8505


Norma prawa i rodzaje

Norma prawna - to wynikająca z przepisów prawa reguła postępowania, wydana lub usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym.

Elementy normy prawnej: Wyróżnia się dwie główne koncepcje budowy normy prawnej: -Koncepcja trójelementowa (hipoteza, dyspozycja i sankcja), -Koncepcja norm sprzężonych (norma sankcjonowana i sankcjonująca).

Według koncepcji trójelementowej normę prawną dzielimy na:

- Hipoteza - zawiera albo opis sytuacji, w przypadku, której zaistnienia norma znajdzie zastosowanie, albo opis cech, które posiada adresat normy prawnej, np.: Sprzedawca, który otrzymał cenę wyższą od ceny sztywnej (...) -Dyspozycja - określa obowiązek lub uprawnienia adresata normy prawnej; zawiera opis pożądanego zachowania się adresata normy prawnej, np.: (...) obowiązany jest zwrócić kupującemu pobrana różnicę (...) - Sankcja - informuje o skutkach niezastosowania się do dyspozycji normy prawnej, np.: (...) podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech.

Charakterystyka

Norma prawna może mieć charakter generalny i abstrakcyjny lub indywidualny i konkretny.

- Generalność oznacza, iż norma nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata (np. Jana Kowalskiego), ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej (np. podatnik lub każdy człowiek).

- Abstrakcyjność oznacza, iż nakazane czy też zakazane zachowanie jest wymagane od adresata normy w każdym przypadku, gdy ziszczą się określone w normie prawnej okoliczności. Dotyczy to powtarzalnych zachowań, bez zbytecznego uszczegółowienia określonych nią okoliczności.

- Indywidualność oznacza, że norma jest skierowana do wskazanego podmiotu.

- Konkretność oznacza, że norma dotyczy ściśle wskazanej sytuacji.

Normy prawne o charakterze generalnym i abstrakcyjnym są najczęściej spotykane w aktach prawa powszechnie obowiązującego (np. w kodeksie cywilnym), zaś normy o charakterze konkretnym i indywidualnym w aktach administracyjnych (np. pozwolenie budowlane).


Ze względu na zakres swobody, pozostawiony adresatowi normy prawnej, wyróżnia się:

- Normy bezwzględnie obowiązujące - adresat powinien zachować się dokładnie tak, jak określono w normie. Nie ma on pozostawionej swobody w wyborze postępowania,

- Normy względnie obowiązujące - adresat może nie dokonać wyboru innego zachowania niż określone w normie prawnej,

- Normy semiimperatywne - wyznaczają pewne ramy postępowania, dając swobodę stronom stosunku prawnego, ale w pewnych tylko granicach.

Innym kryterium podziału norm prawnych jest sposób określenia zachowań ludzkich. Na podstawie tego kryterium wyróżnia się:

- Normy nakazujące - określają, co ich adresat powinien uczynić, aby postępować zgodnie z treścią normy prawnej, np.:

Osoby prawne i państwowe jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej są obowiązane obliczyć i odprowadzić podatek rolny - bez wezwania - na rachunek budżetu właściwej gminy ze względu na miejsce położenia gruntów.

- Normy zakazujące - określają od jakich działań adresat normy prawnej powinien się powstrzymać, np.:

Członek zarządu nie może bez zezwolenia spółki zajmować się interesami konkurencyjnymi (...)

- Normy zezwalające (upoważniające lub uprawniające) - uprawniają do określonego zachowania się adresata, np.:

Każdy wspólnik może przeglądać księgę udziałów.

Źródła prawa

W naukach prawnych najczęściej rozważane jako źródła prawa w znaczeniu formalnym, a więc formy, w jakich przejawia się obowiązujące prawo. Formami tymi są: konstytucja, ustawa, rozporządzenie i inne akty normatywne. Nauki o prawie, szczególnie nauka prawa konstytucyjnego ujmują źródła prawa w sposób opisowy lub dogmatyczny zakładając jakąś koncepcję (teorię) źródeł prawa tj. wskazując jakie normy prawne albo fakty uważane są za prawotwórcze. Dlatego termin źródła prawa często zastępowany jest pojęciem akty prawotwórcze lub akty normatywne. Od źródeł prawa w znaczeniu formalnym (aktów prawotwórczych, aktów normatywnych) odróżnia się akty stosowania prawa, do których należą przede wszystkim decyzje administracyjne i orzeczenia sądowe.

Historycznie do tej kategorii należało także prawo zwyczajowe. Dziś znaczenie zwyczaju w poszczególnych dziedzinach prawa jest niewielkie, z wyjątkiem prawa międzynarodowego, w którym wciąż żywy i regularnie stosowany jest zwyczaj międzynarodowy.

Z reguły, jeśli prawnicy mówią o źródłach prawa bez bliższego oznaczenia terminologicznego, mają na myśli źródła prawa w znaczeniu formalnym.

Źródła prawa w znaczeniu materialnym

W odróżnieniu od źródeł prawa w znaczeniu formalnym, źródłami prawa w znaczeniu materialnym' określa się zazwyczaj czynniki wpływające na treść norm prawnych lub źródła określające pochodzenie norm. Zagadnienie źródeł prawa w znaczeniu materialnym przez wielu prawników traktowane jest jako zagadnienie pozaprawne. W pewnym zakresie zajmują się nimi:socjologia prawa, filozofia prawa, teoria prawa.

Źródła poznania prawa

W nauce prawa tradycyjnie odróżnia się źródła w znaczeniu formalnym i materialnym, łącznie określane jako źródła powstania prawa od źródeł poznania prawa do których należą publikatory zawierające autentyczną treść norm prawnych, np. dziennik ustaw, Monitor Polski, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, itp.

Źródła prawa w polskim porządku prawnym

Zgodnie z artykułami 87, 91, 190 i 234 Konstytucji Rzeczpospolitej źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są:

- Konstytucja - orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego - ratyfikowane umowy międzynarodowe - prawo stanowione przez organizację międzynarodową w trybie art. 91 ust. 3 - Ustawy i rozporządzenia z mową ustawy - rozporządzenia, - Akty prawa miejscowego (na obszarze działania organów, które je ustanowiły).

Dla źródeł prawa krajowego charakterystyczne jest ich hierarchiczne uporządkowanie. Konstytucja ma zawsze pierwszeństwo przed ustawami, a te zawsze mają pierwszeństwo przez rozporządzeniami. Natomiast w odniesieniu do źródeł prawa międzynarodowego, które obowiązują w porządku krajowym, konstytucja wyraźnie określa miejsce w hierarchii jedynie umów międzynarodowych ratyfikowanych za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie. Takie umowy mają pierwszeństwo przed ustawami. Nie jest natomiast uregulowana kwestia hierarchii innych umów międzynarodowych, a także innych źródeł prawa międzynarodowego.

Źródła prawa międzynarodowego

Tradycyjnie do źródeł prawa międzynarodowego należą umowy międzynarodowe i zwyczaj międzynarodowy. Do tych dwu podstawowych źródeł dodaje się ogólne zasady prawa. Do źródeł prawa międzynarodowego zalicza się także wiążące, prawotwórcze uchwały organizacji międzynarodowych. Niektórzy autorzy do źródeł prawa międzynarodowego zaliczają także akty jednostronne państw (notyfikacja, zastrzeżenie, uznanie).

Źródła prawa Wspólnot Europejskich

Źródła prawa wspólnotowego dzieli się na pierwotne i wtórne. Źródła pierwotne obejmują traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich, umowy zmieniające owe traktaty, a także traktaty akcesyjne kolejnych państw członkowskich. Do źródeł prawa wtórnego zalicza się w pierwszej mierze rozporządzenia i dyrektywy. Często zalicza się tu także: decyzje, opinie i zalecenia, choć nie spełniają one kryterium bycia źródeł prawa o charakterze generalno-abstrakcyjnym. Decyzje mają charakter indywidualny, zaś opinie i zalecenia nie posiadają charakteru prawnie wiążącego.

Stosowanie i przestrzeganie prawa

Przestrzeganie prawa należy rozumieć takie postępowanie obywateli i organów państwowych, które jest zgodne z obowiązującymi przepisami.
Stosowanie prawa polega na posługiwaniu się przez organy państwowe przepisami prawnymi, które służą do podejmowania decyzji.
Stosowaniem prawa zajmują się tylko organy państwowe.
Stosowanie prawa odbywa się w jednej z dwóch następujących form:
1) ustalenie istnienia między stronami stosunku prawnego i sprecyzowanie jego treści, czyli: sąd lub organ administracji państwowej stwierdza, że między stronami istnieje stosunek prawny o określonej treści, i w związku z tym strony mają wobec siebie takie to i takie prawa i obowiązki. Przykładem tej formy stosowania prawa jest wyrok sądu w karnej, gdzie sąd stwierdza fakt popełnienia przestępstwa i w ten sposób ustala istnienie stosunku prawnego pomiędzy państwem a przestępcą, a jednocześnie precyzuje go wymierzając karę, orzekając o kosztach procesu itd. 2) stworzenie między stronami nowego stosunku prawnego, czyli: w skutek wydania przez organ państwowy aktu prawnego, między stronami powstaje nowy stosunek prawny, np. wyrok rozwodowy stwarza między stronami nową sytuację prawną, gdyż zrywa istniejący dotąd między nimi stosunek prawny.
Występują trzy etapy stosowanie prawa:
- ustalenie stanu faktycznego;
- wyszukanie normy prawnej odnoszącej się do danego stanu;
- wydanie decyzji;

Wykładnia prawa i jej sposoby

Wykładnia prawa, czyli interpretacja prawa, polega na ustaleniu treści i zakresu norm prawnych.
Potrzeba dokonania wykładni wynika z wielu przyczyn, a przedewszystkim z ogólnego, abstrakcyjnego charakteru norm prawnych, ich nie zawsze jasnego sformułowania, wieloznaczności języka itp.

Podziału wykładni dokonać można według różnych kryteriów. W zależności od tego, kto jej dokonuje, wyróżnia się wykładnie: autentyczną, praktyczną i doktrynalną.
- Wykładnia autentyczna jest dokonywana przez ten sam organ, od którego dana norma pochodzi. Jest ona powszechnie obowiązująca i wiąże wszystkich tak, jak interpretowana norma.
- Wykładnia praktyczna dokonywana jest przez organy stosujące prawo, a wiec przez organy wymiaru sprawiedliwości oraz organy administracji państwowej. Podstawowe znaczenie ma zwłaszcza wykładnia dokonywana przez sądy, zwana wykładnia sądową. Wykładnia dokonywana przez Sąd Najwyższy przybiera niekiedy formę ustalonych przez ten sąd zasad prawnych mających na celu nie tylko wyjaśnienie określonych norm, lecz także ujednolicenie orzecznictwa na terenie państwa, zasady te są bowiem dla sądów obowiązujące. Z reguły jednak wykładnia dokonywana przez sądy nie ma charakteru powszechnie obowiązującego. - - Wykładnia sądów hierarchicznie wyższych (wyższej instancji) wiaże sądy niższe tylko w konkretnej sprawie, w której wykładnia ta została dokonana.
- Wykładnia doktrynalna dokonywana jest w pracach naukowych. Nie ma ona formalnie żadnej mocy wiążącej, jednak autorytet poszczególnych naukowców może być tak duży, że organy stosujące prawo posługują się tą wykładnią w swej praktyce.


Ze względu na metody (sposoby) dokonywania wykładni można wyróżnić wykładnie:


- Wykładnia gramatyczna, zwana także wykładnią słowną lub literalna, polega na tłumaczeniu treści normy prawnej przez badanie sensu użytych w niej słow.
- Wykładnia celowościowa zmierza do ustalenia treści normy przez analizę celów, dla jakich norma ta została wydana.
- Wykładnia systemowa polega na ustaleniu treści normy przez analizę miejsca, jakie zajmuje ona w systemie prawa.
- Wykładnia historyczna ma na celu ustaleniu treści badanej normy na podstawie okoliczności towarzyszącej jej powstaniu.

Rodzaje wykładni to sposoby dokonywania wykładni. Oto trzy podstawowe rodzaje wykładni:
1. Wykładnia językowa
2. Wykładnia systemowa
3. Wykładnia funkcjonalna

Wykładnie językową przeprowadza się w pierwszej kolejności. Ze względu na to, że sama nauka o języku byłaby niewystarczająca, do pełnej interpretacji stosuje się też reguły wypracowane przez nauki prawnicze, tzw. dyrektywy wykładni językowej.

Wykładnia systemowa polega na ustaleniu znaczenia interpretowanej normy w kontekście całego systemu prawa. Podstawowe dyrektywy wykładni systemowej są następujące:
a) Znaczenie ustalonego przepisu nie może być sprzeczne z ogólnymi zasadami danego systemu prawa.
b) Znaczenie musi być zgodne z regułami danej części systemu, czyli gałęzi prawa.
c) Interpretacji tekstu prawnego dokonuje, uwzględniają systematykę budowy danego aktu normatywnego, zatem wyciąganie wniosków dotyczących interpretacji części przepisu może nastąpić dopiero po zdefiniowaniu podstawowych pojęć przez ustawodawcę.
Wykładnia funkcjonalna. Jest to wykładnia, w której obrębie ustalamy interpretowanej normy przez uwzględnienie całego , bardzo złożonego, kontekstu funkcjonalnego. W jego skład wchodzą takie elementy, jak ustrój ekonomiczny,
społeczno - polityczny, kultura społeczna oraz ideologie propagowane przez decydentów.
W tej interpretacji prawnicy kierują się przede wszystkim celem, który przyświecał ogłoszeniu danej normy, koncentrując się na zbadaniu kontekstu, w jakim została ona wydana. Interpretując daną normę, muszą przede wszystkim ustalić, jaki cel chciał osiągnąć ustawodawca, wprowadzając ją w życie.

System prawa

System prawa - został stworzony przez państwo w celu ochrony jego interesów. Jest on systemem sztucznym składającym się z poszczególnych elementów. (ogół norm prawnych obowiązujących w państwie w określonym czasie. Dzieli się na działy. W Polsce obejmuje: prawo administracyjne, państwowe, finansowe, karne, cywilne, rodzinne, pracy, procesowe cywilne i karne).


(System - całość złożona powiązanych ze sobą wedle pewnych zasad elementów, a dokładniej jest to zbiór w pewien sposób powiązanych i uporządkowanych generalnych i abstrakcyjnych norm wysłowionych w tekstach aktów normatywnych i obowiązujących w danym państwie i w określonym czasie.)

Gałęzie prawa

Gałęzie prawa w Rzeczpospolitej Polskiej

· prawo państwowe (konstytucyjne)
· prawo cywilne
· prawo rodzinne
· prawo pracy
· prawo administracyjne
· prawo finansowe
· prawo gospodarcze
· prawo karne
· prawo procesowe

1) Prawo państwowe (konstytucyjne)- podstawowym jego źródłem jest ustawa zasadnicza, czyli Konstytucja, oraz inne akty prawne z nią związane, np. ordynacje wyborcze do Sejmu i Senatu. Prawo to reguluje działania najważniejszych instytucji wymienionych w Konstytucji oraz podstawowe prawa i obowiązki obywateli.
2) Prawo cywilne - wprowadza ład w stosunki majątkowe między podmiotami prawa oraz w niektóre sprawy niemajątkowe, jak np. prawo do nazwiska, ochrony czci, praw autorskich i związane z nimi roszczenia majątkowe.
3) Prawo rodzinne - normuje stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami, stosunki między rodzicami i dziećmi oraz wynikające z przysposobienia, opieki i kurateli.
4) Prawo pracy - zawiera normy prawne regulujące stosunki pracy i płacy. W jego zakresie znajdują się także zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.
5) Prawo administracyjne - stanowi zbiór norm prawnych regulujących stosunki społeczne powstałe w wyniku działalności organów administracji publicznej.
6) Prawo finansowe - jest zbiorem norm dotyczących finansów publicznych i zajmujących się nimi instytucji. Dotyczy ono budżetów, podatków i opłat, działalności banków, zakładów ubezpieczeń i innych instytucji finansowych.
7) Prawo gospodarcze - stanowi swego rodzaju ujęcie w odrębną całość zagadnień z dziedziny prawa cywilnego, administracyjnego i finansowego. Przedmiotem jego regulacji są przedsiębiorcy, ich działalność oraz środki służące realizacji tej działalności, jak umowy, weksle, czeki, akcje, obligacje, itp.
8) Prawo karne - jest zbiorem norm określających, co w świetle prawa jest przestępstwem i jaka kara grozi za jego popełnienie. Z prawem tym łączy się problematyka wykroczeń (ujęta w odrębnym kodeksie) oraz prawo karne wykonawcze.
9) Prawo procesowe - ( cywilne, karne ) - stanowi zespół norm regulujących postępowanie przed sądami w sprawach cywilnych i karnych. Odmiennym systemem regulującym tok postępowania przed organami administracji publicznej są normy zawarte w kodeksie postępowania administracyjnego. Z prawem procesowym łączy się zbiór przepisów dotyczących organów ochrony prawnej, sądownictwa, prokuratury, adwokatów, radców prawnych, notariuszy oraz organów wykonawczych sądownictwa i organów ścigania.


Gałęzie prawa wymienione w punktach 1-8 są dziedzinami prawa materialnego . Oznacza to, że określają obowiązki i prawa oraz regulują zachowania ludzi i różnych instytucji w społeczeństwie. Normy prawne, określające organizację i strukturę organów wymiaru sprawiedliwości i administracji oraz tryb postępowania przed nimi, kompetencje co do rodzaju miejsca postępowania (własność rzeczową i miejscową ), procedury postępowania , pisma procesowe, wnioski, dowody, środki odwoławcze itp. są normami prawa procesowego, określanego mianem prawa formalnego .

PRAWO


MATERIALNE FORMALNE

-państwowe - procesowe
-cywilne
-rodzinne
-pracy
-administracyjne
-finansowe
-gospodarcze
-karne

DZIEDZINY PRAWA

System prawa można porównać do starego drzewa o rozrośniętych konarach. Dwa główne jego konary to prawo publiczne i prawo prywatne.
Z konaru prawa publicznego wyrasta wiele gałęzi -prawo konstytucyjne, administracyjne i karne .Z prawa prywatnego wyrasta prawo cywilne, prawo pracy i wiele innych. Obok prawa wewnętrznego danego kraju istniejące stosunki zewnętrzne między podmiotami prawa międzynarodowego (państwami, organizacjami międzynarodowymi). Bywa, że gałęzie plączą się i w działy prawa cywilnego "wplatają" się w przepisy karne ,a zdarza się też odwrotnie.
Prawo publiczne reguluje stosunki między organami państwa oraz między państwem i obywatelem. Charakteryzuje się nierówną pozycją stron, bowiem państwo występuje tu z pozycji siły swej władzy (tak jest np. w prawie karnym, podatkowym, konstytucyjnym)
Prawo prywatne dotyczy podmiotów równoprawnych, które wg . swojej woli kształtują wzajemne stosunki (np. prawo cywilne, gospodarcze) .

Odpowiedzialność prawna

Odpowiedzialność prawna polega na obowiązku ponoszenia przewidzianych przez normę sankcji;

Rodzaje odpowiedzialności:


-odpowiedzialność prawna: dotyczy ona jedynie ludzi, którzy odpowiadają za własne czyny;
-odpowiedzialność cywilna: dotyczy osób fizycznych i prawnych, odpowiadać można za czyny własne, zachowania cudze (np. zwierząt) oraz na zasadzie ryzyka, z jakim wiąże się prowadzenie określonej działalności (przy założeniu, że jest to ryzyko wyższe niż w innych dziedzinach);

Prawo konstytucyjne

Prawo konstytucyjne to zespół norm prawnych określających ustrojowe zasady funkcjonowania państwa, treść i sposoby zagwarantowania praw człowieka i obywatela oraz zaspokajania potrzeb społecznych, sposób tworzenia prawa, hierarchię źródeł prawa a także kompetencje i wzajemne relacje pomiędzy organami władzy państwowej.

Zasada trójpodziału władzy

Trójpodział władzy to podział sfer funkcjonowania państwa, spopularyzowany przez francuskiego myśliciela oświecenia, Monteskiusza. Monteskiusz nie był twórcą koncepcji trójpodziału władzy, a więc mówienie o "monteskiuszowskim trójpodziale władz" jest błędem. Problemem rozdziału władz filozofowie zajmowali się co najmniej od czasów koncepcji Marsyliusza z Padwy, o ustroju mieszanym (rządach mieszanych) i suwerenności ludu, które to koncepcje miały duży wpływ na poglądy Monteskiusza.

Wedle założeń Monteskiusza władza dzieliła się na:

- władzę ustawodawczą stanowioną przez parlament za pomocą uchwał, które tworzą prawo, - władzę wykonawczą będącą w rękach króla/monarchy lub rządu, który wprowadza prawo w życie, - władzę sądowniczą sprawowana przez sądy i trybunały, wydające wyroki na podstawie obowiązującego prawa.

Wszystkie trzy rodzaje władzy powinny być równorzędne, niezależne od siebie i jednocześnie nawzajem się kontrolować. Dzięki temu państwo funkcjonuje bez zakłóceń. Powierzenie całej władzy jednej osobie lub instytucji prowadzi do nadużyć. Trójpodział zyskał uznanie jeszcze w XVIII w. Obecnie jest to najbardziej rozpowszechniony system sprawowania władzy na świecie.

Prawa i obowiązki obywateli

Źródłem praw i obowiązków obywatela Polski jest konstytucja Rozdział II „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”

Prawa do:

- ochrony życia - zachowania godności
- nietykalności i wolności osobistej; zatrzymany powinien być poinformowany o przyczynach, w ciągu 48 godzin powinien być przekazany do dyspozycji sądu, a sąd w ciągu 24 godzin powinien dostarczyć zawiadomienie o tymczasowym aresztowaniu; aresztowany ma prawo do obrony
- ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz decydowania o swoim życiu osobistym
- tajemnicy komunikowania się
- nienaruszalności mieszkania
- wolności poruszania się po terytorium Polski oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu
- wolności sumienia i religii
- wolności wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji
- wolności organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich
- wolności zrzeszania się, także w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników, organizacjach pracodawców, istnieje możliwość organizacji strajków (odniesienie do ustawy)
- dostępu do służby publicznej
- udziału w referendum, wyboru prezydenta, posłów, senatorów, przedstawicieli organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.
- składania petycji, wniosków i skarg
- własności, innych praw majątkowych i dziedziczenia
- wolności wyboru i wykonywania zawodu, bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; zakazane jest zatrudnianie osób, które nie ukończyły 16 roku życia

- Zabezpieczenia społecznego, w razie niezdolności do pracy (choroba inwalidztwo) i po osiągnięciu wieku emerytalnego; zabezpieczenie społeczne dla osób bez pracy nie z własnej woli nie mających innych środków utrzymania
- Ochrony zdrowia - równy dostęp do bezpłatnej opieki zdrowotnej
- Nauki - obowiązkowa do 18 roku życia, bezpłatna w szkołach publicznych
- Szczególnej opiece podlegają rodziny wielodzietne lub niepełne, oraz matki przed i po urodzeniu dziecka
- ochrona praw dziecka
- wolności twórczości artystycznej, badań naukowych oraz korzystania z dóbr kultury
- wynagrodzenia szkody, która została mu wyrządzona


Obowiązki:

- wierność Rzeczpospolitej i troska o dobro wspólne
- przestrzeganie prawa Rzeczpospolitej
- ponoszenie ciężarów świadczeń publicznych, w tym podatków
- obrona ojczyzny - jeśli komuś przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej, może być on obowiązany do służby zastępczej
- dbałość o stan środowiska i ponoszenie odpowiedzialności za spowodowane przez siebie jego pogorszenie.

Pojęcie prawa administracyjnego

Prawo administracyjne to gałąź prawa, która reguluje działalność organów państwowych podejmowana w celu wykonywania ustalonych prawem zadań organizatorskich wypełnianych w swoistych formach działania Wyróżniamy tu takie formy działania wydawanie aktów administracyjnych,- zawieranie porozumień admin..-zawieranie umów,- prowadzenie działalności społeczno-organizacyjnej, -wykonywanie czynności materialno-technicznych.

Postępowanie administracyjne

Postępowanie administracyjne - postępowanie, które toczy się przed organem administracji publicznej i obejmuje zarówno czynności procesowe tych organów jak i stron czy innych podmiotów uczestniczących w nim, którego celem jest rozstrzygnięcie sprawy administracyjnej poprzez wydanie decyzji administracyjnej np. postępowanie w sprawie wydania pozwolenia budowlanego.

Pojęcie prawa karnego

Prawo karne jest to zespół przepisów prawnych normujących kwestie odpowiedzialności karnej człowieka za czyny zabronione pod groźbą kary kryminalnej.

Prawo karne dzieli się wg kryterium przedmiotu regulacji na:

* prawo karne materialne, zwane także prawem karnym, będące zespołem przepisów prawnych normujących: - czyny będące przestępstwami,

- zasady odpowiedzialności za te czyny oraz - środki prawne stosowane wobec ich sprawców, * prawo karne procesowe, określane także jako prawo karne formalne, będące zespołem przepisów prawnych normujących postępowanie w sprawach o czyny zabronione przez prawo karne materialne, * prawo karne wykonawcze będące zespołem przepisów prawnych normujących wykonywanie: - kar, - środków karnych i zabezpieczających oraz - innych rozstrzygnięć wydawanych w sprawach karnych, - prawo karne powszechne zawierające normy dotyczące wszystkich dziedzin życia społecznego oraz wszystkich osób

oraz

*prawo karne indywidualne (prawo karne specjalne), zwane również szczególnym, zawierające normy chroniące szczególną sferę interesów (prawo karne skarbowe) lub dotyczące szczególnej grupy osób (prawo karne wojskowe).

Prawo karne bywa również dzielone wg kryterium zakresu zastosowania na:

- prawo karne powszechne zawierające normy dotyczące wszystkich dziedzin życia społecznego oraz wszystkich osób

oraz

- prawo karne indywidualne (prawo karne specjalne), zwane również szczególnym, zawierające normy chroniące szczególną sferę interesów (prawo karne skarbowe) lub dotyczące szczególnej grupy osób (prawo karne wojskowe).

Podstawowymi źródłami aktualnie obowiązującego w Polsce pisanego prawa karnego są ustawy: Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego, Kodeks karny wykonawczy. Z kolei najważniejszym aktem regulującym prawo karne skarbowe jest ustawa Kodeks karny skarbowy.

Źródłem prawa karnego może być także, ale tylko w pewnym sensie, zwyczaj - np. w odniesieniu do dopuszczalnej intensywności karcenia nieletnich, czy też określenia czym jest publiczna prezentacja treści pornograficznych. Jednak zwyczaj nigdy nie jest bezpośrednim źródłem prawa karnego.

Kary i środki zabezpieczające

Kary

Przy wymiarze kar obowiązywała `'zasada indywidualizmu'' (sędzia uwzględniał indywidualne okoliczności związane ze sprawcą, a wpływające na wymiar kary), co było wpływem doktryny socjologicznej. Obowiązywał system `'sędziowskiego wymiaru kary'' (kodeks określał górną i dolną granicę kary pozostawiając sędziemu jej sprecyzowanie w indywidualnym wypadku). Jednocześnie przewidziano nadzwyczajne złagodzenie kary (np. w wypadku stanu wyższej konieczności, obrony koniecznej) oraz nadzwyczajne obostrzenie kary (np. w wypadku recydywy. Kodeks przewidywał również instytucję kary łącznej (przy jej wymiarze obowiązywały zasady: (1) musiała być wyższa od najwyższej kary przewidzianej za jedno przestępstwo, (2) nie mogła przewyższać sumy kar za poszczególne przestępstwo, (3) nie mogła przekroczyć najwyższego wymiaru kary danego rodzaju, (4) nie mogła przewyższyć więcej niż o połowę najwyższego ustawowego wymiaru kary przewidzianego za przestępstwo zagrożone najsurowszą karą).

Kodeks wprowadzał podział na kary zasadnicze (orzekane samoistnie) i dodatkowe (uzupełniały kary zasadnicze, mogły być wymierzone tylko w przypadku zasądzenia kary zasadniczej). Do kar zasadniczych zaliczano: - karę śmierci - karę więzienia - karę aresztu oraz - grzywnę

Zmniejszenie katalogu kar odzwierciedlało ogólna wówczas tendencję.

W skład kar dodatkowych wchodziły; utrata praw publicznych i obywatelskich praw honorowych, prawa wykonywania zawodu, praw rodzicielskich lub opiekuńczych przepadek przedmiotów majątkowych i narzędzi, ogłoszenie wyroku w prasie. Utrata praw następowała na czas orzeczony (od 2 do 10 lat) lub bezterminowo (w wypadku skazania na karę śmierci lub dożywocia).

Środki zabezpieczające

Środek zabezpieczający stosuje się zamiast kary wobec sprawcy czynu zabronionego, który nie podlega odpowiedzialności karnej z powodu niepoczytalności lub znikomej społecznej szkodliwości czynu, albo jeśli orzeczenie kary byłoby oczywiście niecelowe z uwagi na zaburzenia psychiczne, które wpłynęły na popełnienie przez niego przestępstwa. Celem środków zabezpieczających jest ochrona społeczeństwa przed zachowaniami osób, które w sposób niezawiniony zagrażają porządkowi prawnemu. Orzekając środek zabezpieczający sąd nie określa terminu jego obowiązywania. Środek podlega uchyleniu, jeśli tylko ustaje przyczyna jego stosowania. W skrajnych sytuacjach może więc być wykonywany do końca życia sprawcy.

Wyróżnia się następujące rodzaje środków zabezpieczających:

Środki izolacyjno-lecznicze

- umieszczenie w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym, - umieszczenie w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne, - umieszczenie w zakładzie zamkniętym lub skierowanie na leczenie ambulatoryjne po odbyciu kary, - umieszczenie w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego, - skierowanie na leczenie ambulatoryjne lub na rehabilitację do odpowiedniej placówki połączone z oddaniem pod dozór kuratora.

Środki administracyjne

- zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, - zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, - obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, - zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, - zakaz prowadzenia pojazdów, -przepadek.

W prawie wykroczeń tytułem środka zabezpieczającego można orzec jedynie przepadek przedmiotów służących lub przeznaczonych do popełnienia wykroczenia, albo bezpośrednio z niego pochodzących.

Prawo wykroczeń

Prawo wykroczeń inaczej prawo karno-administracyjne, jest dziedziną prawa spokrewnioną z prawem karnym. Od strony materialnej, reguluje je Kodeks wykroczeń z 20 maja 1971, a od strony proceduralnej- Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia z dnia 24 sierpnia 2001.

Kodeks wykroczeń nie nazywa odpowiedzialności za wykroczenie odpowiedzialnością karną, jednak obie odpowiedzialności łączy to, że opierają się na wymierzaniu kar za czyny zabronione przez ustawę. Od prawa karnego odróżnia prawo wykroczeń waga czynów objętych każdą z tych dziedzin, a także stopień ich społecznej szkodliwości, a w konsekwencji rozmiar ich moralnego potępienia, które w przypadku wykroczeń są znikome.

Od 1951, w sprawach o wykroczenia orzekały w pierwszej instacji pozasądowe organy- kolegia do spraw wykroczeń. W 2001, ich funkcję przejęły sądy.

Pojęcie prawa cywilnego

Prawo cywilne (łac. ius civile) - gałąź prawa obejmująca zespół norm prawnych regulujących stosunki cywilnoprawne między podmiotami prawa prywatnego - (osobami fizycznymi, osobami prawnymi oraz jednostkami organizacyjnymi niebędącymi osobami prawnymi, którym ustawy przyznały zdolność prawną), a także sytuację prawną osób i rzeczy jako podmiotów i przedmiotów stosunków cywilnoprawnych oraz treść stosunków prawnych, na którą składają się uprawnienia i obowiązki podmiotów tych stosunków.

Prawo cywilne jest w Polsce prawem stanowionym (od XIX wieku) i skodyfikowanym (od 1965). Podstawowym źródłem prawa cywilnego jest Kodeks cywilny - ustawa z 23 kwietnia 1964, obowiązująca od 1 stycznia 1965.

Prawo cywilne dzieli się na wiele podgałęzi. Specyficzną pozycję mają prawo pracy, prawo własności intelektualnej i prawo handlowe, które wyodrębniły się z prawa cywilnego, zachowując jednak wiele z jego cech. We właściwym, klasycznym prawie cywilnym wyodrębnia się następujące działy:

- część ogólną- dotyczącą zasad wspólnych całemu prawu cywilnemu; - prawo rzeczowe - odnoszące się do rzeczy; - prawo zobowiązań - zawierające normy prawa majątkowego o charakterze względnym; - prawo spadkowe - zawierające normy prawne dotyczące przejścia majątku po zmarłym na inne podmioty prawa; - prawo rodzinne - reguluje stosunki prawno-rodzinne i majątkowe wewnątrz rodziny;

Podział ten, wzorowany na systematyce pandektowej wywodzącej się z późnego prawa rzymskiego, nie jest podziałem poprawnym z logicznego punktu widzenia, dokonano go, bowiem wedle różnych kryteriów. W praktyce okazał się ona jednak najskuteczniejszym podziałem.

Oprócz tego istnieje wiele węższych gałęzi prawa (np. prawo wodne, prawo górnicze), które zazwyczaj łączą cywilnoprawną i administracyjną metodę regulacji.

Pojęcie państwa

Państwo - jest polityczną organizacją społeczeństwa, wyposażoną w suwerenną władzę, jest też organizacją terytorialną i przymusową.

Suwerenność to niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy wewnątrz państwa jak i w stosunkach z innymi państwami bądź organizacjami międzynarodowymi. Głównym przejawem suwerenności jest wyłączność prawodawcza.

Przymusowy charakter państwa można dostrzegać w dwu różnych elementach. Z jednej strony wskazać można na fakt przymusowej przynależności do państwa każdego członka społeczności zorganizowanej w państwo, z drugiej zaś zwrócić uwagę na fakt, ze tylko państwo ma prawo ustanawiania różnego rodzaju reguł postępowania, obowiązującego w różnych obszarach życia społecznego. Posiada organy przymusu - wewnętrzne, czyli policja, prokuratura, sądy oraz zewnętrzne, czyli siły zbrojne.

Organizacja terytorialna - obejmuje ludzi znajdującym się na terytorium danego państwa.

Posiada system polityczny - aparat państwowy, partie polityczne, grupy interesu oraz zasady i reguły kierujące nimi

(We współczesnym języku polskim trudno jest zdefiniować znaczenie słowa „państwo” gdyż ma wiele różnorodnych znaczeń, także historycznych. Z tego względu wyróżniono pięć typów definicji państwa: funkcjonalne, elementarne, psychologiczne, socjologiczne i klasowe
Definicje funkcjonalne opisują państwo poprzez funkcje, jakie musi ono spełniać w danym układzie społecznym. Współcześnie zwraca się uwagę na władcze funkcje państwa. Jako przykład może posłużyć definicja zaprezentowana przez J. R. Pennocka i D. G. Smitha zgodnie, z którą państwo to „Społeczna organizacja mająca rozstrzygającą władzę nad wszystkimi osobami zamieszkującymi określone terytorium i mająca za swój główny cel rozwiązywanie wspólnych problemów i zabezpieczenie wspólnych dóbr, a przede wszystkim utrzymanie porządku”.
Definicje elementarne bazują na teorii trzech elementów Georga Jellinka. Jellinek w swojej definicji uwzględnił trzy elementy: ludność, terytorium i zwierzchnia władza.
Definicje psychologiczne ujmują państwo w kategoriach przeżyć emocjonalnych. Reprezentantem tej psychologicznej teorii państwa i prawa jest Leon Petrażycki, który określał państwo jako „zbiór wyobrażeń dotyczących władczych stosunków międzyludzkich”. Stosunki takie zachodzą na płaszczyźnie kontaktów między rządzącymi a rządzonymi. Prawem rządzącego było wydawanie decyzji i wymaganie realizowania ich, natomiast rządzony ma obowiązek wykonywać te decyzje pod groźbą użycia przymusu państwowego.
Definicje socjologiczne określają państwo jako społeczność polityczną, jako pewną wspólnotę charakteryzującą się szczególnymi cechami. Wg W. Wesołowskiego państwo to ”zespół ludzi występujących jako członkowie lub funkcjonariusze określonych instytucji i posiadające z tej racji określone prerogatywy” . Już Arystoteles pisał, że „państwo to nie przypadkowa zbieranina ludzi, ale wspólnota zdolna do samowystarczalności” .
Definicje klasowe stanowią odmianę definicji socjologicznych. Zgodnie z tą definicją społeczeństwo ma strukturę klasową i to ta struktura determinuje sposób sprawowania władzy, a także zakres uczestnictwa obywateli w rządzeniu. Karol Marks opisywał państwo jako instrument klasowego panowania z uwagi na dominacje klas posiadających.
Spośród wielu koncepcji definiowania państwa szczególne znaczenie zyskała definicja trzech elementów Jellinka, uznana za najwłaściwsza i najbardziej użyteczną, zgodnie z którą
państwo to trwały związek ludzi stale zamieszkujących określone terytorium, podlegających władzy zwierzchniej)

Rodzaje organów państwa

Aparat państwowy jest wyodrębnioną strukturą organizacyjną. Tworzony przez organy państwa i obsługujące go urzędy. W zależności od przyjętego kryterium, wyróżnia się organy państwa:

1. jednoosobowe (np. prezydent, minister) i kolegialne (wieloosobowe - np. parlament, rada ministrów) - kryterium ilościowe;

2. centralne, obejmujące swym zasięgiem cały kraj (np. prezydent, parlament, ministrowie) i terenowe, tzn. działające na części obszaru państwa (np. wojewoda, kurator oświaty );

3. wyłonione w wyborach (np. Sejm, Senat) i pochodzące z nominacji (np. wojewoda, prokurator).

Najważniejszym jednak podziałem organów państwa jest ich klasyfikacja w zależności od zadań i spełnionych funkcji. Z tego względu organy państwa dzieli się na:

1 .prawodawcze (zwane władzą ustawodawczą lub legislatywą) - upoważnione do tworzenia prawa. Głównie taką funkcję pełni parlament i inne organy (np. prezydent, wojewoda);

2.wykonawcze (określone jako władza wykonawcza lub egzekutywa) - mają charakter wykonawczo - zarządzający, realizują zadania wyznaczone w obowiązujących ustawach -administracja publiczna ;

3. sądownicze (zwane władzą sądowniczą ) - zadaniem ich jest rozstrzyganie sporów prawnych na podstawie obowiązujących norm prawnych. Funkcję tę pełnią sądy;

4. kontrolne - badają zgodność działania innych organów państwowych z ustawami i konstytucją (np. NIK, Trybunał Konstytucyjny).

Jeżeli uwzględnić liczbę osób (fizycznych) sprawujących dany urząd, otrzymamy prosty podział na:

Dodatkowe zróżnicowania na organy:

Sposób powoływania różnicuje organy na pochodzące:

Kryterium czasu trwania pełnomocnictw pozwala wyodrębnić organy:

Kolejną cechą wyróżniającą może być tryb funkcjonowania:

Stosując kryterium autonomii w relacjach z innymi organami wyróżniamy:

Ze względu na obszar działania dzielimy organy na :

Biorąc pod uwagę wreszcie konstytucjonalizację organu można mówić o organach:

Pojęcie systemu politycznego

System polityczny to jedno z podstawowych pojęć oznaczających strukturę, w ramach której przebiega życie polityczne i społeczne w danym kraju.

Zazwyczaj uznaje się, że system polityczny to ogół działających w państwie instytucji (np. parlament, rząd, sądownictwo), organizacji politycznych (np. partie polityczne, ruchy społeczno-polityczne), grup interesu (np. związki zawodowe, samorządy zawodowe) oraz relacji między nimi, a także zespół norm i reguł, na których podstawie one funkcjonują (konstytucja, ordynacje wyborcze). Do klasyfikacji systemów politycznych współczesnego świata stosuje się kryteria dotyczące samych reżimów politycznych i tych przyjmowanych w celu opisania państwa. Ze względu na charakter reżimu politycznego dzieli się państwa na: demokratyczne (demokracja), totalitarne (totalitaryzm) i autorytarne (autorytaryzm). Wychodząc od zasad organizacji aparatu państwa wyróżnia się monarchie, republiki oraz system parlamentarno-gabinetowy, prezydencki i semiprezydencki. Z uwagi na struktury terytorialno-administracyjne państwa wyodrębniamy państwa unitarne i złożone (federacja, konfederacja). System polityczny jest istotną częścią systemu społecznego.


Wyszukiwarka