeli wymagania przekraczają jego możliwości. Mogą doprowadzić również do
nadpobudliwości nerwowej, która utrudnia skupienie uwagi na wykonywanych czynnościach,
zmniejsza odporność psychiczną.
Najbardziej polecana przez wielu autorów postawa rodzicielska to postawa
wspierająca, mająca na celu pomoc dziecku w jego rozwoju, wsparcie w trudnych sytuacjach,
ale nierozumiana jako wyręczanie dziecka. Wspierać dziecko, to znaczy być otwartym
na jego problemy, potrzeby, zawsze gotowym do pomocy. Rozumna miłość rodzicielska
wypływająca z prawidłowo ukształtowanej świadomości wychowawczej zapewnia
potomstwu poczucie bezpieczeństwa, otwartość na innych ludzi oraz wiarę we własne siły
i właściwy stosunek do innych ludzi. Taka postawa jest godna polecenia rodzicom, jednak
jest często źle interpretowana lub nieumiejętnie wprowadzana w życie.

Niepowodzenia są na mailu roku, a postawy mają być podobno wg Dąbrowskiego i są to:
Zdzisław Dąbrowski określa postawę opiekuńczą jako względnie stały stosunek opiekuna do potrzeb ponadpodmiotowych podopiecznego przejawiający się w sferze świadomości uczuć i działania. Musi więc zawierać w sobie następujące elementy: wiedzę w zakresie zaspokajania potrzeb, uczucia altruistyczne, działania i nastawienie spostrzeżeniowe. Pozytywne postawy opiekuńcze to: akceptacja każdego wychowanka takiego, jakim jest, życzliwość wobec podopiecznego, liczenie się z jego osobowością i indywidualnością, aktywne nastawienie do potrzeb, kierowanie się rzeczywistym interesem podopiecznego.

---